600 jaar
Op vrijdagavond 25 april 1986 bereidde de avondploeg van de kernreactor Tsjernobyl-4 zich voor op een test voor de volgende dag. Ze zouden gaan testen hoe lang de turbines zouden blijven draaien en stroom bleven produceren als de electriciteit uit zou vallen. Dit was een gevaarlijke test, maar was al eerder gedaan. Als deel van de voorbereiding werden een aantal belangerijke controle systemen uitgeschakeld – onder andere de veiligheids mechanismes die automatisch de centrale konden uitschakelen.
Kort na één uur ‘s nachts op 26 april raakte door fouten en miscommunicatie binnen het team het koelwater aan de kook.
Om 1.23 uur zette de uitvoerder de reactor in een lagere stand, maar dit had een sneeuwbal effect tot gevolg dat resuleerde in een piek een de geproduceerde electriciteit. Hierdoor ontstond er een enorme stoom explosie die het 1000 ton wegende deksel van de reactor comleet verwoeste.
Een aantal van de 211 regelstaven in de reactor begon te smelten en er volgde een tweede explosie. Over de toedracht van deze explosie zijn de experts nog steeds verdeeld. Deze explosie wierp deeltjes brandende radioactieve brandstof uit de reactor en er kon lucht naar binnen, wat erin resulteerde dat tonnen isolatiemateriaal van grafiet deed ontbranden.
Als grafiet begint te branden is het bijna onmogelijk dit weer uit te krijgen. Het duurde 9 dagen om dit weer uit te krijgen, 5000 ton zand, borium, dolomiet en lood werd hiervoor vanuit helikopters op de brand gestort. De straling was op dat moment zo intens dat veel van de helikopterpiloten snel hierna stierven.
Door dit grafiet is de meeste straling in de atmosphere terecht gekomen, en er werden zorgwekkende pieken in atmospherische straling gemeten tot duizenden kilometers in de omtrek.
De oorzaken van dit ongeluk zijn beschreven als een ongelukkige combinatie van menselijk falen en ontoereikende technologie. Andrei Sakharov zei: “Het Tsjernobyl ongeluk toont aan dat ons systeem niet met moderne technologie kan omgaan.”
In navolging van een lange traditie sovjet rechtssysteem, kwamen meerde mensen die tijdens die bewuste nacht in Tsjernobyl hadden gewerkt, in de gevangenis terecht – ongeacht of ze schuldig waren of niet. 25 medewerkers van de bewuste avondploeg zijn gestorven.
De radioactieve straling zal nog voor tienduizenden jaren in de omgeving rond Tsjernobyl aanwezig blijven. Het gebied zal pas over zo'n 600 jaar weer voor mensen bewoonbaar zijn. De experts voorspellen dat tegen die tijd de meeste gevaarlijke elementen verdwenen zullen zijn. Of opgenomen zijn in de aarde, lucht en het water over de rest van de planeet. Als onze regering op de een of andere manier aan geld en wilskracht kan komen om wetenschappelijk onderzoek te financieren, kan er misschien een manier gevonden worden om de verontreiniging eerder op te ruimen of te neutraliseren. Zo niet, dan zullen onze nakomelingen moeten wachten tot de straling is verminderd tot een redelijk niveau. Als we uitgaan van de laagste wetenschappelijke schatting, zal dat nog 300 jaar duren. Maar andere wetenschappers menen dat het nog wel 900 jaar kan duren.
Ik denk dat het 300 jaar duurt, maar mensen beschuldigen me er dikwijls van dat ik een optimist ben.
Ik herinner..
In de Oekraniense taal (waar we er niet van houden om ‘de' te zeggen) is Tsjernobyl de naam van een grassoort, namelijk alsem (absint). Dit woord jaagt mensen hier enorm veel angst aan. Misschien deels bij gelovigen omdat in de bijbel wordt gesproken over alsem in het boek openbaringen – dat gaat over het einde van de wereld...
Openbaringen 8:10 En de derde engel heeft gebazuind, en er is een grote ster, brandende als een fakkel, gevallen uit den hemel, en is gevallen op het derde deel der rivieren, en op de fonteinen der wateren.
Openbaringen 8:11 En de naam der ster wordt genoemd Alsem; en her derde deel der wateren werd tot alsem; en vele mensen zijn gestorven van de wateren, want zij waren bitter geworden.
Ook betekend in onze taal (als je de naam opdeelt) ‘chorno' zwart en ‘byl' pijn. Zwarte pijn dus. Als ik tegen iemand vertel dat ik onderweg ben naar Chernie, dan is de reactie op z'n best: “Ben je gek?”
Mijn vader zei altijd dat mensen bang zijn voor iets dodelijks dat ze niet kunnen zien, voelen en ruiken. Misschien omdat deze woorden een goede omschrijving zijn van de dood zelf.
Mijn vader is een kern fisicus, en hij heeft mij veel geleerd. Hij is veel bezorgder over de snelheid waarmee mijn motor kan rijden dan over het gebied waar ik naartoe ga.
Mijn reizen naar Tsjernobyl zijn geen zondag middag wandelingetjes, maar het risico is te controleren. Soms ga ik alleen, soms met iemand achterop. Maar nooit met een tweede voertuig, omdat ik niet wil dat iemand stof opwerpt voor mij.
Ik was een schoolmeisje in 1986 en op het moment dat het stralings niveau in Kiev begon te stijgen zette mijn vader ons met z'n allen op de trein naar oma's huis. Zij woont 800 kilometer verderop en mijn vader was er niet zeker van of dit wel ver genoeg was om ons uit de klauwen van de grote boze wolf, een nucleaire ramp, te houden.
De communistische regering die op het moment van de ramp aan de macht was, hield zich stil over het ongeluk. In Kiev werden de mensen gedwongen om deel te nemen aan hun o zo geweldige, stomme, dag van de arbeid-parade. Pas toen begonnen de gewone mensen het nieuws over het ongeluk te horen op buitenlandse radiostations en van familieleden van slachtoffers. De echte paniek begon pas 7 tot 10 dagen na het ongeluk. Degene die blootgesteld zijn aan extreem hoge stralingsniveau's tijdens die eerste 10 dagen, toen het ongeluk nogsteeds staatsgeheim was, zijn inmiddels overleden of hebben ernstige gezondheidsproblemen. Tot deze groep mensen behoren onder andere nietsvermoedende toeristen en mensen die om andere redenen in het gebied waren.
Naar het noorden.
Het is tijd om een ritje te gaan maken. Dit is onze weg. We zullen nauwelijks auto's tegenkomen op deze wegen. Deze plaats is berucht en mensen zullen hier niet gaan wonen. Hoe verder we komen, hoe goedkoper het land wordt, hoe minder mensen en hoe mooier de natuur.. Totaal anders dan in de rest van de wereld – en een voorspelling van hoe de toekomst eruit zou kunnen zien.
Als we voorbij de eerste 86 kilometer zijn, komen we een enorm ei tegen. Dit ei markeert het punt waar de beschaving zoals wij het kennen eindigd – en onze Tsjernobyl rit begint.
Iemand heeft het ei meegenomen vanuit Duitsland. Het staat voor het leven dat door de harde schaal van het onbekende breekt. Ik weet niet zeker of deze symboliek nou zo bemoedigend is. Hoe het ook zei, het zet mensen aan het denken, en voor ons is dit de laatste kans om eten, drinken en brandstof in te slaan die niet besmet is. Onze reis zal vanaf hier een duister portret zijn van verlaten stadjes, lege dorpen en dode boerderijen.
Radioactiviteit is niet niet gelijkmatig verdeeld, maar zoals op een schaakbord, sommige plaatsen blijven leven en andere worden dood achtergelaten. Het is moeilijk te zeggen waar het begint.
Voor mij begint het direct na deze brug. Dit is ‘dodendorp' dat ongeveer 60 kilometer ten westen van de reactor ligt.