АЛЕСЬ САЛАВЕЙ
МАЕ ПЕСЬНІ
Зборнік лірыкі
ВЫДАВЕЦТВА ПАДРУЧНІКАЎ I ЛІТАРАТУРЫ ДЛЯ МОЛАДЗІ
МЕНСК, 1944 г.
|
Зямля мая — абсяг вялікіх скарбаў, Як золата ўначы, як срэбра ўдзень. Сярод іх шмат такіх цудоўных фарбаў, Што лепшых нельга больш знайсьці нідзе. Калі-б сабраў іх дбайнаю рукою І ўставіў у слухмяныя радкі, — Зазьзяў-бы верш вясёлкавай дугою, Зазьнічыў-бы праз процьмы, празь вякі. 1943 г. |
УЗЫЙДЗЕ РАНАК СРЭБНЫ НА ЛУГІ
|
РАСЬЦІ, ЦЬВІЦІ Расьці, Расьці, Жытнёвы дар багаты! Цьвіці, Цьвіці, Мой бэз надзей крылатых! Цьвіці, Цьвіці На сэрцы, цьвет жыцьцёвы! Расьці, Расьці, Багаты дар жытнёвы! 2. 5. 1943 г. |
І ЗАПЛАКАЛІ СУМНЫЯ ДАЛІ
|
НЯЙНАЧАЙ Сок зямлі п'е трава, ажьвваюць лугі, а як раніца прыйдзе, дык плачуць,.. Пазіраю на іх без самоты й тугі. Знаць, ня ўчуў іхнай болі, няйначай. Вільня, 21. 5. 1943 г. |
|
** * Усыпана крыжамі ўся аблога. Тут не адзін, прыціснуты зямлёй, чало Сну вечнаму схіліў. Нямала палягло. За што? За гэты груд пяску рудога? Койданава, 2. 6. 1943 г. |
ТАК БЛІЗКА І ТАК ДАЛЁКА
|
ПАРАДА Я вам ня раю, сябры, заглядацца ў дзявоцкія вочы — Можна так страціць уласныя, тых не пабачыўшы больш. 6. 1. 1944 г. |
НА ХУТКІХ КРЫЛАХ ВОЛЬНАГА ПЭГАСА
|
ПРЫСЬВЯЧЭНЬНЕ Мінаюць дваццаць першыя угодкі Майго жыцьця. Пакуль яшчэ ня стар Усё, што я набыў за час кароткі, Што маю — пакладу на свой аўтар. Для вас, сябры мае` і аднагодкі, Народзе мой, крывіцкі мой абшар, Нашчадкі прышлага, былога продкі, Я прысьвячаю слоў сардэчных дар. Дармо, што вас ня бачу гэтым часам, Дармо, што есьць мяне чужыны золь, Грызе душу цяжкой разлукі моль, — Зьнясу усё — і зло, і перагасы, Да вас прымчу слоў гэтых хлеб і соль На хуткіх крыльлях вольнага Пэгаса. 1 Калі з паўдня павее вецер прыткі, — Там на паўдні — мой край, мая зямля, Здаецца мне, што чую голас блізкі, Дармо, што ён даносіцца здаля. Яго страчаю я з паклонам нізкім, Яму шляхі дале`й шчэ значу я, — Гайдае ён майго чуцьця калыскі І неспакой сьцішае спакваля. Калі-ж дыхне наўсуперак калючы Паўночны вецер — клёк з радзімы ён Гняце назад; шлю покліч наўздагон — А голас разьбіваецца аб кручы. На грудзі камень-жоран цісьне, млён Сьвідруе сэрца жорстка і балюча. 2 Ня мае боль граніц і берагоў. Я клічу ўсемагутнага Зэвэса: 0, мой Зэвэс, о слаўны бог багоў, Зьмяці, скрышы нягодныя злавесы; Ня дай паўночным скогатам шляхоў, Захутай іх суцьмежнаю завесай; Вярні назад паўдзённы ўздых вятроў І прагані навалу хмараў зьвесых. Так просіць помачы найвышшай той, Хто стрэнецца зь няўхільнаю бядою. Калі яна і цягнець за сабою, І вязьніць у жахлівы горан свой — 3 апошніх сіл ён дужаецца зь ею, Нібы плывак, што топіцца, — з вадой. 3 0, мой Зэвэс!.. Здаецца, у эфіры Мяне пачуў ён — шле сваіх бажкоў: Ляцяць яны, імклівыя Зэфіры, 3 усходу й захаду — з усіх бакоў. Лагодны подых шлюць ва ўлоньне шыры, Даюць жыцьцю, што мерзьне, цёплы схоў. І гэткі ла`скавы, і гэткі шчыры Павеў паўдня вяртаецца ізноў. Хоць я на яве гэтага ня бачу, Затое ў мроях пешчу і нашу, Бо толькі можа ў іх уняць душу Адзін паэта — больш ніхто, няйначай. Тады нястрымнасьць болесьцяў глушу Наплывам новых хваль крыві гарачай. 4 Тады прыходзіць Муза. Мне яна — Сяброўка дум узьнёслых і натхненьня. Ніхто апроч яе — яна адна Вядзець мяне да спраў і лятуценьняў. Туды вядзець, дзе творчасьці вясна, Становіцца на шлях маіх імкненьняў, Гатовая ў няпомыс адагнаць Натоўпы чорныя свавольных ценяў. Я зь ёй заўжды. І нас не разлучыць. Так над калыскай хворага дзіцяці Схіляецца і ўдзень і ўночы маці, Яна глядзіць яго, яна ня сьпіць, Гатова на'т жыцьцё сваё аддаці, Каб ейнае змагло дзіцятка жыць. 5 У звоне рыфмаў і у іхнай рэі Сьпявае Муза мне ўвесь час, заўжды, І кажны раз прытуліць і сагрэе — Крылатай думка робіцца тады: Нясець мяне і ў край, што ў ранах млее, Нясець мяне і ў прышласьць праз гады, Дзе новы ўсход пурпураю зарэе, Дзе вольнага жыцьця цьвітуць сады. Даруй, чытач мой, мне за гэткі раньні І без пары, бяз часу сьмелы лёт. Але-ж, казаў той, думкі ломяць лёд Замінаў. І у творчым парываньні Чаму-ж парой ня ўзьняцца да высот? .. ................ 6 Нікому дум маіх ня ўзяць на засаў, Пакуль жывуць — усякі змогуць час. Пакуль жыцьцё у сэрцы не пагасла, Хачу радзіму ўбачыць шчэ хоць раз. Маё жыцьцё і я — нястрымна, засаб Ірвёмся ўвысь, на родных ніў Парнас... На хуткіх крыльлях вольнага Пэгаса Лячу, мой Край, сябры маё, да вас. ................ ................ ................ ................ ................ ................ 7 Лячу, лячу з далекае чужыны — Ля зораў неба торнага мой шлях. Вітаньне вам, знаёмыя мясьціны, Табе, зямлі сялянскае прасьцяг! Я быў і ёсьць і буду вашым сынам, Бацькамі — вы. Ня спаў я па начах — Жылі ў маіх вы думках неадхлынна, А засынаў — былі ў маіх вы снах. Даўно ня бачыў вас. У дальняй зморы Мне кажны месяц быў даўгім, як год. Праз сотні вёрстаў, сотні перашкод, Праз немарач лясоў, праз стромы гораў Сягаў да вас, радзіма і народ, Сягаў да вас, крывіцкія прасторы. 8 Вось і яны, мурожныя лугі, Што хараством нязгасным вабяць вока. Ля іх, у сьценях лозаў, — берагі Ракі-Вусы — дзе плыткай, дзе глыбокай. Бягуць да берагоў тых праз лагі Крыніцы, поўныя зямнога клёку. А зь неба ў люстры водаў, як багі, Адсьвечваюцца белыя аблокі. Вуса, Вуса! Ці помніш, як вясной Тваім я захапляўся ледаходам? А ўлетку у вабдымкі плынных водаў Ныраў і дна кранаўся галавой? Ці помніш, як па коўзкай гладзі леду На спрытных коўзьнях бегаў я зімой? 9 Ці помніш?.. Ад ракі ідуць прысады На ўсход. Там бачна Шылава гара. Туды калісь я бегаў на агляды Высокіх хвояў, што пасталі ў рад. Чуў іхны звон. І быў бясконца рады Калі ўзабраўшыся на хвою, пазіраў На шыр палёў, на пышнасьць даляглядаў, Дзе перад гэтым краскі я зьбіраў. Тут восеньню, вясной, зімою, летам Па два-тры тыдні я бываў штогод. Да дзеда ў госьці прыяжджаў. Турбот Улетку больш за ўсё было — палетак Карцела кажны абыйсьці; і от — Мне сталася найлюбым мейсца гэта. 10 Тут, трэ' сказаць, я гадаваўся, рос, Дармо, што змалку с(т)рога і няміла Мяне кідаў па іншых мейсцах лёс. Бо толькі тут мяне зямля ўспаіла Жывой вадой; багацьцяў ейных плёс Уліў у грудзі моцы плынь і сілы, Маю душу да самых зор узьнёс, Ёй даў узьлёт і даў Пэгаса крылы. 3 маленства сэрца толькі тут маё Любоў да краю роднага адчула. За вёскай зь дзедам быў парой; кранула Мяне — ён вёдаў — ніваў тхнень, гаёў. «Унучку, глянь, — казаў дзядунька чула, — «Усё, што бачыш, — наша, ўсё сваё». 11 І я праходзіў праз палі, празь нівы — Сем год было мне. (Хутка годы йшлі!). Купаўся ў моры збажыны шумлівай І прыпадаў грудзямі да зямлі. Прыкладваў вуха да яе — чульліва Я адчуваў, як сокі там цяклі, Як выплывалі напаве`рх імкліва, Як травы ў гуках, чутных мне, расьлі. І думаў я аб тым, каб тыя гукі Сабраць і у вадзін зьвязаць клубок, Напоўніць імі любы мой куток — Тады ня бачыў-бы ні зла, ні мукі. (Такі зь мяне маленькі быў прарок, Які ня знаў ніякай шчэ навукі). 12 Суладнасьць сьвету — бы увесну сад Была ў маіх вачах у тыя годы. І ейная прывабная краса Мяне запаланіла назаўсёды. І я — драбочак сьвету — скмеціў сам, Што кажны ейны пэрл — то дар прыроды, Што кажны ейны чар — жыцьцю пасаг І лек духовы ў жоўцьныя нягоды. Мне люба ўсё было: і лес, і луг, І шапаценьне тхненнае расьцінкі, І мігаценьне срэбнае расінкі. Быў велічным сусьвету кажны рух — І згодныя жывой істоты ўчынкі, І сонца ўсходзячага зыркі круг. 13 Любіў вясной глядзець у сінь нябёсаў, Раскошай дыхаць іхнаю, калі Па ціхім моры вышыні дзівоснай Хмурынкі легкія, як пух, плылі; Калі ў мой край на крыльлях веснаносных Ляцелі стройным клінам жураўлі... ................ ................ Вясна прайшла. А восень стрэла сумна. Урэзаліся ў памяць тыя дні. 3 тужлівым крыкам птушкі ў вышыні Ляцелі ў вырай над пустэчай гумнаў. «Нядобрае прарочаць штось яны», — Казалі людзі, глядзя ўвысь задумна. 14 А потым? .. Пачалося і пайшло... Зямлю ўшчала разбойніцкая зруха. Бы град, людзкія голавы далоў Крывавая сыпнула завіруха. Нямала ейны меч злажыў галоў, І чалавек ёй кажны быў — што муха. Муку жуды сьмяртэльны млын малоў, Драпежная крышыла косьці скруха. Нясьцерпным пеклам стаўся белы сьвет, Яго зямля — суцэльнай дамавінай. На кажным кроку — гнеў, разбой злачынны І ўчынцам гэтага — разгульны фэст; Куды ня ступіш — сьлёзы, кроў нявінных І сыты чорным груганам абед. 15 Тады я страціў бацьку, страціў маці. Я быў зь дзяцей старэйшым — меў тады Пятнаццаць год. Са мной — шчэ трое ў хаце — Сястрыца меншая і два браты. Што мелі мы? А шмат што — і няшчасьце, І холад, голад — дзень не безь бяды, І недавер вакольны, і пракляцьце Бяз дай прычыны — на усе лады. Мо' гэта шмат каму не да спадобы, Але з маленства лгаць я ня прывык — Абману скрух мой голаў не панік. Хто стрэў той кон, што я — той знае добра Што ў век мой зьведаў селянін-мужык І ўнук дасконны дзеда-земляроба. 16 На собскім целе ранаў зьнёс нямала. Штодня дурманіў розум дымны чад І злыбяда ў слату, у гразь таптала; Сягаў няраз і мне крывавы кат Адсекчы голаў. Мой узрост нясталы Заменіваў расправу на нагляд. Так сілаў шмат згубіў. Наканавала Мне доля жыць, як бачна ўжо, няшмат. Пяклі агнём мяне пакутаў шчымы, 3 грудзей юнацкую смакталі кроў, Забралі моц, што я ў жыцьці знайшоў, Але-ж ні ў летні вар, ні ў холад зімаў Ім не аддаў нязрадную любоў Да роднага людзтва і да радзімы. 17 Цяпер ні далеч, ні сыры туман Ні шэрых вечароў, ні мутных раньняў, Ні хараства чужога хітры зман Любові той ня ўзяў і ўзяць ня ў стане. Крывіч — радзімаю назоў мне дан! Я рад, я ганаруся гэтым званьнем, Усім сабой людзтву свайму аддан, Такі я быў і буду да скананьня. Заўжды — ці я за працаю цяжкой, Ці між сяброў, пры радасьці удзеле, Або хваробай кінуты ў пасьцелю — Успамінаю кут каханы свой. Заўжды — пакуль пачуцьці не зьнямелі - Жыву і дыхаю, мой Край, табой. 18 Мой дарагі! Тваіх глыбінь крыніцы Гаілі раны ў сэрцы мне няраз. Каб ня было цябе, даўно я ніцма Зваліўся-б долу ў непамысны час. Калі-б ня ты — калючая кастрыца Нягодаў выела-б мне вочы ўраз. І толькі там, дзе ты, я змог напіцца Жыцьцёвых лекаў, як і кажны з нас. Цяпер ці мала болесьцяў сьцішае Мне аб табе на'т добры успамін. Заўсёды ты са мной — я не адзін. Які шчасьлівы той, хто адчувае, Што ён адданы Краю свайго сын — Яму жыцьцё і сілы прысьвячае! 19 Якой-жа бачу я зямлю тваю Цяпер, мой Край? Яна — уся на ранах. Паблекла, веліч страціўшы сваю, І хараство, што так было каханым. Манголец, акрывавіўшы зямлю, Нікім сюды ня прошаны, ня званы, Айчыну найдарожшую маю Зноў хоча нішчыць гвалтам нястрыманым. Жадае ён крыві, вязьніцаў, крат, Ня можа жыць ён без агню, бяз войнаў, Ён хоча зноў вярнуць закон разбойны. Чаму-ж, чаму маўчыш, мой родны брат? Хіба хапае сіл глядзець спакойна Як рэжа цела Краю твайго кат? 20 Рухомы моцных прадзедаў крывёю, Нядужасьць я адольваю парой. Яшчэ ў руках магу ўтрымаць я зброю, Яшчэ жыву, валодаю сабой. Ня буду больш праймаць сябе тугою, А з высака узьнятай галавой Зь нястрымнаю крывіцкаю сям'ею Змагарна выйду у вапошні бой. Сама сабой да нас ня прыйдзе воля, Сама сабою зь неба не зьляціць. Калі зьняволеным ня хочаш быць, А хочаш жыць — выходзь на бітвы поле! І вольнасьць толькі зможам мы здабыць Змаганьнем збройным, моцным, як ніколі. 21 Ня лёгкім будзе бой. 3 крыві, з агня Ня кажны выйдзе цэл. Шмат з нас паляжа. Магчыма, там складу свой голаў я, Але ня трусам — войнікам адважным. Мы зброяй — родам даўняга кап'я — Перад сусьветам сьцьвердзім і дакажам, Што слаўная крывіцкая сям'я Сіл досыць мае на загубу ўражжу. І не дарма сваю мы кроў пральлём, І не дарма складзём свае ахвяры. Усё, аб чым з нас кажны сьніў і марыў, Калі ня нам — нашчадкам прынясём! І неба Крыўі не зацемраць хмары, І тор жыцьця не зарасьце быльлём. 22 Заціхне бой. За намі — перамога! І новы дзень усходняя зара Народзіць. Дзень той абяцае многа... Цяпер і ў прышласьць зазірнуць пара. Для Крывіча, а не для трутня злога Нясець яна і моц і плён дабра, К сабе і кліча й вабіць маладога Прарока і паэту-змагара. Як сымбаль вечнага жыцьця, зазьзяе Над Крыўяй вольнай сьветланосны зьніч. Зямля на Пяруна ўладарны кліч Адкажа спорнай працай і ўраджаем. І бяз чужое ласкі — сам Крывіч Гаспадаром здалее быць над Краем. 23 Каб чэрпаць веду і навукі дар, Сваіх дзяцей пашле ў свае ён школы, А кажны вучань — будучы змагар, Што не аддасьць мангольскім гордам волі. Ня зломіць больш яго варожы ўдар. Абыйдзе ен лясы, абыйдзе долы, Усё — на'т дзіўных таямніцаў чар — Ён падпарадкуе сабе наўкола. Узьняўшы бел-чырвона-белы сьцяг, Ён з войскам собскім, дружным і адзіным, На варту стане любае айчыны. І сьціхамірыцца маскаль і лях, І не кране` нас ліхадзей злачынны. ................ 24 І ён, той сьветлай прышласьці усход, Перад вачмі маймі гарыць нязгасна. Магуты, славы, вольнасьці прыход Нязломнай Крыўі — сонечны і ясны. Яго ў баёх здабудзе мой народ. Шлях будзе вольны — і на ўзьлёце часу Прыймчыцца ён у Край безь перашкод На хуткіх крыльлях вольнага Пэгаса. Заўсёды бачыць прышлы дзень найперш Натхнёны Музаю юнак-паэта. Хоць ён юнак, а ў Край, вясной сагрэты, За іншага старога верыць лепш. І толькі з думкаю і зь верай гэтай Я сьведама пускаю ў сьвет свой верш. Рыга, 2. 5. — 29. 10. 1943 г. |
© 2000. OCR. Уладзімер Варабьёў, Менск.
