LEZGİLER, sanıldığının aksine LAZ değil; DAĞISTAN'ın
güneydoğusundaki AKTİ, DOKUZPARA, KASIMKENT, KURAM, MAGARAMKENT, RUTUL
dolaylarında, ve AZERBAYCAN'ın kuzeydoğusunda KUBA, NUKA ve ŞEMAKA dolaylarında
yaşıyan
Müslüman bir TÜRK boyudur... %50'si DAĞISTAN'da, %42'si AZERBAYCAN'da
yaşar. (1)
LEZGİLER'in Arap akınları ile İSLAM'la tanıştığı, 1400'lerde ŞİRVAN ŞAHI HALİL döneminde Müslüman oldukları sanılmaktadır.
Bölgede 1775'de KUN HANLIĞI kurulduysa da, LEZGİLER'in büyük bir kısmı KUBA, KAZIKUMUK, DERBENT HANLIKLARI'na katıldılar. 1812'de KUN HANLIĞI Ruslar'ın himayesine girdi, kısa bir süre sonra da RUSYA'ya ilhak edildi. Bunun üzerine LEZGİLER, ŞEYH ŞAMİL'e katılarak Ruslar'la çaprışmaya başladılar... Bu mücadele 1864'de ŞEYH ŞAMİL'in teslim olmasıyla sona erdi.
LEZGİCE, ÇEÇENCE'ye yakın bir dildir. Yani diğer bütün KAFKAS dilleri gibi URAL-ALTAYİK özellikler taşır. On kadar lehçesi vardır. KURİ, AGUT, TABASARAN dilleriyle birlikte bir alt grup oluşturur.
LEZGİLER'in eski bir edebiyatı vardır ama, bu çoğunlukla AZERİ lehçesi, ARAPÇA ve FARSÇA'dan yararlanarak gelişmiştir. LEZGİCE eser azdır.
Meşhur LEZGİ yazarlar arasında Kelâm âlimi KORKURLU SAİT, tasavvuf Şairi ETİM EMİN, Azerice yazan tarihçi HASAN ALKADERİ, şair SEYFULLAH ÇOBANZADE, şair EMİN ARSLAN, şair HACI AKTİİ vardır.
DAĞISTAN'ın millî şairi SÜLEYMAN STAL'SKİİ, Kuruglu TAHİR ALİMOV, ALİBEG FATAHOV, ŞAH EMİR MARADOV da LEZGİ kökenli yazarlardır.
------------------
(1) - BÜYÜK LAROUSSE ANSİKLOPEDİSİ, cilt 14, sf. 72461-2, Milliyet Yayınları