B.Q.SÄHÄND

Xanlar xanı - Xan Bayındır,
bir gün yerdän durmuşidi
ağ ban evin qara yerin,
üzärindä qurmuşidi.
alasivan, göy üzünä -
ucalıbän aşınmışdı.
min bir yerdä ipäk xalça,
döşänmişdi, salınmışdı.
iç Oğuz, dış Oğuz,
qonaqlayıb oturarkän,
doqquz tümän Gürcüstanın,
xäracını gätirdilär.
( bir gürz, bir at, birdä qılınc.)

Bayındır Xanö bärk pärt oldu.
çağırdılar "Dädäm Qurqut"
gälär oldu.
şadlıq çaldı;
- Xanım niyä pärt olubsan?
diyä - sordu.
- Dädä necä pärt olmayım?
här il bollu qızıl - gümüş.
pul gälärdi
bäglärimä, ellärimä,
paylayardım, könülläri,
xoş olardı.
indi bunu kimä verim -
kimlär qalsın?
Qurqud Dädä:
här üçün ver bir igidä,
pasdar olsun märzimizä
yurdumuzun, ölkämizin,
särhädlärin, gözätläsin.

"Kimä veräyim?" deyä - yenä
xanlar xanı soruşarkän,

Qurqud Dädä,
sağa - sola, näzär saldı
heç kimsädän säs çıxmadı
ancaq adlım igitlärdän,
"Bäkil" adlı bir bäg qalxdı
Dädä, üzün ona tutdu:
- Sän däkärsän?

İgit Bäkil yeri öpdü,
uru durdu, razı qaldı.
Dädäm Qurqud öz älilä
märd igidä,
qılınc asdı, ämud asdı,
şahbaz ata mindiribän,
hümmät verdi, yola saldı.
igit Bäkil, ellär ilän hälallaşıb,
obasını qalxızıbän,
köçün saldı, "Bärdä - Gäncä"
diyarına köçdü getdi.
Gürcüstan särhädindä.
otraq etdi.
särhäd üstä ayıq - sayıq,
keşik çäkär,
här yanda yad baş qovzasa,
başın äzär.
ildä bir yol Bayındır Xan -
divanına qonaq gälär.
***
Yenä bir il xanlar xanı,
Bäkil bägi çağırtdırdı.
Bäkil gäldi.
peşkeş çäkdi, ulu xanın,
älin öpdü.
Xan;
Bäkili ağırladı.
xälät verdi, xärclik verdi,
üç gün tamam qonaqladı.
dördüncü gün:
- Üç gün dahı Bäkil xanı,
ov ätilän qonaqlıyaq.
bäglär! - dedi
xanlar hamı, yaraqlandı,
silahlandı,
ov - ovlandı, quş - quşlandı.
sığın - käyik, ovu tutdular,
çığırtdılar.
yeyib - içib oturar kän,
här täräfdän söhbät tüşür,
xanlar şişir:

Kimi özün, atın öyür,
kimi oxun, yayın öyür.
bir parası,
kändirindän, qılıncından,
tärif deyir, içir yeyir.
bäglär - bägi salur Qazan,
nä özün, nä atın öydü.
nä oxun, nä yayın öydü.
alp äränlär hünärindän,
tärif dedi.
*
Üç yüz atmış cümärd igit,
ov ovarsa,
sığın - käyik üzärinä.
axın olsa,
Bäkil bäg, nä yay götürär,
nä ox atar.
nä xäncär, nä qılınc taxar.
käyiklärin dalısınca
atın salar,
boğasının, sığırının,
boğazına çärış atar,
çäkär tutar.
arığ olsa, qulağını -
cırıb dälär, azad eylär.
sämiz olsa, boğazlayıb,
başın käsär.
xanlar här vax käyik tutsa,
qulağında deşig olsa,
"Bäkilindir bu ov" - diyä
göndärärlär Bäkil bägä.
*
Bäkil xanın bu işindän,
söhbät tüşdü,
Xan soruşdu:
- Märä bäglär iş bu hünär,
igitdändir ya atdandır?
bäglär hamı:
- İgitdändir!
yox!
atalar demişlär: "At -
işlämäsä är öyünmäz"
böyük hünär atınkıdır.
diyä - "Qazan" näzär verdi

Söz Bäkilä ağır gäldi:

- Alp äränlär sırasında,
yaxşı bizi quşumuzdan -
zığa basdun diyä - durdu,
Bayındır xan bäxşayişin,
qabağına töküb atdı.
igitlärin götürübän,
öz evinä varıb getdi.
yurda yetdi.

Oğlanları qarşı gäldi,
dindirmädi - qonuşmadı.
ağca üzlü xatınılan.
kälmä verib danışmadı.

Xatın baxıb söy - söylädi
yoldaşına nälär dedi:
- Göz açıbän görüşdügim,
könül verib sevişdigim,
qızıl täxdim, bäg igidim;

Qalxıbäni öz yeründän
uru durdun.
başı uca, köksü qaba,
dağlar aşdun
axıntılı gur sulardan,
aşıb geşdün.
ağ alınlı Bayındır xan -
görüşünä varıb getdün.
bäglärilä yedün - işdün.
isti qanlı, el - qovumla,
sän görüşdün.
başun nädän qalmaqaldır?

Xan yanından qayıdırsan,
yed gündä şahbaz ayğır,
atun hanı?
märd arxanda altun ışıq,
cübbä hanı?
ala gözlü igitlärün,
oxşamazsan bu nä haldır?

Aslan igit,
xatınına cävab verdi
nälär dedi:
- Qalxıbanı öz yerimdän
durar oldum
qara yallı qazlıq atı,
bütün mindim.
äyri qubbä ala dağı -
dünän aşdım.
axıntılı gur çaylardan,
gecä keşdim.
Bayındır xan divanına,
çapar yetdim.
ala gözlü igitlärlä,
yedim - içdim
isti qanlı el - qovumla,
görüş - gördüm.
xanımızın könlü bizdän,
dönmüş gördüm
çatun köçü sası dinli,
Gürcüstana köçäk! - dedi
xatın ayıdır.
- Bäg igidim,
märd äränlär öz elindän
üz döndärmäz!
ellärinä ası olan,
häyatından xeyir görmäz,
üzü gülmäz.
pak ürägdä - kädär olsa,
al - qırmızı şärab açar.
sän gedändän qarşı yatan -
qara dağlar ovlanmamış.
qayalarda ceyran qaçar
bir neçä gün ova var get.
qoy açılsın könlün igit.

Bäkil gördü xatınının -
ağlı iyidir.
igitlärin atlandırıb,
ova getdi
*
Pozqun igit ov - ovlarkän,
bir yaralı maral gördü.
dalısıca atın saldı.
yay çärişin boğacığın
boğazına saçıb atdı.

Boğa käyik, acımışdı.
can därdindän sıçırayıb,
uçurumdan özün atdı.
at;
tovunu alanmadan,
dağdan uşdu.
yıxılıbän qaba läşi,
xan Bäkilin ayağının.
üstä tüşdü.
sağ ayağı sınar oldu
ala gözü yaşa doldu:

- Ulu oğlum - qardaşım yox ...
diyä - bağrın därd ovxardı.
biläginin bezin açdı,
tärk bändinin ipin açdı.
xäftan altdan ayağını -
sarıyaraq,
ovçılardan ayrı - ayraq
özün atın üstä saldı.
ordusuna dönüb varıdı.

Oğlu "Ümran" qarşı gäldi
atasını bänzi qaçıx,
yar - yoldaşı yanında yox,
bükük gördü.
körpä aslan söy - söylädi,
babasına nälär dedi:

Qalxıbanı öz yerindän,
duran baba,
qara yallı qazlıq atın,
minän baba,

Üç yüz çapık igidünlä
bu dağlara ova çıxdun.
azqın dinli,
qara donlu, kafirlärä -
tuş oldunmi?
ala gözlü igidlärün
qırdırıbän qavuldunmi?

Ağız - dildän bircä kälmä -
xäbär mänä.
qara başım qurban olsun -
ağam sänä!
düşgün igit, oğlanının -
cävabında, söy - söylädi
göräk Bäkil nälär dedi:

- Oğul - oğul canım oğul;
qalxıbanı öz yerimdän
uru durdum.
ala dağlar üzärinä
ova vardım.
qara donlu kafärlärä,
tuş olmadım.
ala gözlü igitlärim,
qırdırıbän qavulmadım.
igitlärim äsändilär,
canım oğul!

At üstündän götür mäni.
döşägimä yetir mäni.
üç günä täk xoşluğum yox!
aslancığın ämligidä,
aslan olur.
körpä aslan atasını,
at üstündän qırvaladı.
bir an içrä,
yatağına yatiribän,
cübbäsinä bürgäläyib,
otağının qapısını,
qapaladı.
o täräfdän xan Bäkilin -
yoldaşları baxıb gördü,
ov pozulub.
dağılışıb,
evlärinä qayıtdılar.
***
Bäkil, beş gün divanında -
görünmädi.
ayağının sındığını,
heç bir käsä bildirmädi.

Gecälärin birisindä,
därd igidi canıxdırdı.
yatağında inildäyib,
zarlıq qıldı.
xatın sordu:

- Bäg igidim;
qalabalıq çağlarında,
üzärivä yâği gälsä -
qayıtmazdun.
yançağıva dämirlicä -
ox toxunsa, batıb dälsä,
ägilmäzdün.
bir yasdıqa baş qoyduğu,
qoynundaki hälalına,
mägär kişi -
öz sirrini demäz olur?

Söylä mänä nädir halun?
düşgün Bäkil:
qıçım sınmış märd görüklüm.
ov - ovlarkän atdan tüşdüm.
sırrım budır.
diyä - ayıdır.
deyilän söz gizli qalmaz.
xatın dedi - qulluqçıya
qulluqçıda qapıçıya.
otuz iki dişdän çıxan,
.....
doldu här yan!

- "Bilirsänmi nälär olmış?
Bäkil xanın qıçı sınmış ..."
diyä - hamı pıçıldadı.
düşmanların casusları
casusladı.
Gürcüstana çuğul getdi.
"Täkür Şaha" xäbär yetdi.
Täkür ayıdır:
hükmüm budır:
qalxıbanı yerdän durun
xa Bäkili yatar yerdä,
basıb tutun!
ağ ällärin dalda çatun
qafalıca başın käsün
alca qanın yerä tökün
elin - günün basıb söyün
ordusunu yığmalamun
ev - uşağın äsir qılun!

Mägär Täkür mäclisindä,
casusu var Bäkilindä.
varıb gäldi:
- Nä yatıbsız märä durun
başuvuza çarä qılun
iş belädir!
üstüvüzä yâği gälir
diyä - xana xäbär verdi.

Düşgün igit,
sağa baxdı, sola baxdı,
"göylär qısnaq, yerlär qatı"
heç täräfdän mädäd yoxdu.
oğlancığın çağırıbän,
söy - söylädi, nälär dedi:
oğul - oğul canım oğul;
aydınlıca göz ışığım!
al ağacım, qanım oğul;
sän bax mänim bir işimä
nälär gäldi gör başıma

Bayındır xan mäclisindän,
dura gälib.
qazlıq atım bütün minib,
quş - quşladım, av - avladım

Boynu sınsın ala ayğır
sürüşübän büdürädi.
män cığazı yerä çaldı.
sağ ayağım burxulubän,
sınar oldu.

Qara - qara bu dağlardan,
xäbär aşdı.
qanlı - qanlı gur sulardan,
aşıb - keşdi.
azqın dinli düşmanlarım,
xäbär tapdı.
ala atlı Şüklü Mlik,
qatı qusmuş,
män Bkili, yatar yerdä -
tapun demiş.
- qarğısından ağ ällärin,
çatun demiş.
ordusunu yığmalayıb,
çapun demiş.
ağca üzlü qız - gälinin,
äsir qılıb, tutun demiş!

Qalxıbanı öz yeründän,
durgil oğul.
qara yallı qazlıq atun,
mingil oğul.
canım oğul öpüm gözün!

Agri yatan bu dağlardan,
daşğın axan gur sulardan -
keçib gedib,
ağ alınlı Bayındır xan,
divanına yetir özün.
ağız - dildän ulu xana
salam verib,
qırış gönü öndän täpän,
bäglär bägi xan Qazanın -
älin öpüb,
söylägilän:
ağ saqqallı qoca Bäkil,
bükülübän - bükük qalmış.
söylämiş ki hälä hälbät.
özün mänä yetir älbät:
hududumız pozulubän,
ölkämizä yad soxulur.
qız - gälinim düşmanlara
äsir olur.
bälli bilgil!

İgit oğlan babasını
dinläyäräk, söy - söylädi,
baxax göräk quzu aslan
nä düşünüb, nälär dedi:

- Canım baba, gözüm baba;
nä söylärsän, nä ağlarsan?
ürägimi nä dağlarsan?

Qalxıbanı öz yerimdän,
durmağım yox!
qara yallı qazlıq ata,
minmägim yox!
ayri qubbä ala dağı,
ilqayıbän aşmağım yox!
ağ alınlı Bayındır xan,
divanına getmägim yox!
Qazan kimdir? onun älin,
öpmägim yox!

Altunda ki ala atun,
vergil mänä!
meydanlarda çapızdırram,
sänün üçün.

Ägnündä ki bärk äginli,
dämir donun vergil mänä,
yeni yaxa sökdüräräm,
sänün üçün,

Qara polad qılıncıvı,
vergil mänä,
qafalıca baş käsäräm,
sänün üçün.

Qarğı dallı, aylan dilli,
süngüvi sän vergil mänä,
köksüsindän är sancaram,
sänün üçün.

Ağ yeläkli ötgün oxun,
mänä vergil.
är bağrından keçirdäräm,
sänün üçün.

Üç yüz atlı ala gözlü -
igitlärün, vergil mänä,
yolaşlaşıb döyüşäräm -
vuruşaram, sänün üçün.

Qoca Bäkil färählänib:
- Oğul; ölüm ağzun üçün!
ola mänim çirağımı,
yandırasan oğul mägär,
dövranımın keçdigini,
dost - düşmanlar görmiyälär.

Gätiriniz märä mänim -
geyimimi, oğlum geysin!
al ayğırım çäkün mänim -
oğlum minsin!
el hürkmädän meydan açsın!
diyä - qalxıb dästur verdi.

När oğlanı donatdıla.
atasının, anasının,
älin öpüb,
üç yüz atlı arxasında,
meydan deyib yola tüşdü.
***
"Ala ayğır", yâği igin -
alar isä, ayağını -
yerä vurar.
toz qoparar.
düşman ayıdır:
- Märä bu at Bäkilindir.
biz qaçırıq!
Täkür ayıdır:
birdä yaxşı baxun balam
bu gälän är bäkil olsa,
sizdän qabaq män qaçaram.

Gözätçilär göz qoyubän
gördülär at Bäkilindir
Bäkil dägil ancaq gälän.
qayıdıbän gördiglärin,
Täkür Şaha söylädilär.
Täkür ayıdır:
- Oğlan xalqı quş ürägi,
qorxaq olur.
üç yüz igit seçilibän,
şaqqıldatma - şaqqıldatsın.
qorxsun qaçsın!
üç yüz adam şaqqıldatma
çatladarkän,
sarsax yâği söy - söyläyir
nälär deyir:
- oğlan - oğlan haramzada,
altındaki al ayğırı
arığ oğlan.
qara polad öz qılıncı
qüdäk oğlan.
ağ tozluca qatı yayı
sınıq oğlan.
belindäki doxsan oxu
siyiräk oğlan.
yanındaki yoldaşları
qorxağ oğlan,
qaranqulu göz cığazı
çöngä oğlan.
Şüklü mälik, oğlan sänä -
qatı qusmış.
meydandaki o oğlanı
tutun demiş.
ağ ällärin qarğısından
çatun demiş.
görüklücä qara başın
käsün demiş.
alca qanın yer üzünä
tökün demiş.
ağ saqqallı baban varsa
buzlatma gäl,
ağ birçägli anan vasa
ağlatma gäl.
"yuşan dibi bärk olmaz
yalqız igit alp olmaz"
qada tutmış qavat oğlu -
qavvat oğlan;
qayıt burdan itil geri!

Körpä Ümran,
yağıların cävabında -
söy - söylädi, nälär dedi:

- Härzä - härzä mırıldama.
itim yâği!
altımdaki al ayğırı
bägänmäzsän,
säni görcäk oynar qalxar.

Ägnimdäki dämir donum
bägänmäzsän,
säni göcäk çignim sıxar.

Belimdäki qılıncımı
bägänmäzsän,
säni görcäk qının käsär.

Älimdäki qarğı süngüm
bägänmäzsän,
säni görcäk köksün dälib,
göyä parlar.

Ağca tozlu qatı yayım
bägänmäzsän,
säni görüb zar - zar inlär

Sadaqımda doxsan oxum
bägänmäzsän,
säni görüb qabın dälär

Yanımdaki igitläri
bägänmäzsän,
hol verärsäm säni dänlär

Alp igidä qorxu vermäk -
eyib olur.
bäri gälgil duruşağım
märä yâği!

Yâği ayıdır:
- Arsız Oğuz, däli Türkmän,
işivä bax!

Täkür ayıdır:
"varım görüm Bäkil bägin
näyidir bu".
- Märä oğlan; altundaki
al ayğırı tanıyırıq,
Bäkilindir, Bäkil hanı?
ägnündäki dämir donun -
Bäkilindir, Bäkil hanı?
yanundaki, igitlrün -
Bäkilindir, Bäkil hanı?
Bäkil olsa,
axşamatäk vuruşardıq.
ağca tozlu qatı yaylar
dartışardıq.
ağ yeläkli ötgün oxlar
artışardıq.
sän bäkilin näyimisän?
söylä bizä!
Bäkil oğlu:
- Märä yâği; mägär mäni -
bilmäzmisän?
ağ alınlı Bayındır xan
särkärdäsi,
bäglär - bägi salur Qazan,
qarındaşı Qara Günä,
"dönä bilmäz dölük vuran",
"Dözän" oğlu "Däli Rüstäm",
ağ - boz atlı " Bäyärk xan",
dün atama qonaq gäldi.
bu gün bäglär oturubän,
içärlärdi, casus gäldi.
atam Bäkil,
altındaki al ayğırın
mänä verdi.
qara polad qılıncını
mänä verdi.
qarğı dallı süngüsünü
mänä verdi.
igitlärin mänä qoşdu.
tanımırsan tanı mäni
adım Ümran, Bäkiloğlu!
bäri gälgil tutuşağım.
aslan olur aslan oğlu!
Täkür ayıdır:
- Qatlan märä qavat oğlu -
sänä härif mänäm - diyä
altı pärli ämudunu
älä aldı.
oğlan başa qalxan çäkdi.
Täkür, ağır şeş pärini,
var gücüylä ändiräräk,
yuxarıdan aşağıya,
qatı vurdu.
när oğlanın qalxanının,
qubbälärin, äzib qırdı.
oğlancığı alanmadı.
iki igit äl qılınca,
qılınclaşdı.
qılıncları doğranıbän
işdän tüşdü.
qarğı dallı süngülärä -
äl eyläyib,
iki ärkäk boğa kimi,
bir - birinä susadılar,
süngüläri işdän tüşdü.
at üstündä bir - birinä
qıvrışıbän, dartışdılar.

Güclü düşman üstün gälir.
azca qalır körpä Ümran.
zäbun ola.
quzu aslan tanrısına -
sığınıbän:
ucalardan - uca tanrı
kimsä bilmäz necä tanrı
ay adämä tac veribän,
şeytanı bir günahilän
länät edib, därgahından
qovan tanrı!

İbrahimi xam däriyä
çulqayıbän ot içinä
atan zaman,
odu gülşän edän tanrı!
birliginä sığınmışam
äziz allah; xocam tanrı;
mädäd - dedi
yâği ayıdır.
- Märä oğlan; sänün bir täk
tanrın olsa mänim ancaq
yetmiş iki allahım var!

- Mälun yâği; sän bütlärä
yalvarırsan.
män göylärä, alämläri,
yoxdan vara gätirän, bir -
allahıma sığınıram!

Tanrı täala, "cäbräilä"
hökm eylädi:
hey cäbräil! o qoluma,
qırx kişinin gücün verdim.

İlahinin mädädilän,
igid oğlan yâğisini
baş üstä qovzayıbän,
yerä çaldı.
alca qanı düdük kimi,
damağından şorulladı.
şahin kimi
sinäsinin üstä qonub
boğazını älä aldı.
kafir ayıdır:
- İgit aman!
söylä sänün dinün nädir?
mändä ona iman tapdım.
sän olduğun dinä girdim.

Qalan kafir bunu görüb,
hürküb qaçdı.
axınçılar, yağıların -
elin - günün ğarät edib,
qız - gälinin. äsir qıldı.

Qoçaq Ümran, babasına
muştuluqçi göndäribän,
qırımımı aldım - dedi.

Ağ saqqallı Bäkil qoca,
oğlanına qarşı gäldi.
boynun qucdu, alnın öpdü,
gül - çiçäkli ala dağdan,
yaylaq verdi, ölkä verdi.
qara qıçlı yügräk atdan,
ılxı verdi, tövlä verdi,
ağca üzlü märd oğlana,
ağ dodaqlı gälin aldı.
ağ qoyundan şölän verdi.
ğänimätdän, ulu xana
pänc yek çıxdı.
oğlancığın götürübän,
xanlar xanı divanına
gedär oldu.
Padişahın älin öpdü.
xanlar xanı när oğlana -
Qazan oğlu "Bäg Uruzun"
sağ yanında, yer göstärdi.
cübbä verdi, xälät verdi.

Çağırdılar "Dädäm Qurqud"
gälär oldu şadlıq çaldı.
qoç Ümranın märd adına,
dastan düzdü, qoşma - qoşdu.
hümmät verdi:

Yerli - yerli qara dağlar,
alçaxlanıb yıxılmasın.
kölgälicä ağacların,
qol - budağı, qırılmasın,
daim axan aydın sular,
azalmasın, qurumasın.
märd ocağı kor olmasın.
dünya varkän yanar dursun.
 
 
 

Ana Sayfaya Dön