Tâm Thanh

Thiện Cùi

Tôi và Thiện học khác phân khoa, nhưng cùng ở cư xá sinh viên Sognsvann, hai dãy nhà chỉ cách một bãi cỏ xanh, thường bắt cùng chuyến xe điện tới Blindern. Lúc đầu chúng tôi hay ngồi gần nhau, có thể chỉ là tình cờ, có thể vì trong tiềm thức tôi tò mò muốn dò la hắn người nước nàọ Một hôm hắn để mắt đâu không biết, mà để đầu gối va vào cây cột sắt trên xe, đau điếng, kêu "Ái!" thay vì "Au!"* , tôi biết hắn là người Việt. Nhưng đương nhiên tôi không làm quen trước; ngược lại tôi còn thấy sau khi sự tò mò đã được thỏa mãn, tôi không còn lý do gì để "tình cờ" ngồi gần hắn trong một chuyến tầu có tới bốn toa thênh thang. Đến buổi họp mặt sinh viên Việt Nam đầu tiên trong niên học, hình như vào dịp Trung Thu, chúng tôi mới "nhận đồng bàọ" Thiện nói biết tôi là người Việt do cái lần tôi nhường chỗ cho một cụ già. Tôi nói cứ tưởng Thiện là người Chà-và lai cho đến khi nghe tiếng kêu "Áị" Suốt buổi họp mặt chúng tôi ngồi bên nhau và tôi thấy nói chuyện với Thiện không nhàm chán lắm. Thiện nói lối trắc nghiệm về tiếng kêu đau của tôi gợi ý cho hắn sau này sẽ đi chuyên ngành sản khoa, và trong sản khoa sẽ chuyên nghiên cứu về tiếng khóc đầu tiên của con người - người da đen, da vàng, da trắng khi lọt lòng mẹ khóc thế nào, và đứa trẻ Na-uy với đứa trẻ Việt Nam sẽ khóc tiếng gì. Hay từ nguyên thủy tiếng khóc không màủ

Hết năm thứ ba Thiện về Việt Nam để làm bài khảo luận do ông thầy ruột giao: quan sát hoàn cảnh sống, thuốc men, việc chữa trị bệnh phong cùi tại một làng người Thượng. Trên quê hương của nhà bác học Armauer Hansen này chẳng còn bao nhiêu người nghiên cứu về bệnh cùi, vì thế ông giáo sư muốn Thiện nối nghiệp ông.

Hôm nay ngày đầu một năm học mới, tôi và Thiện lại ngồi đối diện nhau trên xe điện. Thiện còn cháy nắng nhiệt đới, và mặt mày hốc hác, càng làm nổi bật hàng mi cong như con gái, và đôi mắt đăm chiêu thấy... ghét. Chúng tôi ngầm đồng ý không nói chuyện với nhaụ Tôi nghĩ nói tiếng Việt thì kỳ, mà nói tiếng Na-uy càng... kỳ hơn, vì hành khách bên cạnh sẽ bắt được nội dung câu chuyện và biết chúng tôi là người Việt Nam. Là người Việt Nam, chẳng việc gì phải xấu hổ, nhưng chẳng cần bạ đâu cũng la to lên căn cước của mình, nhất là sau những vụ đâm chém gần đây mà có người Việt nhúng tay, mỗi sáng mở radio nghe tin tức tai nạn đêm qua tôi cứ lo ngay ngáy nó phát ra hai chữ Việt Nam.

Tới trạm xuống, chúng tôi đi chậm lại, nhường bước cho đám hành khách - hầu hết là sinh viên - hối hả tuôn ra cửa, lên trường. Thiện lôi trong ba-lô ra một cây sáo tre dài chừng hơn gang tay đưa cho tôi:

"Quà Việt Nam cho bà."

Tôi nói cám ơn rồi kê môi thổi mấy tiếng tút tít. Lòng tôi vui vui, trong nắng thu trời trong. Thiện kể công:

"Chỉ mình bà có quà đấỵ"

Tôi cảm động, nhưng làm tỉnh:

"Dữ hôn!"

Khi chúng tôi đi trên cây cầu sắt bắc qua đường rầy, tôi hỏi:

"Về Việt Nam chắc vui lắm?"

Tôi hỏi như thế vì đa số người đi Việt Nam về đều mở đầu câu truyện "Vui dễ sơ.." Thiện lơ đãng:

"Có gì mà vuỉ ... Nhưng mà nhiều truyện để kể lắm."

Tôi nghiêng đầu tỏ vẻ lắng nghe:

"Kể nghe!"

Thiện lấy hơi như sắp đổ ra một bầu tâm sự, nhưng lại chép miệng:

"Bắt đầu từ đâu bây giờ?"

Tôi gợi ý:

"Nghe nói đồ ăn ngon và rẻ như bèo, phải không?"

Thiện nhìn tôi, vẻ lạ lẫm:

"Thì tương đối rẻ."

"Nghe nói tôm hùm bự, hai người ăn mới xuể, chỉ có 100 kr, phải không?"

"Tôi không biết."

"Ông có ăn thịt chó không?"

Thiện không hưởng ứng câu hỏi đùa của tôi, hững hờ:

"Không."

Tôi nhận ra thái độ lạnh nhạt ngang xương của Thiện, nhưng muốn trắc nghiệm lần chót, hỏi thêm một câu đùa khác:

"Người ta về Việt Nam cưới được cả vợ đẹp. Ông có đặt cọc được cô nào chưả"

"Rồị"

Rõ ràng là anh chàng này vừa giở chứng. Sau hai tháng hè xa cách, trong đó có một tháng thật xa, không có liên lạc gì ngoài một tấm bưu ảnh cô gái Thượng của Thiện, lúc này tôi chờ đợi một cuộc gặp lại vồn vã hơn, chứ không phải những câu nhát gừng. Tôi im lặng, bực bội, nhưng vẫn chờ đợi Thiện nói một câu gì dài hơn, thân thiện hơn, ví dụ cải chính chuyện lấy vơ.. Tôi biết anh nói chơi, nhưng biết bao nhiêu chuyện lạ lùng xảy ra ở Việt Nam với người khác, cũng có thể xảy ra với Thiện được vậỵ Ví dụ có người bị thầy thuốc tây chê, về Việt Nam chữa bệnh bằng bùa ngải, lại hết bệnh, nhưng không hết hẳn. Một người quen của má tôi than phải gởi tiền về nuôi bùa, mỗi năm vài lần, chậm trễ là bị bùa vật ói máụ Biết đâu Thiện chẳng bị cô nào chuốc bùa... yêụ Mà bùa trên rừng thiêng nước độc của người Thượng lại càng đáng gờm hơn. Vừa thương, vừa sợ, vừa giận, tôi đi bên Thiện mà không yên. Tôi cà cà ngón tay vào đầu cây sáo tìm cảm giác đau cho đỡ bứt rứt trong lòng. Bước chân Thiện cũng có vẻ nặng nề. Chắc hắn cũng đang khó chịu như tôị Nhưng hắn đâu có quyền khó chịu chứ? Tôi đang niềm nở hỏi thăm, tự nhiên hắn giở chứng... á khẩụ

"Ê! Về Việt Nam, lây bệnh á khẩu rồi ha??"

"Tôi chỉ định làm hòa trong danh dự, thế mà hắn sửng cồ như con nhím:

"Tôi lây nhiều thứ bệnh lắm. Cây sáo tôi cho bà cũng lây cùi rồi đó!"

Tôi biết Thiện hù để chọc tức tôi, nhưng sẵn đang bực mình, tôi liệng cây sáo vào bụi cây bên đường, nói:

"Ghê!"

Rồi ù té chạỵ

*

Nghĩ tới vụ bùa ngải, tôi cảm thấy tội nghiệp Thiện và hối hận về cử chỉ nóng nảy của mình, hôm sau trở lại bụi rậm tìm cây sáo, nhưng không thấỵ Tuy vậy ý nghĩ Thiện bị "bùa yêu" làm cho tôi không thể làm hòa trước được. Cả tuần rồi tôi tránh gặp Thiện. Tôi đón xe chuyến trước hoặc chuyến sau và ít ra bãi cỏ nằm giữa hai dãy nhà. Cuối tuần tôi về với ba má, nhưng lòng vẩn vơ trên cư xá Sognsvann. Chiều chủ nhật trở lên đại học xá, tôi mang theo cây sáo bạc, mà ba má cho nhân dịp tôi 18 tuổi, định sẽ ghi tên học sáo lại, và sẽ thổi thật hay cho đời biết taỵ Đêm đó tôi nằm mơ thấy Thiện bị đóng đinh. Vì tội chở lậu một cô gái ra khỏi Việt Nam, bị bắt quả tang. Trong mơ tôi biết là Thiện bị gài bẫỵ Khi tôi nấp trong bụi coi Thiện bị đóng đinh, có một ông già mà trong mơ tôi thấy giống cái ông già điên hay đi chữ chi trong sân trường đại học, rỉ tai tôi nói bằng tiếng Na-uy "Thằng đó vì mê cô gái Thượng, nên bị đóng đinh." Nghe ông nói tôi nhìn kỹ thì thấy cô gái Thượng chính là cô gái trong tấm bưu ảnh Thiện gởi cho tôị Sáng thức dậy tôi áy náy vì trong mơ đã không cứu Thiện. Tôi đáp chuyến xe thường lệ thì gặp Thiện đang ngơ ngác như chờ aị Thấy tôi, cái mặt đen như lai Chà-và sáng rỡ. Chúng tôi ngồi bên nhau ở toa cuối cùng. Xe lăn bánh êm, trườn tới lúc nào tôi không haỵ Thiện hỏi:

"Bà về Kristiansand có vui không?"

Câu hỏi cố giấu vẻ ân cần của Thiện làm tôi dịu lòng, nhưng nhớ lại câu hỏi tương tự của tôi tuần trước, mà đã bị phá ngang, tôi cố làm ra vẻ đanh đá:

"Có gì mà vui... Nhưng nhiều chuyện kể lắm."

Thiện hào hứng:

"Kể nghe!"

"Ông bị bỏ bùạ"

Thiện giật nảy người trên ghế:

"Ý! Sao có chuyện lạ vậỷ"

"Tôi mơ ông bị một cô Thượng bỏ bùa... yêụ"

Thiện tưởng tôi bịa chuyện nói bóng gió, đôi mi dài chớp chớp - càng giống con gái hơn. Nhưng chỉ thoáng cái, người con trai liến láu trở lại ngay, Thiện hù lại tôi:

"Có lẽ tôi bị bùa thật. Từ ngày đi Việt Nam về, tôi bị ám ảnh hoàị"

Tôi sợ câu chuyện chuyển hướng lệch lạc như bữa trước, nên không ngắt lời, để Thiện tiếp tục giòng tư tưởng và nỗi ám ảnh gì đó, có thể là chuyện buồn trong giòng họ, bà con còn ở trong nước. Quả nhiên Thiện nói tiếp:

"Tôi đang bị ám ảnh vì những hình ảnh đau khổ bên nhà. Vì thế bữa trước, khi gặp bà tôi định bộc lộ một chút, thì bà hỏi 'có vui không,' tôi bị sốc. Nhưng nghĩ lại hỏi một người mới đi xa về 'vui không,' là câu bình thường. Tôi xin lỗi bà."

"Xí, bày đặt."

Thế rồi, mặc dầu trên xe người lên đông thêm, Thiện vẫn rù rì kể, bằng tiếng Việt, về buôn Thượng và những người bạn cùi, mà anh bảo tôi phải gọi lịch sự là bệnh nhân phong. Khi chúng tôi chia tay ở chỗ tôi vất cây sáo tre hôm trước, Thiện nói:

"Chiều nay sang tôi coi hình."

Từ ngày cho tôi "lên tỉnh" học, má tôi dặn đi dặn lại "con gái không được để cho thằng con trai nào vô phòng." Tôi ngoan ngoãn giữ đúng giới răn đó, lại còn tự giác áp dụng luôn vế ngược lại "con gái không được vô phòng con traị" Nhưng sau hai năm thấy tôi khô rang không ai ngó ngàng tới, bà lại sợ tôi thành "tiết hạnh khả phong," không nhắc lại giới răn "nam đáo nữ phòng" nữạ Tuy nhiên chưa bao giờ tôi "phạm giới luật." Nhưng với Thiện, có biệt lệ: hắn nhu mì như con gái, nhất là đôi mi cong. Tôi không áy náy khi sang phòng Thiện. Tôi đứng lóng ngóng giữa phòng. Thiện chỉ cho tôi chiếc ghế bành độc nhất màu lục đậm, trên có để cái mền len. Tôi nói thầm "khiếp, không biết dẹp cái mền đi," và thay vì ngồi xuống, tôi lại gần bàn học của Thiện. Tôi chỉ vào tấm hình một cô gái người Thượng đang dệt vải:

"Đây có phải cùng cô gái hái chè trong tấm thiệp ông gởi cho tôi từ Việt Nam không?"

"Không phảị Hai cô khác nhaụ 'Cố hái chè tôi gởi cho bà là do hãng du lịch chụp, trình bày vẻ đẹp hoang dã của người Thươ.ng. 'Cố dệt vải này do tôi chụp, ghi lại hình ảnh cái khung cửi mà cha mẹ tôi cho là thơ mô.ng."

"Tôi chả thấy có gì thơ mô.ng. Nhưng lạ la.."

"Hai tấm hình đó, chẳng tấm nào phản ảnh đời sống hẩm hiu của người Thượng mà tôi thấỵ"

Tôi nhớ lý do sang đây:

"Ông rủ sang coi hình. Hình đâu, cho tôi coỉ"

Thiện lấy ra một cuốn album. Chắc anh xếp theo một thứ tự nào đó, mở đầu là hình anh ngồi vênh váo trên cái xe Honda, bên cạnh là cái bản đồ Việt Nam cắt từ một tờ quảng cáo du li.ch. Anh nói:

"Đây là cái xe Honda tôi đi mỗi ngày từ Đác Lác tới buôn Thươ.ng. Đường đất đỏ gập ghềnh. Chạy xe từ làng Kinh sang buôn Thượng, tôi có cảm giác như vượt qua từ thế giới này sang hẳn thế giới khác. (Thiện lật từng trang hình) Bà coi nhé: Làng Kinh thì trù phú, có nhà xây gạch, vườn kiểng, vườn cà-phê, ụ tiêu kiểu hiện đại trông như cái tổ tò vò vĩ đạị Tới chân núi, sang buôn Thượng, con đường hẹp hẳn lại, cây cối khô cằn vì thiếu nước, toàn nhà sàn. Con heo, con gà ở buôn Thượng cũng ốm o hơn ở làng Kinh. Con người cũng vậỵ"

Lật tới hình anh chụp chung với một ông già gầy đét, Thiện kể:

"Ông này là ông ngoại của cô gái dệt vải kia, biết tiếng Pháp, và nói sõi tiếng Việt, tôi đặt tên là thánh Gandhị ổng giúp tôi nhiều lắm, kể nhiều truyện. Ổng kể bộ lạc Jarai của ổng sống từ nhiều đời trong rừng sâụ Thời thực dân Pháp, họ bị lùa ra gần đường cái quan, vì Pháp nghi họ ủng hộ Việt Minh. Thời ông Diệm, họ được đẩy ra một chỗ khác, vào ấp chiến lược để cách ly khỏi Việt cô.ng. Tới khi 'giải phóng thống nhất đất nước' họ lại bị người từ ngoại ô Hà Nội, Hải Dương tràn xuống lập nghiệp và đẩy trở về rừng. Ổng thấy tôi có cái mụt lẹo trên mí mắt, chà chiếc đũa lên chiếu, áp vàọ Thế mà sáng hôm sau mụn lẹo biến mất. Tôi hỏi sao ông không dùng mẹo này chữa cho người cùi, ông bảo cùi là do Trời làm, phải chịu vậy, không chữa được."

Tới tấm hình một anh Thượng cao lêu nghêu như cây sào, vai đeo gùi, mặt như mếu, Thiện kể:

"Anh Don Quichote này là bồ của cô dệt vảị Tôi thường thấy anh ta lẽo đẽo theo sau mấy con bò để hốt phân, trân trọng bỏ vào cái gùi đeo sau lưng. Tôi còn nhớ mãi những buổi sáng sương còn vương vấn trên con đường đất đỏ. Mỗi lần qua khỏi làng Kinh, quẹo vô buôn, tôi thấy cuộc diễn hành thầm lặng: 'Don Quichoté đi sau cùng, tới một con bê, ba con bò, rồi dẫn đầu là thằng bé người Kinh giắt bò. Khi tôi vượt qua đoàn diễn hành, tới gần nhà ông Gandhi thì thấy cô gái buông khung cửi đứng dậy, ngóng đợị Một hôm tôi không thấy anh ta đâu, nhìn vào mấy con bò, thấy đít con nào cũng lủng lẳng cái giỏ. Chủ bò cũng muốn giữ phần cho mình. Tôi hỏi dò ông Gandhi về chuyện cháu gái ông với cậu này thì ông kể là lúc đầu anh ta làm ăn cũng không đến nỗi tê.. Giỏi săn bắn và múa cạ Nhưng anh săn bằng ná, mà người Kinh săn bằng súng đạn ria, súng AK, và cả lựu đạn. Dần dần không còn con mồi nào cho anh nữạ Anh có nuôi được một con heo... 'mọị' Tài sản duy nhất này cũng biến mất do cái tính nghệ sĩ thích múa cạ Bà có coi phim tài liệu của Pháp chiếu trên TV2 về người Thượng Việt Nam không?"

"Phim gì?"

"Phim săn voi, trong đó có thấy lễ tế trâụ"

"Thấỵ"

"Những cảnh như đoàn vũ nữ, ban nhạc với trống, chiêng, khèn, có thể chỉ là giàn cảnh. Nếu có thực, cũng không bao giờ xảy ra tại buôn Thượng mà tôi đi thăm. Họ không có lấy được một cái chiêng. Lễ tế trâu, Ban thông tin văn hóa huyện phải mang máy cát-xét và máy phóng thanh về giúp vuị Khi nghe phát thanh một điệu nhạc dân tộc Jarai, anh Don Quichote mê quá, gạ gẫm người cán bộ thông tin, xin đổi bất cứ cái gì để lấy điệu nhạc của dân tộc mình. Một tên thanh niên người Kinh láu cá nào đó biết được nỗi đam mê của chàng Thượng, bèn đưa một cái băng cát-xét tới đổi heọ Anh Thượng mang băng cát-xét về lắc hoài không nghe gì hết, mà chẳng biết khiếu nại với ai, khóc hu hu chán rồi lại cười hề hề. Mất con heo, anh xoay qua 'nghề' nhặt phân bò."

Thiện chỉ lên tấm vải treo trên tường, nói tiếp:

"Đó là tấm vải do cô gái dệt."

Rồi Thiện chỉ vào một tấm hình hai đứa bé trần truồng ngồi bốc cái gì trong hai cái gáo dừa:

"Hai đứa nhỏ này là em cô dệt vải, tức cũng là cháu ông 'Gandhị' Cha mẹ chúng bị cùi hết, không cho chụp hình. Đố bà hai đứa đang ăn gì?"

"Các em ăn cái gì đen đen, không phải đậu phọng cháy chứ?"

"Kiến đấỵ Chúng bốc kiến ăn, như mình ăn pop-corn."

Tới đây Thiện ngồi lặng thinh, mặc cho tôi lật từng tấm hình những người Thượng ngồi buồn thảm trước thềm nhà chòi, những đứa trẻ bụng ỏng như những đứa trẻ Phi Châu trong cơn đóị Những người cụt tay chân, người sứt môi, lẹm mũi, mù mắt. Có người thiếu một bộ phận, có người thiếu hầu hết. Tôi bối rối, vừa ghê sợ muốn lật cho qua nhanh, vừa như bị níu áo phải quay lại nhìn. Khi tới tấm hình chụp lớn một ống chân, Thiện lấy ngón tay út chỉ vào một vật trắng như hạt gạo ló ra từ một vết thương sâu hoắm, nói:

"Con giòị"

Tôi rùng mình, trả xấp hình lại cho Thiện, muốn khóc:

"Sao có những người khổ như vậy!"

Những tấm hình tôi coi bằng mắt hình như đã in vào tim Thiện, và ảnh hưởng tới cả đời sống hằng ngày của anh. Sáng thứ bảy sau, vì ba má tôi bận đi dự đám cưới ngay tại Oslo, nên chiều mới chở tôi về được. Buổi sáng, tôi sang Thiện, rủ:

"Mình đi ăn hủ tiếu, nhé?"

Thành phố Oslo có ba bốn tiệm ăn Việt Nam, lúc đầu lèo tèo, bây giờ đã kéo được sự chú ý của khách sành ăn bản xứ. Thiện hỏi:

"Bây giờ giá bao nhiêu một tô hủ tiếủ"

Câu hỏi của Thiện làm tôi ngạc nhiên, nhưng tôi vẫn nói tỉnh:

"Ông bần tiện khỏi lo, tôi bao mà."

Thiện không giận:

"Bà bao tôi cũng phải hỏi chớ."

"Từ xưa tới nay hủ tiếu vẫn 50 kroner, không tăng giá, chỉ bớt vật liệu, hai tôm còn một, không có lưỡi và tim heo như trước, nhưng xá xíu và hẹ vẫn giữ tiêu chuẩn cũ."

Thiện có vẻ chỉ quan tâm con số 50 kroner, không quan tâm tới hành tỏi, lẩm bẩm tính rợ, rồi nói:

"50 kroner thành 80.000 đồng Việt Nam, mua được 20 ký gạo, nuôi một gia đình một tuần lễ..."

Tôi biết nhiều người đi Việt Nam về mấy ngày đầu không dám tiêu pha gì cả, vì thói quen làm tính nhân hối suất. Phải chờ vài tuần lễ sau, mới "lại hồn." Tuy vậy, không được đi ăn hủ tiếu một sáng thứ bảy đẹp trời, tôi vẫn cảm thấy mất hứng. Có lẽ Thiện thấy sự thất vọng của tôi, nhỏ nhẹ:

"Để tôi làm cái gì ở nhà đãi bà."

"Ông biết làm cái gì nàỏ"

"Bánh mì trét margarin với đường, nướng lên, ăn ngon hết xảỵ"

Chúng tôi ra bếp. Tôi làm theo công thức ông hà tiện, ăn thấy cũng ngon miê.ng.

Một hôm trong căng-tin Frederike, nơi gặp gỡ của mấy đứa sinh viên Việt Nam tụi tôi, Thiện lượm khoanh bánh mì Đoan Ròm ăn dở, đút mồm nhai tỉnh bợ Mấy người ngồi chung, trai có, gái có, kẻ thì đạo mạo như cụ non, kẻ láu táu như con nít vườn trẻ, nhưng ai cũng quen với những tác phong rất điên của nhau, không ai thắc mắc hành vi của Thiện là trò đùa hay thật. Chỉ có tôi xót xa trong lòng.

Đôi mắt to với hàng mi dài của Thiện nhìn đâu cũng thấy Việt Nam. Lên xe công cộng, anh không ngại bị lộ căn cước nữạ Anh nói chuyện một cách tự nhiên, không bô bô, nhưng không rụt rè. Hôm xe điện đình công, tôi đã tính nghỉ học, Thiện sang rủ tôi đi bộ tới trường, anh nói:

"Ở Việt Nam người ta đi bộ mỗi ngày vài chục cây số, để kiếm một mụn măng."

Tới một cái bãi nhỏ, thấy những con chim sẻ tíu tít lượm hạt kê từ một cái giỏ treo trên một cành cây thấp, Thiện nói:

"Ở đây, con chim nhỏ cũng có người nuôị Và bà thấy không, cái giỏ người ta cũng treo khuất để chim lớn không giành đồ ăn của chim nhỏ. Còn ở Việt Nam, trẻ con..."

Thiện chỉ bận tâm tới Việt Nam, tới Gia Laị Anh bị các bạn đặt tên là Thiện Gia Lai, hay đơn giản hơn, Thiện Cùị Năng, biệt hiệu "Năng Nổ," con người chuyên mặc quần áo nhãn hiệu và chăm bón từng sợi ria mép, có lần mất kiên nhẫn vì Thiện cứ kể truyện cứt bò với lại máu mủ cùi, trong lúc chúng tôi ngồi uống cà-phê, xua tay nói:

"Đi chỗ khác nói chuyện dơ dáỵ"

Thiện ức:

"Tôi đâu có nói với anh. Tôi nói với... Phương Thi mà."

Có điều lạ là càng nhiều người tẩy chay Thiện, tôi càng thấy muốn gần anh. Tôi thích được một mình nghe Thiện kể về Gia Laị Trước khi về gia đình nghỉ lễ Giáng sinh, tôi rủ Thiện đi trượt tuyết, ngay trong rừng bên cạnh cư xá. Trong bộ đồ trượt tuyết bó chẽn, những nét khắc khổ của người thanh niên bị ám ảnh về quê hương biến mất, chỉ còn vẻ uyển chuyển, và.. sexỵ Thế mà lúc ngồi nghỉ chân uống ca-cao, anh vẫn mơ về miền đất nóng hổị Anh chỉ tay ra giải tuyết óng ánh dưới mặt trời, nói:

"Giá mà đưa tuyết này về Gia Lai làm đá nhận cho trẻ con ăn giữa trời nóng bỏng, thì chúng nó sướng biết bao!"

Tôi bốc một nắm tuyết, liệng ra xa:

"Trời đã phân phối thiên nhiên đa dạng và đồng đềụ Như ở đây ông muốn có nước biển ấm áp và cát mịn của Việt Nam, đâu có được."

Thiện buồn:

"Ngay ở Việt Nam, không phải mọi người được tắm nước biển ấm áp. Người Thượng thèm khát từng hạt muốị"

Sau đó Thiện như chiều ý tôi, tạm bỏ những cảnh ảm đạm, quay ra tả phong cảnh rừng núi nhiệt đới, những đồi chè, cây cà-phê và giòng suối mát. Giữa rừng tuyết phủ và mặt hồ Sogn đóng băng, nghe Thiện kể về rừng nhiệt đới, tôi có một cảm giác ấm áp, gần gũi một nơi tôi chưa bao giờ đặt chân tớị Tôi sanh tại Na-uy và Cha Mẹ tôi là người tị nạn chính tri.. Các Ngài nhất định không về Việt Nam du li.ch. Tôi hiểu lý do của Cha Mẹ, nên không đòi về. Nhưng tôi bắt đầu nghe trong lòng mình những tiếng sáo xa xăm.

Tôi nhờ ông thầy dạy sáo phổ lại bài "Mẹ trăm con", dân ca Jarai, do Phạm Duy sưu tầm. Suốt kỳ nghỉ lễ Giáng Sinh với cha mẹ tôi tập bài đó. Chiều áp lễ, Thiện điện thoại nói mấy câu chúc. Má hỏi:

"Đứa nào vậỷ"

"Dạ, Thiện học chung trường."

"Con cái nhà ai vậỷ"

Ba đang vừa vỗ vỗ trên trán vừa lục trong tủ kho xem có món quà gì có thể đáp lễ một người năm nay tự dưng tặng quà không. Tưởng ba không nghe thấy gì, một lúc ông nói:

"Thằng Thiện học y khoa, con ông Hòa phải không?"

"Dạ, sao Ba biết vậỷ"

"Ba nó ở trong ban Trị sự hội Phật giáọ"

Má nói với ba:

"Sao anh chị Hòa có thằng con tên Thiện mà em không biết cà?"

Người Việt ở Na-uy chỉ có chừng 14, 15 ngàn, qui tụ về thủ đô và phụ cận, và năm, sáu tỉnh lớn. Quanh quẩn rồi cũng có thể quen nhaụ Những gia đình có con cái tới tuổi cập kê thường hay ngắm nghé nhaụ Bề ngoài các ông bà chê quan niệm "môn đăng hộ đối" đã lỗi thời, nhưng bên trong vẫn nhắm những "hộ" ngang ngang, cho nó thoải mái con mắt, khỏi phải nghển cổ lên, cũng không phải cúi đầu xuống. Nhưng mức nào là "ngang," giữa cuộc biển dâu này, thật khó phân định lắm. Ví dụ cái bà bán cá kia có con gái đậu kỹ sư nhất định không chịu làm xui với ông cựu giám đốc thủy lâm nọ có con trai làm thợ sửa khóạ Tuổi trẻ chúng tôi lấy làm lạ nhưng vẫn thích nghe những chuyện như thế của người lớn. Nhiều đứa cần biết để làm... nghịch lạị Y khoa được coi là có giá nhất dưới mắt các bậc cha mẹ, là cái triều thiên trong các đám cưới, đám tiệc. Nhưng đối với tôi, y khoa của Thiện chỉ là sự tình cờ, một tình cờ lúc đầu hơi bất lợi cho Thiện, sau nhờ vụ Gia Lai mới trở thành có lợị Tôi bắt đầu cảm thấy một y sĩ mà có lòng thì thật là vạn hạnh cho đờị

Trở lại cư xá, tôi sang Thiện liền, mang theo con búp bê và mấy món quà lặt vặt tôi được trong dịp lễ, để Thiện gởi về cho mấy đứa trẻ Việt Nam của anh. Nhưng Thiện chưa lên. Tôi tò mò lục trong hộc thư của Thiện xem có cái thiệp tôi bỏ bưu điện trước khi đi nghỉ không. Có. Tức là Thiện đã về gia đình rồi thiệp mới tới, và tới không kịp lễ Giáng sinh. Tôi đọc lại thiệp, và tần ngần sửa lại một chữ.

Sáng thứ hai, khi đón xe điện đi học tôi cũng không thấy Thiện. Chiều về Thiện kêu điện thoại cho biết anh lên trễ, nên đi thẳng vào lớp. Học xong, các bạn rủ ở lại bàn việc ra báo sinh viên Việt Nam và tổ chức Tết.

Sáng thứ tư chúng tôi cùng trống hai giờ đầu, Thiện rủ tôi đi chơi với anh.

"Đi đâủ"

"Sang Nha khoạ"

Tôi nghĩ tới Loan, người đẹp bẻ răng, có vẻ thích Thiện lắm, bèn duỗi ra:

"Sang thăm Loan ha?? Ông đi một mình đị"

"Không phải thăm Loan, mặc dầu có liên hệ tới Loan."

"Gì mà bí mật vậỷ"

'Chả là thế này: Bên đó họ cần làm một thí nghiệm xem những người không súc miệng buổi sáng thì mồm miệng, răng cỏ ra saọ Mỗi tuần 'kiêng' đánh răng buổi sáng một lần, ba lần kiêng được 300 kroner. Họ không kiếm được người tình nguyện, nên Loan giới thiệu tôị"

Tôi cảm thấy bực bội:

"Ông đem thân làm vật hy sinh cho người ta thí nghiệm để lấy 300. Thảm quá!"

"Không phải tôi làm vật thí nghiệm cho người khác, mà tôi thí nghiệm cho chính tôị Tôi chỉ cần không đánh răng buổi sáng ba lần, mà kiếm được số tiền tương đương với thu nhập một năm của một người Thượng khỏe ma.nh. Làm việc này để cảm thấy sự khác biệt chua chát thế nàọ"

Tôi dịu lại:

"Vậy chắc ông sẽ dùng số tiền này để gởi về Việt Nam?"

Thiện tươi tỉnh:

"Đúng vậỵ Tôi sẽ bù thêm một ít và gởi cho cô gái dệt vảị"

"Tại sao lại gởi riêng cho cô??"

"Vì tôi mới nhận được thư cô y tá cho biết sở dĩ cô Thượng hoãn đám cưới vì chưa dệt xong áo cướị Tấm vải cổ dệt để may áo cưới, tôi đã vô tình mua mất rồi, để treo chơi trên tường."

Tôi có cảm tưởng mấy người bên đó đã thành bà con của Thiện. Anh nhờ người nọ chuyển quà cho người kia, rồi người kia báo tin tức về người no.. Trước cửa trường Nha, tôi hỏi Thiện:

"Ông vào đó rồi răng cỏ có bị đục đẽo gì không?"

"Không. Tôi chỉ thở vào cái bình cho người ta coi hôi hám ra saọ"

Tôi thấy chung quanh không ai, nói:

"Ông thở tôi nghe có hôi không!"

"Thiện thổi phù ra, một luồng hơi nước phà vào mặt tôi, không có mùi gì cả. Tôi nói:

"Không hôi lắm."

Ngày Tết Nguyên đán cho sinh viên Đại học và các trường Cao đẳng Oslo được tổ chức tại hội trường phân khoa Sinh Hóạ Người tới đông ngoài dự liệu của ban tổ chức. Sau bài diễn văn khá hay nhờ... ngắn ngủn, tới các tiết mục văn nghệ, ẩm thực. Tới mục bán vé số, Thiện ghé tai tôi:

"Mình tính sai rồị Để mục vé số trước, tụi nó mua hết tiền, tới mục lạc quyên thì chỉ còn toàn tiền 10 ửre*"

Tôi cũng lo, nhưng an ủi:

"Không saọ Ăn thua Thiện khéo kêu gọị"

Tiếng MC Nhơn đã vang vang:

"Vé số có giới hạn. Xin các bạn nhanh tay, kẻo hết các... số trúng. Tiếp theo chương trình, và trong khi chờ đợi các chị đi bán những vé số cuối cùng, tôi xin giới thiệu... Thiện Cùi có đôi lời tâm sư.. Xin cho Thiện Cùi một tràng pháo tay!"

Tiếng vỗ tay lẹt đẹt. Thiện lên sân khấu một cách rất điệu (như hôm anh mặc đồ chẽn đi trượt tuyết), rút từ túi áo ra một tờ giấy viết sẵn đọc:

"Thưa các bạn,

Tôi có nghe cha mẹ tôi kể về nguồn gốc người Việt chúng tạ Đó là một bọc 100 trứng, nở ra 100 con, 50 con lên rừng, 50 con xuống biển. Trong số con cái của những người ra biển, có nhóm đi thật xa ra khơi, được gọi là thuyền nhân. Nhiều thuyền nhân sống sót sang bên kia bờ Thái Bình dương, sang Đại Tây dương. Riêng các bạn và tôi lên tận Bắc Hải, được vui vẻ ngồi đây, ca hát, học hành, ăn những hạt gạo thơm nhất từ Thái Lan, những con tôm mập mạp nhất từ Việt Nam, những trái soài ngon ngọt nhất từ Pakistan.

Tôi là con của nhóm thuyền nhân, vừa về Việt Nam để nhìn lại đời sống của con cháu nhóm 50 người lên rừng... và thấy ho...."

Thiện ấp úng, gấp tờ giấy viết sẵn nhét lại vào túi áo, nói một cách tuyệt vọng:

"Tôi... tôi dở quá, không biết nói, không diễn tả được. ở nước ta có khoảng 200.000 người cùi, mỗi người là một bể khổ. Làm sao Thiện nói hết được? Các bạn thấy người cùi bao giờ chưả"

Các bạn có mặt, phần lớn sinh trưởng tại Na-uy, lắc đầụ Thiện tự trả lời:

"Tôi đã thấỵ Tôi chỉ gặp và nói chuyện với 49 ngườị Nhưng tôi không chắc 49 cái xác đó ráp lại thành được mấy con người lành lặn, vì có người cụt chân, có người cụt tay, có người mất môi, có người mất hẳn sống mũi, có người mù mắt, có người ruỗng một lá phổi..."

Thiện ngưng. Hội trường im lặng, chờ đợị Anh hắng giặng nói tiếp:

"Tôi... tôi có thấy xác chết trong nhà cơ thể bệnh viện, có sờ mó vào cơ thể người tạ Nhưng tôi không sợ lắm, vì tôi biết đó là những xác chết. Điều làm tôi run sợ khi nhìn những người cùi còn sống, là tôi thấy những linh hồn nguyên vẹn trong những thể xác nhày nhụạ Và rõ ràng là họ muốn sống, ham sống lắm. Bên cạnh nỗi sợ hãi, là sự đau đớn vì tôi biết trong các thể xác tàn tạ đó có mang nhiều 'ghen' chung với tôi..."

Không khí nặng nề trong hội trường. Bỗng Năng nổ đứng lên:

"Ghê quá, mày có 'ghen' cùi chắc!"

Đôi lông mày Thiện nhíu lại, nhưng khóe miệng cười hiền:

"Không hề có 'ghen' nào mang bệnh cùị Nhưng anh Năng có lý ở điểm: trong tôi có máu Việt Nam, mà nhiều người Việt Nam khác đã bị cùi, thì cũng có thể thể tới phiên tôị"

Năng Nổ khệnh khạng:

"Mày cùi thì tất cả đây nghỉ chơị"

Cái nhíu mày của Thiện bỗng làm tôi nhớ lần đầu quen nhau, cũng trong hội trường này, Thiện nói đùa sẽ nghiên cứu về tiếng khóc đầu tiên của các giống ngườị Thiện lắc đầu:

"Tôi... Thiện không tin..."

Thiện xòe hai bàn tay trước ngực, như van xin, nói tiếp:

"Thiện không tin các bạn sẽ bỏ Thiện. Mà cho dầu các bạn lánh xa Thiện vì sợ lây, các bạn cũng để lại một chiếc gậy cho Thiện chống, một nắm cơm cho Thiện ăn, một bình nước, để Thiện tiếp tục lên đường... tránh."

Anh Đức hội trưởng lên đứng bên cạnh Thiện, cầm micro:

"Các bạn ơi, tôi nghĩ Thiện nói như vậy đã đủ rồị Chúng ta nên đáp lại lời kêu gọi của Thiện, chúng ta hãy cho những đồng bào bất hạnh kia một chiếc gậy chống, một nắm cơm, một bình nước. Tôi đề nghị chúng ta mở cuộc lạc quyên chớp nhoáng. Xin các bạn bắt đầu mở bóp.... Tiền quyên được sẽ giao cho Hội Hansen tại Na-uy đưa về buôn Thượng tại Gia Laị"

Tôi thấy anh Đức không hổ danh đàn anh của chúng tôị Thiện được tiếp sức, hoan hỷ bắt tay anh Đức:

"Cám ơn anh Đức nói thay em."

Cả hội trường lặng đi một lúc rất lâu, cho tới khi Vinh khua trống đánh rầm, ban nhạc chơi một bài gì đó. Và nhóm Thắng, Oanh, Nini, Duyên, Thục Khanh bắt đầu đi quyên tiền giúp người cùi Việt Nam. Tôi ghé tai MC Nhơn:

"Sau khi lạc quyên xong, anh cho tôi trình diễn một màn cám ơn các nhà hảo tâm được không?"

Tôi đã bí mật mang theo cây sáo bạc, không cho Thiện biết trước. Nhơn nói:

"Còn gì bằng nữạ Sao hồi giờ Phương Thi giấu tài hoàỉ"

Quyên tiền xong, anh Đức lên tuyên bố:

"Kết quả cuộc lạc quyên bất ngờ hôm nay cho làng phong Gia Lai là 3371 kroner. Xin cho một tràng pháo taỵ"

Tràng pháo tay chưa chấm dứt, anh Đức khoát tay:

"Chưa hết! Chúng tôi còn nhận được tấm sếch 500 kr của bạn Năng."

Tiếng ồ ngạc nhiên pha tiếng vỗ tay thật lâu trong hội trường. Liên, biệt hiệu Thím Liên, đứng lên thi thố sở trường:

"Ê! sếch có tiền bảo chứng không đó, Năng Nô??"

Năng Nổ ngồi im uống bia, không... phản pháo, trong khi anh Đức rút ra một tờ giấy viết tay đọc, có vẻ như dịch từ tiếng Na-uy:

"Tôi ký tên dưới đây xin góp 500 kr cho đồng bào cùi tại Gia Laị Ký tên Vương Duy Năng."

Thím Liên cong cớn:

"Tờ giấy lộn đó còn tệ hơn tấm sếch không tiền bảo chứng nữạ"

Thục Khanh nhảy lên cướp micro, nói:

"Xin các bạn nghe tôi nói: Khi tôi đi thâu tiền, tới anh Năng, ảnh chỉ có 20 kroner muốn giữ lại để lỡ đạp bánh tráng có tiền đền, mà lại muốn ủng hộ nhiều, nên ảnh hứa khi lãnh học bổng sẽ cho 500. Anh tự viết giấy cam đoan, không thôi ra khỏi hội trường quên mất. Chứ tôi không đòi, vì tôi đây biết anh Năng hứa là làm."

Tiếng vỗ tay xen tiếng cười vui vẻ. Thục Khanh xuống, lại có Long "ngáo" giằng micro:

"Thế thằng Năng Nổ đã 'hứa hẹn' gì với Thục Khanh?"

Cả đám lại cười hô hố. Thục Khanh tỉnh bơ lại ngồi gần Năng Nổ. Cặp môi tuyệt đẹp của nó trề ra, khiến nhiều anh con trai điên cái đầu, đâm ghen với Năng Nổ. Thiện lên sân khấu cám ơn:

"Cám ơn! Cám ơn! Tôi yêu tất cả các bạn."

Có tiếng hô:

"Thiện Cùi mà làm như Michel Jackson không bằng - 'I love you all!'"


Phút hồi hộp đã tới, MC Nhơn giới thiệu:

"Để thay cho lời cám ơn của những người bệnh phong gởi tới các bạn hảo tâm, Phương Thi sẽ độc tấu sáo bài 'Mẹ trăm con,' dân ca Jarai, do Phạm Duy soạn lạị"

Tiếng huýt sáo inh ỏi làm tôi vừa mắc cỡ vừa vui sướng. Trong tiếng hô hoán, tôi nghe loáng thoáng tên nào tinh nghịch xen vào "đặc biệt tặng Thiện cùị" Tôi tự trấn tĩnh bằng cách tưởng tượng đang đứng trên một ngọn đồi ở cao nguyên Đác Lác, giữa hằng ngàn đồng bào Thượng nhìn tôi hiền từ và chờ đợị Thiện đứng bên cạnh, đặt tay trên vai tôị Và tôi bắt đầu điệu nhạc, mà tôi nhớ lời là "Anh em ta cùng mẹ cha, nhớ chuyện cũ trong tích xưa..." Những bước chân người giắt díu nhau đi lên núi, xuống đồng. Và gió lùa trên ngàn. Khi khúc nhạc ngắn ngủi chấm dứt, tiếng vỗ tay và tiếng khích lệ vang lên:

"Hay quá!"

"Bis! Bis!"

Tôi cúi đầu, nói chậm rãi:

"Cám ơn các bạn. Nhưng rất tiếc, nhạc Việt, tôi chỉ thuộc một bài sáo đó. Tôi cũng rất tiếc và ân hận đã đánh mất một cây sáo tre, do chính người cùi làm. (Tôi quay sang Thiện), nếu còn cây sáo đó, tôi đã thổi hay hơn."

Ai ngờ, Thiện tiến lên, rút từ túi trong áo vét ra một cây sáọ Đúng là cây sáo tre ngắn đó. Tôi cầm cây sáo trong tay, nói:

"A! May quá, Thiện đã tìm lại được cây sáo trẹ Các bạn cho phép tôi thổi lại nhé?"

"Tới luôn đi! Bà nội làm điệu hoài!"

Tôi kê ống tre còn ấm hơi người lên môi và bắt đầu lại bài Mẹ Trăm Con.

Nhạc dứt, Năng Nổ nói huỵch toẹt:

"Tôi nghe cũng rứa thôị Có hay hơn gì đâủ Rè hơn thì có."

Tôi nói:

"Vâng, tiếng sáo rè vì bữa trước tôi đánh rớt nó từ trên lầu tư xuống."

Tôi về chỗ ngồi bên cạnh Thiện, nói nhỏ:

"Tôi chưa xin lỗi... ông về vụ tôi vứt cây sáo đị"

Thiện nói, giọng ngọt hơn bình thường:

"Tôi thấy bà lén đi tìm cây sáo ngoài bụi câỵ"

Tôi vui sướng, chữa thẹn:

"Ê! Cái ông này theo dõi tôi bất hợp pháp!"

Rồi mân mê cây sáo, tôi tiếp:

"Năng Nổ nhận xét đúng. Hồi nãy tôi thổi hơi ngang ngang, lơ lớ làm sao ấy,... ông a.."

Thiện ghé tai tôi:

"Lơ lớ như thế mà lại ngọt. Như giọng bà khi nói tiếng Việt."

Trống ngực tôi đập mạnh, không biết do sự xúc động vì vừa thổi sáo, hay do hơi ấm của Thiện phà vào tóc maị Thiện nói tiếp:

"Vừa rồi vì xúc động quá, tôi nói những điều dao to búa lớn như... người lớn. Bà thấy có kỳ không?"

Tôi nhìn sâu vào mắt Thiện đang mở to, hỏi:

"Những điều ông nói đó, ở đâu rả"

Thiện đặt tay trên ngực:

"Từ trong nàỵ"

"Điều gì từ trong lòng nói ra, chẳng bao giờ kỳ."

Miệng tôi nói vậy, nhưng trong lòng tôi bây giờ có biết bao nhiêu điều, mà nói ra kỳ lắm.