İKİNCİ BÖLÜM

Heydärbaba, gäldim säni yoxlayam,
bir dä yatam, qucağında yuxluyam,
ömrü qovam, bälkä burda haxlıyam,
  uşaqlığa deyäm: bizä gälsin bir,
  aydın günlär, ağlar üzä gülsün bir.

Heydärbaba, çäkdin mäni gätirdin,
yurdumuza yuvamıza yetirdin,
Yusifivi uşaq ikän itirdin,
  qoca Yä'qub, itmişsäm dä tapıbsan,
  qovalayıb qurd ağzından qapıbsan.

Gedänlärin yeri burda görünür,
Xanım nänäm ağ käfänin bürünür,
dalımcadır, hara gedim sürünür:
  - Bala gäldin? Niyä belä gec gäldin?
  Säbrim sänlä güläşdi, sän güc gäldin.

Män gördüyüm kärvan çatıb, köçübdü,
ayrılığın şärbätini içibdi,
ömrümüzün köçü burdan keçibdi,
  keçib gedib gedär - gälmäz yollara,
  tozu qonub bu daşlara, kollara.

Burda şirin xatirälär yatıblar,
daşlarılan başı - başa çatıblar,
aşnalığın daşın birdän atıblar,
  män baxanda qavzanırlar, baxırlar,
  birdä yatıb yandırırlar, yaxırlar.

Qäbilämiz burda qurub ocağı,
indi olmuş qurd - quşların yatağı,
gün batanda, sönär bütün çırağı,
  Vä bälädäti leysä läha änisu
  İlläl yäafirä vä illäl - isu.

Zaman keçir, ufuqlärdä toz qalır,
kärvan kimi uzaqlarda toz salır,
duman gälir, üräkläri çulğayır,
  üräk deyir: Zaman, keçmä, amandır!
  keçänlärdä gözüm var, bir dayan, dur.

Rüzgarın däyirmanı fırlanır,
mäxluq onun dişlärinä tollanır,
bax ki, yenä bäşär necä allanır,
  hämişälik şadlıq umur özünä,
  qäbri görür, toz qondurmur üzünä.

Köhnälärin sür - sümüyü dartılıb,
qurtulanın çul - çuxası yırtılıb,
Molla İbrahim lap äriyib, qurtulub,
  Şeyxulislam sähman qalıb, qıbraxdı,
  Novruzäli qaçaq keçib, qoçaqdı.

Ahılların yetmiş käfän çürüdüb,
cahılları dünya qämi kiridib,
qız - gälinlär ät - canların äridib,
  Räxşändänin nävä tutub älini,
  Nänäqızın küräkäni, gälini.

Çox şükür var, yenä gäldux, görüşdux,
itänlärdän, bitänlärdän soruşdux,
küsmüşdux da, allah qoysa, barışdux,
  bir dä görüş qismät ola, olmaya,
  ömürlärdä fürsät ola, olmaya.

Burda xäyal meydanları genişdi,
dağlar, daşlar bütün mänlä tanışdı,
görcäk mäni Heydärbaba danışdı:
  - Bu nä säsdi, sän alämä salıbsan,
  gäl bir göräk özün harda qalıbsan?

Käcaväylä bu çaydan çox keçmişik,
bu çeşmälärdän nä sular içmişik,
bu yoncalıqlarda käsib biçmişik,
  çäpişläri qıdıxlayan günlärim,
  çäpiş kimi oynaxlayan günlärim.

Bu xärmändä "Aradanxır" oynardıq,
comalaşıb qarışqa täk qaynardıq,
yavaş - yavaş baxçalara ağnardıq,
  ağaclardan çilincağac käsärdik,
  qoruqçunun qorxusundan äsärdik.

Bu tövlädä sarı inäk doğardı,
Xanım nänäm inäkläri sağardı,
ana iysi dam - duvardan yağardı,
  män buzovu qucaqlardım, qaşmasın,
  deyärdi: - Bax, bayda dolsun, daşmasın.

Bu damlarda çoxlu cızıq atmışam,
uşaqların aşıqların udmuşam,
qurquşumlu saqqa alıb - satmışam,
  uşaq necä heç zadınan şad olar,
  indi bizim qämi tutmur dünyalar.

Mäktäb qalır, uşaqlar därs alırlar,
hey yazırlar, hey pozurlar, yalırlar,
Molla İbrahim özü, evi qalırlar,
  amma bizim yoldaşlardan qalan yox,
  bunlardan bir bizi yada salan yox.

Bir vaxtında bu mäktäb pärgar idi
bir Müseyyib, bir Mämdäsän var idi,
biri xälfä, biri värzişkar idi,
  Axund bizlä oynamağa gedärdi,
  özü bizä oynamaq öyrädärdi.

Dedim, balam, o Mämdäsän nolubdu?
mä'lum oldu tifil cavan ölübdü
nä var, nä var, burnundan qan gälibdi,
  bir yel äsir, baxırsan Mämdäsän yox,
  bu känddä bir burun qanı käsän yox.

Dedim, deyin Müseyyibä nä gäldi?
Qulam gördüm, ağlar göz ilä gäldi,
dedi: O da bahalıq düşdü, öldü,
  dedim, yazıq bizlä hasıl bölänlär,
  bitmäyändä aclarından ölänlär.

Bu mäktäbdä, şe'rin şähdin dadmışam,
Axundun ağzından qapıb, udmuşam,
gahdan da bir Axundu aldatmışam,
  - Başım ağrır, - deyib, qaçıb getmişäm,
  baxçalarda  gedib  gözdän  itmişäm.

Azad olanda mäktäbdän çıxardıq,
hücum çäkib bir - birini sıxardıq,
yolda här nä gäldi, vurub yıxardıq,
  uşaq demä, ipin qırmış dana de,
  bir dana da demä, älli dana de.

Mälikniyaz, itgin gedib yox olub,
Ämiraslan, säktä ilä yıxılıb,
härä qaçıb bir därädä sıxılıb,
  çöräk qämi çıxıb xalqın ayına,
  här käs qalıb öz canının hayına.

Kändli yazıq çıraq tapmır yandıra,
görüm sizin bärqiz qalsın andıra,
kim bu sözü ärbablara qandıra:
  nädir axır bu millätin günahı?
  tutsun sizi, görüm, mäzlumlar ahı!

Här nä alır, baha verir qiymäti,
ucuz fäqät äkinçinin zähmäti,
bitändän artıq biçänin ücräti,
  känd uşağı gedir yolda işläyä,
  orda bälkä qändi tapa, dişläyä.

Kändli gälin kimi dünyanı bäzär,
öz övräti yamaq - yamağa düzär,
äynä bäzär xalqı, özü lüt gäzär,
  indi dä var çarşabları albaqdı,
  uşaqların qıç - paçası çılpaqdı.

Bu baxçada aş täräsi äkärdik,
hey su açıb kärdiyä göz dikärdik,
çıxmaq hämin därib, aşa tökärdik,
  finqılışlar qaşıqlardan aslanı,
  yağlı desäm, quru ağzın islanı.

Bu döşlärdä, quzuları yayardıq
axmasınlar ulduz täkin, sayardıq,
quşqovanı çäkib daşa dayardıq,
  quşqovan da elä bil ki, qabandı
  qurd uzaqdan deyir bäs ki, çobandı.

Xanım nänäm naxoş olan il idi,
qış var ikän küläk idi, yel idi,
qış da çıxdı, yağış idi, sel idi,
  yük - yapını hey çatırdıq ki, gedax,
  sel çımxırıb, mäcbur idik geyidax.

Neysan düşdü, biz dä düşdük yağışa,
kim bacarar sellär ilä boğuşa?
hey deyirdik, bälkä yağış yığışa,
  Balakişi faytonçumuz gälmişdi,
  İmamiyyä qähväsindä qalmışdı.

Bu zämidä gedib, gözdän itärdik,
tonqal qurub, sütülläri ütärdik,
deyib gülmäk muradına yetärdik,
  el dä gülsün, muradına yetişsin,
  üräklärin yaraları bitişsin.

Xälvärçilär burda xälvär daşırdı,
bu küllükdän ulaqlar dırmaşırdı,
sellär kimi, ne'mät aşıb - daşırdı,
  här iş deyäydin här kimä, görärdi,
  can därmanı istäsäydin verärdi.

İndi bäşär ac qurd täkin duruxub,
çömbälänti göz qıcırdıb duruxub,
baxırlar ki, görsünlär kim sınıxıb,
  tökülsünlär onun läşin yırtsınlsr,
  härä bir diş änsäsindän qırtsınlar.

Heydärbaba, sändä däfinälär var,
dağlar vädiäsi xäzinälär var,
amma sänä bänzär dä sinälär var,
  bu sinälär dağlar ilä danışır,
  dağlar kimi göylär ilä qonuşur.

Gör hardan män sänä saldım näfäsi,
dedim qaytar sal alämä bu säsi,
sän dä yaxşı simurq etdin mägäsi,
  sanki qanad verdin yelä, näsimä,
  här täräfdän säs verdilär säsimä.

Heydärbaba, säni vätän bilmişdim,
vätän deyib, baş götürüb gälmişdim,
säni görüb göz yaşımı silmişdim,
  halbuki, lap qämli qurbät sändäymiş,
  qara zindan, acı şärbät sändäymiş.

Kim qaldı ki, bizä buğun burmadı,
altdan - altdan bizä käläk qurmadı,
bir märd oğul bizä havar durmadı,
  şeytanları qucaqlayıb gäzdiz siz,
  insanları ayaqlayıb, äzdiz siz.

Divar ucaldı, gün bizä düşmädi,
zindan qaraldı, göz - gözü seşmädi,
gündüz gözü mänim lampam keşmädi,
  sel dä basdı, evimiz dolub göl oldu,
  çox yazığın evi çönüb çöl oldu.

Ävväl başı mändän istiqbal etdiz,
sondan çönüb işimdä ixlal etdiz,
öz zännizcä ustadı iğfal etdiz,
  eybi yoxdur, keçär gedär ömürdür,
  qış da çıxar, üzü qara kömürdür.

Mänim yolum mähäbbät caddäsiydi,
son sözlärim haqqın iradäsiydi,
mähäbbätin risalät vä'däsiydi,
  yoxsa mändä bir käs ilä qäräz yox,
  siyasät adlı mändä bir märäz yox.

Haqq nä deyir? Küfrä qarşı getmäyiz,
nurdan çıxıb, zülmät içrä itmäyiz,
fırıldağa fırfıratäk bitmäyiz,
  gördüz dä ki, olmadı küfrün dibi,
  pul da versä, almağa tikmiş cibi.

Şeytan bizim qiblämizi çöndärib,
allaha deyän yoldan bizi döndärib,
ilanlı çeşmäyä bizi göndärib,
  minnät qoyur ki, arxınız nähr olub,
  biz görürük sular bizä zähr olub.

Heydärbaba, gileylikdän nä çıxar?
zülmün evin säbrü tähämmül yıxar,
därviş olan säbrin älin bärk sıxar,
  gäl qayıdaq, çıxaq ağa düzünä,
  keçäk yenä mähäbbätin sözünä.

Deynä uşaq bir - birilä saz olsun,
bälkä bu qış bir dä çönüb yaz olsun,
çay, çämänlär ördäk olsun, qaz olsun.
  biz dä baxıb färählänib bir uçaq,
  sınıq - salxaq qanadları bir açaq.

Bu baxçadan alçaları därärdik,
qış adına çıxıb damda särärdik,
hey dä çıxıb yalandan çöndärärdik,
  qış zumarın yayda yeyib doyardıq,
  bir küllü dä minnät xalqa qoyardıq.

Evlär qalır, ev sahibi yox özü,
ocaqların ancaq işıldır közü,
gedänlärin az - çox qalıbdır sözü,
  bizdän dä bir söz qalacaq, ay aman!
  kimlär bizdän söz salacaq, ay aman!

Bizdän sonra kürsülärin tovunda,
kändin nağıllarında, söz - sovunda,
qarı nänänin çaxmağında, qovunda,
  Heydärbaba özun qatar sözlärä,
  içki kimi xumar verär gözlärä.

Aşıq deyär: Bir nazlı yar var imiş,
eşqindän odlanıb yanar var imiş,
bir sazlı, sözlü Şähriyar var imiş,
  odlar sönüb, onun odu sönmäyib,
  fäläk çönüb, onun çarxı çönmäyib.

Heydärbaba, alçaqların köşk olsun,
bizdän sora qalanlara eşq olsun,
keçmişlärin, gälänlärä mäşq olsun,
  evladımız mäzhäbini danmasın,
  här içiboş sözlärä aldanmasın!
 
 
 
 

*SON*