MÖ
1500 - 600
|
Göçebe ve
pastoral insanların evi olan Afganistan şimdiden "Asya'nın birleşme
noktası" olarak bilinmektedir.
|
MÖ 600 - 300
|
Darius'un Achaemenid İmparatorluğu,
doğu eyaleti olarak Afganistan'ı da içine alarak topraklarını genişletir.
|
MÖ
327 - 300
|
Büyük İskender'in
ordusu, Darius III İmparatorluğu'nun baskısı altında olan
Afganistan'a batıdan girer.
|
MÖ 300
- MS 48
|
Selucid İmapratorluğu döneminde
Afganistan Hellenizm'in etkisi altındadır.
|
48
- 241
|
Kushan İmparatorluğu'nun
merkezi Kapisa'dadır.
Afganistan'dan "İpek Yolu" nun kurulması.
Greko-Budizm'in gelişmesi.
|
241 - 962
|
Kargaşa dönemi.
Afganistan'a islamın yayılması.
|
962
- 1186
|
Ghaznavid İmparatorluğu.
Yazlık başkent olan Ghazni ve kışlık başkent olan Bost (Lashkargah)
sanatın ve şiirin merkezleriydi.
|
1186 - 1220
|
Ghorid Hanedanlığı,
Ghaznavid İmparatorluğu'nun yerine geçer ve Ghazni'yi yok eder.
|
1220
- 1332
|
Cengiz Han,
Afganistan'a doğru hareket eder.
|
1364 -
1506
|
Timurlenk Afganistan'ı işgal
eder.
Başkent Herat'ın temizlenme ve inşaa dönemidir.
|
1506
- 1709
|
Babür,
Kabil'de Moğol Hanedanı'nı kurar.
|
1747
|
Ahmed Şah Durrani, Kandahar'da
modern Afganistan'ın temellerini atar.
|
1826
- 1863
|
Emir Dost
Muhammed dönemi.
İlk Anglo-Afgan Savaşı (1839 - 1842).
|
1863 - 1879
|
Emir Sher Ali dönemi.
|
1880
- 1901
|
Abdur Rahman
Han
Modern Afganistan çağı 1880 yılında başlamış ve kralların,
prenslerin başarılı çalışmaları ile yaklaşık yüz yıl devam etmiştir.
Afganistan ile mevcut komşuları arasındaki sınırlar yoktu ve bölge
Rus Çarlığı ile İngiliz idaresindeki Hindistan arasında tampon
bölge olarak kullanılmaktaydı.
Bundan öte, farklı etnik grupların bir ulus veya bir grup içinde birleşmesi
imkansızdı.
Abdur Rahman Han, 1880 yılında modern çağı başlattı. Kendisi hala
modern Afganistan'ın kurucusu olarak tanınmaktadır.
Şir Ali ailesinden gelen Abdur Rahman Han, güney Orta Asya'ya geldi ve
kendini Kabil Kralı ilan etti.
Abdur Rahman Han, bölgedeki kontrolünü ve liderliğini genişletmek
amacıyla, Kabil'de tek lider olarak hükümranlığını korumak için
binlerce din kökenli gruplarla savaştı. Yeni teknolojileri tanıttı ve
ölmeden önce değişik dinlerden farklı insanları tek yönetim olan
monarşi altında toplama çalışmalarında başarılı oldu.
Ölümünden sonra iktidar, ilk oğlu Habibullah I'e geçti
|
1901 - 1919
|
Habibullah Han
Babası Abdur Rahman'ın başlattığı modern Avrupa teknolojisinin ülkeye
tanıtımını daha da ileriye götürdü.
Batılı fikirler ve tarzlar, Afgan Kraliyet Mahkemesi'ni ve üst sınıfı
etkiledi.
Üst sınıf, Afganistan'ın çevre bölgelerde yaşayan insanlarından
daha fazla insana ulaşmıştır.
Avrupa'nın ideolojik ve sosyal etkileri hissedilmekteydi.
Ülke ve halk, çok kısa bir zaman içinde dış dünyaya açıldı.
Mahmud Be Tarzi, Afganistan sınırları dışında, siyasi etkisi olan
"Seraj-Ol Akbar" adlı bir dergi çıkartır.
Habibullah Han, İngiliz idaresi altıdna olan Hind1istan'ı 1907 yılında
ziyaret etti ve İngiltere'nin gücü onu etkiledi.
I.Dünya Savaşı'na Merkezi Güçler (Almanya, Avusturya-Macaristan,
Osmanlı İmparatorluğu, Bulgaristan)'in yanında girme konusunda
Tarzi'den, üçüncü oğlu Amanullah (Tarzi'nin kızı Soraya ile evlenen
oğlu)'dan ve diğer kişilerden gelen baskılara karşı koydu.
Kuvvetli milliyetçi duygularından dolayı bir çok Afganlı, I.Dünya
Savaşı esnasında Almanya ve Avusturya'nın yanında yer alan Osmanlı
İmparatorluğu saflarında savaştı.
Bu dönemde Afganlar ve Avrupalılar arasında ilk fikir alışverişi gerçekleşti.
Afgan üst sınıfı ile Avrupalılar arasında iş, sosyal, siyasi
konular konuşuldu. Afganistan, Avrupa'yı keşfederek bir çok şey kazanırken,
Avrupalılar da, özellikle İngiliz etkisi, Afganistan siyasi çemberine
girerel bir çok şey kazandılar.
Savaşın sonunda Avrupa'ya barış geldi, Habibullah'a da ölüm;
20 Şubat 1919 tarihinde, İngiliz karşıtı hareketle birleşen kişiler
tarafından öldürüldü.;
Ve Amanullah başa geldi.
|
19
Ağustos 1919
|
Ülkeyi İngiltere'nin
sömrügesi altına almaya çalışan İngiliz güçlerine karşı yapılan
Üçüncü Savaş'tan sonra Afganistan tekrar bağımsızlığını kazandı.
O günden sonra dünyadaki bütün Afganlar, her yıl 19 Ağustos'u Bağımsızlık
Günleri olarak kutlarlar.
|
1919 - 1929
|
Amanullah Han
John F.Kennedy ABD için 60'lı yıllarda neyse, Amanullah da 20'li yıllarda
Afganistan için oydu.
Reformlar yaptı, Afganistan'ın yaşam standardını daha üst seviyelere
çıkartmak için çalıştı ve Avrupa uluslarına kıyasla teknolojik
altyapıyı korumaya ve geliştirmeye azimle devam etti.
Babasının öldürülmesinden sonra, Amanullah Han, Üçüncü Anglo-Afgan
Savaşı'nı Mayıs 1919 ayında başlatmak üzere yeteri kadar destek sağladı.
Bu savaş, Afganlar'a daha evvel İngilizler'in elinde olan dış ilişkilerini
kendilerinin yürütmesine imkan sağladı.
Ravalpindi Anlaşması 8 Ağustos 1919 tarihinde imzalandı ve 1921 yılında
değiştirildi.
İngilizlerle son belgeyi imzalamadan önce Afganlar, Sovyetler Birliği'ndeki
yeni bolşevik rejim ile bir dostluk andlaşması imzaladı. Böylelikle
Afganistan, Sovyet Hükümeti'ni tanıyan ilk ulus oldu. Ve iki hükümet
arasında "özel bir ilişki" kuruldu.
Ve bu ilişki, Sovyetler Birliği'nin ilişkiden çıkar sağlayarak
Afganistan'a girdiği Aralık 1979 ayına kadar devam etti.
Amanullah Han, 1923 yılında ünvanını "Emir" den "Şah"
a (Kral) çevirdi. Anayasal ve idari değişiklikleri de kapsayan 10 yıllık
reformlara resmi olarak başladı.
Kadınların peçelerini kaldırtarak, karma okulları kurarak mollaların
ve din adamlarının tepkisini topladı. Sosyal reformları, muhafazakar güçlerin
ciddi muhalefetine neden oldu.
Kasım 1928'de iç savaş patlak verdi ve Baccheh Saqqow (Su Taşıyıcısı'nın
Oğlu) adlı Tacik halk kaharamanı Kabil'i işgal etti.
1929 yılında, Amanullah Han iktidarı büyük oğlu İnayatullah'a bırakmak
için 14 Ocak 1929 tarihinde tahttan ayrıldı.
Fakat Bacceh Saqqow, kendisini Afganistan'ın Emiri Habibullah Gazi
(Habibullah II) olarak ilan etti.
Amanullah Han tahtını tekrar ele geçiremedi ve İtalya'ya sürgüne
gitti. 1960 yılında Zürih'te vefat etti.
|
1929 - 1933
|
Muhammed Nader Şah
Habibullah II; Muhammed Nadir Han, ağabeyleri ve Amanullah'ın kuzenleri
tarafından tahttan indirildi.
10 Ocak 1929 tarihinde Habibullah II'nin kısa saltanatı sona erdi ve 17
adamı ile birlikte idam edildi.
Bir önceki monarşi ailesinin kendileri ve halk arasında yakın ilişki
kurmasından dolayı Kabile Meclisi, Nader Han'ı Şah olarak ilan etti ve
muhalifler kanlı bir şekilde ortadan kaldırıldı.
Nader Şah, 1931 yılında islamci dini liderleri memnun eden daha
muhafazakar bir yeni anayasa çıkardı (peçe tekrar geldi). 1920'larda küçük
çapta sanayi projelerine başlayan bir kaç girişimcinin liderliği altında
milli ekonomi gelişti
Nader Şah, 8 Kasım 1933'te öldürüldü.
Yerine, oğlu 19 yaşındaki Prens Zahir, Şah ünvanına sahip oldu.
|
1933
|
Zahir Şah kral oldu ve
Afganistan 40 yıl daha monarşi olarak devam etti.
|
1953
|
General Mohammed Daud başbakan
oldu.
Ekonomik ve askeri yardımlar için Sovyetler Birliği'ne dönüldü.
Peçenin kaldırılması gibi bir çok sosyal reformların tanıtılması.
|
1955
|
Afganistan, ABD'ye askeri bağlar
için yaklaşır. Washington ülkeyi önemsiz görür.
Afganistan, Moskova ile bağları geliştirir.
|
1963
|
Afganistan'ı monarşiden
cumhuriyete taşıyan Mohammed Daud, başbakanlık görevinden istifaya
zorlanır.
|
1964
|
Anayasal Monarşi tanıtılır.
Fakat bu siyasi polemiğe ve güç mücadelelerine neden olur.
|
1973
|
Mohammad Daud darbe ile iktidarı
ele geçirir ve cumhuriyet ilan eder.
Batılı güçlere karşı Sovyetler Birliği ile birlikte olur.
Tarzı, kendisine karşı birlik olan sol kanatı muhalefetten vazgeçirtir.
Kral Zahir Şah, Afganistan dışında kalır.
|
17 Temmuz 1973
|
Afganistan Cumhuriyet Hükümeti,
Afganistan'ın ilk cCumhurbaşkanı olarak Han ile birlikte kurulur.
|
27 Nisan 1978
|
Sovyetler Birliği yanlısı
solcular Afganistan'da yeni bir darbe yaparlar.
Nur Mohammed Taraki başbakan, Babrak Karmal ve Hafizullah Amin başbakan
yardımcıları olurlar.
Sovyetler Birliği tarafından hemen tanınırlar.
General Daud iktidardan indirilir ve solcu Halkın Demokratik Partisi
tarafından öldürülür.
Partinin Khalq ve Parcham grupları ayrılır ve bunun sonucunda da bir çok
Parcham lideri ya öldürülür ya da sürülür.
Aynı zamanda, sosyal değişiklikleri reddeden muhafazakar islamcı ve
etnik liderler, ülke içinde silahlı ayaklanmalara başlarlar.
|
1978
Yaz
|
Taraki rejimi; faizin, kadınlar
için eşit hakların, toprak reformlarının ve idari derecelerin elimine
edilmesi gibi marksist-leninist reformları açıkladı.
Reformlar üzerine şiddetli protestolar patlak verdi.
Taraki'nin siyasi baskısı, diğer kişileri muhalif durumuna çevirmiştir.
|
28 Mart 1979
|
Hafizullah Amin başbakan olur.
Ancak, Taraki diğer yüksek siyasi görevlere sahiptir.
Ülke içinde isyanlar artar ve Afgan ordusu çöker.
Amin rejimi Sovyetler'den askeri yardım talep eder ve alır.
|
14 Eylül 1979
|
Taraki ve Amin arasındaki çekişme,
Taraki'yi iktidardan uzaklaştırır.
|
1979
|
Kabil'deki solcu liderler
Hafizullah Amin ve Nur Mohammed Taraki arasındaki güç kavgası, Amin'in
kazanması ile sonuçlanır.
|
10 Ekim 1979
|
Taraki, Amin destekçileri
tarafından öldürülür.
Ülke içindeki isyanlar devam eder ve Afgan ordu gücü yıkılır.
Sonunda Sovyetler Birliği, Amin'in ortadan kaldırılması için askeri
birlik yollar.
|
24 Aralık 1979
|
Sovyetler Birliği, Afganistan'ı
işgal etmeye başlar.
Halkın Demokratik Partisi Parcham Grubu Lideri Babrak Karmal, Sovyet
askerleri tarafından desteklenerek yönetici olur.
Fakat rejim karşıtı direnişin şiddeti, Sovyet güçleri ile savaşan
değişik mücahit grupları ile artar.
ABD, Pakistan, Çin, İran ve Suudi Arabistan para ve silah yardımında
bulunurlar.
|
27 Aralık 1979
|
Amin ve bir çok destekçisi,
Kabil'e doğru hareket eden Sovyet askerlerince öldürülür.
Sovyetler, Babrak Karmal'a destek verirler.
|
1980
|
Afganistan'da ve Peşaver
Pakistan sınırında Sovyet işgaline karşı direniş başlar.
Gruplar kendilerine "mücahit" (Farsça anlamı Savaşçı)
demektedirler.
CIA, Pakistan yoluyla silah yardımı yaparak isyancıları destekler.
|
1984
|
Reagan yönetiminde Mücahitler'e
gizli askeri yardım artar.
|
1985
|
Mücahitler, Sovyet güçlerine
karşı birliktelik oluşturmak için Pakistan'da bir araya gelirler.
Afgan nüfusunun yarısının savaşla yok olduğu sanılmaktadır. Ve bir
çoğu da komşu olan İran veya Pakistan'a kaçmışlardır.
Sovyetler'in yeni lideri Mikhail Gorbachev, Afganistan'dan askerini çekeceğini
söylemektedir.
|
1986
|
ABD, Mücahitler'e Sovyet
helikopterlerini vurmak için STINGER füzeleri sağlar.
|
25
Şubat 1986
|
Sovyet Lideri
M.Gorbaçov, Afgan Savaşı'nın geleceğine ilişkin karamsarlığını,
savaşı "kanayan yara" şeklinde tanımlayarak ifade etmiş,
"yakın gelecekte askerlerin evlerine dönmelerini istediğini"
belirtmiştir.
|
4 Mayıs 1986
|
Kremlin, Babrak Karmal'ı içte
politik bir çözüm bulmak amacıyla görevden almış, yerine gizli
polis başkanı Dr. Sayid Mohammad Najibullah'ı atamıştır.
|
Kasım
1987
|
Yeni Afgan
Anayasası kabul edildi.
Najibullah, Sovyetler'in desteğini alarak başkan seçildi.
|
1989
|
Son Sovyet askeri birliği
Afganistan'dan ayrıldı.
Ancak, sivil savaş Mücahit gruplarının Najibullah'ı devirmek için
yaptıkları baskılarla devam etti.
|
1991
|
Amerika ile
Sovyetler Birliği, kendi taraflarına askeri yardımları kesme konusunda
karar aldılar.
|
15 Nisan 1992
|
Mücahitler ile diğer islami
gruplar Kabil'e yöneldiler.
Afganlı isyancılar,gizli polis şefi General Abdul Rashid Dostum'un yardımlarıyla
şehire girerek, Başkan Najibullah'ı ele geçirmeyi başardılar.
|
30
Aralık 1992
|
Sayıları
1300'ü aşan temsilciyle, isyancılar, dini liderler ve entellektüeller
bir an önce islam cumhuriyeti oluşturmak amacıyla bir araya geldiler.
Burhanuddin Rabbani'yi başkan seçtiler.
Ancak, isyancıların çoğunluğu bu buluşmayı boykot etti ve aralarında
çatışmalar başladı.
|
Mart 1993
|
Kabil dışındaki isyancı
grup Gulbuddin Hekmetyar'ı kendilerinin başkanı olarak ilan etti.
Hekmetyar, Hizb-i İslami'nin lideriydi ve CIA tarafından desteklenen tüm
isyancı grupların en iyisiydi.
|
17
Haziran 1993
|
Hekmetyar,
resmi olarak and içti.
|
1993
|
Mücahitler grubu, hükümetin
oluşumuna Tacik, Burhaneddin Rabbani gibi etnik grupların da dahil
edilmelerine onay verdi.
|
1994
|
Ayrılıklardan
kaynaklanan mücadeleler devam etti.
Taliban, önce Kandahar ili güneyinde, sonraki 2 yıl da batı, doğu ve
güney Afganistan'da gücünü göstermeye başladı.
|
Kasım 1994
|
Hekmetyar ve gerilla grubu
Kabil bölgesine yöneldiler ve Rabbani'yi ortadan kaldırmaya çalıştılar.
İki yıl boyunca doğu, batı ve güney Afganistan'ı istila ettiler.
|
19
Haziran 1996
|
Hekmetyar,
eski düşmanı Rabbani ile bir barış imzaladı ve Kabil'de başbakan
oldu.
|
1996
|
Taliban, Kabil'de kontrolu ele
geçirdi ve islamın en katı şeklini devreye sokarak kadınlara çalışma
yasağı ile organ kesilmesi, idam gibi çeşitli dini cezaları
uygulamaya başladı.
Rabbani, kuzeydeki anti-Taliban güçlere katılmak amacıyla bölgeden kaçtı.
|
1998
|
Deprem
nedeniyle binlerce insan öldü.
Clinton yönetimi, Afganistan'a yönelik füze saldırılarıan başladı
ve Usama bin Ladin'i Amerin Elçilikleri'ne yönelik bombalama olaylarından
sorumlu tuttuğunu açıkladı.
|
1999
|
Birleşmiş Milletler, Usama
bin Ladin'in mahkemeye çıkarılmasının sağlamak için Afganistan'a
ekonomik yaptırımlar ve ambargolar uygulamaya başladı.
|
Ocak
2001
|
Birleşmiş
Milletler, Taliban'ın Usama bin Ladin'i teslim etmesi için yeni yaptırımları
gündeme getirdi
Mülteci krizi iyice derinleşmeye başladı.
Ülke, artık bir enkaz haline gelmişti.
|