KİTABE'de BİLGE KAĞAN'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve KÜL TİGİN'in ölümünden sonraki olaylar ilâve edilmektedir... Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren BİLGE KAĞAN'dır. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni YULUĞ TİGİN'in kayıtları da yer almaktadır.
Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41 satır, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır GÖK-TÜRK harfli TÜRKÇE metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, KÜL TİGİN yazıtında olduğu gibi, ÇİNCE bir metne yer verilmiştir. Batı yüzün tepelik kısmının ortalarına da GÖK-TÜRK harfli TÜRKÇE manzum bir metin yazılmıştır.
Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de (pahlarda) GÖK-TÜRK harfli TÜRKÇE küçük metinler bulunmaktadır.
Metin |
Tercüme |
1 Tengri teg Tengri yaratmiş TÜRK
Bilge Kagan sabim:
Kangim TÜRK Bilge [Kagan...]ti Sir Tokuz Oguz iki Ediz kerekülüg begleri buduni [ ...TÜ]RK Teng[ri...] |
[1] TANRI gibi tanrı yaratmış TÜRK Bilge
Kaganı, sözüm:
Babam TÜRK Bilge Kaganı... Sir, Dokuz Oğuz, iki Ediz çadırlı beyleri, milleti... TÜRK Tanrısı... |
2 üze kagan olurtum. olurtukuma öltecice
sakinigma
TÜRK begler budun ögirip sebinip tongtamiş közi yügerü körti. Bödke özüm olunup bunca agir törüg tört bulungdaki [...]dim. Üze kök Tengri as[ra yagiz yir kilindukda ikin ara kisi ogli kılınmış]. |
[2] üzerinde kagan oturdum. Oturduğumda
ölecek gibi
düşünen TÜRK beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ...dım. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kılınmış. |
3 Kişi oglinda üze ecüm apam Bumin Kagan
İstemi Kagan
olurmiş. Olurupan TÜRK budunung ilin törüsin tuta birmiş, iti birmiş. Tört bulung kop yagi ermiş. Sü sülepen tört bulungdaki budunug [kop almiş, kop baz kılmış]. Bayligig [yü]kündürmüş, tizlig[ig sökürmiş. İlgerü Kadirkan yiska tegü kirü] |
[3] İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin
Kagan, İstemi
Kagan oturmuş. Oturarak TÜRK milletinin ilini, töresini tutuvermiş, düzene sokuvermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş. Doğuda Kadirkan Yış'a kadar, batıda |
4 Temir Kamigka tegi kondurmiş. İkin ara idi
oksuz ÖKÜK
TÜRK iti anca olurur ermiş. Bilge kagan ermiş, alp kagan ermiş. Buyruki bilge ermiş erinc, alp ermiş erinc. Begleri yime buduni [yime tüz ermiş, Ani] üçün ilig anca tutmiş erinc. Ilig tutup törü[g itmiş. Özi anca kergek bolmiş]. |
[4] Demir Kapı'ya kadar kondurmuş. İkisi
arasında pek
teşkilâtsız ÖKÜK TÜRK'ü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kagan imiş, cesur kagan imiş. Buyruku bilgili imiş tabii, cesur imiş tabii. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabii. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefat etmiş. |
5 Yogci sigitci öng re kün togsikdaki Bökli
cöl[l]üg il
Tabgac Tüpüt Apar Purum Kirkiz Üc Kurikan Otuz Tatar Kitany Tatabi bunca budun kelipen sigtamiş, yoglamiş. Antag külüg kagan er[miş. Anda kisre inisi kagan bolmiş eri]nc. Ogliti kagan bolmiş erinc. Anda [kisre inisi ecisin teg] |
[5] Yascı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan
Bökli Cöllü
halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurikan, Otuz Tatar, Kitay, Tatabi, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kagan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kagan olmuş tabii, oğulları kagan olmuş tabii. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi |
6 kılınmaduk erinc, ogli kangin teg
kılınmaduk erinc.
Biligsiz kagan olurmiş erinc, yablak kagan olurmiş erinc. Begleri buduni tüzsüz üçün Tabgac budun tebligin kürligin [üçün armakcis]in üçün inili [ecili kingsürtükin üçün begli budunlug] |
[6] kılınmamış olacak, oğlu babası gibi
kılınmamış olacak.
Bilgisiz kagan oturmuştur, kötü kagan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabii, kötü imiş tabii. Beyleri, milleti âhenksiz olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti |
7 ............?........... | [7] .............?............ |
8 isig küçüg birmiş. İlgerü kün togsik[k]a
Bökli kaganka
tegi süleyü birmiş. Kurigaru Temir Kapıgka süleyü birmiş. Tabgac kaganka ilin törüsin ali birmiş. TÜRK kara kamag budun anca timiş: illig [ertim, ilim amti kani, kimke ilig kazganur men tir ermiş]. |
[8] iş gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda
Bökli kagana
kadar ordu sevk edivermiş. Batda Demir Kapı'ya ordu sevk edivermiş. Çin kaganına ilini, töresini ali vermiş. Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş. |
9 Kaganlig budun ertim, kaganim kani. Ne
kaganka isig
küçüg birür men tir ermiş. Anca tip Tabgac kaganka yagi bolmiş. Yagi bolup itinü yaratunu umaduk yana içikmiş. Bunca isig küçüg birtükgerü sakinmati TÜRK budunug ölür[eyin, urugsir]atayin tir ermiş. Yokadu barir ermiş. Üze |
[9] Kaganlı millet idim, kaganım hani, ne
kagana işi, gücü
veriyorum, der imiş. Öyle diyip Çin kaganına düşman olmuş. Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden, yine tâbi olmuş. Bunca işi gücü vermediğini düşünmeden, TÜRK milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş. Yukarıda |
10 TÜRK Tengrisi iduk yiri subi anca itmis
erinc. TÜRK
budun yok bolmazun tiyin budun bolcun tiyin kangim İltiriş kaganig ögüm İlbilge Katunug TENGRİ töpüsinde tutup yügerü kötürti erinc. Kangim kagan yiti yigirmi erin [taşikmiş Taşra yoriyur tiyin kü esidip balikdaki tagikmiş, tagdaki] |
[10] TÜRK Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle
tanzim etmiştir.
TÜRK milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam İltiris kaganı, annem İlbilge Hatunu göğğün tepesinde tutup yukarı kaldırmıştır. Babam kagan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dagğdaki |
11 inmiş. Tirilip yitmiş er bolmiş. TENGRİ
küç birtük üçün
kangim kagan süsi böri teg ermiş, yagisi kony teg ermiş. İlgerü kurigaru sülep tirmiş, kubratmiş. Kamagi yiti yüz er bolmiş. Yiti yüz er bolup [ilsiremis kagansiramiş budunug küng ed mis kuladmiş budu]nug TÜ[RK tö]rüsin [içginmiş] |
[11] inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. TANRI
kuvvet verdiği
için, babam kaganın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kagansızlasmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, TÜRK töresine bırakmış |
12 budunug ecüm apam törüsince yaratmış
bosgurmiş.
Tölis Tarduş budunug anda itmiş. Yabgug sadig anda birmiş. Biriye Tabgac budun yagi ermiş. Yiriya Baz Kagan, Tokuz Oguz budun yagi ermiş. Ki[rkiz Kurikan Otuz Tatar Kitany Tatabi kop yagi ermiş. Ka]ngim [kagan bunca ... kırk artuki] |
[12] milleti, ecdadımın töresince yaratmış,
yetiştirmiş.
Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş. Yabguyu, sadi orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kagan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurikan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabi hep düşman imiş. Babam kagan bunca ... kırk |
13 yiti yolu sülemiş, yigirmi süngüs
süngüsmiş. TENGRİ
yarlıkaduk üçün illigig ilsiretmiş, kaganligig kagansiratmiş yagig bazi kılmış, tizligig sökürmiş, başligig yükündürmiş. Kangim kagan [anca ilig törüg kazganip uca barmış]. Kangim [kaganka] baş[lay]u Baz Kaganig balbal [tikmiş. Kangim] |
[13] yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş
yapmış. TANRI
için illiyi ilsizletmiş, kaganlıyı kagansızlatmış, düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kagan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kagan için ilkin Baz Kaganı balbal olarak dikmiş. Babam |
14 kagan uçtukda özüm sekiz yaşda kaltim. Ol
törüde üze
ecim kagan olurti. Olurupan TÜRK budunug yice itdi, yice igit[t]i. Ciganyig bay kıldı, azig öküs kıldı. Ecim kagan olurtuk[d]a özüm tigin erk[ ... }iy[ ... ] TENGRİ [yarladuk üçün] |
[14] kagan uçtuğunda kendim sekiz yaşında
kaldım. O töre
üzerine amcam kagan oturdu. Oturarak TÜRK milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı. Amcam kagan oturduğunda kendim prens ... TANRI buyurduğu icin |
15 tört yigirmi yaşımka Tarduş budun üze sad
olurtum.
Ecim kagan birle ilgerü Yasil ögüz Santung yazika tegi süledimiz. Kurigaru Temir Kapıgka tegi süledimiz. Kögmen asa Kirkiz yiringe tegi s[üledimiz. Kamagi biş] otuz sü[ledimiz. üç yigirmi süngüşdümüz. İlligig ilsiretdimiz. kaganligig kagansiratdimiz, Tizligig] |
[15] on dört yaşımda Tarduş
milleti üzerine sad oturdum.
Amcam kagan ile doğuda Yeşil Nehir'e, Santug ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettik. Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik. Yekûn olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kaganlıyı kagansızlaştırdık. Dizliye |
16 sökürtümüz, başligig yükündürtümüz. Türgiş
kagan
TÜRK[üm] budunum erti. Bilmedükin üçün bizinge yangildukin yazindukin üçün kagani ölti, buyruki begleri yime ölti. On Ok budun emgek körti. Ec[ümiz apamiz tutmiş yir sub idi]siz kalmazun [tiyin Az budunug itip yaratip ... Bars Beg] |
[16] diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik.
Türgiş kaganı
TÜRK'üm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği, ihanet ettiği için kaganı öldü, buyruku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars Bey |
17 erti. kagan atig bunda biz birtimiz.
Singilim kuncuyug
birtimiz. Özi yazindi, kagani ölti, buduni küng kul boldi. Kögmen yir sub idisiz kalmazun tiyin Az Kirkiz budunug i[tip] yaratip keltimiz. Süngüştümüz. [... ilin yana birtimiz. ilgerü] Kadirkan y[isig asa] b[udunu]g anca [kondurtumuz, anca itdimiz. Kurigaru] |
[17] idi. Kagan adını burda biz verdik Kız
kardeşim prensesi
verdik. Kendisi ihanet etti, kaganı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık... ilini geri verdik. Doğuda Kadirkan Yış'ı aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda |
18 Kengü Tarbanka tegi TÜRK budunug anca
kondurtumuz, anca itdimiz. Ol ödke kul kullug küng künglüg bolmiş erti. İnisi ecisin bilmez erti, ogli kangin bilmez erti. Anca kazganmiş anca itmiş ilim[iz törümüz erti. TÜRK Oguz begleri bud]un esid: Üze TENGRİ basma[sar asra] yir telinmeser |
[18] Kengü Tarban'a kadar TÜRK milletini öyle
kondurduk,
öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. TÜRK, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, |
19 Türk budun iling in törüng ün kim artati
udaci [ert]i?
TÜRK budun ertin, ökün! Küregüngün üçün igidmiş kaganinga ermiş [barmış edgü] ilinge kenkü yangildig, yablak kigürtüg. Yaraklig kandin kelip yanya iltdi? Süngüglüg kandin [kelipen] süre [iltdi? İduk Ötüken yı]ş budun bardıg. İlgerü [barigma] bardıg. Kurigaru |
[19] TÜRK milleti, ilini töreni kim
bozabilecekti?
TÜRK milleti, vazgeç, pişman ol! Disipsizliğinden dolayı, beslemiş olan kaganına, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hale soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken Yış'ın milleti, gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya, |
20 barigma bardıg. Barduk yirde edgüg ol
erinc:[Kani]ng
ögüzce yügürti. Süngüküg tagca yatdi. Beglik uri ogling in kul kildig. [İsilik kız oglung in] küng kıldıg. Ol bilmedükügün üçün yablakingin üçün ecim kagan uca bardı. Başlayu Kirkiz kagan[ig balbal tikdim]. TÜRK budun ati küsi yok bolmazun tiyin kangim kaganig |
[20] giden, gitti! Gittiğin yerde hayrın su
olmalı: Kanın
nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcan kagan uçup gitti. Önce Kırgız kaganını balbal olarak diktim. TÜRK milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kaganı, |
21 ögüm katunug kötürügme TENGRİ il birig[me
TE]NGRİ
TÜRK budun ati küşi yok bolmazun tiyin özümün ol TENGRİ kagan olurt[di erinc.Neng] yilsig budunda üze olurmadım. İcre assiz taşra tonsuz yabiz yablak budunda [üze olurtum]. [İnim Kpl Ti]gin iki sad inim Kül Tigin [birle] sözleşdimiz. [Kangimiz] |
[21] annem hatunu yükselten TANRI, il veren TANRI,
TÜRK
milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o TANRI kagan oturttu tabii. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum. Küçük kardeşim Kül Tigin, iki sad, küçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk. Babamızın, |
22 ecimiz kazganmış budun ati küsi yok
bo[lmaz]un tiyin,
TÜRK budun üçün tün udimadim. Küntüz olurmadım. Inim [Kül Tigin birle iki sad] birle ölü yitü kazgandım. Anca kazganıp biriki budunug ot sub kılmadım. Men [özüm kagan olurtukuma] yir sayu barmış bu[dun yadagin yaling in?] ölü yitü [yana] |
[22] amcamızın kazanmış olduğu milletin adı
sanı yok
olmasın diye TÜRK milleti için gece uyuyamadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki sad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım. Ben kendim kagan oturduğumdan her yere gitmiş olan millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri |
23 kelti. Budunug igideyin tiyin yirigaru
Oguz budun tapa
ilgerü Kitany Tatabi [bu]dun tapa birigerü Tabgac tapa iki yigir[mi süledim...] süngüşdüm. Anda kisre teng ri yarlakaduk üçün kutum ülügüm bar üçün ölteci budunug [tilgür]ü igit[t]im. Yaling budunug tonlug kıldım. Cigany bud[unug] bay kı[ldım]. |
[23] geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde
Oguz kavmine
doğru; doğuda Kitay, Tatabi kavmine doğru, güneyde Çin'e doğru on iki defa ordu sevk ettim... savaştım. Ondan sonra TANRI buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım. Fakir milleti zengin kıldım. |
24 Az budunug öküs kıldım. İgar illigde
i[gar] kaganligda
yig kıldım. Tört bulung daki budunug kop baz kıldım, yagisiz kıldım. Kop manga körti. Yiti yigirmi yasima Tangut tapa süledim. Tangut budunug bozdum. Oglin yo[tuz]in yilkisin barimin anda altim. Sekiz yegirmi yaşıma Altı C[ub Sogdak] |
[24] Az milleti çok kıldım. Değerli
illiden, değerli kaganlidan
daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. On yedi yaşımda Tangut'a doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karisini, at sürüsünü, servetini orda aldım. On sekiz yaşımda Altı Cub Sogdak'a |
25 tapa süledim. Budunug anda bozdum. Tab[gac
O]ng
tutuk biş tümen sü kelti. İduk Basda süngüşdüm. Ol süg anda yok kıldım. Yigirmi yaşıma Basmil İduk [Ku]t ogusum budun erti, arkis idmaz tiyin süledim. K[ ... ]m icgertim, kaling[in] ebirü kelürtüm. İki otuz yaşıma Tabgac |
[25] doğru ordu sevk ettim. Milleti orda
bozdum. Çinli Ong
vali, elli bin asker geldi. İduk Baş'ta savaştım. o orduyu orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmil İduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki yaşımda Çin'e |
26 tapa süledim. Caca sengün sekiz tümen [sü]
birle
süngüşdüm. Süsin anda ölürtüm. Altı otuz yaşımda Cik budun Kirkiz birle yagi bolti. Kem kece Cik tapa süledim. Örpente süngüşdüm. Süsin sancdim. Az [b]u[dunug alti]m. [ ... ic]gertim. Yiti o[tuz yaşım]a Kirkiz tapa süledim. Süngüg batimi |
[26] doğru ordu sevk ettim. Caca general,
seksen bin asker
ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek Çik'e doğru ordu sevk ettim. Örpen'de savaştım. Askerini mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi yaşımda Kırgız'a doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı |
27 karig söküpen Kögmen yışıg toga yo[rip]
Kirkiz
budunug uda basdim. Kaganin birle Songa yışda süngüşdüm. Kaganin ölürtüm, ilin anda altim. Ol yilka Türgiş tapa Altun yışıg asa [İr]tis ögüzüg kece yori[dim. Türgiş budunug uda] basdim. Türgiş kagan süsi otca borca kelti. |
[27] karı söküp, Kögmen Yış'ını aşarak
yürüyüp Kırgız
kavmini uykuda basdım. Kaganı ile Songa Yış'da savaştım. Kaganını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda Türgiş'e dogru Altın Yış'ı aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kaganının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi. |
28 Bolcuda süngüşdümüz. Kaganin yabgu[si]n
sadin anda
ölürtüm. İlin anda altim. Otuz yaşıma Biş Balik tapa süledim. Altı yoli süngüsdüm. [... sü]sin kop ö[lü]rtüm Anda içreki ne kişi tin[...]i yok [bolda]ci er[ti...]a okigali kelti. Biş Balik ani üçün ozdi. Otuz artuki |
[28] Bolcu'da savaştık. Kaganını, yabgusunu,
sadini orda
öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balık'a doğru ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ... çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuz |
29 bir yaşıma Karluk budun bung suz [er]ür
barur erkli
yagi boldi. Tamag İduk Başda süngüşdümiz. Karluk budunug ölürtüm, anda altim[ ... Bas]mil kara [ ...bud...] Karluk budun tir[ilip kelti ... ]m ö[lürtüm]. T[okuz Ogu]z mening budunum erti. TENGRİ yir bulgakin ücün öding[e] |
[29] bir yaşımda Karluk milleti
sıkıntısız, hür ve serbest iken
düşman oldu. Tamag İduk Baş'ta savaştım. Karluk milletini öldürdüm, orda aldım ... Basmil kara ... Karluk milleti toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne |
30 küni tegdük üçün yagi boldi. Bir yilka
tört yoli
süngüşdüm. Ang ilki Togu Balikda süngüşdüm. Togla ögüzüg yüzüti keçip süsi [ ... ]. İkinti Andirguda süngüşdüm. Süsin sancdim. [ ... Üçünc Cus başında sü]ng üşdüm. TÜRK budun adak kamsat[t]i, yablak |
[30] kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir
yılda dört
defa savaştım: En önce Togu Balık'ta savaştım. Togla nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... ikinci olarak Andirgu'da savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Cus başında savaştım. TÜRK milleti ayak titretti, perişan |
31 boldaci erti. Oza yany a keligme süsin
agit[t]im. Öküs
ölteci anda tirilti. Anda Tongra yilpaguti bir ogusug Tong a Tigin yog[inda] egire tokidim. Törtünc Ezginti Kadizda süngüşdüm. Süsin anda sancdim, yabritdim [ ... ] yarbit [ ... yaşı]ma Amgi korgan kışladıkda yut boldi. Yazinga |
[31] olacaktı. İlerleyip yayarak gelen
ordusunu püskürttüm.
Cok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tongra Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti Kadız'da savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ... yıprat ... Otuz iki yaşımda Amgi kalesinde kışladıkta kıtlık oldu. İlk baharında |
32 Oguz tapa süledim. İlki sü taşikmiş erti,
ikin sü ebde
erti. Üç Oguz süsi başa kelti. Yadag yabiz boldi tip algali kelti. [Sing]ar süsi ebig barkig yuligali bardi, singar süsi süngüsgeli kelti. Biz az ertimiz, yabiz ertimiz. Og[uz ... t yag[i ... TENGRİ] küc birtük üçün anda sancdim, |
[32] Oğuz'a doğru ordu sevk ettim. İlk ordu
dışarı çıkmıştı,
ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya, kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ... TANRI kuvvet verdiği için orda mızrakladım, |
33 yany dim.TENGRİ yarlikaduk üçün men
kazganduk üçün
TÜRK budun kazg[anmiş eri]nc. Men iniligü bunca başlayu kazganm[asa]r TÜRK budun ölteci erti, yok [bolda]ci erti. [TÜRK] begler [budun anc]a sakining, anca biling. Oguz bu[dun ... ]d idmayin tiyin süle[dim]. |
[33] dağıttım. TANRI bahsettiği için, ben
kazandığım için
TÜRK milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam TÜRK milleti ölecekti, yok olacaktı. TÜRK beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin! Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim. |
34 Ebin barkin bozdum. O[guz] budun Tokuz
Tatar birle
tirilip kelti. Aguda iki ulug süngüş süngüşdüm. Süsin [boz]dum. İlin anda altim. anca kazgan[ip ... TENGRİ] yarlikaduk üçün ö[züm] otuz artuki ü[ç yaşıma ... ]uk erti. Ödsig ötülüg küc |
[34] Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz
Tatar ile
toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... TANRI buyurduğu için otuz üç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç |
35 igidmiş al[p kaganinga ya]ng ildi. Üze
TENGRİ iduk yir
sub [ecim ka]gan kut taplamadi erinc. Tokuz Oguz budun yirin subin idip Tabgacgaru bardi. Tabgac [ ... ] bu yirde kelti. İgideyin tiyin sak[inip ...] budun [ ... ] |
[35] beslemiş olan, kahraman kaganına ihanet
etti. Üstte
TANRI, mukaddes yer, su, amcam kaganın devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip Çin'e doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye düşünüp ... millet ... |
36 yazukla[... bi]riye Tabgacda ati küsi yok
boldi. Bu
yirde manga kul boldi. Men özüm kagan olurtukum üçün TÜRK budunug [ ... ]i kılmadım. [Ilig] törüg yigdi kazgandim. Id[ ... ] tirilip yi[ ... ] |
[36] suçla ... güneyde Çin'de adı sanı yok
oldu. Bu yerde
bana kul oldu. Ben kendim kagan oturduğum için TÜRK milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ... toplanıp ... |
37 [anda süngü]şdüm. Süsin sancdim. Icikigme
içikdi,
budun boldi. Ölügme öldi. Seleng e kodi yoripan Kargan kışılta ebin barkin anda bozdum. [ ... ] yışka agdi. Uygur il[t]eber yüzce erin ilg[er]ü t[ezip bardi? ... ] |
[37] orda savaştım. Askerini
mızrakladım. Teslim olan teslim
oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selenga'dan aşağıya yürüyerek Kargan vadisinde evini, barkını orda bozdum ... yışa çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti ... |
38 [ ... ]ti. TÜRK budun aç erti. Ol yilkig
alip igit[t]im.
Otuz artuki tört yaşıma Oguz tezip Tabgacka kirti. Ökünüp süledim. Sukun [ ... og]lin yotuzin anda altim. İki ilteberlig budun [ ... ] |
[38] ... TÜRK milleti aç idi. O at sürüsünü
alıp besledim. Otuz
dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle.., oğlunu, karısını orda aldım. İki valili millet ... |
39 [ ... ] Ta[tab]i budun Tabgac kaganka
körti. Yalabaci
edgü sabi ötügi kelmez tiyin yayin süledim. Budunug anda bozdum. Yilki[sin... ] süsi tirilip kelti. Kadirkan Yış kon [ ... ] |
[39] ... Tatabi milleti Çin kaganına itaat
etti. Elçisi, iyi sözü,
niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadirkan Yış'a kon ... |
40 [ ... ]gakinga yiringerü subingaru konti.
Biriye Karluk
budun tapa sületip Tudun Yamtarig itim, bardi.[ ... Karluk il]teber yok bolmiş, inisi bir korg[anka [ ... ] |
[40] yerine doğru, suyuna doğru kondu.
Güneyde Karluk
milletine doğru ordu sevk et diyip Tudun Yamtar'ı gönderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi bir kaleye ... |
41 [... ar]kisi kelmedi. Ani anyitayin tip
süledim. Korigu
iki üç kişiligü tezip bardi. Kara budun kaganim kelti tip ög[di ... ]ka at birtim. Kiçig atlig[ ... ]. |
[41] kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip
ordu sevk
ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk kütlesi kaganım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı... |
ÖNEMLİ SAYFALAR
BİLGE KAĞAN
ANITI - 2
DOĞU
ANADOLU'NUN TÜRKLÜĞÜ
BATI ANADOLU'NUN TÜRKLÜĞÜ
KUZEY
ANADOLU'NUN TÜRKLÜĞÜ
DÜNYA MEDENİYETİNDE
TÜRKLERİN PAYI
BÜYÜK ARAŞTIRMACI KÂZIM
MİRŞAN'IN TESBİTLERİ