Index Nederlandse bronstijd
Index eerste boeren in Nederland

This page is also available in English

 

Friesland ten tijde van keizer Augustus

Noord-Nederland was ten tijde van de Romeinse keizer Augustus waarschijnlijk Germaans gebied dat maar ten dele bewoonbaar was door de invloed van de zee en moerassen.

Onderstaande kaart is een mogelijke weergave van diverse plaatsen en stammen van ongeveer 2000 jaar geleden zoals men in de Middeleeuwen dacht. Onderaan de kaart heb ik enkele opmerkingen genoteerd van Rik Eckhart (die ik hartelijk dank voor zijn bijdrage) en ook van mijzelf. 

Opmerking van Rik Eckhart:

  • "Zelf heb ik de kaart lange tijd voor onecht gehouden totdat ik dit voorjaar (2004, H) las dat jaarringenonderzoek had uitgewezen dat de 'Romeinse' schepen uit Woerden en de Meern zijn gemaakt van Nederlandse Eiken, gekapt vlak na het jaar 150 AD."
  • "Het is een in de 16e eeuw gemaakte kopie van een origineel uit de tijd van Karel V, en dat is dan waarschijnlijk weer een kopie geweest van een nog ouder origineel"
  • "Toen hij (= Abraham Ortelius) in 1579 een nieuwe kaart van Friesland in het
    'Theatrum' opnam, voegde hij er als inzet zijn eerste historische kaartje
    van Nederland in de Oudheid aan toe: 'Antiquae Frisiae Situs sub Augusto
    Imperatore, ut fertur    ' (naar men zegt, het oude Friesland tijdens keizer
    Augustus). Aanvankelijk wist hij niet van wie dat kaartje kwam ('naar men
    zegt' schrijft hij er zelf bij), maar in 1593 ontdekte hij dat Joachim Hoppers, een Fries en hoge ambtenaar in de regering van Karel V, de maker was."
    We moeten dus terug naar de tijd van Karel V (1519-1555), maar ik neem aan
    dat ook die kaart een kopie is geweest van nog weer een veel oudere kaart.

Opmerkingen van een kaart-deskundige van Cartographica Neerlandica:

  • "Het plaatje ...  is een deel van Ortelius' Frisia Occidentalis en pretendeert een beeld te geven van Friesland in de tijd van keizer Augustus, maar is in feite een redelijk beeld van Friesland zo'n 2000 jaar B.C., dus 4000 jaar geleden.
    Meer over West Friesland en dit nevenkaartje op mijn website."
  • Reactie van Rik hierop:
    "4000 Jaar terug lijkt mij wel heel erg ver. Mijn argumentatie voor de
    echtheid van deze kaart ontleen ik aan het feit dat er hoge bomen op 
    staan afgebeeld in het gebied dat nu IJsselmeer heet en onder Texel. Dat 
    lijkt onvoorstelbaar en laat Ortelius ook niet terugkomen in zijn eigen, 
    latere kaarten, maar lijkt toch te kloppen." .... "wat gebeurt er als je 40 meter 
    hoge eiken gaat kappen en tot boten verwerkt? Daar verliest de moerassige 
    bodem waarop deze bomen stonden zijn houvast en wordt 'ie door de zee 
    weggespoeld. Zo is het IJsselmeer ontstaan en door de veranderende zeestroming zijn de Waddeneilanden van ligging verplaatst. (t.o.v. de getoonde kaart, H)

Opmerkingen van mij:

  • Ik ontdekte dat de kopie van de map is gemaakt in 1579 (Zie Orteliusmaps http://www.orteliusmaps.com/images/5044.htm en http://www.orteliusmaps.com/stocklists/fullstock.html#Low_Countries,_17_Provinces )
  • De andere naam voor Utrecht, Antoniana, is opmerkelijk. Dit doet me denken aan Constantinopel dat eerst Byzantium heette en later werd genoemd naar keizer Constantijn. En Lelingrad/St. Petersburg. Zou het niet gewoon door een fanatieke Romeinse consul zo genoemd zijn naar keizer Antonius?
  • "Sicambri" is de naam van het volk dat bij Nijmegen woonde, niet een andere naam voor Nijmegen.
  • "Columnae Hercules": die naam staat wel opvallend dicht bij de plek waar ooit een bronstijdtempel stond (Bargeroosterveld). Dit was een klein (± 2,50 m. x 2,50 m. x 2,50 m.) houten bouwerk, gevonden in een moeras in de buurt van een vindplaats van moerasijzererts, in Drenthe.
  • "hodie": deze naam staat bij erg veel plaatsen achter de plaatsnaam. De vertaling uit het Latijn is "Heden". Het lijkt erop dat namen met dat achtervoegsel een Middeleeuwse oorsprong hebben: de Middeleeuwse maker gebruikte de naam die in zijn tijd gebruikelijk was.
  • "bones": dit is ook een erg eigenaardig achtervoegsel met onbekende herkomst.
  • Zeeland ontbreekt op de kaart. Zou dat te maken kunnen hebben met het feit dat de grote Elizabethsvloed toen was geweest die ergens in de 14e eeuw grote delen van Zeeland 'verdronk'? Of omdat de maker alleen interesse had in de geschiedenis van Friesland?
  • De naam "Castra Albina" staat voor het Romeinse castellum dat destijds stond in Alphen a/d Rijn.
  • De Caninefatae oftewel "ui-heren" leefden volgens mij veel zuidelijker want uien en prei kan je niet in oude zeeklei (Noord-Holland) kweken maar wel in de Zuidhollandse zandgronden bij Leiden, Noordwijk en Lisse. Zeg maar waar tegenwoordig bloembollen in de grond zitten.
  • De kaart is niet aangevuld tijdens het maken van de kopie in de 16e eeuw, omdat dan zonder twijfel Dordrecht erin zou staan. Dordrecht had namelijk al in de 13e eeuw stadsrechten gekregen.
  • Het is wel aannemelijk dat de kaart is aangevuld met 8e eeuwse plaatsen, omdat bijvoorbeeld Durostadium / Wijk bij Duurstede een prominente plaats inneemt. Wijk bij Duurstede is een plaats die rond die tijd door de Vikingers is veroverd.

Uiteraard zijn uw opmerkingen van harte welkom.

Nederland in de ijzertijd
Bron: H. Binnendijk (1968): Hettema's Grote Historische Schoolatlas (Zwolle):

 

Bronnen: 

Vormgeving/toelichting

This page is also available in English