Sneinspetiele, Regio/binnenland, Friesch Dagblad, Zaterdag 8 juni 1996
Dinie Goedhart over de rijkdom van de blokfluit
Blokfluit verovert Friesland vanaf koude terp in Foudgum
De blokfluit, weinig instrumenten spreken mensen zo gering tot de verbeelding. Leerlingen van muziekscholen beginnen vaak met de blokfluit als opstapinstrument en eindigen gedesillusioneerd over de mogelijkheden van muziek. Wat een rijkdom het instrument in zich heeft, ontdekt Dinie Goedhart uit Foudgum nog elke dag als zij studeert op haar blokfluit.
Simon van der Goot
Terug naar Flauto Nuovo
Bijna 49 jaar geleden werd Dinie Goedhart geboren in Dordrecht. Vanaf het moment dat ze in de wieg lag, hoorde ze haar vader en haar broertjes op het orgel spelen. Al van jongs af aan wist ze welk instrument ze wilde bespelen, de blokfluit. Een verklaring heeft ze er niet voor.
"Ik kan me alleen maar herinneren dat ik altijd blokfluit heb gespeeld. Het is een natuurlijk interesse. Iedereen in de omgeving speelde orgel. De blokfluit is het mooiste instrument dat er is en heeft een prachtig mooi geluid. Je moet wel de juiste blokfluiten hebben. De instrumenten die bij de meeste mensen in de kast liggen hebben een Duitse boring en dat is regelrecht een ramp."
Zelf heeft ze op haar negende slecht les gehad. Drie keer is ze opnieuw begonnen, totdat ze bij een juffrouw terechtkwam die haar op de goede fluit liet spelen en de juiste grepen leerde. Op die leeftijd trad ze vaak op zondagavond met haar vader op in het plaatselijke ziekenhuis. "We speelden dan liederen voor de patiënten en de mensen die op sterven lagen. Vaak uit de bundel van Johannes de Heer."
Op haar veertigste studeerde ze af aan het conservatorium te Leeuwarden. "In de tussentijd ben ik getrouwd en heb twee kinderen gekregen. Daarnaast heb ik zeven pleegkinderen opgevoed. Al die tijd heb ik les gehad en aan zelfstudie gedaan."
Vreselijk oord
Vanuit Purmerend is de blokfluitste naar Friesland vertrokken. "Op een gegeven moment woonde ik daar met mijn huidige partner, beelden kunstenaar Peter van Houten, in een flatje. Een leerling bood me toen een zomerhuisje in Friesland aan dat leeg stond. Wij mochten daar een tijdje in wonen. Eigenlijk wilden we naar Amsterdam.
Op een mistige zondag zijn we naar Friesland gereisd om het huis te bezoeken dat in Hantum stond. De provincie leek ons een vreselijk oord. Onderweg zeiden we tegen elkaar dat we hier in elk geval nooit wilden wonen. Maar toen we het huis zagen, waren we meteen verkocht, hoewel alles in verre staat van verval was."
Een jaar konden ze daar blijven. Het beviel hun beiden zo goed, dat ze besloten in Friesland te blijven en het huidige huis in Foudgum te kopen. Het huis lijkt aan het einde van de wereld te staan, wat nog eens wordt geaccentueerd door het verkeersbord met de aanduiding 'doodlopende weg'. Ze wonen op deze plek al vijftien jaar met veel plezier.
"We zijn hier niet met idealistische overwegingen naar toegekomen," merkt Peter van Houten op, die ook aan het gesprek deelneemt. "Veel 'westerlingen' willen het hier beter doen en helemaal naar de natuur leven. Daarbij vertellen ze de boeren hoe ze te werk moeten gaan. Ik heb vrienden gehad die naar twee jaar weer vertrokken zijn. En dan komen ze met verschrikkelijke verhalen 'thuis'. Bijvoorbeeld dat de winters hier zo lang zijn."
Flauto Nuovo
Toen ze onder de rook van Dokkum kwamen wonen, hoorde ze dat ze op de muziekschool geen behoefte hadden aan een blokfluitlerares. "Dat verbaasde me vreselijk. Ik had er geen moment aan gedacht dat ik niet aan het werk kon. In Alkmaar en Dordrecht werkte ik ook bij de muziekschool. De accordeonist en organist geven hier blokfluitles. Dat is een van de redenen dat ik met een eigen instituut ben begonnen. Ik heb trouwens een goede relatie met de Dokkumer muziekschool. Leerlingen die verder willen, kunnen bij Flauto Nuovo terecht. Het instituut telt zeventig leerlingen, zelfs uit de buurt van Leeuwarden en Drachten."
Ze vindt het jammer dat veel muziekscholen de blokfluit als 'opstap-instrument' gebruiken. "Vroeger moesten kinderen eerst een aantal niveaus halen voordat ze verder mochten met een ander instrument. En als je dan die blokfluiten met Duitse boringen hebt, klinkt de muziek heel snel vals. Daar komt bij dat het moeilijk is om een blokfluit te leren bespelen, zeker als je niet gemotiveerd bent."
Als ze ziet op welke blokfluiten de kinderen nu leren spelen is ze wel eens jaloers. "Het is belangrijk dat je een goed instrument hebt. Soms is het moeilijk ouders aan het verstand te brengen dat de fluit waar tante 20 jaar geleden zo mooi op speelde niet goed klinkt. Veel leerlingen huren een blokfluit van mij. Ik heb ook een eigen orkest, dat op z'n Fries 'It Orkest' heet. Dat bestaat uit blokfluitisten, die samen spelen met een cellist en een klavecimbel. Op de Nederlandse Blokfluitdagen hebben we de laatste keer een prijs gewonnen."
Vijf jaar geleden richtte Dinie Goedhart het ensemble Flauto Nuovo op, waarachter zij de stuwende kracht is. Het ensemble bestaat uit Anke Buursma, Tiety Bakker en haar partner Peter van Houten. Ze hebben al heel wat concerten achter de rug in kerken, bij recepties en andere gelegenheden.
"We treden ongeveer twee keer per maand op. Flauto Nuovo speelt muziek uit alle tijden op verschillende soorten blokfluiten, van de 16 cm lange Gar Klein Flötlein tot de 2 meter lange contrabasblokfluit."
Net twee weken geleden heeft het ensemble voor 13.000 gulden negen blokfluiten gekocht, een zogenaamd renaissance consort. "Deze instrumenten hebben we gekocht op aanraden van het Loeki Stardust Quartet, waar we eens per jaar een cursus bij volgen. De instrumenten zijn besteld bij de Italiaanse bouwer Li Virghi in Rome. We hebben er drie jaar op moeten wachten, maar het resultaat is weergaloos.
"Het had heel wat voeten in de aarde voordat de negen op elkaar afgestemde blokfluiten in Foudgum bespeeld konden worden. De Italiaanse bouwer leeft nogal teruggetrokken en de communicatie verliep zeer stroef. Op een gegeven moment kwam er een fax binnen, waarin werd gevraagd een aanbetaling van tien procent over te maken. Vertrouwende dat het wel goed zou komen werd betaald. Een hele tijd later konden de instrumenten in Duitsland worden opgehaald.
"De leden van het Loeki Stardust Quartet hebben de instrumenten meegenomen, waarna we ze in Amsterdam konden ophalen. Op de terugweg in de auto heb ik ze direct geprobeerd. Ik ben nu uren aan het studeren, maar het is moeilijk om de instrumenten te veroveren. Ze klinken totaal anders dan de andere blokfluiten die ik heb. Ze brengen een zoemend geluid voort. We hebben er nog niet in het openbaar mee opgetreden. De andere leden van het ensemble zijn net als ik razend enthousiast."
Draaiorgeltje
Speciaal voor dit consort worden door de componisten Daan Manneke en Gerda Geertens werken geschreven. "Naast de bekende renaissance- en barokmuziek zijn we geïnteresseerd in composities van hedendaagse componisten. De Friese componisten Johan de With en Pieter Bakker hebben werken voor het ensemble geschreven. We staan ook op een cd van de Friese liedjeszanger Koos Tiemersma. Met onze blokfluiten imiteren we dan een draaiorgeltje."
"Ook spelen we werken van de Friese renaissance-componist Vredeman de Vries. Daar ontbrak een stem aan, maar die is er door musicoloog dominee Smilde weer bij geschreven. Vorig jaar hebben we ons uitsluitend gericht op muziek van Friese componisten."
Voor het renaissance consort heeft het ensemble subsidie gekregen van het Anjerfonds, de Stichting Pro-Musis en de Janssenstichting. Ook de Provincie Friesland geeft regelmatig steun, onder andere voor het maken van compositie-opdrachten. Daarmee dragen ze bij aan de revival van de blokfluit, die niet alleen in Friesland plaatsvindt, maar op het moment de hele wereld verovert.
Haar eerste dure instrument kocht ze op 17-jarige leeftijd. Dat betrof een echte Coolsma, toentertijd een goeie bouwer die in Utrecht woonde. "Ik had daar een fluit bestled voor 500 gulden. De wachttijd bedroeg jaren. Toen ik aan de beurt was, had ik geen geld en moest ik het over laten gaan. Later heb ik een advertentie gezet voor een Coolsma. Een man uit Enschede bood me er eentje te koop aan. Ik vond het doodeng om met 500 gulden op zak naar die vreemde man toe te gaan. Ik heb de fluit niet eens uitgeprobeerd, maar het geld overhandigd en ben gelijk weer weggegaan. Het is een prachtig instrument." Ze demonstreert meteen de zwarte fluit die met ivoor is ingelegd, waarin de liefde voor het instrument meteen tot uitdrukking komt.
Middeleeuwen
De opkomst van de blokfluit vond na de Middeleeuwen vanaf 1500 plaats. "In het gemeentemuseum te Den Haag ligt een beneb fluitje uit 1492. Er is altijd gefloten op botten, beentjes en rietstengels. Wanneer er precies een blok in de fluit is geplaatst weet ik niet. Dank zij het blok krijg je de karakteristieke toon die het instrument voortbrengt."
De barokperiode, die ongeveer duurde van 1600 tot 1750, was voor de blokfluit een grote bloeitijd. "Iedere belangrijke componist schreef in die tijd werken voor blokfluit. Vooral aan de Europese hoven werd veel blokfluit gespeeld. Dat is compleet tegenovergesteld aan de status die het instrument de afgelopen decennia heeft gehad. Na 1750 is het instrument van het toneel verdwenen. Dat is de periode van de grote orkesten en daar brengt de blokfluit een te zacht geluid voor voort."
In 1900 is A. Dolmetsch de grote herontdekker van de fluit. Hij ontdekte een oud exemplaar, waar hij echter op de verkeerde manier op ging spelen. Net als bij de saxofoons en de klarinetten tilde hij de vinger op voor een nieuwe toon. Bij een blokfluit met een barokke greepwijze klinkt dat niet goed. Om de juiste tonen voort te brengen moet je bepaalde grepen hanteren. Later ontstond een blokfluit met een zogenaamde Duitse boring. "Dat zijn de instrumenten die veel mensen in de kast hebben liggen en die zijn heel slecht."
Revival
De 'revival' van de blokfluit in deze eeuw is te danken aan dirigent Frans Brüggen van 'Het Orkest van de Achttiende Eeuw'. Daarnaast heeft ook het Loeki Stardust Quartet met haar cd's er aan bijgedragen dat er meer belangstelling voor bestaat. Deze musici zijn haar grote voorbeelden.
"Toen Frans Brüggen een keer in het Dordts Museum speelde ging ik daar als klein meisje luistern. Ik kon hem niet zien, maar wel horen. M'n eerste treinreis die ik alleen maakte, bracht me naar Rotterdam, waar Brüggen een concert gaf. Ik heb hem altijd gevolgd. Van Karel van Steenhoven van het Loeki Stardust Quartet krijg ik een keer in de zes weken les. Dat zijn fantastische muzikanten."
Dankzij de komst van Dinie Goedhart wordt er in Foudgum en de wijde omgeving enthousiast op de blokfluit gespeeld. "Dominee Teeuwen uit Hantum was mijn eerste leerling. Dat gaat goed dacht ik, want hij zal het wel van de kansel vertellen. Maar Teeuwen heeft het twee jaar stilgehouden."
Door de ontwikkelingen bij de bouwers is de blokfluit terug bij het orkest. "Het instrument heeft meer volume gekregen, waardoor je tegen een orkest op kunt spelen. Dankzij flexibele blokken is er dynamisch ook veel meer mogelijk. In Japan wordt op het moment heel veel muziek geschreven voor de blokfluit en hedendaagse componisten zijn ook geïnteresseerd in het instrument. Het geluid wordt wel geassocieerd met hemelse klanken en vaak gebruikt voor de dood."
Túnlûden
Hoe de blokfluit klinkt kunnen liefhebbers zondag 16 juni in Leeuwarden tijdens het 'Túnlûden' beleven. In veel tuinen en binnenplaatsjes in de stad spelen ensembles diverse stukken. Op 22 juni vindt er een leerlingenconcert in 'De Fontein' te Dokkum plaats. Het concert bestaat uit een muzikaal verhaal, waarin de directeur van de dierentuin naar het oerwoud gaat om een aap te vangen. Naast spelen en zingen wordt door de jongste leerlingen van Flauto Nuovo gedanst. Ensemble Flauto Nuovo treedt op die dag voor het eerst met de nieuwe renaissance-instrumenten op.
Terug naar Flauto Nuovo
