Baba tarafı Gördes müftüsü
Şimdi buraya bir virgül koyalım ve Orhan Pamuk'un köklerine doğru bir yolculuğa çıkalım. Önce baba tarafı... : "Babam tarafı Türkleşmiş Çerkezlerdir." Ailenin şeceresi ile ilgili bilgileri daha çok Şevket Pamuk'tan ediniyoruz. Şevket Pamuk, Orhan Pamuk'un 18 ay büyük ağabeyidir: "Hem babaannem hem anneannem tarafı 1890'lara kadar Manisa'nın Gördes kazasında yaşıyor." Şevket Bey'in söylediğine göre ailenin baba kanadı buranın yerlisidir: "Mesela baba tarafımdan Sabit Bey, 19. yüzyılın ikinci yarısında Gördes Müftülüğü yapmış. Babaannemin annesi tarafı ise, 1850-60'lardaki Kafkas göçüyle Gördes'e yerleştiriliyorlar."

Orhan Pamuk'un dedesi Mustafa Şevket ve ailesi daha sonra Gördes'ten İzmir'e gider. Oradan da Teknik Üniversite'nin (İstanbul) ilk mezunlarından olarak, mühendis çıkar: "Cevdet Bey ve Oğulları kitabında ondan etkilendim ama onu anlatmadım. Dedem İsmet Paşa'nın döneminde demiryolu yapımından epey para kazanmıştır." (Mustafa Şevket Bey'in Abdullah adındaki kardeşinin kızı Turan Hanım da ünlü felsefe profesörü Hüseyin Batuhan ile evlenmiş, ailenin tanınmış bir başka ferdidir. Diğer kızı Selçuk Hanım ise resim eğitimi alıp Fransız bir ressamla birleştirir hayatını.)

Mustafa Şevket Bey evlilik zamanı gelince hayatını (Maide) Pakize Hanım'la birleştirir. Ve üç çocuk sahibi olur: Özhan (doktor), Aydın (mühendis olur), Gündüz (Orhan'ın babası, o da mühendistir) ve Gönül (gazeteci Bedii Faik Akın'ın, hukuk fakültesi dekanlığından emekli kardeşi İlhan Akın'la evlendi): "Eskiden hep saklardım bunları." Pamuk'un dedesinin 1933-34'lerde ölümü aile için büyük kayıptır: "Dedemin ölmesi, büyük para kazanma mekanizmasının sona ermesi demekti. Mühendislik okuyan babamla amcam, kısa süre içerisinde -bunu gülümseyerek söylemiyorum- dedemden kalan paraların büyük bir kısmını, iddialı bir şekilde büyük yatırımlara, ihalelere girerek 1950'lerin sonuna doğru batırmışlar. Hayat standardında bir düşme olmadı ama benim çocukluğum o malın satılması, bu malın satılması, babaannemin ağlaması ve fakir düşme hikayelerinin arasında geçti. Nitekim babam da işte böyle özel girişimci müteahhitlikten bir yöneticiye evrildi. Bizi bırakıp kaçtı, Paris'te yaşadı."

Orhan Pamuk'un babası Gündüz Pamuk da inşaat mühendisliği okur. İşleri tasfiye ettikten sonra Paris'e gidip IBM şirketinde çalışmaya başlar. Sonra ilk bilgisayarcılardan olarak IBM'in Türkiye şubesini açar ve Türkiye müdürü olur (1959-64). 1964'te Koç Topluluğu'nda çalışmaya başlar, Aygaz Genel Müdürlüğü, Koç Holding Plan Grubu Başkanlığı, Arçelik ile Garanti Bankası Yönetim Kurulu üyeliği ve 1978'den sonra iki yıl da Petkim Genel Müdürlüğü yapar. 2001'e kadar da mezun olduğu üniversitede öğretim görevlisi olarak bulunan Gündüz Pamuk, İsmet Paşa ile Heybeliada'dan tanışıklığından dolayı SODEP'in kurucuları arasında yerini alır: "Halk Partisi yakınlığı ailede hep vardı. Ben, 'Tabii Halk Partisi'ni sevecekler, çünkü Halk Partisi döneminde zengin oldular' diye söylüyorum."

Büyükdedesi Girit'te vali
Pamuk'un anne tarafı ise 1720'lerde Girit Valiliği de yapmış İbrahim Paşa'ya dayanmaktadır: "Anne tarafımı size en iyi Doğan Hızlan anlatır aslında. Çünkü Doğan Hızlan anne tarafımdan akrabamdır. O meraklıdır ya böyle soyluluğa falan. Bilmem ne paşa nereden devşirilmiş..." (Burada yine Şevket Pamuk'un yardımına başvuruyoruz. C.K.): "Aile Kaptan-ı Derya İbrahim Paşa'ya dayanıyor. Paşa, ayrıca 1720'lerde Girit valiliği de yapmış. Sicilli Osmani var, orada rastladım kayıtlara." İstanbul Ticaret Odası'nın kurucularından Basmacızade olarak anılan kişi de Pamuk'un dedesinin dedesi veya amcası, yani aileden birisidir. Bez işi yaptıklarından dolayı Basmacızade olarak anılan Pamuk'un dedesinin babası İbrahim Ferit'in, Cevdet dışında Fuat ve İzzet adında iki oğlu daha olur. Cevdet Ferit'in amcası Nejat Basmacı da İstanbul Ticaret Borsaları Birliği Başkanlığı yapmış birisidir. Söz Orhan Pamuk'ta yine: "Bir zamanlar İş Bankası Genel Müdürü de olan Ferit Basmacı da aynı aileden geliyor. Aslında, sevmediğim ve kimsenin de bilmesini istemediğim küçük adım da Ferit'tir. Ailede bazıları Basman, bazıları da Basmacı soyadını almış ama aynı ailedir." Pamuk'un annesinin babası Cevdet Ferit (1882-1953), Almanya'da hukuk eğitimi alıp, Darülfünün (İstanbul Üniversitesi) Hukuk Fakültesi'ne dönüşene kadar (1933) orada dersler verir: "Atatürk'ün 1933 reformundan sonra üniversiteden uzaklaştırılmıştır."

'Şevket'le gerilim var aramızda'
İşte bu Cevdet Ferit de Nikfal Hanım'la evlenir ve üç kız babası olur. Kızlarının en büyükleri (emekli hukuk profesörü) Türkan Hanım, Hayat dergisinin kurucusu şair Şevket Rado ile, en küçükleri Gülgün de, İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ'ın oğlu Üstün'le evlenir. Cevdet Ferit-Nikfal çiftinin ortanca kızı Şeküre ise Mustafa Şevket-Pakize çiftinin çocuğu, Orhan Pamuk'un da babası Gündüz Bey'le evlenmeye karar verdiğinde yıl 1949'dur: "Sinemanın benim hayatımda önemli bir yeri vardır. Çünkü annemle babam sinemada tanıştı." Orhan doğduğunda sene 1952'dir: "Ailede hiç Orhan dede tanımıyorum, ama annem 'Bu ismi veriyorum, bu olsun' dedi." Çiftin, 1950'de doğan diğer çocukları da Şevket'tir: "Gerilim var aramızda. O gerilimi anlatmamdan da haklı olarak şikayetçidir. Fakat ben yazarım, yazdım ve ona gülümseyerek söylüyorum, yazmaya da devam edeceğim. Tabii onunla çatışıyor görünmek de istemem. Doğru da değil. Arkadaşız."
---
'Tembel, şımarık, sulu öğrenci'
İlkokula, amca ve babasının da okulu olan Işık Lisesi'nde başlayan küçük Orhan, iki sene sonra babası IBM Genel Müdürü olup Ankara'ya gidince, başkentteki Mimar Kemal İlkokulu'na devam eder. Tekrar İstanbul'a döndüklerinde Işık Lisesi bu sefer almaz Orhan'ı. O da Şişli Terakki'den alacaktır diplomasını. Ardından hemen Robert Kolej'e kaydını yaptırır. 1970 yılında buradan mezun olur. Pamuk'un, o yıllarda bugünkünün aksine bir imajı vardır: "Tembel, başarısız, şımarık, durmadan şaka yapan ama okulda ressam olarak bilinen falan... Yani bugün toplumda hiç bilinmeyen öyle bir imgem vardı." 6-7 yaşlarında resme başlayan Pamuk, 22 yaşına kadar resme devam eder. Robert Kolej'in ardından dedesi ve babası gibi önce İstanbul Teknik Üniversitesi'nde mühendis olmak için okumaya başlayan (1970) Pamuk, üçüncü yılın sonunda buradan ayrılır. Askerliğini tehir için yine de bir okul olsun diye de (İstanbul Üniversitesi) gazetecilik bölümüne geçer ve burayı 1977'de bitirir. Yine askere gitmemek için mastere başlar. (Pamuk, 12 Eylül'den sonra çıkan kısa dönem askerlik imkanıyla Tuzla'da 4 ay yapacaktır askerliğini.)