HRONOLOGIJA DOGADJANJA U S.MOSTU OD 1990 DO 2000 GOD.                           

HRONOLOGIJA DOGADAJA U OPCINI SANSKI MOST

1990-2000 god. 

          -Augusta 1990.godine odrzana je osnivacka skupstina Stranke demokratske akcije Sanski Most. Izabran je Izvrsni odbor SDA Sanski Most u koji su usli : Faik Biscevic, Mirzet Karabeg, Nihad Kljucanin, Ahmet Paunovic, Semso ef. Zekovic, Husein ef. Kovacevic, Haris Biscevic, Senad(Suada) Biscevic, Rasema Mehadic, Hivzo Hodic(predsjednik) i dr. Mehmed Meho Alagic.

-         U Vrpolju je 15 aprila 1992.godine izvrsena smotra jedinice teritorijalne odbrane Vrpolje. Na smotri je bilo oko 300 naoruzani boraca. Jedinicom je komandovao rahmetli Arif Hukanovic.

14 i 15 maja 1992. godine doslo je do prvog sukoba . Vrpoljske snage rasporedene oko skole pruzile su neocekivano jak otpor agresoru i nepretelj je bio primoran da se povuce. Naneseni su mu gubici u zivoj sili i pretpostavka je da je u toj borbi izbaceno desetak nepreteljskih vojnika iz stroja.

ARIF HUKANOVIC-KOJOT

-        27 maja 1992. godine novoformirani Kljucko-sanski bataljon pod  komandom Amira Avdica i njegovog zamjenika Arifa Hukanovica blokirali su putni pravac Sanski Most-Kljuc na ulazu u selo Gornji Ramici. Blokadu su izvsili Vrpoljcani pod komandom Arifa I Ifeta Hukanovica.

-         3.6.1992. godine nepretelj je poceo napad na Kljucko- sanski bataljon s ciljem da unisti bilo kakav vid otpora na ovim prostorima.U njemu su ucestvovali kompletni sastavi Seste sanske,Kljucke I Petrovacke brigade. Dio Kljucko – sanske jedinice sa oko 150 boraca bio je rasporeden na dijelu sume Galaja, dok jedrugi dio sa oko 50 boraca drzao pravac u kanjonu rijeke Sanica. Borci koji su kontrolirali Galaju opkolili su i zarobili 40 nepreteljskih vojnika I petoricu ofocira. Nakon dugotrajnih pregovora sa nepreteljom, koji su trajali preko 24 sata,dogovoreno je da nepretelj obezbjedi prevoz i slobodan put do slobodnih bihackih teritorija s tim da bi nasi boric oslobodili njihove zarobljene vojnike.Do razmjene je doslo na platou Grabeza. U Bihac su usla 144 Sanjana i Kljucana koji su se odmah pridruzili braniocima Cazinske krajine.Na zalost zbog brzine pokreta na kome je insistirao nepretelj a i zbog nemogucnosti uspostave kontakta sa dijelom jedinice koja je obezbjedivala kanjom rijeke Sanice dio jedinice je otisao a dio jedinice je ostao pod komandom Arifa Hukanovica da se bori na ovim prostorima .

HRUSTOVO

 Pored Arifa Hukanovica (posthumno odlikovan priznanjem (Zlatni Ljiljan) u borbama sa agresorom tokom 1992 I 1993. godine zivote su izgubili:Safet,Ferid,Sefik,Mirsad,Said,Rezak,Hasan Hukanovic; Omer,Hasan,Smail Huskic; Arif,Edilf,Suad,Ismet Hodic; Elvis,Mirzet,Elvir,Mirsad,Mesud,Zlatan,Elvir(2),Ahmet,Hasib,Enver,Midhet,Alija,Ferid Kadiric; Said,Ibrahim,Sakib Keranovic; Ibrahim Kvrgic; Avdo,Atif Keric; Esad,Ramiz,Bibo Sinanovic; Hakija,Tehvid,Hikmet,Islam Baltic; Beco,Muharem,Mesud Buljubasic; Ramo,Cerim Jusic; Izet Salesevic; Muharem,Kasim Prsic; Mehmed Letic; Nijaz Hasanic; Hajrudin Jelecevic; Besim Materic; Hakija Mahic; Emir Seferovic; Dude Huskic(civilna zrtva); Azra Huskic(civilna zrtva); (dijete Huskic Hasana,civilna zrtva);Ilijaz Kuzelj; Kalmin Kalic i Amir Taras.

MAPA OPCINE SANSKI MOST

U nedjelju,19. aprila 1992.godine ,u 9 sati i 20 minuta  Rasula je nazvao Suada Sabica, potpresjednika SDA i rekao mu da se moraju iseliti iz zgrade SO, da moraju predati svo oruzje i donijeti ga u park ispred zgrade. Iz pravca Djedovace kretala se VI krajiska brigada pod punom ratnom opremom.Znajuci da se nemogu oduprijeti toj velikoj vojnoj sili rukovodstvo SDA donosi odluku da se kroz sporedni ulaz zgrade izvuce.Tu noc su zgradu SO granatirali, gadali zoljama I pucali po njoj I tek kad su se uvjerili da nema niko u njoj usli. Vecina ljudi otislo je u Sehovce a manji dio u naselje Mahala. Nedugo zatim Sanski Most ce postati grad terora,straha,progona ismrti

NAPAD NA SANSKI MOST

-         20.aprila 1992. godine neprijatelj preuzima na silu kontrolu nad svim vaznijim objektima u gradu. Ovaj dan se moze slobodno oznaciti kao pocetak srpskog terora, progona i genocida nad bosnjackim i hrvatskim zivljem na ovim prostorima.  

25.5.1992.godine angazujici kompletan sastav brigade i  policijskih snaga cetnici krecu u konacan napad s ciljem potpune okupacije podrucja opcine Sanski Most. Nakon sto su zaposjele odgovarajuce polozaje oko Sanskog Mosta  agresorske snage izvrsile su artiljerijsku pripremu po naseljima Mahala, Otoke,Muhici, ul. Marije Bursac,Omladindko naselje, Alagica naselje, s ciljem nanosenja gubitaka(civilne ztve) i unistavanja stambenih,kulturnih i svih drugih materijalnih dobara, izazivajuci paniku medu bosnjackim stanovnistvom i prisiljavajuci ga na bijeg. Napad je poceo 26.05.1992.godine u 5.00 sati. Glavnina snaga agresora angazirana je u rejonu Sanski Most dok su teritorijalne jedinice Dabra, L. Palanke, Budimlic Japre,Koprivne, Ostre Luke i Usoraca pretpocinjene komandi  Seste krajiske pjesadijske brigade. Zadatak jedinica stacioniranih na lijevoj obali rijeke Sane bio je obezbjedjenje rejona podlug i udari na ulice Narodni Front, Mladena Stojanovica, Veljka Mljevica,Omladinsku ulicu, Omladinsko naselje, ulicu i naselje Marije Bursac,ulicu Cvije Kukolj i Alagica polje. Nakon artiljerijskog udara preslo se na pjesadijski udar i pretres u sadejstvo sa snagama istocno preko rijeke Sane i juzno od rijeke Zdene. Zatvaranjem pravca Sejkovaca, mosta na rijeci Sani, te magistralnog puta od sela Krkojevci do raskrsca ulice V.Miljevica i sela Pobrijeze, onemoguceno je u vrijeme artiljerijkog udara  povlacenje civilnog stanovnistva, tako da su jedinice teritorijalne odbrane Zdena krenule nakon artiljerijskog djelovanja u „ciscenje terena“ i ubijanja civilnog bosnjackog i hrvatskog stanovnistva u naseljima Zdena,Prvomajskoj i Rudarskoj ulici Otokama, Milancevica i Miljevica ulicu.Neposredno nakon artiljerijskih udara Diverzantsko-izvidjacki odred zaposjeo je Zanatski centar Robnu kucu „Sanjanka“, kafanu „Jelen“ i zgradu „Varteks“.

 Dijelovi iste jedinice potom su u preuredjenom borbenom vozilu“georgi“ a sadejstvujci sa posadom iz borbeno- oklopnog  vozila iz Seste krajiske brigade, krenuli pravcem prema naselju Mahala i dalje prema Ekonomiji, takodje ubijajuci civile bosnjcke ihrvatske nacionalnosti. Poseban zadatak u ovom udaru na Sansi Most imala je agresorska tzv. Zastitna stabska ceta koja je obezbjedjivala komandno mjesto komande Seste krajiske brigade i stanicu javne bezbjednosti.Okupacija Sanskog Mosta od strane sanskih srba zavrsena je negdje u ranim jutarnjim satima 27.05.1992.godine. pohapseno civilno stanovnistvo i oni malobrojni koji su pruzajuci otpor pali u ruke nepretelju zatvoreni su u Sportsku dvoranu i druge novoformirane logore u Sani,a sve popljackano iz bosnjackih i hrvatskih kuca i stanova cetnici su dijelom prisvojili a dijelom predali u Srpski stab TO Sanski Most. U medjuvremenu u srpkim logorima i zatvorima u Sanskom Mostu nalazio se veliki broj Bosnjaka i Hrvata sto svjedoci veliki broj  originalnih agresorskih dokumenata zaplenjenih prilikom oslobodjenja Sanskog Mosta oktobra 1995.godine. Tako je recimo aktom od 23.08. 1992. godine potvrdjen prijem 648 zatocenika u Vojno- istezni zatvor „Manjaca“, a 27.08.1992.godine potvrdjen je prijem jos 133 zatvorenika.

KONVOJI

-         18.06.1992.godine organizovan je veliki konvoj u kom je protjerano 2750 Bosnjaka i Hrvata sa  podrucja opcine Sanski Most. Agresor je narocito insistirao na iseljavanju stanovnika Aganovica , Mahale, Muhica i Otoke. I ovom prilikom cetnici su izdvojili vojno sposobne muskarce i zatvorili ih  u logore“ Dvorana” i „Krinks“. Prognanici su na putu za Gracanicu potpuno opljackani a ubijena je jedna majka sa tek novorodjenim djetetom.U Kozarcu na zeljeznickoj stanici na silu su izdvojeni Hasan i njegova supruga Mina Ceric rod.Kurbegovic i na ocigled ostalih prognanika na najsvirepiji nacin ubijeni.

-         18.08.1992. godine  srbi su organizovali konvoj u srednju Bosnu. Tog dana prognano je 2850 zena djece i staraca. Put od Turbeta, dug 23 km. morali su  proci  pjeske  bez vode i hrane i kroz minska polja gdje su mnogi izginuli.. Sve pristigle docekali su pripadnici jedinica Armije RBIH i pruzili im neophodnu pomoc. Travnik tako postaje grad u kojem ce ovi Sanjani sanjati svoj zavicaj, i na celu sa svojim generalom Mehmedom Alagic pripremati i stvarati uslove da ga i oslobode.

-         02.09.1992.godine organizovan je jos jedan konvoj .

Krajem decembra 1992. godine cetnici su organizovali najveci konvoj .U konvoju su se nalazilo preko 3500 Bosnjaka i Hrvata. Za razliku od predhodnih konvoja ovaj je upucen preko B.Gradiske u Hrvatsku.

MUHICI

 Pocetak 1993.godine narocito je bio tezak za preostale Bosnjake i Hrvate. Srbi su nastojali realizovati svoje planove etnickog ciscenja i svesti broj Bosnjaka na svega 5% na cijelokupnom podrucju opcine Sanski Most. U tom periodu bilo ih je jos oko 6000 s tendencijon stalnog smanjenja. Jedan broj ih je stradao u radnim vodovima koje su cetnici najcesce odvodili na bihacko bojiste i davali im zadatke ukopavanja cetnickih linija prema Bihacu. Mnogi su bili iznurivani i na druge nacine,a za 12 Bosnjaka je sigurno utvrdjeno da su ubijeni prilikom kopanja rovova za cetnicku odbranu. Svaki put su ubijani nakon sto bi cetnici dozivjeli poraze na bojnom polju.

-         23.01.1993.godine u Zenici odrzana je prva sjednica Inicijativnog odbora Ratnog predsjednistva opcine Sanski Most. Sjednici su prisustvovali:Faruk Nalic,Aida Aganovic, Mehmed Alagic, Mustafa Ferhatovic, Mirzet Karabeg, Mesud Besirevic, Azemir Hrncic, Esad Kurbegovic, Enes Karic i Nisveta Karabegovic. Iz oproljenog Sarajeva nisu mogli doci Suad Kurbegovic, Mirko Vranic i Kemal Kurspahic. Nako nemogucnosti rada M.Vranica, K.Kurspahica i M. Besirevica, u Ratno predsjednistvo su «kooptirani»:Muhamed Lemes,Ismet Seferovic i Fadil Hukanovic.

-         U prvoj polovici 1994. godine u srednjoj i sjevernoj Bosni bilo je evidentirano 118 porodica sa podrucja opcine S.Most(prema dokum.Ratnog pred.opcine S.Most) .400 clanova bilo je smjesteno uprivatnom smjestaju, dok je njih 40 sa 134 clana nalazilo u kolektivnom smjstaju sto ukupno iznosi 158 porodca, odnosno 534 clana. Takodje je evidentirano 48 poginulih boraca, 20 ranjenih boraca. Vec u drugoj polovini 1994. godine u srednjoj Bosni bilo je evidentirano 900 prognanika , da bi se pocetkom septembra 1994. godine taj broj popeo na1400 prognanih i raseljenih lica.

-         18.09.1995.godine nakon spajanja jedinica Sedmog i Petog korpusa dio Ratnog predsjednistva prelazi u Bihac po nalogu Vlade RBIH.

-         19.09.1995.godine clanovi Ratnog pred. dolaze na podrucje opcine Kljuc koji je vec bio oslobodjen.

-         21.09.1995.godine clanovi Ratnog pred. dolaze u Lusci Palanku koja je tada bila slobodni dio sanske opcine.Komanda Sedmog korpusa tada nije dozvolila iz bedbjednosnih razloga da clanovi Ratnog pred. Ostanu u L.Palanci jer je bila granatirana iz pravca Miljevaca.

-         10.10.1995.godine clanovi Ratnog pred. dolze u slobodni Sanski Most.

Od 12.10.1995 do 31. 03. 1996.godine Ratno pred. odrzalo je 37 sjednica

13.03.1996. godine odrzana je konstituirajuca sjednica Prijelaznog vijeca Skupstine opcine Sanski Most gdje je za nacelnika opcine Sanski Most izabran Mehmed Alagic

-          Danas je Sanski Most grad medju onim rijetkim kojeg su oslobodili pripadnici Armije RBIH. On je bio , i on ce ostati slobodan grad, zahvaljuci izmedju ostalog,i Sanjanima koji su se borili u redovima Armije RBIH. Tih 1.222 mladica, oceva, brace, sinova, od kojih su mnogi u borbi izgubili svoje zivote, ostat ce najtrajniji spomenik Sanskog Mosta. Danas, Sanski Most krupnim koracima ide u buducnost. Napredak se osjeca u svim oblastima ljudskog djelovanja. Privatizacija je u toku, izgradnja takodjer , obnavljaju se privredni i industrijski kapaciteti a velika paznja se poklanja razvoju poljoprivrede i turizma. Danas je S.Most slobodan grad u kojem su, nadamo se, zauvijek pokopane aveti fasizma koje su ovaj grad gusile sve vrijeme njegove okupacije.

NA POCETAK