Index bronstijd in Nederland Index eerste boeren in Nederland De prehistorische mens en bijgeloof Voorwoord  Ik ben geen archeoloog of psycholoog, maar probeer met gezond verstand te beredeneren hoe de gedachtenwereld van de prehistorische mens kan zijn geweest en probeer te verklaren hoe het (bij)geloof ontstond.  (Meer informatie over mijn achtergrond) Om te leren begrijpen hoe de prehistorische mens omging met (bij)geloof, is het noodzakelijk om te beredeneren hoe men reageerde op onverklaarbare verschijnselen. Men gelooft niet "zomaar" in een soort God, in bijgeloof zoals offers brengen en dat soort zaken.  (afbeelding links: rotstekening Bohüslan, Zweden) Daarom schets ik de mogelijke omstandigheden die de prehistorische mens (en trouwens ook de Romeinen, de Middeleeuwse mens en sommige mensen in ontwikkelingslanden tegenwoordig nog steeds) kon meemaken en mogelijke gevolgen op zijn gedrag en geloof.  Stel, je bent een boer(in), je hebt vee, een gezin en alles gaat z'n gangetje. Tot je op een dag wakker wordt, de dieren zijn opeens ziek en gaan dood. Je snapt er niets van; je begrijpt niet waardoor ze opeens ziek werden en dit is een regelrechte ramp voor je gezin. Want dit kan betekenen dat jullie honger gaan lijden of zelfs dood gaan.  Ook je stamgenoten begrijpen het niet en al heel gauw gaan ook hun dieren dood. Tot overmaat van ramp komt er een misoogst doordat er te weinig regen is gevallen.  In deze situatie kijk je om je heen. Je kijkt, met jouw beperkte kennis, wat de oorzaken (en natuurlijk ook de gevolgen) kunnen zijn van deze rampen en hoe je je gezin kan voeden.  En als je dit overleeft dan ga je toch wel nadenken. Hoe kan je dit voortaan voorkomen?  Deze beschrijving was geen theorie maar heel gewoon in de prehistorie (en nu nog in sommige ontwikkelingslanden). Het is de basis van ontwikkeling en de zoek naar oplossingen voor problemen, maar natuurlijk zonder de kennis die we nu hebben over virussen en besmetting.  Tegenwoordig heeft de mens een behoorlijke kennis en toch blijven er rampen bestaan waar we geen raad mee weten. Maar vroeger waren rampen zoals plotselinge dierziektes natuurlijk veel erger voor een boer en zijn gezin, omdat we ons nu vaak kunnen richten tot bijvoorbeeld internationale organisaties. Maar tot wie kan je je wenden als je alleen maar je stamgenoten hebt en je eigen en gemeenschappelijke kennis? Wie weet een oplossing?  Gelukkig was men niet helemaal dom. Men kon van generatie op generatie allerlei kennis overdragen; in die zin speelden de ouderen de rol van bibliotheek en school in één.  En misschien waren er belangrijke mensen in de stam of in de omgeving die meer kennis hadden van bijvoorbeeld geneeskrachtige kruiden, dan anderen.  We zien, als we de "etno-archeologie" gebruiken, bijvoorbeeld de medicijnmannen bij de Amerikaanse indianen en stammen in Afrika die een vergelijkbare functie vervullen.  Bij de benadering van deze problemen maak ik onderscheid tussen het voorkomen van rampen, het op dat moment ermee omgaan en na de ramp.  1. Het voorkomen van rampen Net als tegenwoordig probeerde men destijds natuurlijk rampen te voorkomen, alleen was de benadering compleet anders. De noodzaak om rampen te voorkomen is logisch: het gaat om leven en dood en vooral de feiten dat je mogelijkheden heel beperkt zijn en de gevolgen rampzalig, spreken voor zich. Maar hoe? Er zijn diverse mogelijkheden, maar omdat de oorzaak zo onzichtbaar is richt je je vanzelfsprekend tot "onzichtbare" wezens; geesten, zowel van/in dieren en planten (animisme) als van voorouders.  Het geloof in / verering van één of meer abstracte God/Goden is natuurlijk ook een mogelijkheid.  Ook de manier waarop men zijn/haar toewijding kan uiten kon verschillen:  -het maken van beeldjes van die God/Goden (Venus van Willendorff?)  -het offeren van gezonde dieren of zelfs van mensen (Romeinen, Galliërs)  -het offeren van wijn of andere goederen (Grieken, Galliërs)  -het uitvoeren van allerlei rituelen  -het nalaten van handelingen, zoals bv sommige dieren niet doden of juist wel (everzwijn)  -het wel of juist niet eten van bepaalde dieren om bijvoorbeeld diens eigenschappen te "erven" (bv het hart van een everzwijn)  -het aanbrengen van tekens op het lichaam (tatoeages van Ötzi) of op rotsen (rotsschilderingen van Bohuslan en ook in Engeland) Ongetwijfeld zijn er nog meer mogelijkheden.  2. Het genezen van ziektes -het namaken van het zieke lichaamsdeel in hout of brons (Galliërs) en dat in water gooien (afbeelding rechts: een bronzen oor, gevonden bij Bibracte, N-O Frankrijk) -het offeren van gezonde dieren of zelfs van mensen (Romeinen, Galliërs)  -het uitvoeren van allerlei rituelen 3. Na de ramp  (waarbij veel dieren en/of mensen omkwamen)  Om alles te boven te komen is het zaak dat er veel kinderen / jonge dieren worden geboren, dus handelingen in die richting zouden logisch zijn geweest Misschien was er ook sprake van een soort wraak, bijvoorbeeld door mensen de schuld te geven en hen straffen / offeren. (heksen)    Het is natuurlijk makkelijk om deze gebruiken te veroordelen, maar men moet daarbij niet de context vergeten waarin die gebruiken ontstonden. En wie het hedendaagse gedrag van mensen volgt, die ziet ook tegenwoordig nog "prehistorisch" handelen. Ik denk daarbij aan het racisme dat ontstaat tijdens een (al dan niet vermeende) slechte economische situatie. Maar ook het bijgeloof in "zwarte katten", "vrijdag de 13e", enz. kan voortkomen uit hedendaagse gevoelens van onmacht en onwetendheid.    (afbeelding links: Typisch Gallisch bijgeloof: naakt vechten beschermt je, maar dan moet je wel een torque / halsring dragen)     "etno-archeologie": de vorm van archeologie die kijkt naar mensen die tegenwoordig nog in vergelijkbare omstandigheden leven als in de prehistorie en daar alledaagse methodes gebruiken die men misschien ook in de prehistorie kende.  Auteur/vormgeving .