เป็นแมลงจัดอยู่ใน Class Insecta, Order Hymenoptera ต่อมีขนาดลำตัวยาว 1.5 ซ.ม. ขึ้นไป ส่วนแตน มีขนาดต่ำกว่า 1.5 ซ.ม. ต่อและแตนมีเหล็กไนอยู่ที่ส่วนปลายของลำตัว มีลักษณะคล้ายเข็มฉีดยา ต่อและแตน มีลักษณะและวงจรชีวิตคล้ายกัน ตัวต่อหนึ่งตัวสามารถต่อยศัตรูได้หลายครั้งโดยตัวเอง ไม่ตาย ต่อในประเทศไทยมีหลายชนิด เช่น ต่อหัวเสือ ต่อป่า ต่อหลวง ต่อรัง ต่อหลุม ต่อนอนวัน เรียกตามลักษณะการทำรัง พฤติกรรม หรือที่อยู่อาศัยส่วนแตนมีหลายชนิด เช่น แตนบัว แตนฝักบัว แตนลิ้นหมา แตนกล้า แตนลาน เป็นต้นซึ่งเรียกตามลักษณะ ของรังแตน อาการแสดงที่เกิดจากการถูกต่อต่อย ขึ้นอยู่กับชนิดของต่อปริมาณน้ำพิษ จำนวนต่อที่ต่อย รวมทั้งปฏิกิริยาของคนแพ้แมลงเป็นต้น ผู้ที่ไม่แพ้แมลง (non-allergic) หลังจากถูกต่อต่อย อาจรู้สึกเจ็บและบวมเพียงเล็กน้อย ต่อมาจะหายเองได้ ส่วนในรายที่มีปฏิกิริยาปานกลาง หรือรุนแรง จะปวดมากบริเวณที่ถูกต่อต่อย มีอาการหน้ามืดและเป็นลมได้ บางรายเหงื่อออกมาก ตัวสั่น หาวบ่อยครั้ง อาจมีลมพิษทั่วตัว คัน เจ็บและมีไข้ รายที่เกิดปฏิกิริยาอย่างรุนแรง ผู้ป่วยจะหายใจลำบาก เขียวคล้ำ ความดันโลหิตต่ำจนช็อกเกิดภาวะการไหลเวียนของโลหิตล้มเหลว และจะเสีย ชีวิตในเวลาต่อมา

การป้องกันกำจัด : การกำจัดตัวต่อโดยใช้สารเคมีบางชนิด เช่น bendiocarb, carbaryl, diazinon, DDVP หรือ malathion ฉีดพ่นที่รังต่อ การทำลายรังต่อเสือ ซึ่งรังมีขนาดใหญ่ มีตัวต่ออาศัยอยู่ภายในเป็นจำนวนมาก การทำลายรังต่อเสือจึงต้อง กระทำอย่างระมัดระวังเป็นพิเศษ ต้องอาศัยผู้ที่มีความรู้ความชำนาญ วิธีที่ปลอดภัยมาก ที่สุดในการทำลายรังต่อเสือ จะกระทำในเวลากลางคืน เมื่อตัวต่อทุกตัวอยู่ภายในรัง รังของต่อเสือจะสร้างทางเข้าออกเพียงทางเดียวมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2-3 นิ้วก่อนฉีดสารเคมีเข้าไปในรังต่อ จำเป็นต้องอุดทางเข้าออกของรังต่อด้วยสำลี อุดที่รู ตัวต่อจะไม่สามารถหนีออกจากรังได้ จึงใช้สารเคมีชนิดบรรจุกระป๋อง อัดก๊าซชนิด ที่ปลายหัวฉีดมีท่อยาวเล็ก ๆ สวมบนหัวฉีด พยายามใช้หัวฉีดเจาะบริเวณข้าง ๆ ของรังต่อแล้วฉีดพ่นสารเคมีเข้าไปภายในรัง ทำเช่นนี้จนรอบรังต่อ จะทำให้ต่อในรังตาย ทั้งหมดหากจำเป็นต้องกำจัดรังต่อในเวลากลางวัน ต้องสวมใส่เสื้อ ผ้าหนาหรือหลายชั้น เพื่อป้องกันต่อต่อยและต้องสวมถุงมือที่หนา รองเท้าบู้ท และสวมหมวกเพื่อป้องกัน ต่อ รุมต่อย

เอกสารอ้างอิง :
1. WHO. Chemical methods for the control of arthropod vectors and pests of public health importance. Geneva, 1984: 74-6.
2. บุญเยือน ทุมวิภาต. พิษจากแมลง. ใน:ไพโรจน์ อุ่นสมบัติ, ประพันธ์ เชิดชูงาม,บก.เวชศาสตร์ป้องกัน. กรุงเทพ ฯ:สหประชาพาณิชย์, 2532:821-41.

เขียนและเรียบเรียงโดย:
ประพันธ์ เชิดชูงาม, วทบ, DAP&E, MPH, ศุภชัย รัตนมณีฉัตร, พบ, สม, MSc
ภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล
กลับหน้าแรก