I.

Биографски податоци. — Исклучен од Солунската гимназија, Ѓорче Петров доаѓа во Пловдив. — Влијанието на Захариј Стојанов и Д. Ризов на „македончињата“, ученици во Пловдив. Овде се зародува мислата во Ѓорчета за востаничко движење во Македонија. — Станување учител во Штип, почнува да ја проповедува оваа мисла.

29 мај 1908 год.

Родом сум од село Варош (од Прилеп); сега сум на 42-43 год. Татко ми Петре Николев, е родом од село Тројаци (Прилепско), а мајка ми Злата Тоскова, од Варош. Татко ми се занимаваше со дуќанџилок, со вино, ракија и др. Основно образование добив во селото мое, учев по пластир, еванѓелија. После учев во Прилеп, каде што беа учители Никола Ганчев и Јосиф Ковачев, околу 5 години. Кога свршив во Прилеп, тоа беше во 1880 г., руско-турската војна се беше свршила, дојдов во Софија да постапам во гимназија како стипендист. Имав јака желба да учам, а имаше и јако расположење меѓу учениците во Прилеп да доаѓат овде да учат, се разбира, безплатно. Не успејав и се вратив. Ганчев и Коначев порано беа го напуштиле Прилеп; јас кај Ковачев биле не сум учел, тој ги држеше последните две години. Се вратив после месец и пол стоење во Софија и си станав бакал во Прилеп. На божикот 1881 година иди во Прилеп Димитар Ризов, на пат од Софија за Битола, каде што тој живееше како трговец и почесен драгоманин на руското конзулство и играше веќе видна обштествена улога, не само во Битола, ами и во цела Македонија. Тој беше век`е авторитет по егзархиските работи, по општинските и политичките работи во Битола преку руското конзулство. Ризов беше доаѓал во Софија цреку Цариград со Методи Кусев мимо егзархот да дејствува пред бугарската влада оваа да дава подкрепа за нови училишта во Македонија не преку егзархот, ами по други патишта посочени од него наиме, ми се чини, тој препоручуваше така што бугарската влада да се споразумева со турската влада и т.н. и т.н.. Ризов беше издејствувал средства од бугарската влада да се отвори преку неа класно училиште во Битола. Овој идеше заедно со четворица учители од Бугарија да го отвара ова училиште. Бидејќи во Битола немало ученици за втори клас, Ризов и` предложил на Прилепската обштина и на училишната управа да ги убедат татковците на учениците од последниот клас на прилепското училиште, меѓу ними и мене, да појдиме во Битола. Појдовме 14 души и образувавме втори клас само прилепчанчина: првиот клас се состоеше од битолчанчиња та стана училштето второкласно. Бидејќи на татко ми не му се даваа пари, сакаше да ме задржи за бакал; јас бев на издршка на обштината. Следната учебна година Методи Кусев беше успејал во егзархијата да ја протурка идејата, класново училиште да биди не во Битола, ами во Прилеп, со нови учители, а наиме да има и III клас. Ова беше конкуренција на ризовското училиште. Ние, како прилепчанчиња, се разбира, бевме принудени и од татковците па и од локален патриотизам да ја напуштиме Битола и дојдовме во Прилеп. Училиштето ризово си продолжи, но само први и втори клас, во Прилеп имаше три класа! Следната учебна година во Солун за прв пат се отвори четврти клас. Го продолжив учењето таму со полустипендија и тоа до половината на шести клас, поради тоа, што бев немирен; во дејствителност јас не бев особено подвижен, но ме мислеја оти сум замешан во ученичките 6унтови. Ме исклучија заедно со 12-13 другари од разии класови, меѓу кои беше и Пере ТОШЕВ, Во истиот клас со мене и во Прилеп и Во Битола, и то по следнава причина: во Софија се беше образувал кружок против егзархијата и против гимназијската дирекција во Солун. Во овој кружок влегуваа Ризов, Китанчев, Танев, Божил Рајнов (сега е во Варна, радославист). Директор на гимназијата беше Кандиларов, родом од кнежеството, сега директор во русчушката женска гимназија. Тој има свршено во Русија духовна академија, имаше језуитски приеми. Учениците и во пансионот и во училиштето негодуваа против директорот. Јас пишував дописки уште во V клас: во весник ,,Балкан“ против управата во гимназијата и против обштината. Беа ни повлијаеле Танев, Ризов, Китанчев, што беа божества за нас, а овие беа против гимазијалниов директор. Надушија оти јас пишувам, и следната година ме лишија од стипендијата. Во шести клас осем со допискиве бев зафатил да пишувам брошура против гимназијата по прилика на една брошура од пловдивската гимназија. Збирав материјал. По една случајност еден дел од овај материјал му допадна во рацете на директорот. Положението ми стана многу опасно. Работава се провлече до второто полугодиште, стана нов бунт во гимназијата, не исклучија 8 души, а кон нас се присоединија и други, меѓу кои беше и Љапчев, еден клас подолу од нас.

Од ко не` исклучија, заминавме за Пловдив. По сугестија од егзархијата, Величков, тогаш директор на просветата, не не` прими, зошто ако беше не' примил, половината од солунската гимназија ќе избегаа. Ние останавме да се занимаваме со надеж да не` допуштат до испит та се надеваме да постапиме по гимназија идната година.

Летото беше станало првото востаничко движење во Македонија, предвесник на соединението. На чело на движењето беше застанал Калмуков. Целата компанија бевме вовлечени во ова движење. Како ученици до тогаш во нас не беше влегла мисла за револуционерна организација за ослободување на Македонија. Во годината 1881 беше станало комитско движење во Прилеп, и ние живо се интересувавме затоа, макар и деца, а Пере Тошев беше бнл во Врска со тие комити, но тоа немаше последици за нас.

Во Пловдив тогаш се појави во нас желба за осверта против грците, пловдивските грци, бидејќи се видовме на слобода и во сила на бугарска територија. Спиро Костов (сега пожарник) прв не' вовлече во движењето на Калмуков. Идеалите-авторитетите, звездите ни беа Захариј СТОЈАНОВ И Д. Ризов. Првата работа ни беше да го обориме старото македонско друштво во ПЛОВДИВ и да го замениме со ново. Старите македонски друштва во Источна Румелија беа секое за својот град, напр. за Пловдив, за Стара Загора и т.н. и беа под влијание на владата, главно за избори. Ризов, Паница и Захариј Стојанов беа си поставиле задача да ги организираат сите македонски друштва со центрови Пловдив, Русе, Софија. Ризов беше иницијатор и дејателен. Борбата против старите друштва беше да се постигне оваа цел. Ние учениците „македончина“, бевме поѓурултаџии.

Летото, кога да заминат Калмуков и Куртев, имаше веќе во гимназијата ученици, запишани за востаници, во тој број и ние: јас, Пере Тошев, Љапчев и Никола Генадиев, кој беше со нас и биле ни беше водачот. Но Ризов не позволи да се завлекуваат учениците во чети. Место тоа на сите ни возложија улога да одиме по градиштата низ нсточна Румелија да збираме помош во пари и оружје за наоружаните чети, што се готвеа да заминат. Јас бев испратен во Казанлак за пари, препорачан бев до поп Караджов и Стоков, тогаш „казионни“, и во Карлово-да го оберам со тамошни луѓе еден склад со оружје, кој се најдуваше во една џамија.

18-годишен бев тогаш. Во Карлово добив телеграма да се вратам, а во Пловдив ми се соопшти, оти работата се изменила, но не ми кажаа како и што станало. После го разбрав следново: во Пловдив душата на тоа движење биле Тончев и, мислам, Странски, како "казионни" биле во врска со Софија. Намерата била да се испратат неколку чети во Македонија за да се поодвлече вниманието од Соединението, готвено од нив тајно. Тоа беше значи, пред Соединението, летото. Ние сме биле просто лагани, - тоа ни го рече Ззхариј Стојанов, што се секираше и пцуеше, оти си играле со едно такво дело. Се гледа, оти Захариј Стојанов верувал оти движењето е сериозно. Тој ги пцуеше. Во истово време се готвел споразум со Пашиќ, кој беше емигрант во Софија, да му се дадат средства и луѓе та да нахлуе со емигрантите срби во Србија-да се размешаат работите во Србија та да стане полесно Соединението. Ризов бил внатре во оваа работа. Македонското движење во Пловдив се обнови.

През распустот, по советите на лекарот, прибидејќи бев болен, патев од стомачен катар, си отидов дома во Прмлеп и се излекував главно со грозје. През септемири бев веќе добар и ме назначија обштински учител во Штип, во новоотвореното четворокласно училиште. Тогаш, одеднаш се отвоорија четири класа. Во Штип поминав две години — 1885/6, 1886/7 учебна година. Другари немав од послежните дејци; тие останаа во Пловдив и завршија таму.

Нека забележам, оти порано, додека бев уште во Пловдив, пловдивскиот централен комитет на македонските друштва, на кои што беше душата Захариј Стојанов, дејствувал да се подготви востание,— имено Калмуковото дело сакаше да биде негово. През време на движењето на Калмуков заминаа, испратени од пловдивскиот комитет, Димитар Штерев и Голов (книжар) да осниваат револуционерни комитети во Македонија за востание. И тие испоминаа Солун, Велес, Прилеп, Крушево, Битола. Што нанравиле не знам, но сигурно ништо особено не ќе имаат направено.

На одењето од Пловдив имав полномошно од централниот комитет во Пловдив да организирам комитети за востание во Македонија, каде што можам. На чело на полномошното ми стоеше портретот, изваден со моментална фотографија, со потписите на Спиро Костов и Зах. Стојанов со печатот.

Во Штип, воеднаш, во еден месец и пол, оснував комитет со 46 души членови. Некаква дејателност не пројави комитетов, бидејќи и војната меѓу Србија и Бугарија повлија та застана сосем таа работа.

Третата година останав без работа во првото полугодие, а второто полугодие во февруари-март 1888 год. заминав за Солун, каде што станав коректор во печатницата на Самарџиев. Мемаше уште ништо по делото. През учебната 1888/9 година станав егзархиски учител во скопската прогимназија по протекција на архимандритот Методиј Кусев.

Почеток | <<Назад | Напред>>