Index bronstijd in Nederland
Index eerste boeren in Nederland
Lezing "De Kelten in Nederland", door drs. Marian Diepeveen (I.P.P., Univ. v. Amsterdam) 3 april 1998
This page is also available in English
Zuid-Nederland: Kelten of Germanen?
Wat kunt u verwachten op deze bladzijde?
- Een verslag van de lezing "Zuid-Nederland: Kelten of Germanen?" op 25 jan 1997
- De taalkundige invalshoek
- De archeologische invalshoek
- Een zinvolle bijdrage aan de discussie
- Meningen van anderen
- Wie waren ze?
- Waar leefden ze?
- Wanneer leefden ze?
- Waren er ooit Kelten in Nederland?
De Kelten komen, komt u ook?
Onder dit motto werd in De Brakke Grond (Amsterdam) een tentoonstelling gehouden
van 17 januari t/m 1 maart 1997.
Er waren vooral vondsten te zien over de Kelten, zoals aardewerk, zwaarden en munten.
Maar de tentoonstelling was ook leuk aangekleed met wandplaten uit Belgische scholen,
waarop scenes over de Kelten stonden afgebeeld.
Zie afbeeldingen.
Zelfs strips over de Kelten, een nagemaakt eergetouw (soort ploeg) en een maquette van een Keltisch dorp ontbraken niet.
De expositie werd begeleid door een serie wetenschappelijke lezingen, waarin aspecten
van de Kelten in België en Nederland ter sprake kwamen. Mijn doel was de lezing over
"Nederland in de ijzertijd" (25 jan '97) waar ik misschien een antwoord op de vraag:
"Woonden er in de tijd voor Caesar Germanen of Kelten in Nederland?"
Het bleek dat je die vraag zowel taalkundig als archeologisch kunt beantwoorden.
A.Taalkundig
Definitie van "Kelten":
verschillende stammen, die 1 taal spreken, nl. Keltisch, wat sterk afwijkt van het Oergermaans.
Natuurlijk zijn er uit de ijzertijd geen geschreven berichten bekend (ehhh, "ontdekt") uit
België en Nederland. Toch zijn topografische namen en namen van personen en stammen wel overgeleverd.
Aangezien er zeer weinig Keltische namen zijn ontdekt in Nederland *) , zal ik ze allemaal even noemen:
- Novio Magus: Nijmegen, novio = nieuw? magus = vlakte
- Eburoni: 'zij die beschermd worden door de taxus', een stam die verspreidt was over Noordwest-België en Zuidoost-Nederland. Eburos = taxus = naaldboom met giftige naalden en zaadjes maar eetbare vruchten.
- Menapii: stam in Zeeland en noord Vlaanderen
- Carvion: het dorpje "Herwen" tussen Nijmegen en Doetinchem
- Texuandri: stam in Noord-Brabant
- Ambiorix: leider der Eburoni, leefde ± 54 v.C., toen de Romeinen naar Zuid-Nederland kwamen. Hij won overigens als leider der Belgae een veldslag tegen hen...
Julius Caesar schreef in zijn 'Bello Gallico' dat de Eburoni en Texuandri geen Kelten waren.
Maar hij schreef ook, dat hij in 50 v.C. de Eburoni had uitgeroeid, waarvan de archeologen tot
op heden (nog?) geen bewijs hebben gevonden.
B.Archeologisch
Vergeet niet om de site met mooie afbeeldingen uit de Nederlandse prehistorie te bekijken!
De kenmerken van Kelten zijn:
- hoekig aardewerk ('Franse mode', 'Marne') vanaf 500 v.C.
- glazen armbanden (vanaf 2e eeuw v.C. in het oostelijk rivierengebied)
- munten: geen geld, wel schenking / schatplicht (de Eburoni maakten munten om ze als schatplicht aan de Adwati te geven)
- slingerkogels van gebakken leem (Oss, Weert)
- tempels: vierhoekige of veelhoekige houten afzettingen, soms met een houten bouwsel erin ("Empel")
- stilistische kunst: schematische afbeeldingen van bv. paarden en mensen
- zeer goed ontwikkelde sier en ijzersmeedkunst: goud, zilver, brons, emaille
- versterkte vestingen: 'oppida'
- geen politieke eenheid, veel inderlinge strijd
- druïden
- godsdienst gericht op de natuur (water, vuur, flora, fauna)
Opmerkingen van drs. P. v.d. Broeke (Instituut voor Prehistorie, Leiden):
"Er zijn overeenkomsten aangetroffen in Zuid-Nederland met de Keltische cultuur.
In ieder geval de eerste 5 kenmerken (zie boven) zijn als zodanig herkend.
Toch moeten we voorzichtig blijven met het trekken van conclusie's.
De Batavieren (een van oorsprong Germaanse stam) kunnen de slingerkogels geïmporteerd hebben.
Ook bewijzen van de lokale vervaardiging van Keltische armbanden, zwaarden en aardewerk in Zuid-Nederland zijn er nog niet. (er zijn wel ± 7000 fragmenten van glazen armbanden aangetroffen in de buurt van Nijmegen....H.)
Anderzijds laat het grootste deel van Zuid-Nederland sterke culturele overeenkomsten zien met het gebied ten noorden van de Rijn, bv. door de bouwtraditie en het leven in onversterkte gehuchten.
Ook door vermeldingen van Caesar valt op te maken, dat het Zuidnederlandse gebied in meerdere opzichten een tussenpositie innam."
Opmerkingen van dhr. P. Schrijver (Rijksuniversiteit Leiden): "Met de vraag Keltisch of Germaans is de kous niet af. Er zijn allerlei aanwijzingen dat er nog heel andere talen gesproken werden die niet Keltisch of Germaans, of Indo-Europees zijn. Voorbeelden zijn de woorden: Friezen, leeuwerik en hoofd."
Prof.dr. Nico Roymans wierp in 1992 al een knuppel in het hoederhok door te stellen:
"Men kan zich afvragen of dit onderscheid (Kelten / Germanen) destijds voor de mensen zelf relevant is geweest. Het is te betwijfelen of een inwoner van Zuid-Nederland in de late ijzertijd zichzelf kon identificeren
als Kelt of Germaan. Tenslotte zijn het Romeinse en Griekse begrippen.
Door intensieve relatie's met Frankrijk, het midden-Rijngebied en Noord-Duitsland vond
ook de politieke, economische en culturele beïnvloeding van Nederland plaats."
Misschien kunnen we wat Nederland betreft beter spreken van een Gallo-Germaanse cultuur als voorloper van een Gallo-Romeinse cultuur? Voorlopig, tot de archeologen nieuwe aanwijzingen vinden.
Het overgrote deel van geografische namen in Zuid-Nederland is van Germaanse oorsprong; (zie hieronder)
