Index bronstijd in Nederland
Index eerste boeren in Nederland
Excarnatie in de late ijzertijd in Tiel
Gepubliceerd op vrijdag 31 oktober 2003
Bronnen: VU Amsterdam, Gemeente Tiel
Archeologen hebben in Tiel bewijzen gevonden van een opmerkelijk dodenritueel.
Bewoners uit de ijzertijd lieten de lichamen van hun doden eerst enkele maanden tot een jaar in de open lucht vergaan. Pas daarna werden de ontvleesde botten op een brandstapel gecremeerd.
Opgravingen door onderzoekers van het Archeologisch Instituut van de Vrije Universiteit hebben dit aan het licht gebracht. Het betreft de opgraving van een kleine boerengemeenschap in Tiel uit de Late IJzertijd (250 - 15 v.Chr.).
Bataafs grafveld
Sinds 1995 vinden in Tiel grootschalige opgravingen plaats, voorafgaand aan de nieuwbouw van de wijk Passewaaij. Tijdens de opgravingen zijn een Bataafs grafveld uit de periode 70 - 250 na Christus en twee omliggende nederzettingen gevonden.
In een tijdsbestek van 180 jaar zijn hier ongeveer 460 Bataven gecremeerd. Het grafveld is daarmee de grootste plattelandsbegraafplaats uit de Romeinse tijd die ooit in Nederland opgegraven is.
Kleine grafvelden
De archeologen ontdekten drie nieuwe, veel kleinere begraafplaatsen die ouder zijn dan het grote grafveld. In één van de nieuw gevonden grafveldjes, dat van rond 100 v.Chr.
stamt, zijn negen personen begraven.
Waarschijnlijk waren dit leden van dezelfde familie. Behalve gecremeerde beenderen werden ook de onverbrande resten van een baby aangetroffen.
Ontvlezing
In één grafkuil werden zowel verbrande botten als een onverbrande wervelkolom van een volwassene gevonden. De ruggengraat lag in anatomisch verband maar zonder andere lichaamsdelen erbij (zie foto).
Hieruit blijkt dat het lichaam uit elkaar is gevallen, er zijn namelijk geen snij- of haksporen aanwezig. Wil een lichaam uiteenvallen, dan is een periode van ontbinding (ontvlezing) nodig.
Na de ontvlezing van het lichaam zijn sommige delen van het skelet verbrand, getuige de crematieresten die naast de wervelkolom werden aangetroffen.
Begrafenisritueel
Uit grafvelden in het buitenland was al bekend dat het ontvlezingsritueel voorkwam. Men liet het lichaam van de dode enige tijd ontbinden om later op een geschikt moment een begrafenisritueel uit te voeren. Bij dit laatste ritueel werd een deel van het lichaam gecremeerd en daarna met de onverbrande delen begraven.
Het laten ontvlezen wordt ook wel 'excarnatie' genoemd. Waarschijnlijk vond dit plaats op een houten platform aan de rand van het grafveld (zie illustratie).
Toch is het niet voor het eerst dat dit ritueel in Nederland voorkomt. Al in de tijd van de Trechterbeker cultuur (de hunebedbouwers) kwam exhumatie voor. En wel in een nog extremere vorm: de dode werd een tijd IN HUIS in een aparte kamer gelegd, daarna (als de stank te erg werd) in het open veld. Ten slotte werden de grote botten (schedel, dijbeen) verzameld en in het hunebed gelegd, netjes gesorteerd op soort bot, waarna er een uitgebreid feestmaal werd genuttigd.
Men kan niet zeggen dat daarom die cultuur helemaal niet om elkaar gaf, integendeel. Het is de eerste cultuur die een soort van aardewerken lepel met tuitje had, waarmee ook bijvoorbeeld baby's en ouderen eten konden krijgen...