ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΝΤΡΟΠΗ ΠΟΥ ΤΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΝΕΝΑ ΜΕΣΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΟΥΤΕ ΚΑΠΟΙΟ ΕΙΔΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟΝ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ.

Αυτό το κενό θέλει να... γλυκάνει το μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του, μισό αιώνα και κάτι από την αποδημία του: 13 Ιανουαρίου 1950. Όπως το συνηθίζουμε, για όλους αυτούς τους ανεπανάληπτους συνθέτες, τραγουδιστές, στιχουργούς και παιχνιδιάτορες, που αυγάταιναντην πολιτιστική μας προίκα, συνομιλούμε με τους απογόνους τουςγια να μας φέρουν κοντά στην προσωπικότητα του δημιουργού, πιο άμεσα από τα ψυχρά βιογραφικά σημειώματα. Στην περίπτωση του Σαλονικιού ήταν πολύ αργοπορημένη αλλά ευτυχής η συνάντησή μας με την κόρη του και τη νύφη του.
Οι κυρίες Ελένη Σέμση-Νικολαΐδου και Μαργαρίτα Χαρβαλλιά-Σέμση, εκτός από βιογραφικά περιστατικά, μας έδωσαντην αίσθηση της παρουσίαςτου Σαλονικιού στη μεγάλη μουσική οικογένεια. Μέχρι τώρα τουλάχιστον έξι γενιές μουσικών, κυρίως βιολιστές! Η Ελένη Σέμση ζει τα χρόνια της δόξας αλλά και του τέλους του πατέρα της. Η Μαργαρίτα Χαρβαλλιά, σύζυγος του Μιχάλη Σέμση, είναι σαν να γνώρισε τον πεθερό της από τις ατέλειωτες συζητήσεις που είχε με την πεθερά της μετά το θάνατό του. Να πιάσουμε όμως από την αρχή το νήμα.
Ο Δημήτρης Σέμσης γεννιέται στη Στρώμνιτσα (Στρούμνιτοα), η οποία τον καιρό της οθωμανικής αυτοκρατορίας ανήκει στο βιλαέτι της θεσσαλονίκης. Η κόρη του μιλάει για τις ρίζες της οικογένειας: «Μεγάλη οικογένεια βιολιστών. Ο πατέραςτου και ο παππούςτου έπαιζαν βιολί. Ο πατέραςτου, Μιχάλης, Μιχελιό τον φώναζαν, έφτιαχνε στις χανούμισσες ωραίες ομπρέλες για τον ήλιο, κατασκεύαζε και έπαιζε βιολί. Από τις επαγγελματικές ενασχολήσεις τον ονόμαζαν ο Σεμσιατζής (ομπρελάς) και ο Κεμαντζής(βιολιτζής). Το οικογενειακό μας όνομα ήταν Κουκουδέα. Τελικά ο παππούς μου, ο Μιχελιός, το έκανε Σέμση, ίσως το θεώρησε πιο καλλιτεχνικό. Η μητέρα, Ελένη, ήταν φοβερός τύπος. Μπαμπαλένκα τη φώναζαν, δηλαδή γιαγιά Ελένη. Ασχολιόταν με τα μετάξια, οικοτεχνία».
Γρίφος η ακριβής χρονολογία γέννησης. Ο λόγος στη νύφη του: «Κανείς δεν ξέρει πότε γεννήθηκε ο Σαλονικιός. Όπως μου έλεγε η πεθερά μου, μάλλον το 1881.0 Σαλονικιός έκρυβε χρόνια. Γιατί, όταν πήγε να παντρευτεί, του προξένευαν τη μεγάλη αδελφή του μουσικού Κώστα Κάνουλα από τα Σώκια της Μικράς Ασίας, μοδίστρα, 32 χρόνων. Πήγε στο σπίτι να τη ζητήσει και γνώρισε τη μικρή αδελφή που του έφερε το δίσκο με το γλυκό. "Αυτή θα παντρευτώ" είπε. Το περιστατικό συμβαίνει στη θεσσαλονίκη. Τελικά το 1921 παντρεύεται τη μικρή αδελφή, τη δεκαεπτάχρονη Δήμητρα Κάνουλα. Η Μπαμπαλένκα μιλούσε σλαβομακεδόνικα, λίγα ελληνικά ήξερε. Η υπόλοιπη οικογένεια μιλούσε πολύ καλά ελληνικά. Τα παιδιά πήγαν στο σχολείο. Η Στρούμνιτσα είχε τρία ελληνικά σχολεία. Ήταν πολύ ξύπνια γυναίκα. Έλεγε η πεθερά μου ότι πριν από τον Μιχελιό είχε ερωτευτεί τρελά κάποιον Δημήτρη και μετά, όταν παντρεύτηκε τον Μιχελιό, έβγαλε το γιο τους Δημήτρη. Δεν υπήρχε Δημήτρης στηνοικογένεια».

Περιοδείες

Από τα πολλά παιδιά που κάνουν ο Μιχάλης και η Ελένη ζουν τελικά τρία: πρώτη η Μαρία (Μαριόνκα) μεταναστεύει και εγκαθίσταται οριστικά στην Αμερική, δεύτερος ο Δημήτρης και τρίτη η Ευαγγελία που πεθαίνει στην Κατοχή. Χάνονται στο μύθο τα πρώτα χρόνια της μουσικής πορείας του Δημήτρη Σέμση. «Από μικρός φαίνεται ότι έπαιζε βιολί. Του έδειχνε ο πατέρας του. Επειδή νωρίς φανέρωσε το ταλέντο, μάζεψαν λεφτά και τον έστειλαν στο ωδείο της θεσσαλονίκης να σπουδάσει» λέει η Ελένη Σέμση. «Δεν έμεινε όμως, δέκα χρόνων παιδάκι ήταν και δεν μπορούσε φαίνεται να προσαρμοστεί. Όταν πήγε δεκατριών-δεκατεσσάρων χρόνων πέρασε από τη Στρούμνιτσα ένα τσίρκο από το Βελιγράδι. Επειδή ήδη έπαιζε καλό βιολί και μπορούσε να διαβάζει παρτιτούρες, φεύγει μαζί του και γυρίζουν όλη τη Βαλκανική. Ένα βιολί που του έφτιαξε ο πατέρας του πήρε μόνο στον ντορβά. Φαίνεται όμως ότι ο κακομοίρης πέρασε μαύρη ζωή. Ένα παιδάκι τώρα να το πάρεις από τον τόπο του! Δεν είχε καλές αναμνήσεις από αυτό το ταξίδι, αλλά όμωςτελειοποίησε τηντεχνική, παίζοντας μετσιγγάνους και άλλους οργανοπαίκτες. Έφτασε μέχρι την Αιθιοπία ταξιδεύοντας».
Η Μαργαρίτα Σέμση αναφέρει ένα θρυλικό περιστατικό: «Έπαιξε στο παλάτι του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, ο οποίος λέγεται ότι επέτρεψε στις χανούμισσες να τον ακούσουν χωρίς να φοράνε φερετζέ, γιατί ήταν ακόμη αμούστακο μικρό παιδί. Ο άντρας μου, Μιχάλης, έλεγε ότι από πολύ μικρός ο πατέραςτου ήταν μοναδικός στο βιολί. Στο πρώτο ταξίδι πρέπει να έμεινε κάποιο χρόνο στην Κωνσταντινούπολη. Μεταξύ 1909 και 1912 παίζει αρκετό καιρό πάλι στην Πόλη. Και στη Σμύρνη έμεινε σε κάποιο άλλο ταξίδι. Πάντως γενικά δεν γνωρίζουμε τι έκανε στα νιάτα του. Γύρω στα είκοσι χρόνια γυρίζει, φτάνει στην Παλαιστίνη και βαπτίζεται στον Ιορδάνη ποταμό. Όταντο 1919 γυρίζει στη Στρούμνιτσα τον υποδέχονται με κωδωνοκρουσίες».
Μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η Στρώμνιτσα περνάει στη Σερβία. Στο τέλος του 1919 ή στους πρώτους μήνες του 1920 ο Δημήτρης Σέμσης φεύγει οικογενειακά για τη θεσσαλονίκη. Από το 1921, μετά το γάμο του με τη Δήμητρα Κάνουλα (1903-1973), μένουν στο Τσινάρι, οδός Δημητρίου Πολιορκητού, σημερινή Καραολή Δημητρίου. Αποκτούν τέσσερα παιδιά:την Ελένη (1922),τον Μιχάλη (1923- 3 Μαΐου 198?), κορυφαίο βιολιστή της Κρατικής Ορχήστρας,την Καλλιόπη (1925-27-9-2001) και τον Νικόλαο (1929- 7 Νοεμβρίου 1948], επίσης βιολιστή. Στη θεσσαλονίκη, όπου διαμένει μέχρι το τέλος του 1926, εδραιώνεται η φήμη του. Πήρε μέρος στις πρωτόγονες ηχογραφήσεις δίσκων στη θεσσαλονίκη μετά περιοδεύοντα φωνοληπτικά συνεργεία; Η οικογένεια του απαντά όχι, γιατί, αν έκανε ηχογραφήσεις, θα τό ανέφερε ο ίδιος. Από την άλλη, είναι δυνατόν ένας τόσο μεγάλος μουσικός να μην αξιοποιήθηκε στην πρωίμη δισκογραφία; Δεν έχουμε στοιχεία.
Από το 1926, πάντως, κάνει τα πρώτα ταξίδια στην πρωτεύουσα και παίρνει μέρος στις φωνοληψίες ως βιολιστής. Στις αρχές του 1927 εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθή­να. Αυτή την εποχή παίρνει το προσωνύμιο Σαλονικιός, μάλλον κάποιοι παράγοντες των δισκογραφικών εταιρειών νομίζουν ότι κατάγεται από τη θεσσαλονίκη. Είναι το πρώτο όνομα οργανοπαίκτη που αναγράφεται στις ετικέτες δίσκων. Ποιες οι πρώτες του εγγραφές; Από τη σύγκριση στοιχείων των μελετητών της δισκογραφίας (Διονύσης Μανιάτης, Hugo Stroetbaum και LisbetTorp) προκύπτει ότι ο Δημήτρης Σέμσης-Σαλονικιός γράφει το 1926 ως βιολιστής, με τη φωνή του Δημήτρη Καλλίνικου-Αραπάκη,τον πρώτο του δίσκο: από τη μια πλευρά ο ΜανέςΣαμπάχ και, από την άλλη, ο Μανές Ραστ. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί και ο δεύτερος δίσκος Μανές Χιτζάζ και Μανές Νεβά, όπου παίζει βιολί ο Σαλονικιός και τραγουδάει ο Αντώνης Δια μαντίδης-Νταλγκάς. Το πρώτο τραγούδι ως συνθέτης ηχογραφείτο 1929: Καμωματού Σμυρνιά, με τον Α. Διαμαντίδη-Νταλγκά. Την περίοδο 1928-1949 ο Δ. Σέμσης-Σαλονικιός γράφει στις 78 στροφές περίπου εκατό κομμάτια.
«Ενώ είναι υπεύθυνος της επιλογής των τραγουδιών της Columbia και της His Master's Voice» λέει η Μαργαρίτα Σέμση «δεν πέρασε πολλά τραγούδια σε δίσκους. Ίσως δεν είχε πολύ χρόνο. Για να μη δημιουργούνται παρεξηγήσεις με τους άλλους συναδέλφους του - ότι προφανώς κάνει κατάχρηση της θέσης του - έβγαλε και ορισμένα κομμάτια με ψευδώνυμα, όπως Στέλιος Δρόσος και Γιώργος Στέφας. Θρυλικό τραγούδι του ήταν το Μη με στέλνεις μάνα στην Αμερική (σ.σ.: 1935 με τη Ρίτα Αμπατζή). Χάλασε κόσμο. Αφού έλεγε μετά η πεθερά μου ότι σπίτι αγόρασαν με τα ποσοστά από το τραγούδι. Όταν άνοιξε ο πρώτος κρατικός ραδιοσταθμός, ο Δημήτρης Σέμσης ανέλαβε υπεύθυνος για το πρόγραμμα δημοτικής μουσικής». Για τα σπίτια όπου έμεναν, θυμάται η Ελένη Σέμση: «Τα περισσότερα χρόνια στην Αθήνα τα ζήσαμε στην οδό Κωνσταντινουπόλεως 298. Την περίοδο 1929 πήρε ο πατέρας το σπίτι. Όταν ήρθαμε απότη θεσσαλονίκη μέναμε στην οδό Αλκινόου, μετά πήγαμε στη Φιλιππουπόλεως στον Άγιο Μελέτη και έπειτα στο Λόφο Σκουζέ. Υπάρχει αυτή η μονοκατοικία, πέρασα πρόσφατα και συγκινήθηκα πολύ. Ήθελα να χτυπήσω να μπω μέσα, γιατί έχω πολλές παιδικές αναμνήσεις. Μετά στην Κατοχή τα πράγματα ήταν δύσκολα, πουλήθηκαν τα πάντα για να επιβιώσουμε, ακόμη και οι δίσκοι του πατέρα. Η μάνα μου έλεγε να πουλήσουμε το σπίτι για να πάμε πίσω στη θεσσαλονίκη, αλλά ο πατέρας δεν ήθελε, το κράτησε αυτό το σπίτι».
Μετά τον πόλεμο συνεχίζει να έχει την ευθύνη του λαϊκού ρεπερτορίου στην Columbia και στη His Master's Voice, του προτείνουν να κάνει περιοδεία στην ομογένεια της Αμερικής, αλλά το ταξίδι ακυρώνεται μετά το θάνατο του γιου του, Νίκου, από φυματίωση. Ο ίδιος δεν θα συνέλθει ποτέ από το πλήγμα, ωστόσο συνεχίζει να επιμελείται ηχογραφήσεις στην εταιρεία επίσημα μέχρι τις 19 Μαρτίου 1949. Μετά την εκδήλωση της δικής του αρρώστιας στέλνει στο στούντιο το γιο του, Μιχάλη. Ο Δημήτρης Σέμσης-Σαλονικιός φεύγει στις 13 Ιανουαρίου 1950. Η κόρη του λέει ότι πεθαίνει από καρκίνο μέσα σε είκοσι ημέρες από τότε που διαγνώστηκε η αρρώστια του.



Ορισμένα περιστατικά που εικονογραφούν τον άνθρωπο Δημήτρη Σέμση, όπως τα αφηγείται σήμερα η κόρη του, Ελένη:
• Μερικές φορές με έπαιρνε στα κέντρα όπου έπαιζε, θυμάμαι στου Μπέλμπα στην Αγία Παρασκευή, κοντά στην εκκλησία. Είχε νοικιάσει ένα δωματιάκι εκεί για να πηγαίνει να ξεκουράζεται. Ήταν εξοχή η Αγία Παρασκευή. Δούλευε με τον Αντώνη Νταλγκά. Τότε γίνονταν και πολιτικοί καβγάδες στα κέντρα. Ο πατέρας έλεγε ότι υπήρχαν οι βενιζελικοί και οι βασιλικοί και ότι όποιος έδινε πρώτος χρήμα παίζανε τοτραγούδι,την παραγγελιά. Μετά πήγαινε στου Κατσίμπα, στην Κηφισιά με τον Νταλγκά και τον πιανίστα Πορτοκάλλη.
• Του στοίχισε πάρα πολύ που πέρασαν σε δεύτερη μοίρα τα βιολιά καιτα μικρασιάτικα τραγούδια. Αλλά και μετά έρχονταν στο σπίτι μουσικοί για να τους γράψει σε νότες τα τραγούδια, θυμάμαι τον Βασίλη Τσιτσάνη: έπαιζε στο μπουζούκι τραγούδια του, ο πατέρας άκουγε και τα περνούσε σε παρτιτούρες. Είχαμε καλή σχέση με τον Τσιτσάνη, ήταν πολύ κουβαρντάς, θυμάμαι ότι όταν παντρεύτηκε η αδελφή μου, το 1948, της έδωσε για δώρο δύο χρυσές λίρες.
•Έκανε μαθήματα βιολιού. Είχε πάντα δίπλα ένα ρολόι, μία ώρα, ούτε λεπτό παραπάνω, θέλανε και μουσικοί να μάθουν τα ταξίμια, γιατί έπαιζε υπέροχα ταξίμια.
Καμιά φορά γκρινιάζανε ότι δεν τους τα δείχνει όπως τα παίζει αυτός και ο πατέρας απαντούσε: «Τι θέλεις, να κόψω τα χέρια μου να σου τα δώσω;».
• Έρχονταν σπίτι πολλοί τραγουδιστές. Του πατέρα του άρεσαν περισσότερο από όλους ο Παπασιδέρης, ο Αραπάκης και ο Νταλγκάς. Από τις γυναίκες μάλλον προτιμούσε τη Ρόζα Εσκενάζυ, η μάνα μου τη ζήλευε. Η Ιωάννα Γεωργακοπούλου, μικρούλα, ερχόταν με τη μάνα της που πίεζε τον Σαλονικιό να τη βγάλει στο τραγούδι. Έχω την εντύπωση ότι δεν του άρεσε τότε του πατέρα. (Σ.σ.: από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο τραγούδι της Γεωργακοπούλου είναι Ο πασατεμπάς, 1938 του Δ. Σέμση σε στίχους Β. Ταμβάκη, που δεν είναι άλλος από τον Χαράλαμπο Βασιλειάδη.)
• Επειδή ξέρανε το ρόλο του Σαλονικιού στη δισκογραφική εταιρεία, πολλοί ήθελαν να τους ακούσει μήπως και γίνει τίποτε με δίσκο. Ερχότανε, για παράδειγμα, κάποιος να ασπρίσει το σπίτι, το έριχνε στο τραγούδι για να τον ακούσει ο πατέρας. Εκείνος όμως δεν χάριζε, άμα δεν του άρεζε έλεγε: «Τι είναι αυτό παιδί μου;». Όταν άγνωστοι του κάνανε δώρα στη γιορτή του έλεγε: «Ωχ! Δεν θέλω πάλι δώρα, γιατί θα μου πουν να τους βάλω να τραγουδήσουν».
• Παρόλο που ήταν μεγάλος λαϊκός μουσικός, όταν άκουγε κλασικούς βιολιστές έλεγε: «Μωρέ, βγάλαμε κι εμείς ψωμί!». Καταλάβαινε την αξία τους. Λάτρευε τους κλασικούς εκτελεστές.


* Τουλάχιστον έξι γενιές βιολιστές της οικογένειας Σέμση: ο προπάππους, ο Μιχελιός Σέμσης, ο Δημήτρης Σέμσης-Σαλονικιός, ο γιος του, Μιχάλης, ο οποίος με τη Μαργαρίτα Χαρβαλλιά απέκτησαν δύο γιους, τον Δημήτρη (1959] και τον Στάμο (1964), επίσης βιολιστές. Τα παιδιά του Δημήτρη με τη βιολίστρια Ειρήνη Κούφη, η Μαργαρίτα και ο Μιχάλης, φαίνεται να είναι οι καινούργιοι συνεχιστές. Λέμε έξι γενιές, γιατί δεν ξέρουμε τα πριν τον προπάππου...
** Η μόνη μονογραφία για τον Δ. Σέμση-Σαλονικιό είναι ξενόγλωσση, γράφηκε από τη Δανή Lisbet Torp: «Salonikios. The best violin in the Balkans» (Πανεπιστήμιο Κοπεγχάγης- 1993).
*** Θερμά ευχαριστούμε την Ελένη Σέμση-Νικολαΐδου, τη Μαργαρίτα Χαρβαλλιά-Σέμση και τον Στάμο Σέμση για την πολύτιμη βοήθεια τους και το φωτογραφικό υλικό.