17 Ağustos 1999 depreminde İstanbul'da en çok hasar gören ve en çok can kaybının olduğu kesim Avcılar oldu. Bölgedeki çok katlı apartmanların yıkılması sonucu 1000'e yakın insan hayatını kaybetti.

Halbuki Avcılar depremin merkezine en uzak İstanbul semtleri arasındaydı. 17 Ağustos 1999 depreminin merkezi Gölcük'tü. Haritaya bakarsak, Kartal 'ın, Gölcük'ten uzaklığı 55 km, Avcılar ' ın ise 95 km olduğunu görürüz. Buna karşın Kartal depremi az bir hasarla atlatırken, Avcılar büyük hasar gördü.

Avcılar'da aktif fay olmadığı konusunda hemen hemen tüm yerbilimciler hemfikir. O halde Avcılar'daki büyük yıkımın sebebi Avcılar'ın zemin koşulları olmalı.

Bu bir dereceye kadar doğru. Avcılar, kil, marn, kireçtaşı ardalanmasından oluşan Neojen sedimanları üzerinde kurulmuş. Kalınlığı birkaç yüzmetreye çıkabilen bu Neojen çökelleri, İstanbul'un kuzeyindeki veya Anadolu yakasındaki kayalara göre daha az sağlam bir zemin oluşturuyor.

Fakat burada bir soru karşımıza çıkıyor. Aynı Neojen çökelleri Küçükçekmece, Yeşilköy, Güngören, Bahçelievler, Ataköy, Bakırköy, Esenler, Yenikapı gibi semtlerin zeminnii de oluşturuyor.

Neden bu semtlerde, Avcılar'a göre hasar çok daha az oldu? Bu soruyu araştırmak için Amerikan Jeoloji Servisinden bir grup yerbilimci 17 Ağustos 1999 depreminden sonra İstanbul'da Kandilli Enstitüsü elemanları ile ortak bir çalışma yaptı. Bu çalışmanın önsonucu Amerikan Jeofizik Birliği'nin Aralık 1999'daki yıllık toplantısında yayımlandı (Meremonte ve diğerleri, 1999). Amerikalı yerbilimciler İstanbul'un değişik noktalarına yer hareketlerini ölçen
sismograflar yerleştirdiler. 17 Ağustos 1999 depremini takip eden artçı şoklarda meydana gelen yer hareketlerini ölçtüler.

Avcılar'ın eğimli topoğrafyası

Meremonte grubu, sismografların birini Avcılar'a, birini benzer zemin özelliğine sahip Yeşilköy'e, bir diğerini ise Yeşilköy havaalanına yakın dolgu tipi kötü bir zemine yerleştirdiler. Karşılaştırma amacı ile diğer bir sismografı İstanbul'un kuzeyine sağlam kaya bir zemin üzerine kurdular ve artçı şokları beklemeye başladılar.

Bekledikleri süre içinde 0.25 Hz'den düşük frekanslarda dört büyük artçı deprem oldu (M5.2, 4.8, 4.6, 4.1). Bu artçı depremler sırasında Avcılar'da ölçülen yer hareketi değerleri, Yeşilköy'dekinden 2 ile 4 kat, İstanbul kuzeyinden on kat daha fazla idi.

Bir diğer deyiş ile artçı depremler sırasında Avcılar, Yeşilköy'den üç kat, Mecidiyeköy'den on kat daha fazla sallanıyordu.

Bu durum Avcılar'daki yıkımın sadece bina kalitesinden kaynaklanmadığını gösteriyor. Bu da mantıklı bir sonuç. Güngören, Bahçelievler gibi semtlerdeki apartmanların inşaat kalitesi, Avcılar'dan daha iyi değil. Meremonte ve diğerlerine (1999) göre, Avcılar'ın deprem sırasında çok sallanması, muhtemelen Avcılar'ın Küçük Çekmece ve Marmara Denizi'ne doğru olan eğimli topografyasından kaynaklanıyor. Bu topografya deprem sırasında oluşan cisim
dalgalarını, daha büyük tahribat yapan yüzey dalgalarına dönüştürüyor.

Meremonte ve diğerlerinin (1999) bulgularına göre Avcılar, İstanbul'da deprem sırasında en yüksek yer hareketlerine maruz kalan bir bölge. Önümüzdeki 30 yıl içinde olması beklenen Marmara Denizi kökenli depremde Avcılar'ın çok daha büyük ölçüde tahrip olacağı kesin. Avcılar bugün 5-10 katlı, genellikle düşük kaliteli apartmanlardan oluşuyor. Yapılması gereken, belli bir süre içinde Avcılar'daki apartman dairelerinin sahiplerinden belediyece veya devletçe
belli bir fiyattan satın alınması ve Avcılar'ın Istanbul'un çok büyük ihtiyacı olan büyük bir parka dönüştürülmesi.

Kaynak:

Meremonte, M., Özel, O., Cranswick, E., Erdik, M., Şafak, E., Overturf, D., Frankel, A., ve Holzer, T., 1999, Damage and site response in Avcılar, west of Istanbul. Abstracts, American Geophysical Union Fall Meeting, F673-674.E

Bu makale Deprem Sitesi'ne 19.02.2000 tarihinde ilave edildi.