1999 Wolters-Noordhoff, Groningen
Wolters Plantyn, Deurne
onder ‘de grote lijsters’ 1999 nr. 1
ontwerp omslag UNA, Amsterdam(Hans Bockting, Mijke Wondergem)
foto Diana Blok, Amsterdam
Met de zoektocht van Bouw Kraggenburg naar zijn ex-vrouw en wereldberoemde pianiste Wanda Wiericke begint het verhaal. Na jarenlang niets van elkaar gehoord te hebben, leest hij op een dag in de krant dat zij omwille van haar gezondheid de muziek in de steek gelaten heeft en besluit hij haar halsoverkop op te zoeken. Tijdens de honderden kilometers die hij daarvoor moet afleggen gaan er allerlei fragmenten uit het verleden door zijn hoofd. Langzaam wordt er meer en meer bekend over Wanda’s leven.Als dochter van een operazangeres krijgt ze op haar zesde haar eerste pianolessen. Wanneer men vaststelt dat haar kleine broertje Frank mongool is en Egbert en Emma zich voortdurend met hem bezig moeten houden, worden Wanda’s muzieklessen overgenomen door meneer De Leon, jeugdvriend en voormalig leermeester van haar moeder. Deze opent een ongekende wereld voor haar; zodra Wanda de toetsen van de piano aanraakt, wordt ze meegezogen door een wonderbaarlijk gevoel dat haar haar zwaarmoedige gedachten kan doen vergeten. Wanda is er immers van overtuigd dat de verantwoordelijkheid voor de ziekte van haar broertje en haar ouders’ kopzorgen bij een aangewezen persoon moet liggen. De stille overtuiging dat zij de schuldige van dit alles is, blijft haar jarenlang bij. De oorlog sluipt eerst bijna onopgemerkt in haar leven maar komt plots angstaanjagend dichtbij wanneer drie belangrijke personen uit haar omgeving verdwijnen; meneer De Leon wordt onverwachts door soldaten uit zijn huis meegenomen en komt in een concentratiekamp om het leven. Stina duikt bij haar ouders onder op het veilige platteland. Ook Frank kan niet langer bij hen blijven; als gebrekig persoon moet hij zich verbergen bij een tante. Later komt hij in een speciale instelling terecht. Wanda’s pianolessen worden voortgezet bij mevrouw Heidelberg, een ietwat excentrieke Amerikaanse pianiste. Wanneer Wanda achttien is, doet ze zonder medeweten van Egbert en Emma auditie voor het conservatorium. Daar ontmoet ze Lucas, een jonge cellist met wie ze passionele optredens regelmatig met een even grote overgave in bed voortzet. Haar gevoelens voor hem groeien echter nooit verder dan verliefdheid. Ondertussen wordt haar vader ernstig ziek. Intens verdriet beleeft Wanda niet wanneer hij na korte tijd sterft; zij speelt piano.
Bouw, een jonge en progressieve psycholoog verbonden aan de inrichting ‘de Reehof’,ziet Wanda voor het eerst wanneer ze tijdens een bezoek aan haar broer piano voor hem speelt. Bouw is niet de enige die betoverd is door haar spel. Het blijkt wonderwel te klikken tussen beiden en na korte tijd trouwen ze.
Haar carriere vordert: ze wint een stipendium in Londen en krijgt daarna het aanbod door de US te touren, dat ze ondanks Bouw’s bezwaren -ze is zwanger- aanneemt. Hun ruzies lijken nutteloos te zijn als Wanda een miskraam krijgt. Vanbinnen diep verstoord en lichamelijk nauwelijks hersteld reist ze desondanks naar Amerika. Haar onvoorwaardelijke liefde voor de piano brengt uiteindelijk een breuk in hun huwelijk. Op een van haar volgende tournees krijgt ze de boodschap dat haar moeder op sterven ligt en onmiddellijk keert ze terug. Tijdens hun laatste, hevige gesprek onthult Emma onverwachts het grote geheim dat Wanda al haar hele leven met zich meedraagt: namelijk dat Wanda niet Egberts kind is, maar de herinnering aan haar lang vervlogen en verboden relatie met Max De Leon.
STRUCTUUR
Het boek is verdeeld in drie delen en dertig hoofdstukken. Afwisselend vertellen Bouw en Wanda hun kant van de geschiedenis. Door het in ieder hoofdstuk veranderende perspectief krijgt het verhaal een interessante inslag. De informatie krijg je beetje bij beetje voorgeschoteld, waarbij heden en verleden stevig doorelkaar gehaald zijn en desondanks vloeiend in elkaar overlopen; het ene moment is Bouw als zestiger op zoek naar zijn beroemde ex-vrouw en in de volgende passage is Wanda zeven jaar oud en krijgt ze haar eerste Bach mee naar huis.PERSONAGES
Wanda - Al vroeg is het duidelijk dat zij muzikaal meer dan normaal begaafd is. Haar leven staat in het teken van de piano. De gebeurtenissen om haar heen houden haar niettemin ook bezig; Wanda is een gevoelig meisje, dat meestal op de achtergrond blijft. Ze observeert, en houdt haar gedachten voor zich. Ze heeft een uitgesproken karakter en weet goed wat ze wil. Het grootste deel van haar carriere dankt ze aan haar eigen werk en initiatief.Bouw - Als jonge psycholoog zet hij in de werkmethode van de instelling waar hij werkt, vele veranderingen door. Hij is ambitieus en werklustig. Hij heeft succes. Wanneer hij Wanda ontmoet, leert hij ook hoe hij met zijn eigen gevoelens om moet gaan. Alhoewel zij hem enigszins beinvloedt in zijn eerder praktische manier van denken, heb ik de indruk dat hij haar, in het bijzonder na haar miskraam, niet helemaal begrijpt. Hij krijgt geen vat op haar. Bouw verlangt ernaar zijn vrouw bij zich te hebben en een normaal leven te leiden, maar de piano staat, om het clichematig uit te drukken, tussen beiden in.
STIJL
"De gordijnen zijn donkerblauw. Daaronder is een streep van licht. Het licht strijkt over Wanda’s bed. Het is hier anders dan thuis, maar als je een liedje zingt wordt alles weer gewoon. Voorzichtig neuriet ze, eerst met het laken over haar hoofd, dan hardop, door de hele kamer heen. Het lied heeft geen woorden.""De handen zweefden boven het klavier, ze droegen het akkoord al in zich; de vingers hadden weet van stand en gewicht, ze verlangden vurig naar ivoor en ebbenhout; de vingertoppen snakten naar de toetsen."
Wanda’s verhaal is, in tegenstelling tot de rest van het boek, in de tegenwoordige tijd geschreven. Dit met als effect dat er een grotere verbondenheid met haar persoon wordt gecreerd. De toon verandert met het personage dat aan het woord is. Wanda’s wereld zoals ze die door de ogen van een kleuter ziet wordt met een kinderlijke onschuld benaderd, met de meest gedetailleerde beschrijvingen in een sober taalgebruik. In de passage’s over de volwassen Bouw en Wanda komen langere zinnen voor en is de taal rijker. Beide stijlen staan bol van de beeldspraak.
OORDEEL
Ik heb dit boek bijna in een ruk uitgelezen. Niet alleen boeide het mij omdat de thema’s mijn interesse aanspreken (muziek, 2de Wereldoorlog), ook het verhaal zelf vind ik mooi en, hoewel niet alledaags, herkenbaar. De schrijfster slaagt erin met eenvoudige bewoordingen een tekst te schrijven die van grote gevoeligheid getuigt. Wanda’s persoonlijke bevindingen en gedachtengangen worden levensecht, maar op een onuitpluisbare manier beschreven. Zo lees je bijvoorbeeld welke waarnemingen zij ondervindt bij haar geboorte. Bijzonder goed vind ik het allereerste hoofdstuk, waarin erg sfeervol beschreven wordt hoe de vleugel van de oude Wanda via haar balkon naar binnen wordt geheven, en de laatste regels, waar Bouw bij haar huis in Frankrijk is aangekomen en vanuit het aangrenzende kerkhof haar silhouet achter een van de ramen ziet. Natuurlijk speelt ze piano. Of hij uiteindelijk werkelijk naar haar toegaat, blijft open. Naar mijn persoonlijke mening had deze geschiedenis niet beter kunnen eindigen; het open einde zie ik als een teken voor het feit dat er misschien geen juiste beslissing, geen oplossing bestaat in een situatie zoals deze.