ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
td_mihos@yahoo.gr
Ο μινωικός πολιτισμός χρωστάει το όνομά του στον θρυλικό βασιλιά Μίνωα, ο οποίος πιθανότατα ήταν μόνο ο τίτλος των κυβερνητών στην αρχαία κρητική γλώσσα. Δυστυχώς, αυτή η γλώσσα είναι ακόμα αρκετά άγνωστη, και ο «Δίσκος της Φαιστού» περιμένει ακόμα να μεταφραστεί.
Το πρώιμο κέντρο εκείνου του πολύ υψηλού πολιτισμού ήταν η νήσος της Κρήτης στη Μεσόγειο, στη μέση μεταξύ της Ελλάδας και της Αιγύπτου, με δύο σημαντικές πόλεις, την Κνωσό και τη Φαιστό. Η δύναμη και η επιρροή του πολιτισμού αυτού ήταν πολύ επεκταμένες, σε ολόκληρη τη βόρεια και ανατολική Μεσόγειο, και αυτό φαίνεται στην αρχιτεκτονική και την τέχνη των Μυκηνών και της Θήρας. Ο μινωικός πολιτισμός έφθασε σε πολύ υψηλό επίπεδο και στην τεχνική επίσης. Το πρώτο ρομπότ, από το μύθο, ήταν στην Κρήτη (ο Τάλως το τέρας), και ο θρυλικός Δαίδαλος ζούσε ήδη στην Κρήτη, κατασκευάζοντας τα διάφορα τεχνικά έργα για το βασιλιά Μίνωα.
Η σημερινή αρχαιολογία θα μπορούσε μόνο να επιβεβαιώσει ότι περίπου 3500-3000 π.Χ., ο μινωικός πολιτισμός είχε προχωρήσει σε υψηλό επίπεδο, και διατηρήθηκε ως τον 13ο ή τον 12ο αιώνα π.Χ., όταν ο γνωστός από το μύθο Θησέας ο αθηναίος συνέτριψε τη δύναμη τη δύναμή του στον λαβύρινθο. (η ορθή λέξη είναι Labrys που χρησιμοποιήθηκε και για τον διπλό πέλεκυ, το σύμβολο του μινωικού πολιτισμού). Επίσης, όλοι ξέρουμε για το μύθο του Μινώταυρου, ένα τέρας με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ταύρου, που ζούσε στο λαβύρινθο, από τη μυθολογία.
Η ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ
Η Κρήτη ήταν η έδρα του πρώτου μεγάλης κλίμακας πολιτισμού στο Αιγαίο, την Εποχή του Χαλκού. Τα ανάκτορα του νησιού παρέχουν στοιχεία ανάπτυξης ενός ειρηνικού πολιτισμού, ο οποίος ήταν βασισμένος στον έλεγχο της θάλασσας. Η ανασκαφές στην Κνωσό, περιοχή του παλατιού του θρυλικού βασιλιά Μίνωα, ήρθε να ξετυλίξει τις πτυχές του αρχαίου μύθου. Ο λαβύρινθος των δωματίων και των μεταβάσεων δικαιολογεί την ονομασία του. Η ορθή λέξη είναι Labrys, η οποία χρησιμοποιήθηκε επίσης για τον διπλό πέλεκυ, σύμβολο ειδικής σημασίας για τον πολιτισμό αυτό. Οι κρητική νωπογραφία και η αγγειοπλαστική, καθώς επίσης και η αρχιτεκτονική, δείχνουν έναν έντονα δυναμικό από την αρχή του πολιτισμό.
Ι. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Τοποθετημένη στη νότια άκρη του Αιγαίου, η Κρήτη έχει 250 χιλιόμετρα μήκος και 55 χιλιόμετρα πλάτος, στο ευρύτερο σημείο της. Το νησί διαμορφώθηκε από μια απώθηση του αφρικανικού πιάτου που κρύβεται κάτω από την άκρη του ευρωπαϊκού πιάτου. Αυτό είναι ένα ασταθές μέρος της λεκάνης της Μεσογείου. Αν και η στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί περίπου ένα μέτρο από την Εποχή του Χαλκού, το δυτικό άκρο του νησιού έχει υπερυψωθεί κατά 8 περίπου μέτρα, και το ανατολικό άκρο έχει βυθιστεί κατά μερικά μόνο εκατοστά. Το νησί είναι αρκετά ορεινό, με τις κορυφές των υψηλότερων βουνών 2.560 μέτρα. Υπάρχουν πάνω από χίλιες σπηλιές στο νησί οι οποίες παρείχαν τα πρόωρα καταφύγια, και απέκτησαν κάποια αναπτυγμένη θρησκευτική σημασία. Οι περισσότεροι τομείς του εύφορου εδάφους και τα καλύτερα λιμάνια είναι στο Βορρά, όπου το νησί κλίνει προς τη θάλασσα. Η μεγαλύτερη πεδιάδα, η Μεσαρά, είναι στο νότο, όπου εκτείνεται 50 χιλιόμετρα από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Αυτή η περιοχή έχει επίσης ένα καλό λιμάνι στα δυτικά, την Αγία Τριάδα. Τα οροπέδια, ειδικά ο Ομαλός και το Λασίθι, είναι απομονομένα από τις ακτές και έτσι υπήρξαν πολύ καλά καταφύγια. Δεν υπάρχει κανένας πλεύσιμος ποταμός. Η Κρήτη καυχάται για τα πολυάριθμα φαράγγια. Ειδικά, στη νότια ακτή, το φαράγγι της Σαμαριάς είναι το μακρύτερο στην Ευρώπη. Ο Χειμώνας είναι ηλιόλουστος και ήπιος, με χιόνι μόνο στα βουνά, ενώ τα καλοκαίρια είναι καυτά και χωρίς βροχή. Το νησί ήταν έντονα δασώδες στην Εποχή του Χαλκού. Η αποδάσωση εμφανίστηκε, όπως και στην ηπειρωτική χώρα, στην ενετική εποχή, λόγω της χρήσης του ξύλου για κατασκευή πλοίων, καθώς και από την σταθερή φθορά των ελληνικών αιγών.
ΙΙ. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Όπως οι Μυκήνες, η Κρήτη της Εποχής του Χαλκού ήταν γνωστή, κατά ένα μεγάλο μέρος, μέσω του μύθου, μέχρι τον τελευταίο αιώνα. Μερικές από τις αποθήκες στην Κνωσό ανακαλύφθηκαν το 1878 από Μίνο Καλοκαιρινό, αλλά η τουρκική κυβέρνηση απέτρεψε τις εκτενείς ανασκαφές. Μετά από την ανακάλυψη της Τροίας και των Μυκηνών, ο Heinrich Schliemann γύρισε στην Κρήτη και επιδίωξε να αγοράσει το λόφο κάτω από τον οποίο υποπτευόταν πως βρισκόταν το παλάτι της Κνωσού. Ανίκανος να συμφωνήσει με τον ιδιοκτήτη στον αριθμό ελιών στην περιοχή, βάση για την τιμή του κτήματος σύμφωνα με την τουρκική νομοθεσία, ο Schliemann εγκατέλειψε το πρόγραμμα. Αφέθηκε στον Arthour Evans να ανασκάψει το παλάτι.
Όταν η Κρήτη δηλώθηκε ως αυτόνομο κράτος το 1898, το πολιτικό κλίμα επέτρεψε στον Evans για να αγοράσει την περιοχή και να αρχίσει τις ανασκαφές το 1900. Η πρώτη φάση προχώρησε έως το 1914, όταν διακόπηκε η εργασία από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ανασκαφή άρχισε πάλι το 1922 και συνεχίστηκε ως το 1932, οπότε η εργασία του Evans στην Κνωσό προκάλεσε έντονη διαμάχη για τις αρχαιολογικές μεθόδους του. Εκτός από την αποκάλυψη του παλατιού, ο Evans ανοικοδόμησε επίσης κάποια από τα μέρη του. Η διαμάχη συνεχίζεται, πέρα από την ακρίβεια των ανοικοδομήσεών του και την καταλληλότητα των μεθόδων και των περιοχών.
Η στροφή αυτού του αιώνα χαρακτήρισε την έναρξη πολλών σημαντικών ερευνών στην Κρήτη. Η ιταλική σχολή της αρχαιολογίας στην Αθήνα έχει ανασκάψει στην Φαιστό από το 1900. Η Harriet Boyd, έψαχνε για μινωικά ευρήματα στην περιοχή Kavousi deme, όπου είχε την υπόδειξη από έναν αγρότη για έναν λόφο με σπασμένα κομμάτια αγγειοπλαστικής και παλαιούς τοίχους. Οι ανασκαφές της, που άρχισαν το 1901, οδήγησαν στην ανακάλυψη των Γουρνών, μια μέτρια μεγέθους μινωική πόλη. Γαλλικές και ελληνικές αποστολές άρχισαν εργασίες στα Μάλια στα 1921.
ΙΙΙ. ΛΙΘΙΝΗ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ανθρώπινης κατοικίας στην Κρήτη στην παλαιολιθική ηλικία. Κάποτε μεταξύ 6500 και 6000 π.Χ. (έναρξη της νεολιθικής εποχής) ανθρώπινα όντα έφθασαν αρχικά στην Κρήτη, πιθανώς από την ανατολή. Οι πολυάριθμες σπηλιές παρείχαν τα πρώτες σπίτια και τις λάρνακες. Οι νεκροί θάβονταν στις ίδιες σπηλιές, χρησιμοποιούμενες και ως κατοικίες. Αυτή η πρακτική συνεχίστηκε αργότερα από τους ανθρώπους που κατασκεύασαν σπίτια, όπου οι νεκροί θάφτηκαν κάτω από το πάτωμα. Η πρακτική δεν εξαφανίστηκε εντελώς από την Ελλάδα μέχρι την ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή.
Η Κνωσός είναι η αρχαιότερη περιοχή που ανακαλύπτεται ανθρώπινη εγκατάσταση μέχρι τώρα. (Η Φαιστός καταλήφθηκε επίσης προς το τέλος της νεολιθικής περιόδου.) Δέκα στρώματα έχουν αποκαλυφθεί στην Κνωσό για την περίοδο από το 6000 έως το 3000 π.Χ. Οι πρώτοι άποικοι βρήκαν έναν χαμηλό λόφο στη σύνδεση δύο ρευμάτων σε μια προφυλαγμένη κοιλάδα. Με νέα σπίτια, που χτίζονται και πέρα από τις καταστροφές των παλαιών, οδηγείται η αύξηση της κατοικημένης περιοχής. Οι πρώτοι άποικοι έχτισαν ξύλινα σπίτια, χρησιμοποίησαν δέρματα και δεν υπάρχουν στοιχεία της χρήσης αγγειοπλαστικής. Η παρουσία οψιδιανού δείχνει τις εμπορικές σχέσεις με τη Μήλο, τη μόνη θέση στην Ελλάδα με το πέτρωμα αυτό.
Αρχίζοντας από το ένατο επίπεδο κατοικίας, τα σπίτια κατασκευάστηκαν με τοίχους τούβλων λάσπης και η χειροποίητη αγγειοπλαστική είναι εμφανής. Χρησιμοποιήθηκαν λίθινα και οστέινα εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων τόξων και βελών. Οι άποικοι κατασκεύαζαν επίσης ύφασμα. Οι ενταφιασμοί γίνονταν συχνά στις σπηλιές. Η βασική κοινωνική μονάδα ήταν η γενιά και χρήση των πόρων ήταν κοινοτική. Οι επιμιξίες ήταν απαγορευμένες και οι χωριστές γενιές διαμόρφωναν μια φυλετική μονάδα. Η θέση εμφανίστηκε γενικά ειρηνική και δεν υπήρξε κανένας αμυντικός τοίχος. Αυτό το ειρηνικό περιβάλλον που ενθαρρύνεται, αυξάνει στη γενική ευημερία. Η παραγωγή πλεονάσματος από τη γεωργία συνέβαλε στη διατήρηση των ειδικευμένων βιοτεχνών. Αυτή ήταν μια σημαντική δραστηριότητα για την Εποχή του Χαλκού.
Η Εποχή του Χαλκού στην Κρήτη αρχίζει περίπου το 3000 π.Χ., μια περίοδος εξάρθρωσης και αναταραχής. Μετανάστες κατέφθασαν, πιθανώς από την Ανατολία (Τουρκία) και την Αίγυπτο ή τη Λιβύη. Το Finley υποστηρίζει ότι αυτοί οι λαοί απορροφήθηκαν με έναν τρόπο που οδήγησε σε συνεπή ανάπτυξη στο νησί. Η μεταλλουργία μεταφέρθηκε πιθανώς από τις Κυκλάδες. Ο περίβολος επάνω από τους επίγειους τάφους χρησιμοποιήθηκε για συλλογικούς ενταφιασμούς. Εμφανίστηκαν σημαντικές αλλαγές στην αγγειοπλαστική όπως κύπελλα υψηλά στα βάθρα και ριγμένες κανάτες ενώ λεία εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν για τη διακόσμηση.
IV. Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Α. Ο ελληνικός μύθος
Ο Όμηρος περιγράφει την Κρήτη ως πλούσιο και καλό έδαφος, που εποικείται πυκνά από λαούς διάφορων φυλών, κάθε ένας με τη γλώσσα του. Σύμφωνα με Όμηρο, η Κρήτη είχε 90 κωμοπόλεις, με πρωτεύουσα την Κνωσό. Ο βασιλιάς, που λέγεται Μίνωας, κυβερνούσε εκεί για 9 έτη και απολάμβανε τη φιλία του Δία. Σύμφωνα με την κρητική λαογραφία, ο Μίνωας ήταν ο γιος Δία, γεννημένος από την Ευρώπη σε μια σπηλιά, μαζί με τους δύο αδελφούς του, τον Ραδαμάνθυ και τον Σαρπηδών. Κάθε αδελφός συνδέθηκε με μια από τις σημαντικότερες περιοχές παλατιών στην Κρήτη: ο Μίνωας με την Κνωσό, ο Ραδάμανθυς με την Φαιστό, και ο Σαρπηδών με τα Μάλια. Ο Μίνωας λέγεται πως έχει λάβει από τον Δία έναν κώδικα νόμων που ήταν η πηγή των νεότερων κρητικών κωδίκων.
Σύμφωνα με το μύθο, ο Ποσειδών έστειλε στο βασιλιά Μίνωα έναν μεγάλο άσπρο ταύρο για να θυσιαστεί, αλλά ο Μίνωας τον κράτησε για τον εαυτό του. Για εκδίκηση, ο Ποσειδών έστειλε στη βασίλισσα Πασιφάη ένα αφύσικο πάθος για τον ταύρο αυτό και καρπός αυτού του πάθους ήταν ο Μινώταυρος, μισός ταύρος και μισός άνθρωπος. Ο Δαίδαλος τότε κατασκεύασε μια ξύλινη αγελάδα μέσα στην οποία η βασίλισσα έκρυψε τον Μινώταυρο. Όταν ο Μίνωας αντιλήφθηκε την απάτη, φυλάκισε τον Δαίδαλο και τον Μινόταυρο στον λαβύρινθο που ο ίδιος ο Δαίδαλος είχε σχεδιάσει. Είναι πάντως ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι για τον Μινώταυρο υπάρχει μόνο μία αναφορά στη μινωική τέχνη.
Ο γιος του Μίνωα έπλευσε στην Αθήνα για να συμμετάσχει σε αθλητικούς αγώνες. Σκοτώθηκε όμως από τους ζηλότυπους αθηναίους, αφότου κέρδισε σε πολλά αγωνίσματα. Για τιμωρία, ο Μίνωας απαίτησε έναν φόρο επτά αγοριών και επτά κοριτσιών που στέλνονται στην Κρήτη κάθε οκτώ έτη, και τα οποία τρώγονται από τον Μινώταυρο. Στην τρίτη αποστολή, ο Θησέας, ο γιος του αθηναίου βασιλιά Αιγαία, ήταν ένα από τα αγόρια. Η Αριάδνη, κόρη του Μίνωα, ερωτεύτηκε τον Θησέα και του έδωσε ένα κουβάρι, τον γνωστό Μίτο της Αριάδνης, έτσι ώστε να μπορεί να βρει την έξοδο του λαβύρινθου. Ο Θησέας πέτυχε το φόνο του Μινώταυρου και τη διαφυγή του. Η Αριάδνη τον συνόδευσε από την Κνωσό, αλλά ο Θησέας την άφησε στη Νάξο, όπου αργότερα παντρεύτηκε με τον Διόνυσο. Ο Θησέας επέστρεψε στην Αθήνα αλλά ξέχασε να δώσει το συμφωνημένο σήμα για την επιτυχία, ένα άσπρο πανί αντί του μαύρου. Ο Αιγαίας, όταν το είδε, σκέφτηκε ότι ο Θησέας είχε πεθάνει και ρίχτηκε στη θάλασσα, ονομάζοντας το πέλαγος αυτό με το όνομά του για πάντα: Αιγαίο.
Στον Μίνωα αποδίδεται γενικά η καθιέρωση του πρώτου ναυτικού και η καταστολή της πειρατείας. Ο Θουκυδίδης επίσης υποστηρίζει ότι ο Μίνωας αποίκισε και κυβέρνησε τις Κυκλάδες και εγκατέστησε τους γιους του ως κυβερνήτες. Έτσι προκύπτουν δύο διαφορετικές εικόνες του Μίνωα. Στην πρώτη είναι ευεργετικός κυβερνήτης, προστάτης των τεχνών, ιδρυτής των παλατιών, και ένα κυβερνήτης μιας εκπολιτισμένης κοινωνίας. Στη δεύτερη είναι τύραννος και καταστροφέας. Τα τελευταία μπορούν να βασιστούν εν μέρει στον αθηναϊκό σοβινισμό, αλλά οι διαφορές μπορούν επίσης να είναι ένα αποτέλεσμα του ονόματος του Μίνωα που χρησιμοποιείται και για μια δυναστεία. Η πρώτη εικόνα μπορεί να ισχύει για εκείνους τους κυβερνήτες και, ίσως, αρχικά, να επρόκειτο για πραγματικά ονόματα βασιλιάδων. Η δυναστεία αυτή οδήγησε την Κνωσό στις μεγάλες ημέρες της. Η δεύτερη εικόνα μπορεί να ισχύσει για έναν κυβερνήτη της Κνωσού που χρησιμοποίησε τον πλούτο και τη δύναμη να εξαναγκάσει άλλους λαούς να του πληρώνουν φόρο.
Β. Ανακτορική Περίοδος
Υπήρξαν τρία σημαντικά ανάκτορα: η Φαιστός στο νότο, τα Μάλια στα βορειοανατολικά, και η Κνωσός στο βόρειο κεντρικό μέρος του νησιού. Επιπλέον, ένα μικρότερο ανάκτορο στη Ζάκρο, στην ανατολική άκρη, έχει βρεθεί. Μπορεί επίσης να είχε υπάρξει ένα μεγάλο ανάκτορο στα βορειοδυτικά, καθώς επίσης και άλλα μικρότερα. Τα βασικά τους σχέδια είναι παρόμοια. Υπάρχουν μεγάλα ορθογώνια, προσανατολισμένα στον άξονα βορρά-νότου, κεντρικά διοικητήρια, με τα διαμερίσματα διαβίωσης στην ανατολή. Σειρές από σκαλοπάτια οδηγούν στα ανώτερα διαμερίσματα. Τα βασιλικά διαμερίσματα ήταν στα βορειοδυτικά, συμπεριλαμβανομένης μιας αίθουσας, την εξαγνιστική αίθουσα, και την τουαλέτα. Τα δωμάτια με τις λάρνακες βρέθηκαν στη δυτική πλευρά των υπογείων. Τα αρχεία βρέθηκαν επίσης στη δύση. Υπήρξαν δυτικά διοικητήρια και μια δυτική πρόσοψη. Τα σιλό και τα κοιλώματα ήταν στα δυτικά διοικητήρια. Οι κουζίνες εμφανίζονται να βρίσκονται βόρεια του κεντρικού διοικητηρίου.
Τα ανάκτορα δεν είχαν γενικά κανένα ίδρυμα, αν και αυτό της Φαιστού ήταν ιδιαίτερα ογκώδες. Οι τοίχοι ήταν πέτρινοι με συνεκτικό υλικό τον άργιλο. Σοβαντισμένες πέτρες χρησιμοποιήθηκαν για τους τοίχους που ήταν εκτεθειμένοι στην ύπαιθρο. Χαρακτηριστικό της μινωικής κατασκευής ήταν η χρήση στήλων και ανωφλιών, δηλαδή οι κάθετες κολώνες χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν ένα οριζόντιο ανώφλι, παραδείγματος χάριν, για να διαμορφώσουν μια πόρτα. Φωταγωγοί και κεντρικοί άξονες χρησιμοποιήθηκαν σε όλες τις περιπτώσεις. Πλαίσιο ξυλείας επίσης χρησιμοποιήθηκε, όπως ήταν οι μεγάλες ξύλινες στήλες με πάνω από ένα μέτρο διάμετρο. Αυτές οι στήλες εκλεπτύνονται προς τα κάτω. Χρησιμοποιήθηκαν επίπεδες στέγες, εκτός από για τους καλυμμένους δια θόλου κυκλικούς τάφους.
Τα πρώτα ανάκτορα είχαν σχεδιαγράμματα και λειτουργίες συμβολικού τύπου, κάτι πολύ περίπλοκο για τις οικογένειες. Υπήρξε μια χαρακτηριστική έμφαση στη σκάλα, κάτι σαν ευδιάκριτο χαρακτηριστικό γνώρισμα. Αυτά τα ανάκτορα είχαν ένα περίπλοκο διπλό αποχετευτικό σύστημα, για να μεταφέρουν τα υγρά απόβλητα χωριστά από τα όμβρια ύδατα, καθώς επίσης και ένα άριστο υδραυλικό σύστημα για να παρέχουν γλυκό νερό. Τα εσωτερικά δωμάτια ήταν σχετικά μικρά σε σύγκριση με τη συνολική περιοχή.
Τα ανοικοδομημένα ανάκτορα ήταν εντυπωσιακότερα από τα αρχικά. Το ανάκτορο της Ζάκρου κατέλαβε 7.000-8.000 τετραγωνικά μέτρα, αυτό των Μαλίων 9.000, της Φαιστού ήταν 10.000 ενώ της Κνωσού κάλυψε 22.000 τετραγωνικά μέτρα. Είχε 3 πύλες από τη δυτική πλευρά και τα 4 ή 5 στην ανατολή. Υπήρξαν πάνω από 1.500 χώροι, συμπεριλαμβανομένων των εργαστηρίων, των αποθηκών, των δωματίων διαβίωσης, και των δωματίων υποδοχής. Από τους Έλληνες αναφέρθηκε ως λαβύρινθος. Υπάρχει μια αίσθηση της φυγοκεντρικής μετακίνησης μακριά από το κεντρικό διοικητήριο, το οποίο χρησίμευσε ως κεντρική εστία. Η δυτική πτέρυγα προορίζονταν, κατά ένα μεγάλο μέρος, για λόγους λατρείας. Το άδυτο θεωρήθηκε ως χωριστή οντότητα. Το δωμάτιο θρόνων στο κεντρικό διοικητήριο, ήταν πιθανώς μια πιο πρόσφατη προσθήκη, ίσως κατά τη διάρκεια της περιόδου επιρροής των ηπειρωτικών λαών. Από το κεντρικό διοικητήριο φαίνεται ένα διπλό οξυμένο βουνό, όπως και στη Φαιστό. Οι ογκώδεις περιοχές αποθήκευσης είναι εμφανείς, δείχνοντας ότι η Κνωσός χρησίμευε και ως κέντρο συλλογής για τα προϊόντα που κυκλοφορούσαν, και ως εμπορικό κέντρο συναλλαγής με άλλους πολιτισμούς.
Οι τοίχοι και τα πατώματα ήταν συχνά χρωματισμένα. Το κόκκινο ήταν το βασικό φόντο και απλά γεωμετρικά σχέδια χρησιμοποιήθηκαν πάνω του. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο των εικόνων πριν από τα πιο πρόσφατα ανάκτορα. Συνήθως αναφέρονται σε θρησκευτικές σκηνές αλλά εμφανίζονται και κοσμικά θέματα. Η εξύμνηση των μεγάλων προσώπων ή των ιστορικών γεγονότων δεν απεικονίστηκε. Οι εικόνες παρουσιάζονται επίπεδα, χωρίς προοπτική, όπως είναι αυτή των αιγυπτιακών μορφών. Τα τοπία απεικονίζονται ως ένα ορισμένο βαθμό, σαν να φαίνονται από τον αέρα, μια έντονη αντίθεση με το αιγυπτιακό ύφος.
Γενικά, δεν υπήρξε κανένας αμυντικός τοίχος. Τα ανάκτορα δεν κατασκευάστηκαν για προστασία. Αυτό τον Μαλίων μπορεί να αποτελεί μια εξαίρεση, αφού εμφανίζεται να έχει έναν τοίχο. Αλλά υπάρχει συζήτηση για εάν αυτό είναι για άμυνα ή ένας απλός προστατευτικός τοίχος. Γενικά, φαίνεται να υπάρχει ειρηνική ανάπτυξη στην Κρήτη μέχρι την τελική καταστροφή των ανακτόρων από τον πόλεμο, πιθανώς από εξωτερικούς κατακτητές. Η Κνωσός φαίνεται να αντέχει περισσότερο από τα άλλα ανάκτορα και μπορεί να είχε χρησιμοποιηθεί και από τους κατακτητές που επαναστάτησαν ενάντια στην κρητική εξουσία, ίσως όπως αντιπροσωπεύεται από εκείνη την δεύτερη εικόνα του Μίνωα ως τύραννου και καταστροφέα.
Γ. Κοινωνική οργάνωση
Η κρητική κοινωνία περιγράφεται ως θαλασσοκρατορία, δηλαδή η οικονομία και η κυβέρνηση βασίστηκαν στον έλεγχο των θαλασσών. Αυτό είχε μια προφανή γεωγραφική βάση, αλλά υπήρξε επίσης μια τεχνολογική βάση, σύμφωνα με την άποψη που θέλει τους Μινωίτες πολύ καλούς ναυπηγούς. Κατά τη διάρκεια της πρόωρης ανακτορικής περιόδου, τα σκάφη στρογγύλεψαν, είχαν έναν ιστό και ένα ενιαίο τετραγωνικό πανί. Υπήρξαν μέχρι 15 κουπιά ανά πλευρά και τα σκάφη είχαν μήκος περίπου 25 μέτρα. Τέτοια σκάφη θα μπορούσαν να εκτεθούν πολύ στη θάλασσα και να εκτελούν διαδρομές ανοικτής θάλασσας. Οι Μινωίτες κατείχαν τα μεγαλύτερα σκάφη της εποχής τους και δεν δίσταζαν να τα στρέφουν ενάντια στους γείτονές τους, εάν ήταν απαραίτητο. Μερικά σκάφη είχαν μήκος πιθανώς και 32 μέτρα. Από τα 1600 π.Χ. περίπου, οι Μινωίτες διέθεταν θωρηκτά με κριούς. Η Κρήτη μπορεί να είχε προστατευθεί από μια σειρά παράκτιων ναυτικών βάσεων. Είναι πιθανό πως οι Μινωίτες έπρεπε να υπερασπιστούν τη γη τους ενάντια στους γείτονες, αν και η ίδια κρητική κοινωνία ήταν ειρηνική, βασισμένη στους οικονομικούς και θρησκευτικούς δεσμούς και τον έλεγχο.
Η κοινωνία οργανώθηκε, πιθανώς, σύμφωνα με τις θεοκρατικές γραμμές. Στη θρησκεία κυριαρχεί η θεά μητέρα (τελετουργική βασίλισσα). Γενικά, οι γυναίκες ήταν σεβαστές και τιμήθηκαν νωρίτερα απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι ιέρειες ήταν οι κύριοι θρησκευτικοί λειτουργεί και, αρχικά, κανένας βασιλικός λειτουργός δεν διαπρέπει, πέρα από τις εθιμοτυπικές σκηνές, στην κρητική τέχνη. Με την αποδυνάμωση των θρησκευτικών επιρροών, η κυριαρχία των ιερειών εξασθένισε, μετά το 1500 π.Χ., ίσως λόγω των φυσικών καταστροφών. Διατήρησαν όμως μερική επιρροή μέχρι της τελικής πτώσης της Κνωσού. Καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου αυτής, οι αρσενικές ιεραρχίες συνυπήρξαν, με πιθανή την κυριαρχία των ανδρών στα κυβερνητικά γραφεία.
Η Κνωσός είχε πιθανώς κάποια πρωτοκαθεδρία στην Κρήτη, αλλά είναι πιθανό να υπήρξαν διάφορα χωριστά κράτη. Η κοινωνική ιεραρχία περιέλαβε, πιθανώς, τα ακόλουθα επίπεδα:
Βασιλιάδες / βασίλισσες (και ίσως τα συμβούλια)
Κτηματίες (ίσως εδαφικοί μεγιστάνες)
Ελεύθεροι πολίτες (με τις διάφορες οικονομικές θέσεις)
Σκλάβοι (αν και υπήρχαν ελάχιστες μεγάλες επιχειρήσεις σκλάβων, οι σκλάβοι χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή των ανακτόρων).
Τα ανάκτορα ασκούσαν τον έλεγχο των περιοχών που τα περιέβαλαν. Η Κρήτη ήταν γεμάτη με χιλιάδες χωριά των οποίων το πιθανό μέγεθος ήταν μεταξύ 150 και 200 ανθρώπων. Αυτά τα χωριά συμμετείχαν και στην καλλιέργεια και στις βιοτεχνικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της εξαγωγής του αργίλου και της πέτρας, αγγειοπλαστικές κατασκευές, εργαλεία, οικοδομικά υλικά, καθώς επίσης και ειδώλια.
Δ. Θρησκεία
Η κύρια θεότητα ήταν μια θεά της γονιμότητας, που συνδέθηκε με τα φίδια. Τα ιερά φίδια εμφανίζονται ως πνεύματα φυλάκων των κρητικών σπιτιών. Αυτή η θεά μητέρα είχε μια σύνθετη παρουσία, που ενσωματώνει όλες τις πτυχές της φύσης. Οι βασικές πτυχές περιέλαβαν τη βλάστηση, τα ζώα, και την οικογένεια. Ο Taylor σημειώνει ότι ο χωρισμός αυτών των πτυχών στην ηπειρωτική χώρα άρχισε με τους Μυκηναίους, και οδήγησε τελικά στην εμφάνιση τριών χωριστών θεών: της Δήμητρας, της Άρτεμης και της Αθηνάς. Για τους Μινωίτες ο χωρισμός δεν ήταν σαφής. Μπορούμε τελικά να φτάσουμε να σκεφτούμε από την άποψη ενός καθολικού μινωικού πνεύματος, το οποίο φανερώθηκε σε πολλούς διαφορετικούς μετασχηματισμούς, κάθε ένας με ένα διαφορετικό όνομα, χαρακτήρα και λειτουργία και που ακόμα θεωρήθηκε ως ενιαία, κατά κάποιο τρόπο, θεότητα. Οι αρσενικοί θεοί εμφανίστηκαν ως γιος και σύζυγος και συνδέονται πολύ με τον ταύρο. Για τους Μινωίτες, ο αρσενικός γιος, που συνδέθηκε με τη βλάστηση, υπόμεινε το θάνατο και την αναγέννηση. Στην Κρήτη αυτό εφαρμόστηκε αργότερα στον Δία, μια εξέλιξη που προήλθε από την επαφή με τους Έλληνες της ηπειρωτικής χώρας. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, η ίδια η κρητική θρησκεία παρουσίασε την αλλαγή από τη θηλυκή στην αρσενική λατρεία.
Η τελετή και ο μύθος υπογραμμίζουν τη γονιμότητα και εστιάζουν στα τελετουργικά γέννησης και γάμου. Τα ζώα και τα πουλιά εμφανίζονται ως επιμέρους θεότητες αλλά ο ταύρος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, όπως αποδεικνύεται από τα τελετουργικά «ταυροκαθάρψια» ή τις τελετές και την κοινή διακοσμητική και χρήση της λατρείας των κέρατων της καθαγίασης, τα οποία θεωρούνται γενικά πως αντιπροσωπεύουν τα κέρατα του ταύρου. Ένα δεύτερο κοινό αντικείμενο λατρείας είναι ο διπλός πέλεκυς, που βρίσκεται στα διάφορα μεγέθη και στις πολυάριθμες περιοχές. Οι Μινωίτες ανέπτυξαν έναν ιερό δεσμό των δέντρων με τις κατασκευές τους. Αυτό έγινε με τους άξονες, τις πέτρες και τους στυλοβάτες. Ανέπτυξαν επίσης την ιδέα των Ηλυσίων Πεδίων, το ευλογημένο νησί, σε αντιδιαστολή με τη αντίληψη του Άδη των ηπειρωτικών χωρών. Κρητική κληρονομιά μπορεί να είναι μια πίστη στη μετά θάνατον ζωή.
Οι κρητικοί χρησιμοποίησαν διάφορες θέσεις για τις δραστηριότητες λατρείας, όπως ανοικτά άδυτα στον αέρα, σπηλιές, και κατασκεύαζαν λάρνακες.
Πολλά ανοικτά στον αέρα άδυτα που βρέθηκαν πάνω από λόφους και περιγράφονται ως μέγιστα άδυτα, εμφανίζονται περίπου στα 2200 π.Χ. Βρίσκονται πρώτιστα στις αγροτικές περιοχές, στις χαμηλότερες και πιο προσιτές βουνοκορφές. Είναι εντυπωσιακά και, συχνά, γυμνός και ανεμοδαρμένα. Απόμερα, πιο κοντά στους ουρανούς, εκτίθενται στον αέρα, σιωπηλά αλλά με τους ήχους των πουλιών και των άγριων αιγών, οι κορυφές πρέπει να φαίνονται σαν θέσεις που ήταν ευνοϊκές για τις συνεδριάσεις με τους θεούς. Πολυάριθμα χειροποίητα αντικείμενα έχουν ανακαλυφθεί επί αυτών των τόπων. Μεταξύ τους είναι ειδώλια αργίλου, συνήθως γυναικών, με όρθια στάση, με την πυγμή να τοποθετείται στο μέτωπο, ίσως σε μια χειρονομία της ικεσίας.
Τα άδυτα σπηλαίων ήταν σημαντικά καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου, αν και λιγότερα από 40, σε σύνολο άνω των 1000 σπηλαίων του νησιού, κράτησαν τη θρησκευτική τους σημασία. Οι ζωικές θυσίες εμφανίστηκαν και μέσα και έξω από τις σπηλιές και τα γεωργικά αγαθά χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως προσφορές. Πέντε σπήλαια είναι ειδικού ενδιαφέροντος:
1) Το Σπήλαιο στις Καμάρες, που βρίσκεται στη νότια πλαγιά του όρους Ίδη. Μια ιερή θέση για το πρώτο παλάτι της Φαιστού, δεν χρησιμοποιήθηκε μετά από την πτώση του πρώτου ανακτόρου. Η αγγειοπλαστική εμπορευμάτων Kamares βρέθηκε εδώ.
2) Το Ιδαίον Άνδρο, στις ανατολικές πλαγιές της Ίδης, η περιοχή αρχής για τη λατρεία Δία, ήταν σε χρήση ακόμη και τον 6ο αιώνα π.Χ..
3) Το Σπήλαιο Αρκαλοχωρίου, περίπου είκοσι χιλιόμετρα νότια της Κνωσού, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως άδυτο από το 2000 ως το 1450 π.Χ.. Ένας σεισμός γκρέμισε την οροφή, αλλά οι προσφορές συνεχίστηκαν μέχρι το 1100 π.Χ.. Η σπηλιά συνδέθηκε πιθανώς με τον Δία ή την Αθηνά, μια πολεμοχαρής θεότητα.
4) Το Σπήλαιο του Ψυχρού, 16 χιλιόμετρα ανατολικά του Αρκαλοχωρίου, επίσης γνωστό ως Δικταίον Άνδρο, το οποίο θεωρείται ο τόπος γεννήσεως Δία. Αυτή η σπηλιά έχει ένα ανώτερο διάζωμα με έναν βωμό και ένα χαμηλότερο διάζωμα όπου πολλά αντικείμενα από χαλκό έχουν βρεθεί. Η σπηλιά άρχισε να χρησιμοποιείται στα 1700 π.Χ., όταν εγκαταλείφθηκε το Σπήλαιο στις Καμάρες, και συνέχισε να χρησιμοποιείται στον 6ο αιώνα π.Χ..
5) Το Σπήλαιο της Αμνισού, στο επίνειο της Κνωσού, το οποίο ήταν ένα άδυτο για τη θεά του τοκετού.
Οι απλούστερες κατασκευασμένες λάρνακες ήταν ένα μονόκλινο με έναν πάγκο για τις προσφορές. Είδωλα και βωμοί έχουν επίσης βρεθεί. Οι πιο σύνθετες λάρνακες περιλάμβαναν κτήρια με διάφορα δωμάτια. Τα παλάτια περιλαμβάνουν τις περιοχές που χρησίμευσαν ως λάρνακες. Το Castledon σημειώνει ότι οι δραστηριότητες λατρείας μεταφέρθηκαν όλο και περισσότερο στα ανάκτορα, τα οποία περιγράφει ως ναούς. Η τριμερής λάρνακα της Κνωσού, με τρία σκέλη της, ερμηνεύεται πως αντιπροσωπεύει τις τρεις σφαίρες του κόσμου: ο υπόκοσμος, η γη, και οι ουρανοί.
Η κορυφή του Γιούχτα, που εξυπηρέτησε την Κνωσό, συνδυάζει τις πτυχές και των τριών τύπων άδυτου. Τοποθετημένο σε μια κορυφή, ο ναός χτίστηκε σε μια είσοδο ιερής σπηλιάς. Ο ναός είναι μακρύς και πολλοί διπλοί πέλεκυς έχουν ανακαλυφθεί εδώ. Το άδυτο προστατεύεται από έναν περίβολο μήκους 740 μέτρων, 3 μέτρα ευρύς και 4 μέτρα στο ύψος, χτισμένος περίπου το 2100 π.Χ.. Σύμφωνα με την κρητική λαογραφία, ο Γιούχτας είναι η θέση ενταφιασμού του Δία. Λαμβάνοντας υπόψη την πίστη των ηπειρωτικών χωρών στην αθανασία του Δία, αυτή η εκδοχή κέρδισε για τους κρητικούς τη φήμη τους ως ψεύτες.
Υπάρχουν στοιχεία κοινών ανθρωποθυσιών στην Κρήτη, αν και έτοιες θυσίες φαίνονται να είναι εξαιρετικά ασυνήθιστες. Επί ενός τόπου ναών στη βόρεια κεντρική Κρήτη, πέντε περίπου χιλιόμετρα νότια της Κνωσού, μια ανθρώπινη θυσία φαίνεται να έγινε σε μία προσπάθεια προφύλαξης από σεισμό. Αυτό φαίνεται να έχει γίνει περίπου το 1700 π.Χ., που είναι και ο χρόνος της καταστροφής των παλαιών ανακτόρων.
Ε. Τέχνες και γράμματα
Τα χειροποίητα μινωικά αντικείμενα καταδεικνύουν και τις πρακτικές και καλλιτεχνικές δεξιότητές των. Πολυάριθμα υλικά χρησιμοποιήθηκαν. Κατασκευάστηκαν πέτρινα αγαλματίδια και εφαρμόστηκαν ποικίλες εκδόσεις αγγειοπλαστικής. Ο Μινωίτης έκανε επίσης πολλή εργασία με το μέταλλο και το ελεφαντόδοντο. Μεγάλα ξύλινα γλυπτά μπορεί να είχαν κατασκευαστεί, όπως και πολλές σφραγίδες χάραξης, περίπου 2.500, που δείχνει την καταπληκτική ικανότητα των Μινωικών στις μικροσκοπικές εργασίες.
Οι Μινωίτες παρήγαγαν μια ευρεία ποικιλία ειδών αγγειοπλαστικής. Οι διάφορες περιοχές της Κρήτης ανέπτυξαν συχνά τις διακριτικές μορφές τους, όπως συνοψίζονται από Castledon:
ΕΜΠΟΡΕΎΜΑΤΑ «ΠΥΡΓΟΣ»: Γυαλισμένα σε κόκκινη, γκρίζα ή ανοικτή καφέ επιφάνεια χρησιμοποιώντας στιλβωτικά εργαλεία.
ΕΜΠΟΡΕΎΜΑΤΑ «ΑΓΙΟΥ ΟΝΟΥΦΡΙΟΥ»: Απλά γραμμικά σχέδια, σε μαύρο, καφετί ή κόκκινο, πάνω σε κίτρινο υπόβαθρο. Ανακαλύφθηκαν στην περιοχή κοντά στη Φαιστό και χρονολογούνται στα 2500 π.Χ.
ΖΩΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ: Αγαλματίδια που διαμορφώνονται όπως τα πουλιά ή τα ζώα και χρονολογούνται περίπου στα 2500 π.Χ..
ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ «ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ»: Διάστικτη υφή που παράγεται με πλύσιμο πάνω στο καφεκόκκινο, το οποίο εφαρμόζεται καθολικά στο τέλος της κατασκευής και γυαλίζει τις περιλαμβανόμενες μορφές. Τέτοια αντικείμενα είναι οι ανεστραμμένες κούπες και οι κανάτες που βρέθηκαν στην ανατολική Κρήτη και χρονολογούνται στα 2500 π.Χ..
Περίπου στα 2000 π.Χ., κατά προσέγγιση στην έναρξη της πρώτης ανακτορικής περιόδου, η χρήση του κεραμικού τροχού και του κλιβάνου οδηγεί σε τελειότερα είδη αγγειοπλαστικής (καθαρές μορφές, λεπτότερα τοιχώματα, ομοιόμορφο ψήσιμο.) Η διακοσμημένη αγγειοπλαστική εμφανίζει μια μαύρη λαμπερή επιφάνεια με σπειροειδή σχέδια σε άσπρο, πορφυρό, πορτοκαλί και κόκκινο.
ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ «ΚΑΜΑΡΕΣ»: Εδώ βλέπουμε τα τοιχώματα των αγγείων να είναι τόσο λεπτά, ώστε να μιμούνται τα μεταλλικά σκεύη. Οι πολύχρωμες διακοσμήσεις δείχνουν το ποιοτικό ανάστημα της παραγωγής αγγείων των όπου από το 1900 π.Χ. αρχίζουν να προσθέτουν και ασβέστιο, κατά την πρώιμη ανακτορική περίοδο. Οι πρώτες θαλάσσιες παραστάσεις εμφανίζονται περίπου στα 1600 π.Χ., κατά τη διάρκεια της νέας ανακτορικής περιόδου, αν και η αγγειοπλαστική θαλάσσιου ύφους εμφανίζεται πραγματικά πολύ αργότερα.
ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΥΦΟΣ: Τυποποιημένα φυσικά σχέδια θαλασσίων ζώων, π.χ. χταπόδια, που απεικονίζονται να γεμίζουν ολόκληρη την επιφάνεια του βάζου και εμφανίζονται μαζικά μετά το 1500 π.Χ..
FLORAL ΥΦΟΣ: Παρόμοιος με το θαλάσσιο ύφος, με τους καλάμους και τις οικοδομήματα που απεικονίζονται, εμφανίζεται κι αυτός μετά το 1500 π.Χ..
Με την τελική καταστροφή των περισσότερων νέων ανακτόρων και της ανοικοδόμησης και την υπεροχή της Κνωσού, πιθανότατα υπό έλεγχο ηπειρωτικών λαών, νέες μορφές αγγειοπλαστικής προέκυψαν:
ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΥΦΟΣ: Πιο επίσημο και συμμετρικό με πειθαρχημένη τυπικότητα που φαίνεται ξένη στο μινωικό πνεύμα. Οι διακοσμήσεις έγιναν περισσότερο σχηματικές αναπαραστάσεις μέσα στον 14ο αιώνα και έγιναν ελάχιστες κατά τον 13ο αιώνα, που είναι η περίοδος επιρροής των Μυκηναίων. Με την πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού, οι παρακάτω αλλαγές είναι εμφανείς:
ΥΦΟΣ ΣΙΤΟΒΟΛΩΝΩΝ: Πενιχρές διακοσμήσεις σε οριζόντιες ζώνες εμφανίζονται μετά το 1100 π.Χ..
ΣΤΕΝΟ ΥΦΟΣ: Σχέδια που περιορίζονται από πολλαπλά όρια, εμφανίζονται μετά το 1100 π.Χ.. Τα λίθινα αγαλματίδια έφθασαν στο φυσικό ύψος τους μετά το 1700 π.Χ., χρησιμοποιήθηκαν διάφορα υλικά, συμπεριλαμβανομένου του αλαβάστρου, του γύψου, του μαρμάρου και της πορφύρας. Υπήρξε επίσης μια μεγάλη μεταλλουργική βιομηχανία, που παράγει τα σκεύη χαλκού και ορείχαλκου.
Οι σφραγιδόλιθοι επινοήθηκαν για ασφάλεια και τα ποικίλα σχέδια παρείχαν ένα έμβλημα προσωπικού προσδιορισμού. Στη διαμόρφωση των σκηνών που απεικονίζονται υπάρχουν στοιχεία χρήσης των ενισχυμένων γυαλιών για χάραξη. Ποικίλα υλικά χρησιμοποιήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου του ελεφαντόδοντου και του κόκαλου. Μετά από το 1600 π.Χ., οι πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες αντικαταστάθηκαν, για τους πλούσιους πολίτες, από δαχτυλίδια πολύτιμων μετάλλων.
Οι μινωικές νωπογραφίες παρήχθησαν σε διάφορα μεγέθη και μορφές. Μερικές είναι αληθινές νωπογραφίες, δηλ. χρωματίζονται στο υγρό ασβεστοκονίαμα, ενώ άλλες χρωματίστηκαν σε ξηρό ασβεστοκονίαμα. Τα χρώματα περιλαμβάνουν κόκκινο, μαύρο, μπλε, και κίτρινο. Οι φυσικές σκηνές υπογραμμίστηκαν, όπως ήταν οι πομπικές σκηνές και οι απεικονίσεις των καθημερινών καθώς και των εθιμοτυπικών δραστηριοτήτων. Οι νωπογραφίες έχουν ένα φυσιοκρατικό ύφος αν και αυτό είναι κάπως παραπλανητικό. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό που απεικονίζεται δεν είναι μια σκηνή παρμένη από τη φύση. Οι εγκαταστάσεις απεικονίζονται όχι πάντα επακριβώς, μερικές είναι μη αναγνωρίσιμες, και τα μυθικά ζώα είναι επίσης εμφανή. Από αυτή την άποψη, ένα μεγάλο μέρος της τέχνης είναι τόσο αφηρημένο, γενικευμένο και απρόσωπο, όπως αυτό των αρχαίων Αιγυπτίων. Αυτό που του δίνει την παραίσθηση της αμεσότητας και του νεωτερισμού είναι η αίσθηση της μετακίνησης και της ζωτικότητας, και ο αυθορμητισμός των μεμονωμένων εργαζομένων τεχνών.
Το πιο πρώιμο παράδειγμα γραφής που έχει χρονολογηθεί, βρέθηκε στην Κνωσό. Είναι ένα σφηνοειδές ή ιερογλυφικό χειρόγραφο. Υπάρχουν ομοιότητες με την πρώιμη αιγυπτιακή γραφή καθώς επίσης και μερικές ομοιότητες με την χιττίτικη και την κυπριακή. Αλλά, γενικά, η κρητική γραφή μπορεί κάλλιστα να είναι γνήσια κρητική επινόηση.
Η Γραμμική Α, η πρώιμη γραμμική γράφή, εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης νέας ανακτορικής περιόδου. Η ιερογλυφική γραφή συνεχίστηκε παράλληλα με τη νέα γραμμική γραφή, η οποία πιθανώς αναπτύχθηκε στο τέλος της πρώιμης ανακτορικής περιόδου. Η Γραμμική Α, ίσως, αναπτύσσεται ως τυποποιημένη και απλουστευμένη έκδοση των ιερογλυφικών σημαδιών. Χρησιμοποιήθηκε σε μια ευρύτατη περιοχή γύρω από την Κρήτη, αν και τα παραδείγματα της Γραμμικής Α έξω από την Κρήτη είναι σπάνια. Αν και υπήρξαν μερικές τοπικές παραλλαγές, κυριαρχούν οι μεγάλες ομοιότητες.
Η Γραμμική Β ήταν μια πιο πρόσφατη γραφή, που χρησιμοποιήθηκε στην Κνωσό, στην τελευταία περίοδό της ακμής της(1450-1375 π.Χ.), αμέσως πριν από την τελική καταστροφή της. Βρίσκεται επίσης πολύ συχνά στην ηπειρωτική χώρα. Αυτό δεν ήταν μια ανάπτυξη της Γραμμικής Α, αλλά μιας χωριστής γλώσσας. Πολλά σημάδια είναι διαφορετικά, και τα μέρη αντιμετωπίζονται διαφορετικά, βασισμένα σε ένα σύστημα που φαίνεται να προέρχεται από τη Μεσοποταμία, σε αντιδιαστολή με αυτό της Γραμμικής Α, που φαίνεται να προέρχεται από την Αίγυπτο. Η εξέλιξη της Γραμμικής Β στη Κνωσό μπορεί να είναι στοιχείο της επιρροής ηπειρωτικών λαών από την Ελλάδα, απ’ όπου μπορεί να προήλθε και η καταστροφή των σημαντικότερων ανακτόρων, περίπου στα 1450 π.Χ.. Είναι πιθανό η Γραμμική Β να αναπτύχθηκε από τους Μινωίτες για να περιγράψει τη γλώσσα ηπειρωτικών λαών όπως ήταν οι Μυκηναίοι. Η Γραμμική Β, εντούτοις, είναι σαφώς μια μορφή των ελληνικών, και μπορεί να είχε δημιουργηθεί στην ηπειρωτική χώρα.
Φ. Ζωή στη Μινωική Κρήτη
Ο Μινωίτης ήταν μικρόσωμος, με ανάστημα, κατά μέσον όρο, περίπου 1,70 μέτρα. Είχε σκουρόχρωμη τρίχα και μάτια και χλωμές χροιές. Το βασικό αρσενικό φόρεμα ήταν ένα ύφασμα των οσφυϊκών που στερεωνόταν με πόρπη. Οι φούστες των γυναικών ήταν συχνά μακρύτερες, ίσως μια επιρροή από τη Μεσοποταμία. Το μαλλί ήταν η βάση για το ύφασμα. Μια σημαντική βιομηχανία έκανε την πορφυρή χρωστική ουσία, από τη συντριβή murex των κοχυλιών, για τα μάλλινα. Οι άνθρωποι περπατούσαν χωρίς παπούτσια στα σπίτια και στις τελετές. Ειδάλλως, φορούσαν μπότες και σανδάλια. Το χρυσό και ασημένιο κόσμημα ήταν εμφανές, με το χρυσό ίσως πιο άφθονο.
Η κρητική διατροφή ήταν ποικίλη, αποτελούμενη από σιτάρι, κριθάρι, ίσως κεχρί, βοοειδή, πρόβατα, αίγες, και οικόσοιτους χοίρους, άγριο κρέας όπως τα ελάφια και οι κάπροι, σταφύλια, αχλάδια, σύκα, κυδώνια, ψάρια και χταπόδι. Οι μέθοδοι αλιείας περιέλαβαν το γάντζο, τη γραμμή, τα δίχτυα, τα καλάθια, και τις λόγχες. Οι συκιές, οι ελιές και οι φοίνικες θεωρήθηκαν ιερά δένδρα. Τα σκυλιά χρησιμοποιήθηκαν στο κυνήγι. Οι γηγενείς άγριες γάτες ήταν εμφανείς στην Κρήτη. Οι εσωτερικές γάτες καθώς επίσης και οι πίθηκοι μπορεί να είχαν προέλθει από την Αίγυπτο.
Τα σπίτια ήταν γενικά μίας εισόδου, αλλά μερικές φορές είχαν δύο. Τα παράθυρα ήταν συχνότερα στην κορυφή, καλυμμένα με λαδωμένη περγαμηνή, που χρησιμοποιείται πιθανώς αντί του γυαλιού. Τα σπίτια είχαν για φωταγωγούς μικρά ανοικτά φρεάτια για να παρέχουν το φως και τον αέρα. Οι τουαλέτες βρίσκονταν έξω από τους εξωτερικούς τοίχους. Τα μεγάλα σπίτια, όπως τα ανάκτορα, είχαν μια τραπεζαρία επάνω από την κουζίνα και την αποθήκη τροφίμων.
Τα τροχοφόρα οχήματα χρησιμοποιήθηκαν στην Κρήτη από το 2000 π.Χ. περίπου, αν και οι ηνίοχοι ήταν μια σημαντική ομάδα στρατιωτικού ρόλου μόνο στην πολύ όψιμη μινωική περίοδο. Μετά το 1450 π.Χ. τα μινωικά άρματα ήταν παρόμοια με τις αντίστοιχες μυκηναϊκές εκδόσεις, με ελαφρά δοκάρια και σύρονταν από δύο άλογα. Είναι δυνατό, επομένως, να ήταν οι Μυκηναίου αυτοί που εισήγαγαν τα άρματα στην Κρήτη.
Η Κρήτη ήταν γενικά αυτάρκης. Εισήγαγε ποσότητα χαλκού και έπρεπε να εισαγάγει τον κασσίτερο. Τα είδη πολυτελείας εισάγονταν, όπως π.χ., χρυσός, ασήμι, σμυρίδα, λεπτές πέτρες, και ελεφαντόδοντο. Πολλά τέτοια υλικά μπορεί να είχαν εισαχθεί επίσης ως πρώτη ύλη για χρήση από τους τοπικούς βιοτέχνες.
Υπήρξε εκτενές εμπόριο πέρα από τον Αιγαίο και στην Αίγυπτο. Το εμπόριο αυτό ελέγχονταν από τα ανάκτορα, αλλά και οι ιδιωτικοί έμποροι είχαν ισχυρή παρουσία. Η σημασία του εμπορίου οδήγησε σε μια αύξηση στην ευημερία της εμπορικής τάξης. Πιθανώς μέχρι τη νέα ανακτορική περίοδο, μια στοιχειώδης μορφή χρημάτων χρησιμοποιήθηκε. Επρόκειτο για πλινθώματα χαλκού που τα χρησιμοποιούσαν για το ζύγισμα σε σχέση με άλλα προϊόντα. Οι ταμπλέτες αποκαλύπτουν πως οι Μινωίτες ήταν εραστές της καταγραμμένης λεπτομέρειας και η δαιδαλώδης αρχιτεκτονική τους αποκαλύπτει μια αγάπη της πολυπλοκότητας και των γρίφων. Μπορεί να είναι γεγονός πως οι Μινωίτες απολάμβαναν τις κοινωνικές και διπλωματικές πτυχές των παρατεταμένων διαπραγματεύσεων, πέρα από την τιμή ενός φορτίου, με τους αιγύπτιους, κύπριους, ή τρώες εμπόρους. Εκείνη η αγάπη του παζαρέματος υπάρχει ακόμα στη μεσογειακή οικονομία, και ίσως άρχισε με τους Μινωίτες εμπόρους.
VI Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ
Με την έναρξη της Εποχής του Χαλκού, ο ενταφιασμός γινόταν στις σπηλιές ή τα βραχώδη κοιλώματα. Η καύση ήταν σπάνια πριν από την Εποχή του Χαλκού. Στην πρώιμη Εποχή του Χαλκού, οι ενταφιασμοί εμφανίστηκαν σε συλλογικούς τάφους, για μια ολόκληρη γενιά ή επεκτάθηκαν σε ολόκληρη την οικογένεια, πέρα από τις διάφορες γενεές. Γενικά δεν υπήρχε κανένα σοβαρό αγαθό, σαν προσφορά στους τάφους, και αυτή η συνήθεια συνεχίστηκε σε μερικές περιοχές μέχρι το τέλος του 15ου αιώνα. Στην πεδιάδα της Μεσαράς και μερικές άλλες θέσεις έχουν βρεθεί καλυμμένες δια θόλου κυκλικές δομές που περιέχουν εκατοντάδες ενταφιασμών. Αυτοί οι φυλετικοί τάφοι έδωσαν τόπο τελικά στους μικρότερους τάφους.
Στη μέση μινωική περίοδο ή τη μέση Εποχή του Χαλκού, τα σώματα είχαν δεμένα με τα γόνατα στο πηγούνι και συμπιεσμένα σε ένα βάζο αποθήκευσης. Τα φέρετρα αργίλου εμφανίστηκαν στην Κνωσό στο τέλος της περιόδου, όπως οι τάφοι που χαράχτηκαν στον μαλακό ασβεστόλιθο. Οι σπηλιές συνέχισαν να χρησιμοποιούνται σε μερικές περιοχές.
Μετά από τα μέσα του15ου αιώνα, ο ενταφιασμός γινόταν συχνά σε μικρούς τάφους, τρία ή τέσσερα άτομα ή ακόμα και ένα ή δύο. Οι προσφορές άρχισαν να γίνονται περισσότερο γενναιόδωρες. Στην Κνωσό, μετά το 1450 π.Χ., εμφανίστηκαν οι θολωτοί τάφοι με μια κυκλική αίθουσα βαθιά στο έδαφος, ενδεχομένως μια επιρροή ηπειρωτικών χωρών.
VII. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η κατάσταση στην Κρήτη ήταν άστατη στο τέλος της Εποχής του Χαλκού. Αυτή ήταν μια περίοδος αναταραχής και ανάμειξης λαών. Τα στοιχεία της αστάθειας μπορούν να βρεθούν σε πόλεις-καταφύγια, που εμφανίστηκαν στους διαταγμένους λόφους γύρω από τα παλιά κέντρα μετά τον 12ο αιώνα. Μετά το 800 π.Χ, αυτές οι πόλεις αναπτύχθηκαν σε πόλεις κράτη ή, εάν ήταν απρόσιτες, εγκαταλείφθηκαν.
Στην αρχή του 12ου αιώνα, μεγάλοι αριθμοί μεταναστών έφθασαν από την ηπειρωτική χώρα και τα χαρακτηριστικά ηπειρωτικών χωρών εμφανίζονται στην κρητική αγγειοπλαστική. Περίπου στα 1150 π.Χ., ένα δεύτερο κύμα μεταναστών έφθασε από την ηπειρωτική χώρα και οι αρχικοί κρητικοί κινήθηκαν προς τους υψηλούς λόφους. Εμφανίστηκε τότε κερδοσκοπία που έκανε κάποιους να κινηθούν προς την Παλαιστίνη. Ένα τελικό κύμα από την ηπειρωτική χώρα, πιθανώς οι Δωριείς, ακολούθησε. Τελικά, η όλη Κρήτη τέθηκε υπό δωρικό έλεγχο, αν και Μινωικοί θύλακες παρέμειναν, κυρίως στα ανατολικά της Κρήτης. Κατά συνέπεια, το τελευταίο αποτέλεσμα των γεγονότων στο τέλος της Εποχής του Χαλκού ήταν η κυριαρχία των ελληνικών φυλών.
VIII. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ
Α. Τα ανάκτορα
1. ΚΝΩΣΟΣ
Το θρυλικό παλάτι του Μίνωα που περιγράφηκε ως λαβύρινθος από τους αρχαίους Έλληνες, είναι το μεγαλύτερο των μινωικών παλατιών. Όπως στις άλλες περιοχές, το πρώτο ανάκτορο στην Κνωσό καταστράφηκε περίπου στα 1700 π.Χ., πιθανώς από σεισμούς ή άλλη φυσική καταστροφή. Ένα νέο ανάκτορο, τα υπολείμματα του οποίου είναι ορατά σήμερα, στηρίχτηκε στην ίδια περιοχή. Οι αρχιτέκτονες στην Κνωσό άρχισαν με το κεντρικό διοικητήριο και έχτισαν γύρω του, έξω από αυτό και επάνω του, όπως απαιτείται. Τα στοιχεία για τους ανώτερους ορόφους σταχυολογούνται από εκείνες τις περιοχές με τα ενισχυμένα, ευρύτερα και βαθύτερα θεμέλια. Οι περιοχές από το κεντρικό διοικητήριο περιλαμβάνουν:
Ανατολή: Μια σκάλα οδήγεί κάτω στην αίθουσα των διπλών πελέκων, την αίθουσα της βασίλισσας, το λουτρό και τις τουαλέτες.
Δύση: Κρύπτες στυλοβατών βρέθηκαν στο κεντρικό διοικητήριο. Αυτά ήταν σκοτεινά δωμάτια με τα στοιχεία των αρχαίων θυσιών, ήταν συνδεμένα με τις αποθήκες από τη δυτική πλευρά. Υπάρχουν στοιχεία πως, ίσως, ο κυβερνήτης ήταν ένας ιερέας-βασιλιάς. Επίσης, από τη δυτική πλευρά υπήρχε μια αίθουσα θρόνου, αν και αυτό χρονολογείται στην μυκηναϊκή περίοδο. Ταμπέλες σε Γραμμική Β βρέθηκαν εδώ ενώ δεν υπάρχει κανένας θρόνος σε άλλα ανάκτορα.
Τα δωμάτια με τις καλά διατηρημένες νωπογραφίες με σκηνές από τα ταυροκαθάρψια, μπορεί να ήταν ένας χώρος για την βασιλική φρουρά. Μια σκάλα οδηγεί στο κεντρικό διοικητήριο όπου ήταν τοποθετημένη η τριμερή κιονοειδή λάρνακα, νότια της σκάλας. Μια μεγάλη σκάλα καταλήγουν ένα δωμάτιο που ήταν, πιθανώς, η βασιλική αίθουσα ακροάσεων των πρώιμων ανακτόρων. Στα δυτικά του διοικητηρίου, οι ορθοστάτες παρουσιάζουν σημάδια πυρκαγιάς. Ίσως πρόκειται για ένα ίχνος του πρώτου ανακτόρου στον δυτικό τοίχο.
Ο δυτικός περίβολος μπορούσε να χωρέσει 400 πιθάρια, συνολικής χωρητικότητας περίπου εξήντα κυβικών μέτρων. Υπάρχουν στοιχεία πως εκείνο το εμπόριο επεκτείνεται μέχρι τη Σπάρτη. Κοντά στην είσοδο του ανακτόρου υπάρχουν τρία μεγάλα κοιλώματα. Αυτά συνδέονται με το πρώτο ανάκτορο, αλλά η χρήση τους είναι άγνωστη. Καλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου του νεότερου ανακτόρου. Μπορεί να είχαν χρησιμοποιηθεί για την αποθήκευση σιταριού.
Ενώ άλλα μινωικά ανάκτορα καταστράφηκαν περίπου το 1450 π.Χ., η Κνωσός συνεχίζει, ίσως υπό μυκηναϊκό έλεγχο, μέχρι το 1375 π.Χ. περίπου, όταν καταστράφηκε ολοκληρωτικά.
2. ΦΑΙΣΤΟΣ
Σύμφωνα με το μύθο, η Φαιστός ιδρύθηκε από τον Ραδάμανθυς, ένας από τους τρεις γιους του Δία και της Ευρώπης. Ο Μίνωας και ο Σαρπηδών ήταν οι άλλοι δύο. Ο Ραδάμανθυς λέγεται πως επισκεπτόταν τη σπηλιά του Δία κάθε εννέα έτη, για να επαναφέρει νέους νόμους και να τους επιβάλει σε όλο το βασίλειό του. Ο κώδικας της Γόρτυνας δημιουργήθηκε υποθετικά από αυτόν.
Η Φαιστός είναι στο νότιο κεντρικό μέρος του νησιού. Η περιοχή κατοικήθηκε τη νεολιθική περίοδο και υπάρχουν στοιχεία των προμινωικών ανακτόρων. Το πρώτο μινωικό ανάκτορο ερημώθηκε αρχικά από πυρκαγιά και σεισμό και ανοικοδομήθηκε. Έπειτα, καταστράφηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από σεισμό και πυρκαγιά γύρω στα 1700 π.Χ.. Το δεύτερο μινωικό ανάκτορο χτίστηκε έξω από τις καταστροφές του πρώτου. Αυτό το δεύτερο ανάκτορο καταστράφηκε γύρω στα 1450 π.Χ..
3. ΜΑΛΙΑ
Σύμφωνα με το μύθο, αυτό ήταν το ανάκτορο του Σαρπηδών, ενός από τρεις γιους Δία και της Ευρώπης. Η περιοχή είναι μια παράξενη θέση για ένα ανάκτορο. Είναι καυτή και ανήσυχη το καλοκαίρι και δεν υπάρχει καμία πηγή ύδατος εκτός από πηγάδια. Είναι επίσης κοντά στη θάλασσα, κάτι που ίσως δείχνει μια πλήρη έλλειψη φόβου επίθεσης. Το ανάκτορο είναι τόσο μεγάλο όσο της Φαιστού, 9.000 τετραγωνικά μέτρα περίπου, αλλά η αρχιτεκτονική, τα οικοδομικά υλικά και οι διακοσμήσεις δεν συγκρίνονται με αυτά της Κνωσού ή της Φαιστού. Το ανάκτορο κατασκευάστηκε από απλά υλικά και δεν υπάρχει πουθενά γύψος. Είναι τακτικό, αλλά όχι άφθονο.
Η ιστορία των Μαλίων είναι παράλληλη με αυτή της Κνωσού. Το αρχικό ανάκτορο χτίστηκε περίπου στα 1900 π.Χ., καταστράφηκε περίπου στα 1700 π.Χ. και ανοικοδομήθηκε αμέσως. Αυτό το δεύτερο ανάκτορο καταστράφηκε περίπου στα 1450 π.Χ.. Εδώ υπάρχει μια διαφορά με την Κνωσό. Στα Μάλια δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με μια κατάκτηση ούτε στοιχεία που να δείχνουν την έλευση Μυκηναίων. Γύρω από το ανάκτορο υπάρχουν διάφορα στεγάσματα, φράκτες και δρόμοι. Υπάρχουν στοιχεία μιας εκτεταμένης πόλης που επεκτείνεται στη θάλασσα. Στα βορειοδυτικά του ανακτόρου υπάρχουν κτήρια και αποθήκες. Τέτοια κτήρια μπορούν εδώ να υποδείξουν την ύπαρξη μιας αγοράς και ενός πρυτανείου. Ίσως οι σπόροι των ελληνικών πόλεων να βρίσκονται εδώ.
Β. ΑΛΛΕΣ ΜΙΝΩΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
1. ΓΟΥΡΝΙΑ
Η περιοχή κατοικήθηκε από 3000, αλλά δεν υπήρξε καμία σπουδαία εγκατάσταση μέχρι το 1650 π.Χ. περίπου. Από το 1600 π.Χ. ήταν μια σημαντική μινωική πόλη. Βρισκόταν στα βορειοανατολικά, μεταξύ Κάτω Ζάκρου και Κνωσού, στο στενότερο μέρος του νησιού, και μπορεί να είχε ευημερήσει με το να βρεθεί στα σταυροδρόμια, όπως η Κόρινθος.
Τα Γουρνιά είναι μια μέσου μεγέθους μινωική πόλη και όχι πραγματικά μια περιοχή ανακτόρων. Έχουν ανακαλυφθεί πολυάριθμα αντικείμενα για καθημερινή χρήση, όπως φόρμες για επιχάλκωση, βάρη αργαλειών και εξαρτήσεις των ξυλουργών. Ήταν μια βιομηχανική πόλη με κατοίκους που ασχολήθηκαν με την αλιεία, την ύφανση, την τήξη χαλκού και την παραγωγή τερακότας.
Τα Γουρνιά ήταν μια ειρηνική πόλη και δεν υπάρχει καμία οχύρωση. Οι δρόμοι είναι στρωμένοι με κυβόλιθους. Οι περισσότεροι δρόμοι ακτινοβολούν από το κέντρο, αν και υπάρχουν μερικές περιφερειακές οδοί. Υπάρχουν πάνω από 70 πυκνοχτισμένα σπίτια. Τα χαμηλότερα επίπεδα χάθηκαν στα ερείπια των τούβλων από λάσπη. Τα σπίτια είχαν συχνά δύο εισόδους, με επίπεδους στέγες και τοίχους από ασβεστοκονίαμα. Υπήρχε ένας κυβερνήτης που φαίνεται από μια μικροσκοπική έκδοση ανακτόρου περίπου στο 1/10 του μεγέθους του ανακτόρου της Κνωσού
Η πόλη καταστράφηκε στα 1500 π.Χ., αλλά ανοικοδομήθηκε από τους Μυκηναίους. Υπάρχει ένα σπίτι με ένα εμφανές διοικητήριο. Η περιοχή εγκαταλείφθηκε τελικά στα 1200 π.Χ..
2. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ
Βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα από τη Φαιστό, στο δρόμο μεταξύ της Φαιστού και της θάλασσας. Η σχέση της Αγίας Τριάδας με τη Φαιστό είναι ασαφής. Υπήρξε μια επιμελημένη και όμορφη δομή εδώ, αποκαλούμενη μερικές φορές ανάκτορο αλλά μοιάζει περισσότερο με μια βίλα σαββατοκύριακου ή καλοκαιριού. Χτίστηκε στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα, την περίοδο του δεύτερου ανακτόρου της Φαιστού. Εφοδιάστηκε με θαυμάσια έργα τέχνης. Η βίλα καταστράφηκε στο τέλος του 15ου αιώνα.
Υπάρχουν διάφορα κτήρια γύρω από τη βίλα, στα βορινά και τα δυτικά, που κατασκευάστηκαν αργότερα από το κυρίως οικοδόμημα. Υπάρχει και μια νεκρόπολη με κυκλικούς τάφους, στους οποίους βρέθηκε μια μαρμάρινη σαρκοφάγος που χρονολογείται περίπου στα 1400 π.Χ.. Υπάρχουν επίσης ερείπια ενός οικοδομήματος που μοιάζει με αγορά και χρονολογείται από το 1375 έως 1100 π.Χ..
Ένας μινωικός ναός έχει βρεθεί στη νοτιοανατολική άκρη του χωριού. Μπορεί να χρονολογείται από το 1700 π.Χ. και περιλαμβάνει θαυμάσιες νωπογραφίες.
Γ. Μια αποικία
ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ
Τα πρώτα στοιχεία εγκατάστασης στο ηφαιστειακό νησί της Σαντορίνης, το νοτιότερο νησί των Κυκλάδων, προέρχονται από το 3200 π.Χ. και ο χαλκός χρησιμοποιήθηκε σε αυτές τις περιοχές για πρώτη φορά γύρω στα 3000 π.Χ.. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο νεολιθικής εγκατάστασης. Τα περισσότερα υπολείμματα από την Εποχή του Χαλκού χρονολογούνται στα 1600 έως 1500 π.Χ., αμέσως πριν από την έκρηξη που βύθισε μεγάλο μέρος του νησιού. Κανένα ανάκτορο δεν έχει ανακαλυφθεί στο νησί.
Το Ακρωτήρι, η μεγάλη πόλη της Εποχής του Χαλκού, διατηρεί τα σημάδια του προηγούμενου κυκλαδίτικου πολιτισμού αλλά με ισχυρές μινωικές επιρροές. Η έκταση της περιοχής είναι ασαφής. Οι τάφροι στα περίχωρα δείχνουν μια περιοχή 200 περίπου στρεμμάτων με πληθυσμό μεταξύ 4.000 και 5.000 κατοίκους.
Σεισμός κατέστρεψε την πόλη πριν από την έκρηξη του ηφαιστίου, αλλά οι άνθρωποι επέστρεψαν και την ανοικοδόμησαν. Η πόλη ήταν ακμάζουσα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η περιοχή εξήγαγε σιτάρι, κρασί και σταφύλια. Οι άνθρωποι φαίνεται πως είχαν το χρόνο να φύγουν πριν από την τελική έκρηξη, αν και υπάρχουν στοιχεία ότι μερικοί καταληψίες μπορεί να έμειναν στην περιοχή.
Η πόλη διαιρέθηκε σε φράκτες και έπειτα σε σπίτια. Οι ανώμαλες μορφές των κτηρίων είναι παρόμοιες με αυτές της μινωικής αρχιτεκτονικής. Οι κυριότερες ομοιότητες περιλαμβάνουν τη χρήση αποβάθρας, της κατασκευής θυρών, σκάλας αλιείας και μεγάλων παραθύρων ανοικτών στο δρόμο. Μια λεκάνη εξαγνισμού έχει βρεθεί. Όμως ούτε ένα δείγμα κεράτων καθαγίασης ή διπλός πέλεκυς δεν έχει βρεθεί.
Τα οικοδομικά υλικά ήταν πέτρες, άργιλος, τούβλα λάσπης που ενισχύθηκαν με άχυρο, ξυλεία, γύψος μέσα και έξω. Κάθε σπίτι έφτιαχνε το ψωμί του και είχε το αποχετευτικό του σύστημα. Το νερό αντλούνταν κάτω από τις στρωμένες οδούς. Σχεδόν κάθε σπίτι είχε έναν αργαλειό.
Η τεκτονική λίθων χρησιμοποιήθηκε σε σπίτια πλουσίων και εμφανίζεται συχνά στις γωνίες των συνηθισμένων κτηρίων, ίσως για υποστήριξη. Νωπογραφίες έχουν βρεθεί στα ανώτερα στρώματα κάθε σπιτιού όπου απεικονίστηκαν τα τοπία, τα ζώα και οι άνθρωποι. Βάζα και πιθάρια με σπειροειδή μοτίβα σε κυκλαδίτικο ύφος είναι παντού εμφανή.
Δ. Κλασσικές περιοχές
ΓΟΡΤΥΣ
Η Γόρτυς εποικήθηκε κατά τη διάρκεια της μινωικής εποχής και ήταν σύμφωνα με τα πρότυπα της Φαιστού. Πολύ αργότερα, με την άφιξη των Δωριέων, η σημασία της πόλης αυξήθηκε. Κατάκτησε τη Φαιστό και τα Μάταλα στον 3ο π.Χ. αιώνα. Έγινε η πρωτεύουσα της Κρήτης, υπό την κυριαρχία των Ρωμαίων. Ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Κρήτη το 59 μ.Χ. και ο σύντροφός του Τίτος, ο πρώτος χριστιανός επίσκοπος του νησιού, έχτισε μια εκκλησία στη Γόρτυς και η περιοχή έγινε το κέντρο της χριστιανικής Κρήτης. Μετά από την αραβική εισβολή το 824 π.Χ. η πόλη εγκαταλείφθηκε. Μια νέα εγκατάσταση εμφανίστηκε αργότερα, έξω από την παλαιά.
Ο κώδικας νομοθεσίας που βρέθηκε εκεί, χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ., μεταξύ 480 και 460 π.Χ.. Χρονολογήθηκε αρχικά νωρίτερα, στον 6ο αιώνας, επειδή η γραφή ήταν πιο συντηρητική από την αττική του 5ου αιώνα. Το αλφάβητό του έχει μόνο 18 γράμματα, περιλαμβάνει το δίγαμμα αλλά στερείται άλλους έξι. Η μορφή μερικών γραμμάτων είναι αρχαΐζουσα. Επιπλέον, το περιεχόμενο του κώδικα συμπεριλαμβάνει την προηγούμενη νομοθεσία.
Ο κώδικας εγγράφηκε στην αγορά. Οι Ρωμαίοι έχτισαν ένα ωδείο έξω από την κατεστραμμένη αγορά, περίπου στα 100 π.Χ.. Ο βόρειος τοίχος του παλαιού κτηρίου, με τις ταμπέλες συντηρήθηκε. Ο διάδρομος επαναχρησιμοποιήθηκε ως υδατοφράχτης στο 19ο αιώνα. Ο κώδικας καλύπτει 42 παραβάσεις, σε 12 κείμενα νόμου. Γράφτηκε σε μια δωρική-κρητική διάλεκτο, βουδοστροφηδόν, δηλαδή δεξιά και αριστερά εναλλάξ. Οι επιγραφές παρείχαν τον πλήρη κώδικα των νόμων για την πόλη.
Παραδείγματα από τον κώδικα της Γόρτυς:
Πρόστιμα για το βιασμό:
ενάντια στην ελεύθερη γυναίκα: 100 στατήρες
ενάντια στον μη-πολίτη: 10 στατήρες
ενάντια στον παρθένο σκλάβο σπιτιών: 2 στατήρες
ενάντια στον μη-παρθένο σκλάβο: 1-2 οβολοί
από το σκλάβο ενάντια στον πολίτη: 200 στατήρες
Πρόστιμα για τη μοιχεία:
με την ελεύθερη γυναίκα (στο σπίτι) 100 στατήρες
με την ελεύθερη γυναίκα (σε άλλο σπίτι): 50 στατήρες
με τη σύζυγο του μη-πολίτη: 10 στατήρες
από το σκλάβο, με την ελεύθερη γυναίκα (στο σπίτι): 200 στατήρες
από το σκλάβο, με την ελεύθερη γυναίκα (σε άλλο σπίτι): 100 στατήρες
ΘΗΡΑ (κλασσική πόλη στη Σαντορίνι)
Το νησί ήταν ακατοίκητο για αιώνες μετά από το σεισμό που μείωσε το κυκλικό νησί Θήρα σε ένα μικρό ημικυκλικό πλαίσιο. Στο 11ο π.Χ. αιώνα οι Δωριείς κατοίκησαν στο νησί και ίδρυσαν την αρχαία πόλη Θήρα. Αυτή η πόλη ίδρυσε μια αποικία στην Κυρήνη, στη βόρεια ακτή της Αφρικής, στα 630 π.Χ. περίπου. Η κλασσική πόλη ήταν μέλος της ένωσης της Αθήνας. Οι περισσότερες από τις καταστροφές χρονολογούνται από τις ελληνιστικές και τις βυζαντινές εποχές.
Κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου, η περιοχή χρησιμοποιείται ως ναυτική βάση από τους Πτολεμαίους. Το νησί έγινε τελικά μέρος της ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας. Κατά τον μεσαίωνα, κυβερνήθηκε από τη Βενετία και υπαγόταν στο δουκάτο της Νάξου. Ονομάστηκε Σαντορίνι από τους Βενετούς, από τον προστάτη Άγιό του, την Ειρήνη του νησιού. Το νησί καταλήφθηκε από τους Τούρκους το 1537 μ.Χ..
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Castleden, Rodney, Minoans: Life in Bronze Age Crete (NY: Routledge, 1990).
Cole, Dan, Course Notes for Ancient Greece, spring 1989.
Finley, M. I., Early Greece: The Bronze and Archaic Ages (NY: W. W. Norton, 1970).
Hood, Sinclair, The Minoans (NY: Praeger Pubs., 1971).
Μιχαηλίδου Άννα, Κνωσός (Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., 1989).
Amos, H. D. and A. G. P. Lang, These Were the Greeks (Chester Springs, PA: Dufour Editions, Inc., 1982).
Andronicos, Manolis, Herakleion Museum (Athens, GR: Ekdotike Athenon S.A., 1985).
Burn, A.R., The Pelican History of Greece (Baltimore, MD: Penguin Books, 1966)
Geldard, Richard G., The Traveler's Key to Ancient Greece (New York, NY: Alfred A. Knopf, 1989).
Hafner, German, Art of Crete, Mycenae, and Greece (NY: Harry N. Abrams, 1968).
Higgins, Reynold, Minoan and Mycenaean Art (NY: Oxford Univ. Press, 1981).
Hopper, R. J., The Early Greeks (NY: Barnes and Noble, 1976).
Kitto, H.D.F., The Greeks (New York, NY: Penguin Books, 1957)
Murray, Gilbert, Five Stages of Greek Religion (Garden City, NY: Doubleday Anchor, 1951).
Nilsson, Martin, A History of Greek Religion (New York, NY: W.W. Norton & Co., 1964).
Payne, Robert, The Splendour of Greece (London, ENG: Pan Books, Ltd., 1960).
Phaidon Cultural Guide, Greece (Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1985).
Vermeule, Emily, Greece in the Bronze Age (Chicago, IL: Univ. of Chicago Press, 1972).
Willetts, R. F., The Civilization of Ancient Crete (Berkeley: U. of California Press, 1977).
Woodford, Susan, Introduction to the History of Art: Greece and Rome (NY: Cambridge University Press, 1982).
