NHỚ VÀ QUÊN

Lm Nguyễn Hồng Giáo, dòng Phanxicô

Thật may cho ta: Thiên Chúa là Ðấng hay nhớ nhưng đồng thời cũng dễ quên. Người nhớ gì và quên gì?

Thiên Chúa Hay Nhớ.

Kinh Thánh cho ta thấy rõ Thiên Chúa là Ðấng hay nhớ và nhớ lại. Người nhớ và nhớ lại giao ước của Người, những lời Người đã hứa với các Tổ phụ, và như thế là để thương xót, tha thứ và cứu chữa. Có những thời gian lâu dài Người im hơi lặng tiếng, có vẻ như Người bỏ mặc đã lãng quên Dân riêng mình, kỳ thực thì Người không bao giờ quên họ, nhưng luôn ra tay hành động cứu giúp họ vào đúng lúc Người định. Khi kêu gọi ông Môsê, Người phán: "Chính Ta đã nghe thấy tiếng rên siết của con cái Israel đang bị người Ai-cập bắt làm nô lệ, và Ta đã nhớ lại giao ước của Ta. Vì vậy ngươi hãy nói với con cái Israel: Ta là Ðức Chúa. Ta sẽ cứu các ngươi ..."(Xh 6,5).

Thiên Chúa luôn tỏ ra là Ðấng trung tín, nghĩa là "một lời" thôi, trước sau như một. Cho dù Dân có phản bội Người trăm ngàn lần đi nữa thì Người vẫn không rút lại lời đã hứa là chăm sóc Israel như dân riêng, như con cái. "Ðây lời Chúa phán. Giêrusalem nói: Chúa đã bỏ tôi, Người đã quên tôi mất rồi. Nhưng lẽ nào người đàn bà có thể quên con dại của mình và không âu yếm đứa con lòng bà đã sinh ra? Mà cho dù bà có quên đi nữa thì Ta, Ta sẽ vẫn không quên nó" (Is 49,15).

Tình thương và lòng trung thành của Chúa, đó là thế mạnh của Dân; họ thường nại vào đó để cầu nguyện. Chẳng hạn, ông Môsê cầu bầu cho dân phản nghịch: "Xin Ngài nguôi cơn thịnh nộ và xin thương đừng hại dân. Xin Ngài nhớ đến các tôi tớ Ngài là Abraham, Isaac và Israel" (Xh 32,12). Trong cơn hoạn nạn, bà Esther đã kể lể: "Lạy Chúa, trong chi tộc của cha ông, từ khi lọt lòng mẹ, còn từng được nghe biết là chính Ngài đã chọn Israel giữa muôn vàn dân tộc, đã tuyển chọn cha ông chúng con giữa muôn bậc tiền bối của các ngài để làm thành gia nghiệp. Ngài thực hiện cho cha ông chúng con mọi điều Ngài đã hứa. Nay chúng con đã phạm tội trước nhan Ngài ..."(Et 4,17). Và ngôn sứ Mica: "Lạy Chúa, Ngài lại tỏ lòng thương xót với chúng con. Ngài thắng vượt tội lỗi chúng con. Chúa ném tội chúng con xuống đáy biển, ban lòng thành tín của Ngài cho Giacop và tình thương của Ngài cho Abraham như đã thề với tổ phụ chúng con từ thuở trước' (Mk 7, 19-20)

Trong Tân Ước, cả ông Giacaria lẫn Ðức Mẹ Maria khi nhìn lại lịch sử cứu độ, đều có những nhận định và tâm tình như nhau:

..."Người sẽ cứu ta thoát khỏi địch thù ...
sẽ trọn bề nhân nghĩa với tổ tiên
và nhớ lại lời xưa giao ước" (Kinh Benedictus)

"Chúa độ trì Israel tôi tớ của Người
như đã hứa cùng cha ông chúng ta
vì Người nhớ lại lòng thương xót
dành cho Tổ phụ Abraham
và cho con cháu đến muôn đời "(Kinh Magnificat)

Thiên Chúa Dễ Quên.

Ðọc Kinh Thánh, ta gặp một bản kịch gồm 3 hồi thường được lặp đi lặp lại: (1) Dân Chúa bất trung và bị tai họa (điều mà họ cảm nghiệm và giải thích như là hình phạt của Chúa để cảnh cáo họ); (2) Dân quay về với Chúa trong tâm tình sám hối ăn năn; (3) Chúa ra tay cứu vớt họ và đưa họ trở lại sống trong tình nghĩa với Người.

Bài học lịch sử mà Dân Chúa, trong đó có Mẹ Maria và ông Giacaria, đã rút ra được là: trung thành với giao ước và đi theo đường lối Chúa sẽ đưa tới hạnh phúc, còn bất trung thất tín thì mang lại tai họa; nhưng Thiên Chúa luôn tỏ mình ra là "Thiên Chúa của các Tổ phụ", "là Ðấng từ bi, nhân hậu, chậm bất bình và giàu tình thương", và cuối cùng tình thương đó bao giờ cũng chiến thắng mọi tội lỗi của Dân. Cũng có những lúc, vì hết chịu nổi lòng dạ đổi thay của họ, Người đã quyết "thanh toán" họ một lần cho xong, nhưng rồi lại không đành. Chỉ cần một dấu sám hối nhỏ xíu thôi hay một lời cầu bầu của một người công chính như Abraham, như Môsê là Ngươi từ bỏ ý định trừng phạt ngay. Giận là giận vậây thôi. Giận mà không dữ, không oán, không ghét. Giận thì giận mà thương thì thương! Làm như bỏ mà lòng dạ xốn xáng cứ mong được sum vầy. Răn đe không kết quả thì nhỏ nhẹ, dịu dàng, van xin, năn nỉ:
Ta phải làm gì cho ngươi đây, Ephraim hỡi?
Ta phải làm gì cho ngươi, hỡi Giuđa?
Tình yêu của các ngươi khác nào mây buổi sáng,
Mau tan tựa sương mai!" (Hs 6,4).

Phụng Vụ ngày Thứ Sáu Tuần Thánh lấy lại ý tưởng trên thật thảm thiết:
"Dân Ta hỡi, Ta đã làm gì cho ngươi? Hay là Ta đã làm phiền lòng ngươi điều gì? Hãy trả lời cho Ta biết".

Vậy điều Chúa không quên là giao ước và lòng thương xót dành riêng cho Israel, điều Người muốn quên và sẵn lòng để quên là tội lỗi của Dân, là tất cả những gì mà, nếu Người cứ phải nhớ mãi, thì không những thiệt hại cho Dân mà cũng làm khổ cho chính mình Người nữa. Rồi mọi chuyện lại tốt đẹp như thể đã chẳng có gì xảy ra. Bản kịch ba hồi bao giờ cũng có hậu, có một happy end.

Vì yêu thương, lòng dạ của Thiên Chúa cũng mềm yếu, và về một phương diện nhất định, cũng hay đổi thay như lòng dạ của một bà mẹ hiền. Rất may cho chúng ta!

Chúng ta cũng phải biết nhớ và biết quên.

Có hai điều Kinh Thánh thường nhắc nhở Dân Chúa hãy ghi lòng tạc dạ và hãy suy đi gẫm lại, đó là: Giao ước và những kỳ công khác Chúa đã làm cho họ. Ðứng đầu các kỳ công ấy, là công cuộc giải phóng khỏi ách đô hộ bạo tàn của Ai-cập: "Ngươi hãy nhớ ngươi đã làm nô lệ tại đất Ai-cập, và Ðức Chúa, Thiên Chúa của ngươi đã dang cánh tay mạnh mẽ, uy quyền đưa ngươi ra khỏi đó" (Ðnl 5, 15). Aân huệ này được nhắc tới nhiều nhất trong Kinh Thánh, mỗi lần Israel nhìn lại lịch sử mình. Ðồng thời họ cũng được nhắc nhở phải nhớ lại tội lỗi mình để sám hối, ăn năn.

Người Kitô hữu chúng ta ngày nay cũng phải làm như thế.

Nhớ rằng ta cũng là một dân của giao ước--giao ước mà Chúa Giêsu Kitô đã thiết lập cho ta bằng sự chết và phục sinh của Người. Bí tích Thánh Tẩy đã làm cho ta nên con dân của Chúa. Tất cả đời sống Kitô hữu của ta đặt trên cơ sở đó, khai triển ơn nền tảng đó. Kinh Thánh Tân Ước và Phụng Vụ của Hội Thánh cũng hiểu ơn đó như một cuộc giải phóng, đưa ta từ bóng tối đến ánh sáng, từ cõi chết qua cõi sống, từ nô lệ đến tự do. Ðêm vọng Phục Sinh kết thúc Mùa Chay thánh hằng năm, luôn có nghi thức đọc lại lời tuyên xưng và cam kết của bí tích Thánh Tẩy trong niềm hân hoan và ánh sáng tưng bừng, đúng là một lễ kỷ niệm long trọng Giao Ước của ta. Với ta cũng như với dân Israel xưa, "sống" hay "chết", "hạnh phúc" hay "bất hạnh" hệ tại ở chỗ "trung thành" hay "bất trung".

Nhớ lại muôn vàn ơn huệ Chúa đã ban cho ta để tán dương và cảm tạ. Trong các kinh quen thuộc đọc hằng ngày, có kinh Cám Ơn và kinh Aên Năn Tội tóm tắt lại những ân huệ lớn lao nhất: ơn được sống làm người, ơn được làm con Chúa trong lòng Giáo Hội, ơn được Chúa cứu chuộc nhờ sự Nhập Thể, sự Chết vá Sống Lại của Con một Người.

Chúng ta còn phải nhớ lại tội lỗi của mình để sám hối và canh tân. "Ta trách ngươi điều này: ngươi đã để mất tình yêu thuở ban đầu. Vậy hãy nhớ lại xem ngươi đã từ đâu rơi xuống, hãy hối cải và làm những việc ngươi đã làm thuở ban đầu" (Kh 2, 4-5). Tâm tình sám hối khác với mặc cảm tội lỗi hoặc áy náy lương tâm và dằn vật mình; tâm tình này đóng khung con người lại trong quá khứ mà họ không thể dứt ra khỏi; còn sám hối thì mang lại giải thoát, hướng người ta về tương lai cho một đổi mới.

Nhưng có những thứ lỗi lầm ta phải cố gắng quên đi, đó là lỗi lầm của kẻ khác đối với ta. Quên đi nghĩa là tha thứ. Về mặt tâm lý, dĩ nhiên có những điều tệ hại tha nhân làm cho ta, ta không thể quên được. Ðó là việc tự nhiên, không có gì xấu. Nhưng ta phải cố gắng quên chúng đi nghĩa là không để cho ký ức về chúng tiếp tục tác động một cách tiêu cực trên thái độ cư xử và hành động của ta đối với họ.

Nhớ điều đáng quên (hay nhớ lại cũng thế), ta sẽ làm khổ mình hoặc làm khổ kẻ khác, hoặc "phí sức" một cách vô ích, nhưng quên điều đáng nhớ, ta sẽ dễ mắc thiếu sót, lỗi lầm và khó tiến bộ được, mà quên điều hệ trọng phải nhớ liên quan tới "số phận" đời ta, ấy là liều mình "đánh hỏng" chính cuộc đời.