Index bronstijd in Nederland Index eerste boeren in Nederland Bronsindustrie in Midden-Limburg?   (bron: interview met L. Verhart, Tros Nieuwsshow, 22-12-2007) In de jaren 70 heeft een boer in Midden-Limburg tijdens het aanleggen van een beek een vondst gedaan die zeer opmerkelijk was. Hij vond bijna 20 kg aan brons, bestaande uit o.a. 13 kg aan gesmolten brons waar men ongeveer 100 bijlen van kon maken en 43 bijlen die af waren. De exacte vindplaats is onbekend, de vinder is overleden en de vondst heeft jaren op een zolder gelegen. Tijdens het opruimen kwam men de vondst tegen, men overlegde toen met een amateur-archeoloog die onmiddelijk het belang erkende en anderen inschakelde. Wat is er zo bijzonder aan de vondst? Men dacht dat bronssmeden over het algemeen produceerden voor hun naaste omgeving, maar deze vondst is het bewijs van een bovenregionale, grootschalige produktie Midden-Limburg lijkt nu zijn eigen typologie te hebben, wat het bewijs is van handel, tenminste op regionaal niveau Bij de vondst zaten fragmenten van bronsschroot, zoals delen van een armband, zwaarden, een brilvormig scheermes Hij dateert uit ongeveer 1000 v.C. Het is waarschijnlijk, gezien de hoveelheid aan elkaar gesmolten brons, dat er 1 grote smeltkroes werd gebruikt De vondst is uniek in West-Europa (België, Frankrijk, het Duitse Rijnland) De vondst duidt er op dat er specialisten aan het werk waren Een globaal overzicht van die tijd (ook geldig voor de rest van West-Europa): Het waren boeren Men woonde in gehuchten van enkele boerderijen Trots was belangrijk Vechten en offeren waren ook belangrijk, gezien de vele vondsten van o.a. rituele wapens Stand van zaken nu: Men gaat het materiaal onderzoeken in samenwerking met de Universiteit Leiden Daarbij ligt de nadruk op de samenstelling van het brons, waardoor misschien de oorsprong van het tin en koper kan worden achterhaald Men gaat het brons-smeltproces reconstrueren De vondst ligt tot maart 2008 in het Limburgs Museum Opmerkingen van mijzelf: De vondst is inderdaad heel indrukwekkend en kan nog heel wat informatie opleveren Gezien de overige informatie op deze website was het al langer bekend dat er een internationale handel was in brons, koper en tin. Dat is logisch, omdat koper en tin van nature niet in Nederland voorkomt. het waarschijnlijk is dat bronssmeden al sinds de vroege bronstijd (in Nederland ongeveer 2000 v.C.) reisden of dat er tenminste handelaars waren die bronzen voorwerpen verhandelden door heel Europa en misschien zelfs tot het in Midden-Oosten typologieën, ook op geografisch niveau binnen Nederland, waren ook al bekend. Zo zijn bepaalde soorten versieringen gekoppeld aan een streek, zoals de "Bombenknopf-" of "uien-" spelden, die van het "Ockstadt type" waren er in of in de regio Limburg in die periode een bronssmelter actief was, gezien de vondst van Berg-en-Terblijt, die dateert uit ongeveer 1000 v.C. (zie afb.) (meer)   bronzen scheermessen kwamen elders ook al voor (meer)   Het lijkt me interessant om te kijken wat de natuurlijke wegen waren van/naar het betreffende gebied en te onderzoeken of er relaties zijn met andere regio's. Lag de vindplaats bv in de buurt van de Maas? Dan zou ik ook eens kijken naar de vondst van Overloon (meer) dat ook aan de Maas ligt, al was die vondst uit een eerdere periode: 1500 - 1350 v.C. We moeten de kennis van de specialisten uit die tijd niet onderschatten; het is erg lastig om zomaar, zonder jarenlange bronssmelt-ervaring, zelfs het brons gesmolten te krijgen met "primitieve" methodes. Het kan best zijn dat er ooit een Limburgse boer was die bij toeval een internationale handelaar ontmoette die hem wat tips gaf over het bronsgieten, waarna de boer elke winter in de jaren erna met die vaardigheid bezig was. En dat hij dat later aan zijn zoon doorgaf die technieken perfectioneerde, enz. Het smeltpunt van brons is niet 1050°C maar lager, naar gelang de hoeveelheid tin, arseen en nikkel die worden toegevoegd of die in het koper zitten. Zo is het (ik spreek uit ervaring) mogelijk om zonder hulp van anderen in een simpele oven met 1 blaasbalg een kleine hoeveelheid puur koper gesmolten te krijgen, waarbij het smeltpunt in het kroesje ligt op 1085°C. (afbeelding van een soortgelijk experiment met 2 balgen - meer) Door bv. 90% koper te mengen met 10% tin wordt het resultaat ongeveer 2x zo hard dan van puur koper, terwijl het smeltpunt veel lager ligt. Omdat er nog heel weinig bekend is over met name prehistorische brons-bewerking technieken zoals "lassen" en repareren, (wat zeker voorkwam gezien de weinige gerepareerde vondsten en de hoge waarde van bronzen voorwerpen) lijkt het me nuttig om ook daarnaar onderzoek te doen. Aangezien het bezit van bronzen voorwerpen status-verhogend werkte hebben ook gerepareerde voorwerpen nog veel waarde. Denk maar aan een auto die naar een garage word gebracht. Die ga je ook pas als schroot behandelen als die niet meer te repareren was. Omdat er nog heel weinig bekend is over prehistorische blaasbalgen en ovens voor het bronssmelten lijkt het me ook interessant om tijdens opgravingen in de toekomst daarvoor aandacht te hebben. Ook al ligt er op de betreffende plek dan niet meer dan wat oranje verkleurd leem of leem dat eruit ziet als glas, dan kan dat toch meer informatie geven over de gebruikte technieken. Ik ben bereid om een adviserende rol te vervullen bij toekomstige experimenten, al lijkt het me zinvoller voor onderzoekers om contact te zoeken met bronssmelters bij het Archeon die meer ervaring hebben.   Vormgeving: Hans.