ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

ΟΛΥΝΘΙΑΚΟΣ  Β΄

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ 

 

Οι Αθηναίοι δέχθηκαν καλά τους απεσταλμένους των Ολυνθίων και αποφάσισαν  να αποστείλουν βοήθεια. Αλλά επειδή  καθυστερούσαν να εκστρατεύσουν και είχαν δισταγμούς λόγω της δύναμης του Φιλίππου, ο Δημοσθένης ανέβηκε στο βήμα και προσπαθεί να ενθαρρύνει τον λαό επιδεικνύοντας τις πραγματικές αδυναμίες του Μακεδόνα. Ισχυρίζεται ότι κατέστη ύποπτος προς τους συμμάχους του και ότι στο εσωτερικό η εξουσία του δεν είναι ακλόνητη. Τέλος, ισχυρίζεται  ότι οι Μακεδόνες είναι αυτοί καθ’ εαυτούς αδύνατοι.

 

 

Σε πολλές περιστάσεις, πολίτες Αθηναίοι, φρονώ ότι μας δόθηκε ευκαιρία να αντιληφθούμε τις εκδηλώσεις της εύνοιας των θεών, αλλά ποτέ τόσο φανερά όσο στην προκείμενη περίπτωση. Το γεγονός ότι βρέθηκαν οι άνθρωποι οι διατεθειμένη να πολεμήσουν τον Φίλιππο και ότι είναι γείτονές του και έχουν αρκετά σημαντική δύναμη και – το σπουδαιότερο – ότι  κατέρχονται στον αγώνα  με αισθήματα τέτοια ώστε κάθε συνεννόηση με εκείνον όχι μόνο να προκαλεί την δυσπιστία αλλά και να θεωρείται  αυτόματα καταστροφή της πατρίδας τους, όλα αυτά αποτελούν κάποια υπερφυσική και κυριολεκτικά θεία ευεργεσία.

 

Τώρα λοιπόν, άνδρες Αθηναίοι,  σε μας απόκειται  να μην πράξουμε για τους εαυτούς μας λιγότερα από όσα έκαναν για μας οι περιστάσεις. Γιατί θα ήταν αίσχος, από τα  μεγαλύτερα αίσχη, να φανούμε ότι εγκαταλείπουμε όχι μόνο τις πόλεις και τις τοποθεσίες  των οποίων κάποτε υπήρξαμε κύριοι, αλλά και τις συμμαχίες και τις ευκαιρίες που η τύχη μα προετοίμασε.

 

Δεν πιστεύω ότι είναι σωστό, πολίτες Αθηναίοι, να αναπτύξω ενώπιόν σας την δύναμη του Φιλίππου και με επιχειρήματα να σας παροτρύνω να κάμετε το καθήκον σας. Γιατί; Διότι ο,τιδήποτε πει κανείς  για αυτά τα θέματα, θα αποτελεί για εκείνον μεν λόγο τιμής, για σας δε δείγμα κακής ενέργειας. Όσον πράγματι οι επιτυχίες του υπήρξαν ανώτερες της προσωπικής του αξίας, τόσο περισσότερο άξιος θαυμασμού θεωρήθηκε παντού. Σεις αντίθετα, όσο χειρότερα διευθύνατε τις υποθέσεις σας, τόσο περισσότερο ανυπόληπτοι γίνατε. Γι’ αυτό λοιπόν θα παραλείψω όλα αυτά.

 

Και πράγματι, αν ήθελε κανείς να κρίνει ορθά, άνδρες Αθηναίοι, θα έπρεπε να αναγνωρίσει ότι το γεγονός  ότι έγινε μεγάλος το οφείλει σε μας και όχι στον εαυτό του. Εφ’ όσον λοιπόν αυτός μεν οφείλει χάρη σε εκείνους που εξυπηρέτησαν την πολιτική του, σεις δε οφείλετε να τους τιμωρήσετε, φρονώ ότι προς το παρόν δεν είναι καιρός να μιλήσουμε γι’ αυτά. Όσα αντίθετα είναι δυνατόν να λεχθούν  και όσα είναι σκοπιμότερο όλοι σας να ακούσετε και τέλος, άνδρες Αθηναίοι, θα καλύψουν εκείνον με αίσχος για κάθε καλόπιστο κριτή, αυτά θα προσπαθήσω να σας εκθέσω.

 

Αν λοιπόν θα τον αποκαλούσα μόνο επίορκο και άπιστο, χωρίς να θέσω μπροστά στα μάτια σας τις πράξεις του, θα μου αντέτασσαν δίκαια ότι αυτά αποτελούν ύβρεις χωρίς περιεχόμενο. Αντίθετα το να αφηγηθώ όλα όσα κατά καιρούς διέπραξε  και εξ άλλου να αποδείξω όλα αυτά, είναι ζήτημα λίγης ώρας και είναι αναγκαίο για δυο λόγους: αφ’ ενός μεν για να αποδειχθεί αυτός, ποιος πράγματι είναι, φαύλος. Αφ’ ετέρου για να μάθουν όσοι, τρομοκρατημένοι, θεωρούν τον Φίλιππο ακαταμάχητο, να μάθουν ότι εξάντλησε πια όλα τα τεχνάσματα με τα οποία έγινε μεγάλος και ότι το μεγαλείο του αγγίζει ήδη το τέλος του.

 

Βεβαίως και εγώ, άνδρες Αθηναίοι, θα θεωρούσα τον Φίλιππο πολύ φοβερό και αξιοθαύμαστο, εάν τον έβλεπα να αυξάνει τη δύναμή του με δίκαια μέσα. Τώρα όμως εξετάζοντας και σκεπτόμενος να τι ανακαλύπτω: Στην αρχή, όταν μερικοί από εμάς έδιωχναν από εδώ τους Ολυνθίους οι οποίοι ήθελαν να συνεννοηθούν μαζί μας, αυτός υποσχόμενος να μας παραδώσει την Αμφίπολη και μηχανευόμενος το περίφημο εκείνο μυστικό για το οποίο τόσος λόγος έγινε, εδελέασε την αφέλειά σας.

 

Αργότερα για να κερδίσει την εύνοια των Ολυνθίων κυρίευσε την Ποτείδαια η οποία σας ανήκε και την παρέδωσε  σε αυτούς παραβιάζοντας  τα δικά σας δικαιώματα, που είσθε προηγουμένως σύμμαχοί του. Και τώρα τελευταία, προσελκύει τους Θεσσαλούς υποσχόμενος  να τους παραδώσει την Μαγνησία και να αναλάβει για λογαριασμό τους τον  κατά των Φωκιέων πόλεμο. Γενικά δε,  μεταξύ εκείνων οι οποίοι είχαν σχέσεις μαζί του δεν υπάρχει ούτε ένας  τον οποίο να μην έχει εξαπατήσει. Εξαπατώντας τους αφελείς οι οποίοι δεν το γνώριζαν και προσεταιριζόμενος αυτούς με αυτά τα μέσα,  έγινε πανίσχυρος.

 

Όπως λοιπόν αυτοί τον ανύψωσαν και τον κατέστησαν ισχυρό, όταν κάθε ένας τους πίστευε ότι αυτός θα εξυπηρετήσει τα δικά τους συμφέροντα  έτσι πάλι είναι αναπότρεπτο αυτοί οι ίδιοι να τον καταστρέψουν, τώρα που τα πράγματα απέδειξαν  ότι μόνο για τον εαυτό του εργάζεται.  Να ακριβώς, Αθηναίοι, ποια είναι την στιγμή αυτή η κατάσταση για τον Φίλιππο. Και προκαλώ οιονδήποτε να ανέλθει στο βήμα και να μου αποδείξει, ή μάλλον να αποδείξει σε σας,  ότι τα γεγονότα που επικαλούμαι δεν είναι αληθή, ή ότι τα παλαιά  του θύματα θα εξακολουθούν ακόμη να τον πιστεύουν, ή ότι τέλος, οι παρά τις προσδοκίες τους δουλωθέντες Θεσσαλοί, δεν θα ήταν σήμερα ευτυχείς να απελευθερωθούν.

 

Και τώρα, αν κανένας από εσάς, αν και αναγνωρίζει ότι αυτή είναι η αλήθεια, πιστεύει  εν τούτοις ότι ο Φίλιππος είναι σε θέση να κρατήσει τα πάντα δια της βίας, χάρις στις οχυρές θέσεις και τα λιμάνια που έχει κυριεύσει, δεν έχει δίκαιο, πλανάται. Όταν μια δύναμη συγκροτείται από την σύμπτωση καλών διαθέσεων, και το κοινό συμφέρον ενώνει τους μετέχοντες σε έναν πόλεμο,  οι άνθρωποι δέχονται και μαζί να κοπιάζουν, και μαζί να υποφέρουν τα ατυχήματα και σταθεροί να παραμένουν. Αλλά όταν ένας  άνθρωπος δημιουργήσει δύναμη όπως ο Φίλιππος, με την πλεονεξία και την πονηριά, η πρώτη τυχόν πρόφαση και η παραμικρά ατυχία, ανατρέπει τα πάντα, όλα τα διαλύει.

 

Γιατί, είναι αδύνατον, πολίτες Αθηναίοι, αδύνατον τελείως, να δημιουργήσει κάποιος δύναμη σταθερή, με την αδικία, την επιορκία και το ψεύδος. Αλλά  αυτά τα κατασκευάσματα αντέχουν ίσως στο πρώτο κτύπημα και για λίγο χρόνο και είναι μάλιστα δυνατόν μια επιτυχία, προσωρινή όπως τα άνθη, να στεφανώσει  τις ελπίδες, αν και η τύχη βοηθήσει. Αλλά ο χρόνος αποκαλύπτει  τι υποκρύπτεται και το παν καταρρέει. Διότι όπως τα θεμέλια, η βάση, μιας οικίας, ενός πλοίου και κάθε  άλλης κατασκευής πρέπει να είναι εξαιρετικά στερεά, έτσι και οι αρχές οι θεμελιώδεις αρχές των πολιτικών ενεργειών πρέπει να είναι σύμφωνοι  με την αλήθεια  και με το δίκαιο. Αυτό δε ακριβώς είναι εκείνο που λείπει από τις πράξεις του Φιλίππου.

 

Λέγω λοιπόν, ότι πρέπει συγχρόνως, σε μεν τους Ολυνθίους να αποστείλουμε βοήθεια, όσο μεγαλύτερη και ταχύτερη η βοήθεια τόσο το καλύτερο – σε δε τους Θεσσαλούς να στείλουμε πρεσβεία, η οποία τους μεν  να διαφωτίσει, τους δε να εξεγείρει. Πράγματι,  έχουν ήδη αποφασίσει να διεκδικήσουν τις Παγασές και να ζητήσουν εξηγήσεις σχετικά με την Μαγνησία.

 

Φροντίστε όμως, Αθηναίοι, όπως οι πρεσβευτές μας μη φέρουν προς αυτούς μόνο λόγια, αλλά να έχουν να επιδείξουν και κάποια πράξη, και συγκεκριμένα ένα εκστρατευτικό σώμα αντάξιο της πόλης, βρισκόμενο σε εκείνα τα μέρη. Γιατί οι λόγοι, όταν λείπουν οι πράξεις, είναι κάτι μάταιο και κενό περιεχομένου, ιδιαιτέρως μάλιστα όταν προέρχονται από εμάς. Όσον  περισσότερο μας βλέπουν έτοιμους  για μεγάλα λόγια, τόσο περισσότερο δύσπιστοι προς τα όσα λέμε γίνονται.

 

Πρέπει λοιπόν να επιδείξουμε μεγάλη μεταβολή, πλήρη μεταμόρφωση. Πως; Καταβάλλοντες τους φόρους, απερχόμενοι σε εκστρατεία, παρέχοντας πρόθυμα κάθε βοήθεια, σε οποιονδήποτε ήθελε στρέψει προς εμάς την προσοχή του.  Εάν είσθε αποφασισμένοι να κάνετε όλα αυτά όπως πρέπει  και μάλιστα να τα φέρετε  σε πέρας, τότε, Αθηναίοι, όχι μόνο θα αποκαλυφθεί η αδυναμία και η αστάθεια των συμμαχιών του Φιλίππου, αλλά θα αποδειχθεί ολοφάνερα όλη η εσωτερική σαπίλα της επικρατείας του και της δύναμής του.

 

Αναμφίβολα, αυτή η εξουσία και το κράτος το Μακεδονικό, σαν δύναμη βοηθητική προστιθέμενη σε άλλους, δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητη. Και εμάς τον καιρό του Τιμοθέου μας βοήθησε  στον πόλεμο κατά των Ολυνθίων. Και αργότερα όταν συνεργάσθηκε με τους Ολυνθίους εναντίον των Ποτειδαιατών επέδειξε κάποια σχετική αξία. Και τώρα ακόμη εν μέσω των εσωτερικών ερίδων των Θεσσαλών τους βοήθησε στον αγώνα κατά του οίκου των τυράννων. Πράγματι,  όταν κάπου προσθέσει κάποιος δύναμη, έστω και μικρή,  συντελεί στην επιτυχία, μεμονωμένη όμως αυτή η ενίσχυση είναι ασθενής, και εκτός αυτών γεμάτη από στοιχεία βλαβερά.

 

Γιατί ο Φίλιππος, με όλες αυτές τις επιχειρήσεις οι οποίες δημιούργησαν την εντύπωση του μεγαλείου του, με τους πολέμους και με τις εκστρατείες κατέστησε την δύναμή του περισσότερο εύθραυστη από όσο εκ φύσεως ήταν. Μη φαντασθείτε όμως, πολίτες Αθηναίοι, ότι όλα όσα ευχαριστούν αυτόν, ευχαριστούν επίσης και τους υπηκόους του. Αυτός  μεν επιθυμεί την δόξα, η δόξα είναι το πάθος του. Επιθυμεί την δράση και τους κινδύνους, αναλαμβάνοντας  τις ευθύνες ενδεχόμενης αποτυχίας. Τέλος από την με ασφάλεια ζωή προτιμά τη δόξα της πραγματοποίησης εκείνων που κανείς ποτέ άλλος βασιλιάς Μακεδονίας δεν πραγματοποίησε.

 

Αντίθετα, οι υπήκοοί του, οι οποίοι δεν συμμετέχουν σε αυτά που ικανοποιούν την δική του φιλοδοξία, καταπονούμενοι  από αυτές τις εκστρατείες από χώρα σε χώρα, υποφέρουν και συνεχώς ταλαιπωρούνται. Εμποδίζονται να ασχοληθούν στις παραγωγικές τους εργασίες ή και να παραμείνουν στα ίδια. Τέλος δεν έχουν τα μέσα να διαθέσουν όσα με κάθε τρόπο μπορέσουν  να παράγουν, γιατί οι αγορές της χώρας είναι κλεισμένες λόγω του πολέμου.

 

Κατόπιν τούτων, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ποια είναι τα αισθήματα της πλειονότητας των Μακεδόνων απέναντι στον Φίλιππο. Όσον δε αφορά αυτούς που τον περιστοιχίζουν, τους μισθοφόρους και τους πεζούς συντρόφους του, θεωρούνται πράγματι θαυμάσιοι στρατιώτες, γυμνασμένοι στα έργα του πολέμου. Αλλά όπως εγώ άκουσα  από κάποιον ο οποίος έμεινε στην χώρα τους, άνθρωπο ανίκανο να ψευσθεί, δεν είναι καλύτεροι από τον πρώτο τυχόντα. 

 

Γιατί, καθώς μου είπε, εάν ευρεθεί μεταξύ αυτών κάποιος ο οποίος να κατέχει  πραγματικά την επιστήμη του πολέμου και των μαχών, αυτούς ο βασιλιάς από ζηλοτυπία τους απομακρύνει, επειδή θέλει να φαίνεται ότι όσα γίνονται προέρχονται από αυτόν. Επειδή μαζί με τα άλλα του ελαττώματα έχει και μια ματαιοδοξία ανυπέρβλητη.  Εάν εξ άλλου  ευρεθεί ένας άνθρωπος  φρόνιμος και γενικότερα ηθικός, ο οποίος να μην ανέχεται τις καθημερινές καταχρήσεις  του, την μέθη και τους άσεμνους χορούς, ο άνθρωπος αυτός τίθεται κατά μέρος και δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν καθόλου.

 

Το υπόλοιπο περιβάλλον  του αποτελείται από ληστές, κόλακες και ανθρώπους τέτοιους οι οποίοι, όταν μεθύσουν, είναι ικανοί να χορεύουν κατά τρόπο που δεν μπορώ να χαρακτηρίσω ενώπιόν σας.  Και ότι αυτά πάντα είναι αληθή, να η απόδειξη: Ανθρώπους τους οποίους πάντες απόδιωχναν μακριά από εδώ,  σαν πολύ περισσότερο αναίσχυντους από τους πλανόδιους ταχυδακτυλουργούς, ανθρώπους όπως ο Καλλίας, εκείνος ο δημόσιος δούλος, και άλλους τέτοιου φυράματος, μίμους, γελωτοποιούς και ποιητές αισχρών ασμάτων τα οποία συνθέτουν για να κάνουν το κοινό να γελά σε βάρος τους, ανθρώπους τέτοιους αγαπά ο Φίλιππος και συναναστρέφεται.

 

Ασήμαντα πράγματα αυτά, θα μου έλεγαν. Ασήμαντα, Αθηναίοι πολίτες, αλλά αποτελούν σημαντικές αποδείξεις  του χαρακτήρα του και της ηθικής του αθλιότητας, για κάθε φρόνιμο άνθρωπο. Αναγνωρίζω βέβαια ότι προς το παρόν όλα αυτά τα επισκιάζουν οι επιτυχίες του. Βέβαια οι επιτυχίες είναι ο καλύτερος τρόπος για να συγκαλύπτονται τέτοια αίσχη. Αλλά  στην πρώτη αποτυχία όλα θα αποκαλυφθούν με κάθε λεπτομέρεια. Εγώ λοιπόν έχω λόγους  να πιστεύω, άνδρες Αθηναίοι, ότι η ώρα της αποκάλυψης αυτής δεν είναι μακριά, αν οι θεοί ευδοκήσουν και σεις το θελήσετε.

 

Συμβαίνει  επί του προκειμένου ό,τι και με το ανθρώπινο σώμα. Όταν κανείς υγιαίνει, δεν αισθάνεται τίποτα το ιδιαίτερο. Μόλις όμως συμβεί να αρρωστήσει, όλα εκδηλώνονται, σπασίματα, εξαρθρώσεις και κάθε άλλη τοπική βλάβη. Αυτό συμβαίνει και με τα κράτη και με τους τυράννους. Εφ’ όσον  πολεμούν στο εξωτερικό, ό,τι υπάρχει το νοσηρό παραμένει σε αφάνεια για τον πολύ κόσμο. Μόλις όμως εκραγεί πόλεμος στα σύνορα τα πάντα καθίστανται  έκδηλα.

 

Κατόπιν τούτων, εάν κανείς από σας, Αθηναίοι πολίτες,  βλέποντας τον Φίλιππο ευνοούμενο από την τύχη, θεωρεί αυτόν φοβερό αντίπαλο, σκέπτεται βέβαια σαν φρόνιμος άνθρωπος. Μεγάλο ρόλο πράγματι παίζει η τύχη, ή μάλλον η τύχη είναι το παν  σε όλα τα ανθρώπινα  πράγματα.  Εν τούτοις εγώ, εάν είχα την εκλογή, δεν θα δίσταζα να προτιμήσω της πόλης μας την τύχη από την τύχη την δική μου, υπό τον όρο να θελήσετε σεις  να κάνετε  ό,τι πρέπει οσονδήποτε ασήμαντο και αν είναι. Διότι βλέπω ότι έχετε πολύ περισσότερα δικαιώματα στην εύνοια των Θεών από τον Φίλιππο.

 

Και όμως, μένουμε εδώ αδρανείς! Αλλά ο αδρανής άνθρωπος δεν δικαιούται να απαιτήσει από τους φίλους του να κάνουν τίποτα υπέρ αυτού. Ακόμη δε λιγότερο, από τους Θεούς. Δεν είναι  λοιπόν εκπληκτικό, το ότι αυτός ο άνθρωπος ο οποίος αυτοπροσώπως εκστρατεύει και κοπιάζει και είναι πανταχού παρών και δεν αφήνει να του διαφύγει ούτε μια ευκαιρία  ούτε μια εποχή, επικρατεί σε μας οι οποίοι χάνομε τον καιρό μας σε αναβολές, σε ψηφίσματα, σε πληροφορίες;  Ούτε απορώ εγώ γι’ αυτό. Τουναντίον θα εκπλησσόμουν αν εμείς οι οποίοι τίποτε δεν κάνουμε από όσα απαιτεί ο πόλεμος, υπερισχύσουμε εκείνου ο οποίος κάνει το παν.

 

Αλλά εκείνο που με εκπλήσσει είναι αυτό: Ότι άλλοτε λάβατε τα όπλα, άνδρες Αθηναίοι, εναντίον των Λακεδαιμονίων προς υπεράσπιση των ελληνικών δικαίων, και ότι ενώ σε πολλές περιστάσεις σας ήταν δυνατόν να πετύχετε προσωπικά οφέλη δεν το θελήσατε, αλλά αντίθετα εκδώσατε το προϊόν των δικών σας συνεισφορών, ώστε οι άλλοι να ικανοποιήσουν τα δίκαιά τους και εκτεθήκατε σε μεγάλους κινδύνους, εκστρατεύοντας. Τώρα δε διστάζετε  να εκστρατεύσετε, αργοπορείτε να πληρώσετε τους φόρους, ενώ πρόκειται  να υπερασπίσετε τις δικές σας κτήσεις. Και τους μεν άλλους Έλληνες πολλές φορές σώσατε και όλους μαζί και κάθε έναν χωριστά, τώρα δε που σας άρπαξαν ό,τι σας ανήκε, μένετε αδρανείς! 

 

Αυτό είναι που με εκπλήσσει, το επαναλαμβάνω. Και ακόμα με εκπλήσσει το ότι κανείς από σας, Αθηναίοι πολίτες, δεν υπολογίζει από πόσου χρόνου είσθε σε πόλεμο με τον Φίλιππο και πόσο λίγα πράγματα κάνατε παρά την πάροδο τόσων ετών.  Διότι επί τέλους γνωρίζετε καλά τούτο, ότι συνεχώς αναβάλλοντες, ελπίζοντες ότι άλλοι στην θέση σας θα δράσουν, αλληλοκατηγορούμενοι,  δικάζοντες, ελπίζοντες και πάλι γενικά πράττοντες ό,τι  περίπου και σήμερα  πράττετε, αφήσατε όλον αυτόν τον καιρό να περάσει.

 

Κατόπιν τούτων, τόσο απερίσκεπτοι  είσθε, άνδρες Αθηναίοι, ώστε να ελπίζετε ότι η διαγωγή που οδήγησε την πόλη από την ευημερία στην αθλιότητα, η ίδια αυτή διαγωγή θα την οδηγήσει από την αθλιότητα στην ευημερία;  Αλλά αυτό δεν είναι ούτε λογικό ούτε φυσικό. Γιατί είναι πάντοτε ευκολότερο να διαφυλάξει κανείς ό,τι έχει παρά εξ αρχής να αποκτήσει. Τώρα λοιπόν, από όσα είχαμε, ο πόλεμος δεν μας άφησε τίποτε για να φυλάξουμε, είμαστε δε υποχρεωμένοι εκ νέου  να αποκτήσουμε. Σε μας λοιπόν ήδη ανήκει αυτή η προσπάθεια.

 

Κατά συνέπεια, φρονώ, να στρατεύεσθε αυτοπροσώπως και πρόθυμα, να μη κατηγορείτε  κανένα πριν να γίνετε κύριοι της καταστάσεως, και τότε να κρίνετε τον καθέναν ανάλογα με τις πράξεις του,  να αμείψετε  αυτούς που αξίζουν τον έπαινο, να τιμωρήσετε αυτούς που έφταιξαν και να θέσετε τέρμα στις ψευδείς δικαιολογίες και στις δικές σας ελλείψεις. Γιατί δεν είναι δυνατόν να κρίνετε αυστηρά τις πράξεις των άλλων εάν σεις πρώτοι δεν κάνετε το καθήκον σας.

 

Πως λοιπόν εξηγείτε, πολίτες Αθηναίοι, ότι οι στρατηγοί στους οποίους αναθέσατε τον πόλεμο αυτόν αποφεύγουν και αναζητούν άλλους πολέμους για δικό τους λογαριασμό;  Αν βέβαια επιτρέπεται να γίνει λόγος για όσα μας συμβαίνουν και για τους στρατηγούς μας; Ο λόγος είναι ότι τα έπαθλα, τα κέρδη χάριν των οποίων διεξάγουμε αυτόν τον πόλεμο  κατά του Φιλίππου, θα είναι δικά σας. Και αν η Αμφίπολη κυριευθεί αμέσως σε σας θα περιέλθει. Εις τους διευθύνοντες τις επιχειρήσεις ανήκουν οι κίνδυνοι, κέρδος δε κανένα. Εκεί όμως, στους άλλους πολέμους, οι μεν κίνδυνοι είναι λιγότεροι, η δε λεία ανήκει στους αρχηγούς και τους στρατιώτες όπως η Λάμψακος, το Σίγειον, τα πλοία που ληστεύουν. Φυσικά ο καθένας πηγαίνει όπου ευρίσκει το συμφέρον του. Σεις όμως, όταν μεν αντιληφθείτε  ότι οι υποθέσεις σας πηγαίνουν άσχημα,  δικάζετε τους στρατηγούς, όταν δε αυτοί απολογούμενοι, σας εκθέσουν τις ανάγκες στις οποίες βρέθηκαν τους αθωώνετε.  Ό,τι απομένει σε μας, είναι οι έριδες, οι διαιρέσεις, διότι οι μεν έχουν την μια γνώμη, οι δε την άλλη, τα δε δημόσια πράγματα βρίσκονται σε άθλια κατάσταση.  Προηγουμένως, Αθηναίοι, πληρώνατε τους φόρους κατά συμμορίες, τώρα δε πολιτεύεσθε κατά συμμορίες. Κάθε μια από αυτές έχει επικεφαλής ένα ρήτορα, σαν υπαρχηγό ένα στρατηγό και έχει ακόμη και τους τριακοσίους που φωνάζουν. Σεις δε οι υπόλοιποι  προστίθεσθε σε αυτούς άλλοι στους μεν άλλοι στους δε.

 

Πρέπει  λοιπόν να θέσετε τέρμα σε αυτή την κατάσταση, και να γίνεται και πάλι κύριοι του εαυτού σας και να καταστήσετε  κοινές στους πάντες και την συζήτηση και τον λόγο  και την δράση. Διότι αν στους μεν δώσετε το δικαίωμα  να σας διατάσσουν  εν είδει τυράννων, τους δε επιβαρύνετε με τις τριηραρχίες, με τις εισφορές και με την στρατιωτική υπηρεσία, και εάν στους πρώτους  αναθέσετε αποκλειστικά να ψηφίζουν αποφάσεις σε βάρος των άλλων, χωρίς να συμμετέχουν σε καμία θυσία, τίποτε από όσα πρέπει δεν θα γίνει την κατάλληλη στιγμή. Γιατί οι μεν αδικούμενοι πολίτες  θα ευρίσκονται πάντοτε σε καθυστέρηση.

 

Συγκεφαλαιώνοντας λέγω ότι πάντες πρέπει να εισφέρουν έκαστος αναλόγως των δυνάμεών του. Ότι όλοι πρέπει να εκτελέσουν την στρατιωτική τους υπηρεσία, έκαστος με τη σειρά του, μέχρις ότου πάντες υπηρετήσουν. Ότι πρέπει να δίδετε τον λόγο σε όλους όσοι τον ζητήσουν, και από όσες γνώμες ακούσετε να εκλέξετε  ό,τι είναι καλύτερο. Και εάν αυτά τα πράξετε, δεν θα αρκείσθε να επαινείτε τους ομιλητές στο τέλος του λόγου τους, αλλά θα επαινείτε ακολούθως  και τους εαυτούς σας,  γιατί το σύνολο των κρατικών σας υποθέσεων θα παίρνει καλύτερη τροπή.