Rijtuigenbezitters Westdongeradeel 1796-1805, Sneuper no. 49 en 50, 1999
B.R. van der Leij
Deel I:
Tijdens het 'sneupen' in éen van de dozen kwam ik in 'ons archief' een map tegen met
gegevens over rijtuiggelden van Westdongeradeel. Na even zoeken had ik al snel de naam
gevonden van de door mij gezochte voorouder. Leuk te weten in wat voor soort rijtuig ze
vroeger hebben gereden en hoeveel belasting daarvoor betaald moest worden. Na enig verder
bestuderen kwam ik er al snel achter dat het hier om belastingpapieren ging over een
periode van tien jaar en wel van 1796 t/m 1805. Naast gegevens over personen was er een
vermelding over soort rijtuig, aantal paarden en het verschuldigde belastinggeld.
Interessante gegevens omdat hier een inzicht verkregen wordt over het aantal rijtuigen per
dorp, het type rijtuig en het totale aantal van éen district (gemeente).
Type rijtuigen:
Het gaat in de eerste plaats om de 'chais' en de 'phaėton'. Verder de 'verdekte' wagen.
De phaėton is een open wagen. De chais werd meestal getrokken door éen paard. Twee
paarden komt echter ook voor. De phaėton werd in de meeste gevallen getrokken door twee
paarden. Maar ook kwam nog vrij veel éen paard voor.
De verdekte wagen was in deze periode nog uitzonderlijk. In 1796 bezit Dirk Sakes weduwe
uit Holwerd er éen. In 1797 is die echter vervangen door een phaėton. Op de lijst staat
er nu éen bij Sicko Aylva te Holwerd en in 1798 ook éen bij Theodorus Piré in
Bornwird/Betterwird. In 1799 tellen we er drie want dan heeft ook Thijs Feenstra uit
Hantum er éen. In 1800 is er ook éen bij Klaas Jans te Uitbuuren. Vanaf 1801 t/m 1805
tellen we steeds twee van deze rijtuigen, alleen in Holwerd, en wel bij Sicko Aylva en bij
Harinxsma.
Naast de genoemde types rijtuigen komt enkele malen een 'open wagentje' voor. Dat zal dus
een wat afwijkend type geweest zijn. Sicko Aylva bezit vanaf 1803 ook nog een zgn.
Plaisierjagt.
Belastinggeld:
Dit is
3 gulden voor een rijtuig met éen paard
7 gulden voor een rijtuig met twee paarden
12 gulden voor een verdekte wagen met twee paarden
2 gulden voor een plaisierjagt
In 1803 wordt de belasting met 10% voor 10 maanden verhoogd:
3 gulden + 0-5-0
7 gulden + 0-11-10 2/3
12 gulden + 1-0-0
2 gulden + 0-3-5 1/3
Schrijfwijze:
De verschillende ambtenaren hadden voor de namen van de rijtuigen zo hun eigen
schrijfwijze. Zo werd phaėton ook geschreven als: Fayton, Phayton, Phaiton, Phayeton,
Vaton, Faton, Chaeton, Vaiton. En chais werd ook geschreven als:Chays, Saes en Sjees.
Vanaf 1803 wordt het met de benaming van de phaėton wat moeilijker. Ik krijg de indruk
dat er zo nu en dan ook slordig te werk is gegaan wat de benaming van de rijtuigen
betreft. Uiteindelijk waren de gelden het belangrijkste. De benaming phaėton wordt in de
papieren dan vervangen door termen als 'open phaėton' of een 'wagen met twee paarden',
c.q. een 'open wagen' of 'open wagentje'. Hoewel er echter enige verandering van rijtuig
is geweest, hebben toch de meeste eigenaren, althans tijdens deze periode, in eenzelfde
rijtuig gereden, zodat ik heb aangenomen dat een 'open wagen' dezelfde phaėton van
voorgaande jaren is geweest.
De lijst van 1803 vermeldt als enige de namen van een aantal voermannen, die vanwege hun
beroep vrijgesteld waren van belastingbetaling. De aanhef van de belastingcohieren maakt
ons wel duidelijk waarom. 'Register van playsier rijtuigen' en/of 'plaisier jagten'
Westdongeradeel. Er zit per jaar enige variatie in de benaming.
Er werd steeds belasting betaald over een periode van 10 maanden, ingaande per 1 mei. Bij
enkele jaargangen cohieren staat zelfs de datum van betaling vermeld, terwijl verder ook
aantekening is gemaakt van wie nog moet betalen.
Ook zullen er zeker meer rijtuigen zijn geweest dan de cohieren vermelden. In éen geval
vond ik een naam doorgehaald met de aantekening erbij: peerd verkocht.
Natuurlijk is per jaar vermeld hoeveel belastinggeld er binnen kwam. Die cijfers wil ik u
echter besparen.
Op enkele jaargangen cohieren is de datum vermeld van boeking en ontvangst van de
belastinggelden. Zo ook de afsluiting van de ontvangsten. Dat was voor:
1797: 16 juni en volgende dagen
1799: 22 augustus
1800: 20 juni
1803: 15 september
1804: 27 september
Deel II:
Zoals ik in deel I al vermelde, gaat het in deze periode grofweg om een viertal typen
rijtuigen, waarbij de hoogte van de belasting afhankelijk was van het aantal paarden In de
jaren 1803 t/m 1805 wordt meestal volstaan met de aanduiding 'open wagen(tje)' en niet
meer het type.
Ook vinden we vaak de vermelding 'dito' en in 1805 'Ut Supra' (als vorige). Helemaal
betrouwbaar zijn de gegevens in deze jaren over het type rijtuig dus niet. Er werd nogal
eens van type rijtuig gewisseld (verkoop ?). Ook heb ik de indruk dat meerdere personen
over zowel een phaėton als een chais beschikten maar per jaar maar voor éen, afhankelijk
van het aantal paarden, belasting betaalde.
De belastingverhoging vanaf 1803 t/m 1805 van 'de tiende' heb ik bij de overzichten per
dorp niet vermeld maar was er wel degelijk. Verder zijn er dan nog een aantal gegevens die
voor de genealoog belangrijk zijn, zoals bijvoorbeeld wanneer de vrouw weduwe werd en
vermelding van achternaam.
Tot slot: binnen Westdongeradeel werd natuurlijk ook wel van woonplaats gewisseld. Zo
komen enkele personen op meerdere dorpsoverzichten voor.
Hieronder volgen de namen van de rijtuigbezitters. Verdere details (jaartallen, betaalde
belasting, bijzonderheden) kunnen worden ingezien op het Streekarchivariaat te Dokkum of
(voor leden) worden opgevraagd via email van de redactie.
Holwerd Sicko van Aylva chais/verdekte plaisierjagt Dirk Sakes (wed.) verdekte phaėton Oept/Uipt Reinders chais/wagen Sijmen Hessels chais Bouwe Lieuwes phaėton Roelof Olivier chais/phaėton Jan Oeges phaėton Pieter Heeringa chais/phaėton Hessel Idzes chais Tjipke Heeringa phaėton Sybren Klaazes phaėton/chais Hessel Idzes (wed.) phaėton/chais Oedzen Klaazes chais/phaėton Ids Idsardi phaėton Gerrit Heeringa phaėton Pier Bonga chais/phaėton Symon Heeres phaėton/chais Jan Klazes Sipma chais/wagen Taeke Uilbes phaėton/chais Klaas Sijbes chais Jan Klaazes phaėton/chais Jan Theunis phaėton/chais Klaas Jans chais Pieter A. Hiddema phaėton Jan Idssardi chais Dirk Heeringa phaėton Gerlof Gosses phaėton Goffe Lieuwes phaėton R.I. Bleinsma (wed.) phaėton Frans Hendriks phaėton Pyter Abes phaėton Tjalling Pyters chais/wagen Claas Jans(en) chais Marten Minnalts chais Jan Jans(en) chais Joost Hessels chais Beert Lieuwes phaėton A.van Harinxma phaėton/verdekte wagen Abe Hiddema chais Sjoerd Pieters chais Hessel Jans chais Oege Jans chais Heine Anes wagen 2 paarden Wybe Sytzes wagen 2 paarden Pieter Pieters chais Jan Reinders wagen K.J. Jonker chais Sijbe Andries chais Ternaard Mr. Jan van Sloten phaėton/chais Rienk Jacobs wagentje/chais Klaas Idzes phaėton Jan Keimpes de Jong chais/phaėton Jan Hessels phaėton Douwe Jaspers chais Wytze Lieuwes phaėton Reindert Wybes chais/phaėton Jan Kornelis chais Ids Hessels phaėton Jacob Worp Peima phaėton Ynse Klaases phaėton Jan Kornelis chais/phaėton Rienk Tjeerds chais/phaėton Dr. Borneus phaėton Oege Cornelis chais/phaėton Jan Joosten chais/wagen Harmen Tabes chais Hendrik Jacobs chais Tjerk Jacobs chais/phaėton Rinse Rinses chais/wagen Kornelis Lieuwes phaėton K.J. Helbeda (wed.) phaėton/chais Beert Pieters phaėton/chais Theunis Cornelis phaėton Gaatze Pieters phaėton/chais Jouke Pyters chais/phaėton Einse Idzardi phaėton Hidde Taekes chais/phaėton Dirk Dirks chais Johannes Keimpes chais Douwe Wybes chais/wagen Klaas Sjoerds chais Harke Fransens phaėton/chais Secr. J. Klaazes chais Feye Willems wagen Selke Ages wagen Douwe Sybes chais J. van Slooten chais Fokke Taekes wagentje Dirk Klazes wagen Rindert Klaazes chais Nanne Gerlofs chais Nes Tjipke Wierds phaėton Ids Theunis phaėton Pieter Aannes phaėton/chais Taeke Johannes chais Doede Jans chais Johannes Metskes phaėton/chais Trijntje Hendriks (Wijnia) phaėton Everhardus Aukes chais/phaėton Wybren Doedes (wed.) chais Gerlof Tjeerds chais M.K. Wynia phaėton Tjerk Hilles chais Annes Minnes chais Tjerk Ages chais Doede Johannes chais Hille Louws phaėton/chais Jan Jacobs Boscha chais Taeke Tjerks chais Symon Jouws chais Pytter Klazes chais/phaėton Harm Beernts chais Tjalling Jans chais Heerke Sjolles (wed.) wagen Meindert Harmens wagen/chais Nanne Berends chais Gerryt Hijltjes chais Wybren Jans chais Brantgum Pieter Watzes chais/phaėton Harmen Klaazes chais Jacob Jacobs chais/phaėton Marten Minnolts chais Jasper Pieters phaėton/chais Jacob Gosses (kinderen) phaėton Ids Jacobs phaėton Joost Jans chais Johannes Gosses phaėton Willem Johannes chais/phaėton Dirk Folkerts (Damsma) chais Jan Jansen chais/phaėton Broer Wijtzes chais/phaėton Gosse Jacobs phaėton Swetze Uilbes chais Anne Martens phaėton Boele Sijbes chais P. Bruinsveld wagen Waaxens Rindert Klaases chais Pieter Klaazes phaėton/chais Ype Jacobs (wed.) phaėton Beert Alberts (wed.) phaėton Tiete Olivier phaėton Symon Johannes phaėton Ette Jacobs chais Raard Reinder Freerks phaėton/chais Van Kleffens en kinderen idem Syds E. van Kleffens idem Nicolaas van Kleffens idem Pier Johannes chais Sjoerd Sydzes phaėton/chais Binne Tjerks phaėton/chais Paulus Nannes chais Ype Jabobs phaėton Jan Tietes chais/phaėton Gerrit Baukes chais Douwe Willems phaėton Foudgum Hoite Jacobs phaėton Taede Tjeerds phaėton Douwe Pieters phaėton Jacob Dirks phaėton Thomas Jans chais/phaėton Cornelis Broers (wed.) phaėton Gosse Thomas chais Hantum Jelke Hendriks phaėton Aebe Aebes (wed.) phaėton Wijbe Rinderts (kinderen) phaėton Klaas Kornelis phaėton Cornelis Harmens phaėton Aebe Tyssen + Botte phaėton/chais Sytze Jelles chais Tjalling Watzes phaėton/chais Joost Sjoerds chais Boote K. Wynia phaėton Jelle Lammes chais/phaėton Douwe Wijbes phaėton Lammert Harmens phaėton/chais Gosse Johannes phaėton Botte Jans chais Douwe Harmens phaėton Willem Idzes phaėton Hantum-Uitburen Andries Annes chais Symon Rienks wagentje/chais Willem Cornelis chais Symon Klaazes phaėton/chais Willem J. Jaarsma phaėton Thijs Feenstra verdekte Klaas Jans verdekte Hendrik Sijgers chais Jacob Pieters chais Pieter Wytzes chais Gerk Ruurds chais Andries Pieters chais Willem Hendriks chais Sijtze Jelles chais Hantumhuizen Jan Minnes chais Dirk Idzes Banga phaėton Heerke Fransen phaėton Pieter Douwes chais Doede Idzes chais Douwe Willems chais/phaėton Goffe Jans phaėton Tjitze Fetzes phaėton Hotze Ydes phaėton Tjomme Douwes (wed.) chais Gerrit Jans chais Auke Wynia chais/phaėton Sierk Liemes chais Aate Egberts chais/wagen Douwe Jaspers chais Jan Pieters chais Rindert Jans chais Mame Annes chais/wagen Pieter Lieuwes (wed.) chais Betterwird Jense Klaazes chais/phaėton Rienk Jans chais Hein Jans phaėton/chais Popke Wouters chais/phaėton Marten Binnes (wed.) phaėton Jan Idses Banga phaėton/chais Tjerk Harmens (wed.) phaėton Jan Tjerks phaėton Theodorus Piré chais/verdekte Pier Pieters phaėton Jan Sjerks phaėton/chais Marten Teunis chais Bornwird Jan Jansen phaėton/chais Rindert Jans chais/wagen Jelle Sytzes phaėton/chais Marten Geerts chais Andries Annes chais Jense Plat chais Anne Martens phaėton Douwe Sjoerds phaėton Hiaure Kornelis Jacobs chais Fedde Jacobs chais/phaėton Rienk Symons chais I.I. Banga chais/phaėton Gosse Doedes chais Jitze Jans chais Klaas Uitzes chais Klaas Abes chais Jense K. Plat chais Taeke Dirks chais Harmen Jacobs Pieter Douwes chais Gerryt Pieters (wed.) chais Wierum Dirk Hartman phaėton/chais Ids Willems phaėton/chais Pieter Annes chais Tjipke Jans chais Sijbe Sapes phaėton/chais Jacob Johannes chais Bauke Douwes chais Wybren Tjipkes (wed.) phaėton Douwe Annes chais Fedde Ruurds chais B.K. Wynia phaėton F. Schregardus chais Thomas Fokkes phaėton
Deze site hoort frames te bevatten. Ziet u geen frames, klik dan hier.