Vereniging van Archiefonderzoekers te Dokkum

Rijtuigenbezitters Westdongeradeel 1796-1805, Sneuper no. 49 en 50, 1999

B.R. van der Leij

Deel I:
Tijdens het 'sneupen' in éen van de dozen kwam ik in 'ons archief' een map tegen met gegevens over rijtuiggelden van Westdongeradeel. Na even zoeken had ik al snel de naam gevonden van de door mij gezochte voorouder. Leuk te weten in wat voor soort rijtuig ze vroeger hebben gereden en hoeveel belasting daarvoor betaald moest worden. Na enig verder bestuderen kwam ik er al snel achter dat het hier om belastingpapieren ging over een periode van tien jaar en wel van 1796 t/m 1805. Naast gegevens over personen was er een vermelding over soort rijtuig, aantal paarden en het verschuldigde belastinggeld. Interessante gegevens omdat hier een inzicht verkregen wordt over het aantal rijtuigen per dorp, het type rijtuig en het totale aantal van éen district (gemeente).

Type rijtuigen:
Het gaat in de eerste plaats om de 'chais' en de 'phaëton'. Verder de 'verdekte' wagen. De phaëton is een open wagen. De chais werd meestal getrokken door éen paard. Twee paarden komt echter ook voor. De phaëton werd in de meeste gevallen getrokken door twee paarden. Maar ook kwam nog vrij veel éen paard voor.
De verdekte wagen was in deze periode nog uitzonderlijk. In 1796 bezit Dirk Sakes weduwe uit Holwerd er éen. In 1797 is die echter vervangen door een phaëton. Op de lijst staat er nu éen bij Sicko Aylva te Holwerd en in 1798 ook éen bij Theodorus Piré in Bornwird/Betterwird. In 1799 tellen we er drie want dan heeft ook Thijs Feenstra uit Hantum er éen. In 1800 is er ook éen bij Klaas Jans te Uitbuuren. Vanaf 1801 t/m 1805 tellen we steeds twee van deze rijtuigen, alleen in Holwerd, en wel bij Sicko Aylva en bij Harinxsma.
Naast de genoemde types rijtuigen komt enkele malen een 'open wagentje' voor. Dat zal dus een wat afwijkend type geweest zijn. Sicko Aylva bezit vanaf 1803 ook nog een zgn. Plaisierjagt.

Belastinggeld:
Dit is
3 gulden voor een rijtuig met éen paard
7 gulden voor een rijtuig met twee paarden
12 gulden voor een verdekte wagen met twee paarden
2 gulden voor een plaisierjagt

In 1803 wordt de belasting met 10% voor 10 maanden verhoogd:
3 gulden + 0-5-0
7 gulden + 0-11-10 2/3
12 gulden + 1-0-0
2 gulden + 0-3-5 1/3

Schrijfwijze:
De verschillende ambtenaren hadden voor de namen van de rijtuigen zo hun eigen schrijfwijze. Zo werd phaëton ook geschreven als: Fayton, Phayton, Phaiton, Phayeton, Vaton, Faton, Chaeton, Vaiton. En chais werd ook geschreven als:Chays, Saes en Sjees.
Vanaf 1803 wordt het met de benaming van de phaëton wat moeilijker. Ik krijg de indruk dat er zo nu en dan ook slordig te werk is gegaan wat de benaming van de rijtuigen betreft. Uiteindelijk waren de gelden het belangrijkste. De benaming phaëton wordt in de papieren dan vervangen door termen als 'open phaëton' of een 'wagen met twee paarden', c.q. een 'open wagen' of 'open wagentje'. Hoewel er echter enige verandering van rijtuig is geweest, hebben toch de meeste eigenaren, althans tijdens deze periode, in eenzelfde rijtuig gereden, zodat ik heb aangenomen dat een 'open wagen' dezelfde phaëton van voorgaande jaren is geweest.
De lijst van 1803 vermeldt als enige de namen van een aantal voermannen, die vanwege hun beroep vrijgesteld waren van belastingbetaling. De aanhef van de belastingcohieren maakt ons wel duidelijk waarom. 'Register van playsier rijtuigen' en/of 'plaisier jagten' Westdongeradeel. Er zit per jaar enige variatie in de benaming.
Er werd steeds belasting betaald over een periode van 10 maanden, ingaande per 1 mei. Bij enkele jaargangen cohieren staat zelfs de datum van betaling vermeld, terwijl verder ook aantekening is gemaakt van wie nog moet betalen.
Ook zullen er zeker meer rijtuigen zijn geweest dan de cohieren vermelden. In éen geval vond ik een naam doorgehaald met de aantekening erbij: peerd verkocht.
Natuurlijk is per jaar vermeld hoeveel belastinggeld er binnen kwam. Die cijfers wil ik u echter besparen.
Op enkele jaargangen cohieren is de datum vermeld van boeking en ontvangst van de belastinggelden. Zo ook de afsluiting van de ontvangsten. Dat was voor:

1797: 16 juni en volgende dagen
1799: 22 augustus
1800: 20 juni
1803: 15 september
1804: 27 september

Deel II:
Zoals ik in deel I al vermelde, gaat het in deze periode grofweg om een viertal typen rijtuigen, waarbij de hoogte van de belasting afhankelijk was van het aantal paarden In de jaren 1803 t/m 1805 wordt meestal volstaan met de aanduiding 'open wagen(tje)' en niet meer het type.
Ook vinden we vaak de vermelding 'dito' en in 1805 'Ut Supra' (als vorige). Helemaal betrouwbaar zijn de gegevens in deze jaren over het type rijtuig dus niet. Er werd nogal eens van type rijtuig gewisseld (verkoop ?). Ook heb ik de indruk dat meerdere personen over zowel een phaëton als een chais beschikten maar per jaar maar voor éen, afhankelijk van het aantal paarden, belasting betaalde.
De belastingverhoging vanaf 1803 t/m 1805 van 'de tiende' heb ik bij de overzichten per dorp niet vermeld maar was er wel degelijk. Verder zijn er dan nog een aantal gegevens die voor de genealoog belangrijk zijn, zoals bijvoorbeeld wanneer de vrouw weduwe werd en vermelding van achternaam.
Tot slot: binnen Westdongeradeel werd natuurlijk ook wel van woonplaats gewisseld. Zo komen enkele personen op meerdere dorpsoverzichten voor.

Hieronder volgen de namen van de rijtuigbezitters. Verdere details (jaartallen, betaalde belasting, bijzonderheden) kunnen worden ingezien op het Streekarchivariaat te Dokkum of (voor leden) worden opgevraagd via email van de redactie.


Holwerd

Sicko van Aylva		chais/verdekte plaisierjagt
Dirk Sakes (wed.)	verdekte phaëton 
Oept/Uipt Reinders	chais/wagen
Sijmen Hessels		chais 
Bouwe Lieuwes		phaëton 
Roelof Olivier		chais/phaëton 
Jan Oeges		phaëton 
Pieter Heeringa		chais/phaëton 
Hessel Idzes		chais 
Tjipke Heeringa		phaëton 
Sybren Klaazes		phaëton/chais 
Hessel Idzes (wed.)	phaëton/chais 
Oedzen Klaazes		chais/phaëton 
Ids Idsardi		phaëton 
Gerrit Heeringa		phaëton 
Pier Bonga		chais/phaëton 
Symon Heeres		phaëton/chais 
Jan Klazes Sipma	chais/wagen
Taeke Uilbes		phaëton/chais 
Klaas Sijbes		chais 
Jan Klaazes		phaëton/chais  
Jan Theunis		phaëton/chais  
Klaas Jans		chais 
Pieter A. Hiddema	phaëton 
Jan Idssardi		chais 
Dirk Heeringa		phaëton 
Gerlof Gosses		phaëton 
Goffe Lieuwes		phaëton 
R.I. Bleinsma (wed.)	phaëton 
Frans Hendriks		phaëton 
Pyter Abes		phaëton 
Tjalling Pyters		chais/wagen 
Claas Jans(en) 		chais 
Marten Minnalts		chais 
Jan Jans(en)		chais 
Joost Hessels		chais 
Beert Lieuwes		phaëton 
A.van Harinxma		phaëton/verdekte wagen
Abe Hiddema		chais 
Sjoerd Pieters		chais 
Hessel Jans		chais 
Oege Jans		chais 
Heine Anes		wagen 2 paarden
Wybe Sytzes		wagen 2 paarden
Pieter Pieters		chais 
Jan Reinders		wagen
K.J. Jonker		chais 
Sijbe Andries		chais 

Ternaard

Mr. Jan van Sloten	phaëton/chais 
Rienk Jacobs		wagentje/chais 
Klaas Idzes		phaëton 
Jan Keimpes de Jong	chais/phaëton  
Jan Hessels		phaëton 
Douwe Jaspers		chais 
Wytze Lieuwes		phaëton 
Reindert Wybes		chais/phaëton 
Jan Kornelis		chais 
Ids Hessels		phaëton 
Jacob Worp Peima	phaëton 
Ynse Klaases		phaëton 
Jan Kornelis		chais/phaëton  
Rienk Tjeerds		chais/phaëton  
Dr. Borneus		phaëton 
Oege Cornelis		chais/phaëton 
Jan Joosten		chais/wagen
Harmen Tabes		chais 
Hendrik Jacobs		chais 
Tjerk Jacobs		chais/phaëton  
Rinse Rinses		chais/wagen 
Kornelis Lieuwes	phaëton 
K.J. Helbeda (wed.)	phaëton/chais 
Beert Pieters		phaëton/chais 
Theunis Cornelis	phaëton 
Gaatze Pieters		phaëton/chais  
Jouke Pyters		chais/phaëton  
Einse Idzardi		phaëton 
Hidde Taekes		chais/phaëton  
Dirk Dirks		chais 
Johannes Keimpes	chais 
Douwe Wybes		chais/wagen 
Klaas Sjoerds		chais 
Harke Fransens		phaëton/chais  
Secr. J. Klaazes	chais 
Feye Willems		wagen
Selke Ages		wagen
Douwe Sybes		chais 
J. van Slooten		chais 
Fokke Taekes		wagentje
Dirk Klazes		wagen
Rindert Klaazes		chais 
Nanne Gerlofs		chais 

Nes

Tjipke Wierds		phaëton 
Ids Theunis		phaëton 
Pieter Aannes		phaëton/chais 
Taeke Johannes		chais 
Doede Jans		chais 
Johannes Metskes	phaëton/chais 
Trijntje Hendriks (Wijnia)	phaëton 
Everhardus Aukes	chais/phaëton 
Wybren Doedes (wed.)	chais 
Gerlof Tjeerds		chais 
M.K. Wynia		phaëton 
Tjerk Hilles		chais 
Annes Minnes		chais 
Tjerk Ages		chais 
Doede Johannes		chais 
Hille Louws		phaëton/chais  
Jan Jacobs Boscha	chais 
Taeke Tjerks		chais 
Symon Jouws		chais 
Pytter Klazes		chais/phaëton 
Harm Beernts		chais 
Tjalling Jans		chais 
Heerke Sjolles (wed.)	wagen
Meindert Harmens	wagen/chais 
Nanne Berends		chais 
Gerryt Hijltjes		chais 
Wybren Jans		chais 

Brantgum

Pieter Watzes		chais/phaëton 
Harmen Klaazes		chais 
Jacob Jacobs		chais/phaëton 
Marten Minnolts		chais 
Jasper Pieters		phaëton/chais 
Jacob Gosses (kinderen)	phaëton 
Ids Jacobs		phaëton 
Joost Jans		chais 
Johannes Gosses		phaëton 
Willem Johannes		chais/phaëton 
Dirk Folkerts (Damsma)	chais 
Jan Jansen		chais/phaëton  
Broer Wijtzes		chais/phaëton  
Gosse Jacobs		phaëton 
Swetze Uilbes		chais 
Anne Martens		phaëton 
Boele Sijbes		chais 
P. Bruinsveld		wagen

Waaxens

Rindert Klaases		chais 
Pieter Klaazes		phaëton/chais  
Ype Jacobs (wed.)	phaëton 
Beert Alberts (wed.)	phaëton 
Tiete Olivier		phaëton 
Symon Johannes		phaëton 
Ette Jacobs		chais 

Raard

Reinder Freerks		phaëton/chais 
Van Kleffens en kinderen	idem
Syds E. van Kleffens	idem 
Nicolaas van Kleffens	idem
Pier Johannes		chais 
Sjoerd Sydzes		phaëton/chais 
Binne Tjerks		phaëton/chais 
Paulus Nannes		chais 
Ype Jabobs		phaëton 
Jan Tietes		chais/phaëton 
Gerrit Baukes		chais 
Douwe Willems		phaëton 

Foudgum

Hoite Jacobs		phaëton 
Taede Tjeerds		phaëton 
Douwe Pieters		phaëton 
Jacob Dirks		phaëton 
Thomas Jans		chais/phaëton 
Cornelis Broers (wed.)	phaëton 
Gosse Thomas		chais 

Hantum

Jelke Hendriks		phaëton 
Aebe Aebes (wed.)	phaëton 
Wijbe Rinderts (kinderen)	phaëton 
Klaas Kornelis		phaëton 
Cornelis Harmens	phaëton 
Aebe Tyssen + Botte	phaëton/chais 
Sytze Jelles		chais 
Tjalling Watzes		phaëton/chais 
Joost Sjoerds		chais 
Boote K. Wynia		phaëton 
Jelle Lammes		chais/phaëton 
Douwe Wijbes		phaëton 
Lammert Harmens		phaëton/chais 
Gosse Johannes		phaëton 
Botte Jans		chais 
Douwe Harmens		phaëton 
Willem Idzes		phaëton 

Hantum-Uitburen

Andries Annes		chais 
Symon Rienks		wagentje/chais 
Willem Cornelis		chais 
Symon Klaazes		phaëton/chais 
Willem J. Jaarsma	phaëton 
Thijs Feenstra		verdekte
Klaas Jans		verdekte
Hendrik Sijgers		chais 
Jacob Pieters		chais 
Pieter Wytzes		chais 
Gerk Ruurds		chais 
Andries Pieters		chais 
Willem Hendriks		chais 
Sijtze Jelles		chais 

Hantumhuizen

Jan Minnes		chais 
Dirk Idzes Banga	phaëton 
Heerke Fransen		phaëton 
Pieter Douwes		chais 
Doede Idzes		chais 
Douwe Willems		chais/phaëton 
Goffe Jans		phaëton 
Tjitze Fetzes		phaëton 
Hotze Ydes		phaëton 
Tjomme Douwes (wed.)	chais 
Gerrit Jans		chais 
Auke Wynia		chais/phaëton 
Sierk Liemes		chais 
Aate Egberts		chais/wagen
Douwe Jaspers		chais 
Jan Pieters		chais 
Rindert Jans		chais 
Mame Annes		chais/wagen
Pieter Lieuwes (wed.)	chais 

Betterwird

Jense Klaazes		chais/phaëton
Rienk Jans		chais 
Hein Jans		phaëton/chais 
Popke Wouters		chais/phaëton 
Marten Binnes (wed.)	phaëton 
Jan Idses Banga		phaëton/chais 
Tjerk Harmens (wed.)	phaëton
Jan Tjerks		phaëton 
Theodorus Piré		chais/verdekte
Pier Pieters		phaëton 
Jan Sjerks		phaëton/chais 
Marten Teunis		chais 

Bornwird

Jan Jansen		phaëton/chais 
Rindert Jans		chais/wagen
Jelle Sytzes		phaëton/chais 
Marten Geerts		chais 
Andries Annes		chais 
Jense Plat		chais 
Anne Martens		phaëton 
Douwe Sjoerds		phaëton 

Hiaure

Kornelis Jacobs		chais 
Fedde Jacobs		chais/phaëton 
Rienk Symons		chais 
I.I. Banga		chais/phaëton 
Gosse Doedes		chais 
Jitze Jans		chais 
Klaas Uitzes		chais 
Klaas Abes		chais 
Jense K. Plat		chais 
Taeke Dirks		chais 
Harmen Jacobs
Pieter Douwes		chais 
Gerryt Pieters (wed.)	chais 

Wierum

Dirk Hartman		phaëton/chais 
Ids Willems		phaëton/chais 
Pieter Annes		chais 
Tjipke Jans		chais 
Sijbe Sapes		phaëton/chais 
Jacob Johannes		chais 
Bauke Douwes		chais 
Wybren Tjipkes (wed.)	phaëton 
Douwe Annes		chais 
Fedde Ruurds		chais 
B.K. Wynia		phaëton 
F. Schregardus		chais 
Thomas Fokkes		phaëton 
Afbeelding van Friese chais.
Zie verder onder rubriek 'sjezen' in ansichtkaarten-database van Provinciale Bibliotheek Friesland.



Deze site hoort frames te bevatten. Ziet u geen frames, klik dan hier.