LECIONO 6

Suisia

la 19ma di mayo

Kara Sanne,

Danko pro tua letro. Me ne povis respondar ante nun pro ke me esis for-heme dum monato e nur recente retrovenis. Do voluntez exkuzar me.

Yes, me asistos la Ido-konfero en Groningen. Me jus regardis la programo. La organizeri havas nombro de bona idei. Me pre-vidas ke la koncerto ye la jovdio esos granda afero. Jim Lipton prizentos lua nova Ido-kansoni. Ka tu rimemoras la kansoni di Jim en Elsnigk?

Ka tu recevis la koquo-libro quan me sendis de Venezia, e la du karti postala de Roma? - Yes, me pasis la monato en Italia.

Recente me skribis artiklo por 'Progreso' pri ekologio. Ka tu lektis ol? Me recevis plura letri gratulanta me pro ol. Un Idisto en Japonia volas tradukar la artiklo aden la Japona linguo por Japona revuo. Me donis mea permiso, naturale.

Quale tua genitori standas? Tua patro retretas cayare, ka ne? Quon il intencas agar? Se me ne eroras, il pasos la tota jorno sur la golfo-tereno.

Mea onklulo Albert esas ankore depresita pos lua operaco. Me ne kredas ke il asistos la Ido-konfero.

Me avide vartas rividar tu. Mea maxim kordiala saluti ad omni.

Afecionoze tua,

Erich XXX

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

EEN BRIEF UIT ZWITSERLAND

Geneva,

Suisia

19 mei

Lieve Sanne,

Bedankt voor je brief. Ik kon niet eerder antwoorden omdat ik (gedurende/voor) een maand weg was (van huis) en pas onlangs terugkwam. Dus excuseer me alsjeblieft.

Ja, ik zal de Ido-conferentie bijwonen. Ik bekijk juist het programma. De organisatoren heben een aantal goede ideeën. Ik voorzie dat het concert van donderdag een grote happening (zaak) zal zijn. Jim Lipton presenteert zijn nieuwe Ido-liedjes. Herinner je je de liedjes van Jim in Elsnigk?

Heb je het kookboek ontvangen dat ik gestuurd heb uit Venetië, en de twee ansichtkaarten uit Rome? - Ja, ik heb een maand in Italië doorgebracht.

Onlangs schreef ik een artikel voor 'Progreso' over ecologie. Heb je het gelezen? Ik ontving verscheidene brieven die me daarmee (wegens het/dat) feliciteerden. Een idist in Japan wil het artikel vertalen in het Japans voor een Japans tijdschrift. Ik gaf toestemming, uiteraard.

Hoe gaat het met je ouders? Je vader gaat met pensioen dit jaar, toch? Wat is hij van plan te doen? Als ik me niet vergis, zal hij het hele jaar op het golfterrein doorbrengen.

Mijn oom Albert is nog depressief na zijn operatie. Ik geloof niet dat hij de Ido-conferentie zal bijwonen.

Ik zie met smart uit naar ons weerzien (lett.: wacht met smart om je wederom te zien). Mijn hartelijkste groeten aan allen.

Innig de jouwe,

Erich XXX

Gramatiko

a. Brieven kunnen beginnen met: kara - lieve, beste of estimata - geachte. Het laatste is te verkiezen als men naar een totaal onbekende schrijft aangezien het nogal voorbarig is om iemand die men niet kent beste of lieve te noemen.

Idisten spreken elkaar vaak aan met Kara amiko - beste vriend of Kara samideano (= iemand die dezelfde idealen aanhangt of nastreeft)

b. Brieven mogen eindigen met: respektoza saluti - respectvolle groeten, amikala saluti - vriendelijke groeten, sincera saluti - oprechte groeten, sincere vua - oprecht de uwe, respektoze - respectvol, afecionoze - innig, etc.

Dit wordt gevormd door de uitgang -us te gebruiken, bijv.:

me preferus fisho kam karno - ik zou de voorkeur aan vis geven boven vlees

el ne volus irar ibe - zij zou daar niet (heen) willen gaan

Let op de volgende voorbeelden:

me komprus Roll Royce se me esus richa - als ik rijk was kocht ik een Roll Royce (i.p.v. als ik rijk zou zijn zou ik een Roll Royce kopen)

Ondanks het gebruik van het woord was in het Nederlands, is het geen verleden tijd en moet het in het Ido vertaald worden als een voorwaarde. Hier is nog een voorbeeld:

se me havus biciklo me vizitus tu - als ik een fiets had zou ik je bezoeken (als ik een fiets zou hebben)

In veel talen vindt men het nodig om een onderscheid te maken tussen onderwerp (datgene of diegene die de handeling verricht) en lijdend voorwerp (datgene of diegene die de handeling ondergaat). In het Ido is dit onderscheid ook mogelijk maar totaal onnodig, aangezien de zinsvolgorde de lezer of toehoorder vertelt wie wat doet, bijv.:

la tigro atakis la viro - de tijger valt de man aan

me vidis la hundi - ik zag de honden

Mocht om wat voor reden dan ook de zinsvolgorde veranderd zijn (bijv. in poëzie of voor effect), dan kan dubbelzinnigheid optreden. In dat geval krijgt het lijdend voorwerp de vierde naamval -n, bijv.:

la viron atakis la tigro - de tijger valt de man aan (- en niet andersom omdat de n aangeeft wie de handeling ondergaat)

la hundin me vidis - ik zag de honden (de hónden zag ik)

la hundi me vidis - de honden zagen mij

Onthoud dat als men in het Ido woorden afleidt, men het juiste voor- of achtervoegsel gebruikt, zoals in punt 5 hieronder.

a. door gebruik te maken van het achtervoegsel -ig-, wat 'maken dat het is' of 'maken' betekent, bijv.:

reda - rood, redigar - rood maken

blanka - wit, blankigar - witten, wit maken

forta - sterk, fortigar - sterk maken, verstevigen

neta - schoon, netigar - schoonmaken

sordida - smerig, sordidigar - smerig maken

humida - nat, humidigar - natmaken

plu granda - groter, plugrandigar - vergroten

plu mikra - kleiner, plumikrigar - verkleinen

b.

door gebruik te maken van het achtervoegsel -esk-, wat 'worden' of 'tot bepaalde toestand komen' betekent, bijv.:

reda - rood, redeskar - rood worden, blozen

blanka - wit, blankeskar - wit worden

kolda - koud, koldeskar - koud worden

humida - nat, humideskar - nat worden

plu granda - groter, plugrandeskar - vergroten

plu mikra - kleiner, plumikreskar - verkleinen

Let op het verschil in betekenis van plugrandeskar en plugrandigar en enkele dezelfde paren, bijv.:

ol plugrandeskas - het vergroot (het wordt groter)

el plugrandigas - zij vergroot (zij maakt groter)

me varmeskas - ik krijg/word (het) warm

me varmigas la motoro - ik verwarm de motor

la motoro varmeskas - de motor wordt warm

Ka? (Zie les 2, punt 4, 5) Ka vu esas felica? - Ben je gelukkig?

Ube - Waar? Ube me pozis mea binoklo? - Waar heb ik mijn verrekijker gelegd?

De ube? - Waarvandaan? De ube vu venas? -Waar komt u vandaan?

Ad ube - Waarheen? Ad ube vu iras? - Waar gaat u heen?

Kande? - Wanneer? Kande vu vizitos me? - Wanneer komt u me bezoeken?

Quale? - Hoe? Quale vu iris a la lago? - Hoe ging u naar het meer?

Pro quo? - Waarom? Pro quo il batis el? - Waarom sloeg hij haar?

Quanta? - Hoeveel? Quanta chambri esas en la domo? - Hoeveel kamers zijn er in het huis?

Quanta homin (-n Zie punt 3) vu vidis? - Hoeveel mensen zag je?

Quanta homi konocas il? - Hoeveel mensen kennen hem?

Quante? - Hoeveel? Quante la chapelo kustas? - Hoeveel kost de hoed?

Quante granda - hoe groot? Quante granda esas il? - Hoe groot is hij?

Quante alta - hoe hoog? Quante alta tu esas? - Hoe lang ben jij?

Quante ofte - hoe vaak? Quante ofte tu aviacas? - Hoe vaak vlieg jij?

*Qua X Qua puero lansis la stono? - Welk kind wierp de steen?

Qua pueron (-n Zie punt 3) la stono frapis? - Welk kind raakte de steen?

* Qua gevolgd door een zelfstandig naamwoord, bijv.: qua domi - welke huizen? Qua damo? - Welke dame? heeft een totaal andere betekenis dan qua dat normaal wie betekent. Zie les 3 punt 3.

Met sommige werkwoorden is het nodig het persoonlijke voornaamwoord te herhalen, indien de handeling wederkerig (bij zich zelf gedaan) is, bijv.:

me lavis me - ik was me

me levis me - ik stond op (uit bed, lett. ik tilde me)

tu sentas tu kolda, ka ne? - je hebbt het koud, niet waar? (voelt je koud)

ni amuzis ni en Bognor - we amuseerden ons in Bognor

Amuzez vu! - Amuseer je! / Veel plezier!

N.B.: in de derde persoon enkelvoud (hij, zij, het) of meervoud (u, jullie) wordt su gebruikt:

il balnis su - hij baadde zich

el prizentis su - zij stelde zich voor; el prizentis el - zij stelde haar voor (= niet haarzelf maar een ander)

li defensis su kurajoze - zij verdedigden zich moedig; li defensis li - zij verdedigden hen (= die anderen)

Twee woorden (meer niet) mogen samengevoegd worden zoals in de volgende voorbeelden:

dento-brosilo - tandenborstel, sub-tera - ondergronds, dormo-chambro - slaapkamer

Net zoals in het Nederlands geeft het tweede element de basis betekenis, dormo-chambro is nog steeds een kamer slechts met de aanduiding dormo- krijgt het de specifieke betekenis van slaapkamer.

Daar waar de welluidendheid het toestaat en de betekenis er niet door wordt ontsierd, is het mogelijk om de laatste klinker weg te laten, zoals het geval is bij zelfstandige naamwoorden, bijv.:

post-karto of posto-karto - ansichtkaart (briefkaart), chas-hundo of chaso-hundo - jachthond

Mobl-butiko voor moblo-butiko - meubelwinkel wordt echter niet geaccepteerd.

Let er op dat het mogelijk en logisch is dat het eerste element van een samengesteld woord in het meervoud staat, alhoewel Idisten dit over het algemeen niet graag doen, bijv.:

denti-brosilo - tandenborstel, libri-tabulo - boekenplank

Het gebruik van verbindingsstreepjes in samengestelde woorden en tussen voorvoegsels en het stamwoord is geheel naar eigen goeddunken: dormo-chambro of dormochambro - slaapkamer

pre-vidar of previdar - voorzien

Het gebruik van een verbindingsstreepje kan het begrijpelijker maken:

sentekta / sen-tekta - dakloos, retroirar / retro-irar - teruggaan

Een verbindingsstreepje is altijd nodig waar de s-h en c-h moet worden onderscheiden van sh en ch, bijv.:

des-honesta (niet deshonesta), pac-hemo (niet pachemo).

(Opmerking: c-h combinatie is overigens zeldzaam en doet enigzins gekunsteld aan in alle gevallen)

Woorden die (nog) niet officieel zijn geaccepteerd in de taal behoren te worden voorzien van een asterisk, bijv.:

*matroso waar men nu nog het woord navero voor gebruikt of *jihado = jihad

De meeste woorden worden uiteindelijk wel officieel overgenomen, anderen echter niet.

De namen van vreemde munteenheden behoren in hun nationale vorm te worden geschreven, bijv.;

pound, mark, penny, pfennig, gulden

Meervouden moeten daarentegen wel het Ido meervoud krijgen, dus de -i, omdat het gebruik van nationale meervoudsvormen te verwarrend is bijv.:

Er zijn echter verschillende nationale groepen die het gebruik van een internationale spelling voor hun munt prefereren, bijv.:

pundo - pond sterling, penci - pence, dolaro - dollar, centimo - cent, florino - gulden, franko - franc

In het Ido wordt het metrisch stelsel gebruikt vanwege de internationaliteit, bijv.:

Mea fratulo esas alta de du metri - Mijn broer is twee meter lang

La butiko esas fora de quar kilometri - De winkel ligt (is) 4 kilometer verderop (weg)

Voluntez donar a me una kilogramo de piri - Geeft u mij a.u.b. één kilogram peren

La farino pezas quaracent grami - Het meel weegt 400 gram

El ofte drinkas litro de biro - Zij drinkt vaak een liter bier

Lokale meeteenheden worden gespeld volgens het nationale systeem (of een Ido-transscriptie daarvan), bijv.:

la reda pomi pezas du pound-i - de rode appels wegen twee (engelse) ponden

me bezonas tri inch-i de rubando - ik heb drie inches lint nodig

(Opmerking: Mijl is internationaal bekend als naam, hoewel de lengte ervan kan variëren van land tot land, het wordt vertaald met milio.)

a. Standar : dit betekent: in een bepaald conditie verkeren, goed gaan, slecht gaan, welzijn, bijv.;

me standas bone - met mij gaat het goed

elua fratulo ne standas tre bone - met haar broer gaat het niet erg goed (lett. haar broer gaat niet zo goed)

b. metar, vestizar, portar

Deze worden het best uitgelegd middels een voorbeeld:

me metos mea nova kravato - ik zal mijn nieuwe das omdoen (ook: aandoen)

Paul ja portas kravato - Paul draagt al een das

il vestizis su ed ekiris - hij kleedde zich aan en ging uit

U HEEFT NU HET GROOTSTE GEDEELTE VAN DE IDO GRAMMATICA BESTUDEERD IN SLECHTS ZES LESSEN; ER BLIJFT NOG EEN KLEINE HOEVEELHEID GRAMMATICA OVER OM TE LEREN. ZOALS BIJ ALLE TALEN KAN HET NODIG ZIJN OM DE CURSUS OPNIEUW DOOR TE NEMEN EN OPNIEUW DE OEFENINGEN TE MAKEN. UW LERAAR ZAL ALTIJD TOT UW BESCHIKKING BLIJVEN STAAN INDIEN U ENIGE VRAGEN OF PROBLEMEN MOCHT HEBBEN.

VORTARO

aankleden - vestizar

aantrekken (kleding) - metar

afstand hebben - distar

algemeen - generala

alle - omna

alleen - sola; (slechts) nur

allen - omni

alles - omno

als - (wanneer) kande; (indien) se

amuseren (zich) - amuzar (su)

ander - altra

anderen - altri

anders - altre

artikel - artiklo

baan - (terrein) tereno

baden - balnar

begerig - avide

beïnvloedbaar - influiva

beroep - profesiono

beste - (briefhoofd) kara

beter worden - risaneskar

bevochtigen - humidigar

bibliotheek - biblioteko

buur - vicino

buurman - vicino, vicinulo

buurt - vicineyo

buurvrouw - vicino, vicinino

correspondent - korespondanto

corresponderen - korespondar

daar - ibe

daarom - pro to

doek - tuko

dol zijn op - afecionar

dragen - portar

droog - sika

duur - (waarde) chera

ecologie - ekologio

excuseren (zich) - exkuzar (su)

familie - familio

feliciteren - gratular

firma - firmo

fontein - fonteno

geachte - estimata

gelukkig - felica

genezen - kuracar; (doen genezen) kuracigar

genieten - juar

geschiedenis - historio

gevangenis - karcero

gezond worden - risaneskar

gisteren - hiere

goed gaan (met gezondheid) standar bone

golf - ondo; (spel) golfo; (baai) gulfo

gooien - jetar

graafschap - komtio

gram - gramo

gras - herbo

haarzelf - su (zie punt 6)

half - (bijvoeglijk naamwoord) duima

heel - tota

helft - duimo

helpen - helpar

hemzelf - su (zie punt 6)

hoe - quale

hoe groot - quante granda

hoe vaak - quante ofte

hoeveel - (bijvoeglijk naamwoord) quanta; (bijwoord) quante

huidig - prezenta

idee - ideo

ieder - (bijvoeglijk naamwoord) omna

iedereen - omnu

indien - se

immens -imensa

introduceren - introduktar

jachthond - chaso-hundo

jagen - chasar

Japan - Japonia

Japanner - Japoniano

Japans - Japona

jas - paltoto

jezelf - tu, vu (zie punt 6)

kilogram - kilogramo

kloppen - frapar

kosten - kustar

lanceren - lansar

lied - kansono

lief - kara

links - sinistra

lint - rubando

lip - labio

lippenstift - labio-fardo

locomotief - lokomotivo

maand - monato

machine - mashino

meel - farino

meer - (water) lago; (hoeveelheid) plu

meter - metro

meubelstuk - moblo

mezelf - me (zie punt 6)

mijl - milio

moedig - kurajoza

moeilijk - desfacila

moment - instanto

motor - motoro

naam - nomo

nat - humida

natmaken - humidigar

neef - (kind van oom/tante) kuzo, kuzulo

neus - nazo

nicht - (kind van oom/tante) kuzo, kuzino

niemand - nulu

niets - nulo

omdat - pro ke

ondergronds - subtera

oneerlijk - des-honesta

onlangs - recente

onszelf - ni (zie punt 6)

ontsnappen - eskapar

operatie (medisch) - operaco

oprecht - sincera

opstaan - levar su

organisator - organizero

organiseren - organizar

overjas - surtuto

pensioneren - pensionar

plank - tabulo, planko

presenteren - prizentar

priester - sacerdoto

programma - programo

pyjama - pijamo

raken - frapar

recent - recenta

rechter - judiciisto

rechts - dextra

rechtvaardig - yusta

respecteren - respektar

respectvol - respektoza

schieten - pafar

schoppen - kikar

seconde - sekundo

selecteren - selektar

slaan - batar

slaapkamer - dormo-chambro

slecht gaan (met gezondheid) - standar male

slechts - nur

steen - stono; (materiaal) petro

stof - (textiel) stofo; (vuil) polvo

tand - dento

teder - tenera

tegenwoordig - prezenta

terugtrekken - retretar

tillen - levar

triest - trista

uitkiezen - selektar

uitzien naar - vartar avide

van waar - de ube

verdedigen - defensar

verdrietig - trista

vergissen - erorar

verhaal - rakonto

verrekijker - lorno

verscheidene - plura

vertalen - tradukar

vliegen - aviacar; (vogels, insekten, ed.) flugar

vochtig - humideta

voet - pedo

voetbalveld - tereno (di futbalo), futbalo-tereno

voorhoofd - fronto

voorstellen - (presenteren) prizentar; (indenken) imaginar

voorzien - previdar

vriendelijk - amikala

waarheen - ad ube

waarvandaan - de ube

wachten - vartar

want - nam

wassen - lavar

wat - quo

week - semano

weg - for

wegen - (gewicht bepalen) ponderar; (gewicht hebben) pezar

wegens - pro

welk - qua

werkeloosheid - chomeso, ne-employeso

werpen - lansar

willen - volar

woud - foresto

zaak - afero

zakdoek - nazo-tuko

zelf - ipsa

zelfde - sama

zich - su (zie punt 6)

zou kunnen - povus

MANJAJI E DRINKAJI - ETEN EN DRINKEN 

aalbes - ribo

aardappel - ter-pomo

aardbei - frago

ananas - ananaso

appel - pomo

azijn - vinagro

banaan - banano

bes - bero

bier - biro

bloemkool - floro-kaulo

boon - fabo

boter -butro

broccoli - brokoli-kaulo

brood - pano

druif- vitbero

ei - ovo

erwt - pizo

framboos - frambo

fruit - frukto

jam - konfitajo

jus - karno-sauco

kaas - fromajo

koffie - kafeo

komkommer - kukombro

krab - krabo

kruid - spico

kruisbes - grozelo

margarine - margarino

mosterd - mustardo

peer - piro

peper - pipro

saus - sauco

sla - latugo

soep - supo

spinazie - spinato

suiker - sukro

taart (zoet) - tarto

taart (hartig) - torto

thee - teo

toast - rosto-pano

toetje - desero

tomaat - tomato

ui - onyono

vis -fisho

vlees - karno

vruchtensap - frukto-suko

water - aquo

whisky - wiskio

wijn - vino

worst - sociso

wortel - karoto

zout - salo

zwarte bes - kasiso

EDIFICI - GEBOUWEN 

aeroportuo - luchthaven

arto-galerio - kunstgalerie

balno-baseno - zwembad

banko - bank

biblioteko - bibliotheek

butiko - winkel

katedralo - cathedraal

cinemo - bioscoop

dometo - huisje

domo -huis

edifico - gebouw

fabrikerio - fabriek

farmo-domo - boerderij

faro - vuurtoren

gareyo - stalling

gazolineyo - benzinestation

hospitalo - ziekenhuis

hotelo - hotel

pumpisteyo - brandweerkazerne

kafeerio - café

kapelo - kapel

karcero - gevangenis

kastelo - kasteel

kazerno - kazerne

kirko - kerk

klubeyo - clubhuis

kontoro - kantoor

laverio - wasserette

merkato - markt

moskeo - moskee

muzeo - museum

palaco - paleis

policerio - politiebureau

polico-domo - politiebureau

portuo - haven

posto-kontoro - postkantoor

reparerio - reparatieplaats

restorerio - restaurant

skolo - school

staciono - station

stadiono - stadion

taverno - kroeg

teatro - theater

templo - tempel

urbo-domo - stadhuis

EXERCARO 6

TERUG NAAR IDO-CURSUS