ΠΛΑΤΩΝΑΣ - ΦΑΙΔΡΟΣ
...
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έχω να πω όσα άκουσα από τους παλιούς, και αν αυτά είναι
αληθινά, οι ίδιοι το ξέρουν. Αλλά, αν βρίσκαμε την αλήθεια μόνοι μας, θα μας
ενδιέφεραν, από εκεί και πέρα, οι γνώμες των ανθρώπων;
ΦΑΙΔΡΟΣ: Αστείο
πράγμα αυτό που ρώτησες. Όμως πες μου αυτά που ισχυρίζεσαι ότι έχεις
ακούσει.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν άκουσα πως κάπου στη Ναύκρατη της Αιγύπτου
υπάρχει ένας από τους αρχαίους τοπικούς θεούς. Το όνομά του είναι Θεύθ. Αυτός
είναι που βρήκε πρώτος τους αριθμούς και τον μαθηματικό συλλογισμό και τη
γεωμετρία και την αστρονομία, και ακόμα τα παιχνίδια με τους πεσσούς και τους
κύβους, και τέλος τους χαρακτήρες των γραμμάτων. Και εκείνη την εποχή βασιλιάς
όλης της Αιγύπτου ήταν ο Θαμούς, που έμενε στη μεγάλη πόλη της επάνω περιοχής,
την οποία οι Έλληνες την ονομάζουν Αιγυπτιακές Θήβες. Και τον θεό της τον
ονομάζουν Άμμωνα. Ήρθε σ' αυτόν ο Θεύθ και του έδειξε τις τέχνες του,
υποστηρίζοντας ότι πρέπει να διαδοθούν και στους άλλους Αιγυπτίους. Και ο Θαμούς
ρώτησε ποια είναι η χρησιμότητα της καθεμιάς.
Καθώς ο Θεύθ τις εξηγούσε
μία προς μία, ο βασιλιάς επαινούσε ό,τι έκρινε πως λεγόταν καλά και κατηγορούσε
ό,τι έκρινε πως δεν ήταν καλό. Λέγεται πως ο Θαμούς είπε στον Θεύθ πολλά και
υπέρ και κατά κάθε τέχνης, που αν τα εξετάσουμε αναλυτικά, θα μακρηγορούσαμε.
Πάντως όταν έφθασαν στα γράμματα, ο Θεύθ είπε: "Βασιλιά μου, η γνώση αυτών των
πραγμάτων θα κάνει τους Αιγυπτίους πιο σοφούς και δυνατότερους στη μνήμη, γιατί
βρέθηκε το φάρμακο της σοφίας και της μνήμης".
Όμως ο Άμμωνας απάντησε:
"Θεύθ, που κατέχεις τόσες τέχνες, να ξέρεις πως άλλος έχει την ικανότητα να
δημιουργεί τις τέχνες, και άλλος εκείνη την ικανότητα που θα του επιτρέπει να
κρίνει πόσο πρόκειται να ωφελήσουν και πόσο να βλάψουν όποιους πρόκειται να τις
χρησιμοποιήσουν. Και τώρα εσύ, σαν πατέρας της τέχνης των γραμμάτων, από ευμενή
διάθεση προς το έργο σου, απέδωσες τα αντίθετα από αυτά που μπορεί πραγματικά
τούτη η τέχνη να κάνει. Γιατί τα γράμματα θα προκαλέσουν λήθη στις ψυχές όσων θα
τα μάθουν, εφόσον οι ίδιοι δε θα φροντίζουν για την άσκηση της μνήμης τους, μια
και, αποκτώντας εμπιστοσύνη στη γραφή, θα φέρνουν τα πράγματα στo μυαλό τους όχι
από μόνοι τους, από μέσα τους, αλλά από έξω, διαμέσου ξένων σημείων.
Δε
βρήκες, λοιπόν, το φάρμακο της μνήμης, αλλά της υπενθύμισης. Και έτσι παρέχεις
στους μαθητές σου μια φαινομενική σοφία, όχι όμως και την αλήθεια. Γιατί, με την
τέχνη που προσφέρεις, θα ακούσουν πολλά χωρίς να τα διδαχθούν, και, επομένως,
θα πιστέψουν ότι ξέρουν πολλά, ενώ στην πραγματικότητα, στις περισσότερες
περιπτώσεις θα στερούνται της γνώσης και θα είναι δύσκολο να τους συναναστρέφεται
κανείς, αφού, αντί σοφοί, θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι".
ΦΑΙΔΡΟΣ: Σωκράτη,
εσύ εύκολα δημιουργείς ιστορίες σχετικά με την Αίγυπτο και με όποια άλλη χώρα
θέλεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Φίλε μου, εκείνοι που βρίσκονταν μέσα στο ιερό του Δία
στη Δωδώνη, είπαν πως οι πρώτοι μαντικοί λόγοι εμφανίστηκαν μέσα από μια
βαλανιδιά, που ήταν εκεί. Έτσι, στους ανθρώπους εκείνης της εποχής, που, όπως κι
εσείς οι νέοι, δεν ήταν σοφοί, αρκούσε να ακούν, ωθούμενοι και από την
απλοϊκότητά τους, μια βαλανιδιά ή ένα βράχο, με την προϋπόθεση βέβαια, ότι
έλεγαν την αλήθεια. Όμως εσένα ίσως σε ενδιαφέρει ποιος είναι αυτός που τη λέει
και από ποιο μέρος είναι, γιατί δεν εξετάζεις μόνο το αν λέει την αλήθεια ή
όχι.
ΦΑΙΔΡΟΣ: Καλά έκανες και με μάλωσες. Και η δική μου γνώμη σχετικά με
τα γράμματα είναι ίδια με εκείνη του Θηβαίου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όποιος λοιπόν
πιστεύει ότι μέσα στους χαρακτήρες των γραμμάτων άφησε κάποια τέχνη για τους
μετά από αυτόν, και, επίσης, όποιος δέχεται ότι από τα γράμματα θα προκύψει κάτι
σαφές και βέβαιο, πρέπει να διακατέχεται από μεγάλη απλοϊκότητα και, στην
πραγματικότητα, να αγνοεί το χρησμό του Άμμωνα, αφού νομίζει ότι οι γραμμένοι
λόγοι κάνουν κάτι παραπάνω από το να υπενθυμίζουν, σ' εκείνον που τα ξέρει, τα
θέματα στα οποία αναφέρονται τα γραπτά.
ΦΑΙΔΡΟΣ: Πάρα πολύ
σωστά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, Φαίδρε, η γραφή έχει αυτό το φοβερό
χαρακτηριστικό, και εκεί, στ' αλήθεια, μοιάζει με τη ζωγραφική. Και τούτης εδώ
τα δημιουργήματα στέκονται μπροστά μας σα να είναι ζωντανά, όμως αν τα ρωτήσεις
κάτι, σιωπούν με σοβαρότητα. Το ίδιο κάνουν και οι γραπτοί λόγοι. Τείνεις δηλαδή
να πιστέψεις ότι αυτοί σκέφτονται κάτι και μιλούν, αν όμως τους ρωτήσεις για
κάτι απ' όσα λένε, το οποίο θέλεις να μάθεις, πάντοτε σου εκφράζουν ένα και το
ίδιο πράγμα. Και κάθε λόγος, από τη στιγμή που γραφτεί, κυλάει παντού με τον
ίδιο τρόπο, και σ' εκείνους που τον γνωρίζουν καλά, και σ' εκείνους που δεν
έχουν καθόλου σχέση με το περιεχόμενό του, και δεν ξέρει από μόνος του σε ποιους
πρέπει να απευθύνεται και σε ποιους όχι. Και όταν τον κακομεταχειρίζονται και
άδικα μιλούν άσχημα γι' αυτόν, έχει πάντα ανάγκη από τον πατέρα του, για να τον
βοηθήσει, αφού ο ίδιος δεν μπορεί ούτε να αμυνθεί, ούτε να βοηθήσει τον εαυτό
του.
ΦΑΙΔΡΟΣ: Και πάλι μίλησες πολύ σωστά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, τι;
Βλέπουμε άλλο λόγο, που να είναι γνήσιος αδελφός τούτου εδώ, του γραπτού, και με
ποιον τρόπο δημιουργείται, και πόσο είναι, από τη φύση του, καλύτερος και
δυνατότερος από αυτόν εδώ;
ΦΑΙΔΡΟΣ: Ποιος είναι αυτός, και πως πιστεύεις
ότι δημιουργείται;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αυτός που γράφεται με γνώση μέσα στην ψυχή
εκείνου που μαθαίνει, ο λόγος που μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και που
ξέρει σε ποιους πρέπει να μιλάει και σε ποιους να σωπαίνει.
ΦΑΙΔΡΟΣ:
Εννοείς τον έμψυχο και ζωντανό λόγο εκείνου που έχει την κατάλληλη γνώση, το
λόγο, δηλαδή, του οποίου ομοίωμα δίκαια θα αποκαλούσαμε το γραπτό
λόγο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έτσι ακριβώς. Πες μου τώρα τούτο. Ο νοήμων γεωργός, για
όποιους σπόρους του φροντίζει και θέλει να του δώσουν καρπούς, τι από τα δύο
κάνει, τους σπέρνει, έχοντας την επιθυμία να χαίρεται το καλοκαίρι στους κήπους
του Άδωνη βλέποντας πως έγιναν όμορφα φυτά, ή μήπως, όταν τα κάνει αυτά, τα
κάνει για παιχνίδι και για να γιορτάσει; Μήπως, για τους σπόρους που τον
ενδιαφέρουν σοβαρά, κάνει χρήση της γεωργικής τέχνης και, σπέρνοντάς τους στο
κατάλληλο έδαφος, είναι ευχαριστημένος αν τον όγδοο μήνα ωριμάσουν πλήρως όσοι
έσπειρε;
ΦΑΙΔΡΟΣ: Έτσι είναι Σωκράτη. Αυτά κάνει στις περιπτώσεις που
ενεργεί σοβαρά, ενώ κάνει άλλα στις περιπτώσεις που ενεργεί αλλιώς, δηλαδή όπως
ανέφερες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Και θα πούμε πως, όποιος κατέχει τη γνώση των δικαίων
και των όμορφων και των καλών πραγμάτων έχει λιγότερη κρίση από το γεωργό, σε
ό,τι αφορά τους δικούς του σπόρους;
ΦΑΙΔΡΟΣ: Καθόλου δεν θα το πούμε
αυτό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Επομένως, όταν ενεργεί σοβαρά, δεν θα τους γράψει στο
νερό με μελάνι, σπέρνοντάς τους με την πέννα του, και με λόγους που δεν μπορούν
ούτε να εκφραστούν προκειμένου να βοηθήσουν τον εαυτό τους, ούτε να διδάξουν
ικανοποιητικά την αλήθεια.
ΦΑΙΔΡΟΣ: Φαίνεται πως όχι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Φυσικά όχι. Όπως δείχνουν τα πράγματα, τους κήπους με τους χαρακτήρες των γραμμάτων, θα τους σπείρει και θα τους γράψει για παιχνίδι. Κι όταν συγγράφει, θα το κάνει σαν να μαζεύει θησαυρούς για την βοήθεια της μνήμης του, για να τους έχει ενεργούς αν φθάσει στο σημείο να γεράσει και να ξεχνάει, και αυτός και ο καθένας που θα ακολουθήσει την ίδια πορεία. Και θα ευχαριστηθεί όταν θα τους βλέπει να φυτρώνουν απαλοί.
Νομίζω ότι η σοβαρή ενασχόληση με αυτά
γίνεται πολύ ομορφότερη όταν κανείς, κάνοντας χρήση της διαλεκτικής τέχνης,
παραλάβει μια πρόσφορη ψυχή και φυτέψει και σπείρει μέσα της λόγους που να
συνοδεύονται από την ανάλογη γνώση, που να μπορούν να βοηθούν και τον εαυτό τους
κι εκείνoν που τους φύτεψε, και να μην είναι άκαρποι, αλλά να έχουν σπόρο, και
από εκεί πάλι να φυτρώνουν άλλοι λόγοι σε άλλες ψυχές, οι οποίοι να μπορούν να
διατηρούν για πάντα αθάνατη τη σπορά, και να κάνουν ευτυχισμένο αυτόν που τους
έχει, στο μεγαλύτερο βαθμό που αυτό είναι δυνατό στον άνθρωπο.
ΠΛΑΤΩΝΑΣ - ΦΑΙΔΡΟΣ
