Yağmur yağar, kar yağar, güneş doğar, güneş batar, ilkbahar olur, yaz gelir, kış gelir. Bütün bunlar doğal olaylardır. Ama nedense deprem doğal olay değildir. Doğadışıdır.

Her yıl İstanbul'un fethi kutlanır, ama İstanbul'u yerle bir eden büyük depremlerden hiç biri anımsanmaz. Yaşadığımız coğrafyada doğa olayları tarihin dışına itilmiştir. Çok büyük olaylar olsalar da tarih dışıdırlar.

Peki ya mimarlık eğitimi?

Osmanlı dönemindeki depremleri biliyor musunuz? 1509'daki Büyük İstanbul depremini tarih kitaplarında okuyanınız var
mı? Ya 1542'de olanı, ya 15 Mayıs 1556'da olanını? 1567'de İzmit'te olanı? 1894 İstanbul depremini?...

1453 yılında Fatih'in kentin surlarında önemli gedikler açtığını biliyoruz. Peki, İstanbul depremleri sırasında oluşan tsunami
adı verilen dev dalgalar kaç kere tarihi yarımadadaki surları yıkmıştır? 1500'den günümüze kadar Akdeniz'de saptanan
300'e yakın tsunaminin kaç tanesi İstanbul' u vurmuştur?

Fatih Camii' nin kaç yılında yapıldığını biliyoruz, hangi depremler onu kaç kez yıkmıştır? Galata Kulesi ' nin Cenevizliler
tarafından yapıldığını biliyoruz, peki, depremlerde kaç kez yıkılmıştır bu kule ?

Bir başka soru: Her yıl İstanbul'un fethinin kutlandığını biliyoruz. Peki bu kutlamayı yapanların, bu tür doğa olaylarının
yıldönümlerinde bir anma yaptıklarını hiç duydunuz mu? Örneğin 1509 depremi ile ilgili her yıl bir toplantı yapıldığını ve o
vesileyle olası bir İstanbul depreminin tartışılıp, konunun gündemde tutulmak istendiğine tanık oldunuz mu? Ya da
Ayasofya 'nın minarelerinin birinin dibinde 1509 depreminde yıkılmış ve yeniden yapılmıştır, gibi bir küçük yazı ?

İnanmak belki çok zor ama, gerçek bu. Yaşadığımız coğrafyada doğa olayları, tarihin dışına itilmiştir. Çok büyük olaylar
olsalar da tarih-dışıdırlar.

Bu bir ideoloji.

Donanma Komutanı'nın "Donanmayı taşımayacağız" demesi de aynı, Tüpraş Müdürünün "Tüpraş taşınmayacak, onarılıp,
aynen devam edilecek"demesi de...

Deprem olacak, ama onun tarihi bir önemi olmayacak. Tarih aynen devam edecek!

Deprem bölgesi olan Akkuyu 'ya nükleer santral yapılacak, İzmit oto geçişi, fay hattı üzerine yapılacak; aynı müteahhitler
tarafından, aynı anlayışla onarılan binalara, "Korkmayın deprem atlatmış bina bu!" deyip girilecek, aynı kat izinleri
verilmeye devam edilecek, depremden yıkılmış binaların kalıntıları aynen denize dökülüp, deniz doldurulmaya devam
edilecek. Hayat bir dahaki depreme kadar normale dönecek.

Bu doğa olaylarını değil anmak, unutmak için ne lazımsa yapılacak, hatırlatanlar ise tarih dışına itilecek.

Ne yalan söyleyeyim "İnsan ölmediği sürece yaşar" felsefesi çok da fena bir şey değil. Ama çadırda yaşıyorsanız, ata binip,
oradan oraya savrulup, 'doğal seleksiyon' ile hayatta kalıyorsanız.

Deniz kenarında, yedi katlı, bir apartmanda yaşıyor, bakkaldan aldığınız, bisküviti yiyip, coca cola içip, geceleri uydu
anteniyle bütün dünyadaki TV kanallarına bakıyorsanız bu felsefe sizi depresyona itmekten başka bir işe yaramaz.

"Doğa olayları" tarihle ilgili birşey değildir. O işlerle daha çok coğrafyacılar, yer bilimciler ilgilenir" diyebilirsiniz.

Diyelim ki haklısınız.

Lisede coğrafya dersinde "yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı"nın yanında fay kırıklarından bahseden aklı evvel bir
hocanız oldu mu?

Depremlerin nedenlerinden ve tarihinden detaylı olarak bahseden bir ders herhalde görmemişsinizdir.

Doğa ile ilgili bilgiler son derece yararcı bir eğitim anlayışıyla verilir.

Nerde ne yetişir? Nereden hangi maden çıkar? Nerelerde hangi endüstri tesislerimiz vardır? Hangi bölgelerimizde
hayvancılık gelişmiştir?

Eğitimde yararlı bilgiler öğretilir. Doğa sadece bir şeyler alınan, istifade edilen bir şey olduğuna göre, böyle bir bakış
doğaldır.

Yıllar önce Gülhane Parkı'ndaki pelikanın karşısında bir köylüye rastlamıştım; "Bunun eti yenir mi ?" diye sormuş, ben de
"hayır " diye cevap vermiştim.

"Peki sütü içilir mi ?"

"Hayır"

"Peki, yumurtası yenir mi ?"

"Hayır"

Köylü garip garip pelikana bakıp, kafasında uçuşan düşünceleri sert bir kol hareketiyle silmiş ve
"Avare bir mahluk desene !" diye bağırmıştı.

Deprem işe yaramayan, ne zaman olacağı belli olmayan avare bir mahluktur. Resmi eğitimde yeri olamaz.

Bir çok konuda, halkın basit inançlarının ötesine geçememiştir resmi eğitim.

Yağmur yağar, kar yağar, güneş doğar, güneş batar, ilkbahar olur, yaz gelir, kış gelir. Bütün bunlar doğal olaylardır. Ama
nedense deprem doğal olay değildir. Doğa-dışıdır. Doğal olaylar, bir insanın işten eve, evden işe gitmesi gibi, periyodik
olarak tekrar eden olaylardır. Bu periyodik davranışı göstermeyen olaylar, (tıpkı bu periyodik davranışı göstermeyen,
faydasız, avare insanlar gibi) garip bir önyargıyla doğa dışına itilir.Tıpkı tarih dışına itildiği gibi.

Birinci derece deprem bölgesinde tam fay kırığının üzerindeki bir okulda eğitim alan bir lise öğrencisi Depremi "doğal bir
olay" olarak görerek, mezun olmaz. Onun için deprem ya bir felakettir veya hiç hesaplanmadık bir durum ya da Tanrının
bir cezası ya da "kader".

Bu yüzden böyle bir eğitim sisteminden geçmiş bir milletvekilinin, depremin olmasını, yörede "dönme" lerin artmasına
bağlamasına hiç şaşırmamak gerekir.

Cumhurbaşkanının "deprem suçludur" demesine de.

Deprem olduktan sonra, "lisede sineklerin trake borularını öğreteceklerine, 'deprem sırasında nasıl davranacağız ?' gibi
yararlı şeyleri öğretsinler" diyen insanlar da, ne yazık ki aynı bakışın kurbanı olmaktan kendilerini kurtaramazlar.

Amaçlarının depremle ilgili bilgilenmekten çok, sineklerin trake borularını veya midyenin kan dolaşımını öğrenmekten
paçayı kurtarmak olduğunu anlamanız için, bu insanlarla iki dakika konuşmanız yeter.

İçinizden birileri, "Biz sıradan insanlar deprem üzerine bilgileneceğiz de ne olacak? Mimarlar mühendisler bilsin" diyebilirler.

Ayıptır söylemesi, bu satırların yazarı olan ben, birinci derece deprem bölgesi olan İstanbul' da 7 yıl mimarlık okudum.
Deprem dersi falan görmedim. Bu neden böyle oldu? Daha çok inşaat mühendislerinin ilgi alanına giren bir konu olarak
görüldüğü için mi, aslında deprem gibi olmayacak birşeye, "avare bir mahluk"a bu kadar vakit ayırmak gereksiz görüldüğü
için mi? Bilmiyorum.

Avcılar kampusunda kendi fakülteleri bile yıkılan inşaat mühendislerinin de, deprem konusunda çok bilinçli olduğunu da
sanmıyorum.

Statik hocamız Prof. Turgut Paylı 'yı anmadan geçemeyeceğim. Biz burnu büyük mimarlara, statik dersi vermek için ne
taklalar atardı.

Sınavları unutulmazdı. Önce bütün sınıfa tahtaya yazdığı son derece zor bir soru sorardı.

Bu sorunun cevabını hiç birimiz bilemezdik.

Muzip bir gülümsemeyle ikinci etapta, ilk soruyu bilememiş bizleri, tek tek sınıfa alır ve kendi eliyle hazırladığı kartları
çekmemizi ister ve kartın üzerindeki iki sorudan birini yapmamızı söylerdi. Bu sorulardan biri zor, diğeri ise çok kolay
olurdu. Genellikle kolay olan soruyu yapar ve bunun sonucunda sınıfı geçerdik.

Turgut Bey'in bu tavrı hep kafamı karıştırmıştır. Ne yapmak istediğini eğitimin sonuna doğru anladım. Onun aslında bize
öğretmek istediği tek bir şey vardı.

"Hiç bir şeyi bilmeden mezun oluyorsunuz !"

Mimarların taşıyıcı sistemleri ve depremi öğrenebilmeleri için bu konulara daha fazla vakit ayıracakları bir eğitim sisteminin
olması gerektiğini düşünürdü.

Turgut Bey'in o alaycı gülümsemesinin üzerimizde oluşturduğu eziklikle "mimar olduk."

"Biz mimarlar bu işi biliriz, depremi tanırız" diyenlere hiç güvenmedim bu yüzden.

Keşke yıkılan yüzlerce yapıyı çizen mimarlar arasında da bir araştırma yapılsa, hatta anketler yapılsa "deprem denen
avare" ile ilgili daha önce kafalarında nasıl bir fikir vardı araştırılsa. Bu araştırma sonusunda uygulamada yapılan çalma
çırpmaların yanında, planlama ve karar hatalarından dolayı da binalar göçmüş olduğu görülecektir. Ülkemizde bina
yapımının "asıl aktörü" mimarlar olmasa da, bunun dikkate alınması gerekir

Ne önemli: Anlamak mı, yapmak mı?

Ne yazık ki okullarımızda verilen Mimarlık eğitimi, yararcı, düz ve sentetik bir eğitimdir. Bizde mimarlık bölümüne girmiş
olan öğrenciye, daha ilk seneden itibaren yapı yapmayı öğretirler ve bitip tükenmek bilmeyen bir çizgi çizme pratiğiyle
öğrenciyi oyalarlar. Sabahlara kadar çizgi çizdirilerek aptallaştırılmış öğrencilere, sürekli "anlamanın" değil, "yapmanın"
önemli olduğu" söylenir. Önemli olan "iş" tir, diğeri "boş laf" tır.

Zaten mimarlıkla ilgisi olmayan, bir tesadüf sonucu oraya girmiş olan öğrencilerin çoğunun da istediği budur. Bilgili
hocalardan biri çıkıp, biraz entelektüel seviyeyi yükseltse, öğrencinin çoğunluğu "Eğitim, üretimden çok kopuk" diye
serzenişte bulunmaya başlar. Entelektüel seviyesi yüksek olan hocalar ve meraklı öğrenciler (ki mimarlık bölümlerinde
sayıları hiç de az değildir ) ortalama öğrenci ve eğitim sistemi tarafından devamlı aşağıya çekilirler ve "ödevlere bakan basit
bir eğitmen ve ev ödevi hazırlayan basit bir öğrenci" durumuna düşürülürler.

Öğrenci, böyle bir eğitim sistemi içinde bırakınız "deprem" gibi bir konuyu anlamayı, "mimarlğın tarihini" bile bilmeden apar
topar mezun edilir. (Dünya üniversitelerindeki mimarlık tarihi derslerinin diğer derslere oranıyla, bizimkini
karşılaştırdığınızda, mimarlık bölümlerimizde "anlama" pratiğinin ne kadar az olduğu görülür).

Batı'daki eğitimin farkı budur. Bir İtalyan üniversitesinde, ilk iki üç yıl mimarlık öğrencisi plan, proje çizmez. Sadece
kendinden önce yapılanları anlamaya çalışır. Çizgi çizmek, kavramlar oluşturmak, maket yapmak vs. "yapmanın" değil
"anlamanın" yoludur. Eğitim analitiktir. Öğrenci bu ilk yıllar mimarlık tarihini öğrenmeye, mimarlığın temel yapısal
özelliklerini öğrenmeye çalışır. Yapıyı, bütün yönleriyle tanımaya çalışır ve tartışmayı öğrenir.

Depremle ilgili bilgilenme de "yapa yapa" değil, depremi analiz ederek, bilgilenerek edinilir. Bu yüzden bilimsel bir
bilgilenme süreci gerekir.

Bütün dünyada mimarlık eğitimi tıp eğitimi gibidir. Öyle dört yıl içine sıkıştırılmaz. Biz de ise tam tersidir. Mimarlık eğitimi
işşizlik sigortası yerine geçer, "kahve köşelerinde pinekleyeceğine mimarlık okusun çocuk" anlayışı yaygındır.

Oysa dünya üniversitelerinde, mimarlık özel bir ilgi istediği için ilk yıllarda çok sıkı bir eleme vardır. İlk yıl mimarlık
bölümüne giren öğrencilerin bir çoğu elenir. Geriye sadece çok az sayıda meraklı ve yetenekli öğrenci kalır. Kalan
öğrenciler de yüzmeleri için birdenbire arkadan denize itilmez. Önce denizi öğrenir ve onunla ilgili bir nosyon edinmeye
çalışırlar.

Çünkü "anlamadan", yapmayı "öğrenen" insanın yıkıcılığı tamir edilemez bir yıkıcılıktır. O, her durumda sadece kafasındaki
şablonları gerçekleştirmeye çalışır ve ilkeleri olmadığından çok çabuk teslim olur. Zemini etüt etmez, nereye ne yapılıp ne
yapılmayacağı, iklim koşullarını vs. analiz etmez, bildiği projeyi yapar. (Zaten analitik bir eğitim almadığı için, nasıl
yapılacağını da bilmez). En kötü projelerin altına imza atmaktan çekinmez, "Ne yapalım ben yapmasaydım, başkası
yapacaktı"' diyen bir kötü esnaf olarak mesleğini icra eder. Kendini bina yapım sürecinin "ana aktörlerinden" biri olarak
görmez. "Ne yapalım müteahhit öyle yaptı" deyip işin içinden sıyrılıverir. Ciddi bir ortam da olmadığı için eleştiriye de
uğramaz. Bu konuları ciddiye alan, oda çevrelerinde toplanmış bir kaç toplumcu, idealist mimar ve mühendis, bazı
akademisyenler ve işini ciddiye alan bazı kaliteli mimar ve mühendisler dışında kimse de yoktur zaten! Onlar da toplumdan
dışlanmışlardır.

Kıyılarımızı mahveden, kötü zeminlere yapılmış ve son depremde binlerce insanın ölümüne sebep olan birçok projeye,
bizim okullarımızdan mezun olmuş mimarlar ve mühendisler imza atmışlardır. "Keşke bu projelerin altına imza atan mimar ve mühendisler kahve köşelerinde pinekleselerdi de meslek sahibi olmasalardı!" demek için çok geç değil mi?

Umarım bu deprem, liselerdeki eğitim yanında, mimarlık ve mühendislik fakültelerindeki eğitimi de vurur.

Üniversiteler, çok çabuk, çok sayıda, çok kalitesiz mimar ve mühendis yerine, çok uzun bir eğitimden geçirerek az sayıda,
çok kaliteli mimar ve mühendis yetiştirecek bir eğitim sistemine geçerler.

Belki de mimarlar ve mühendisleri yapı yapma pratiğinin "asıl aktörlerinden biri" haline getirmenin yolu böylelikle açılır.

(*) Yüksek Mimar