Tự Lực Văn Đoàn
- Bộ Biên tập Tự Lực Văn
Đoàn gồm Nhất Linh Nguyễn Tường Tam, Khái
Hưng Trần Khánh Giư, Tứ Ly tức Hoàng Đạo
Nguyễn Tường Long, Thạch Lam tức Nguyễn
Tường Lân (mất v́ bịnh lao ngày 28/6/1942 tại làng
Yên Phụ, ven Hồ Tây Hà Nội, hưởng dương
33 tuổi). Sau đó Bộ biên tập được
tăng cường thêm bởi thi sĩ Thế Lữ,
văn sĩ Thanh Tịnh, Đỗ Đức Thu, Vũ
Đ́nh Liên, họa sĩ Nguyễn Gia Trí và Nguyễn Cát
Tường.
Nhất Linh tên thật là Nguyễn
Tường Tam. Ở tuổi thanh xuân, ông thi vào
trường Đại Học Y Khoa nhưng sau đó
lại bỏ để thi và đỗ vào trường Cao
Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương khóa 1924. Rồi
sau đó ông sang Pháp du học vào năm 1927.
Nhất Linh về VN năm 1930 sau khi đă qua
trường học làm báo ở Paris và đỗ bằng
cử nhân khoa học (Lư và Hóa). Năm 1932, ông đứng ra
làm chủ bút tờ Phong Hoá và năm 1933 tuyên bố thành
lập nhóm Tự Lực Văn Đoàn với các văn
nghệ sĩ cộng sự
- Sau 1945, Tự Lực Văn Đoàn công khai
hoạt động với lập trường rơ rệt:
chống Cộng, bài phong, đả thực. Trong giai
đoạn này, nhóm Tự Lực Văn Đoàn dùng tờ
báo "Việt Nam" và tờ tuần báo "Ngày Nay
Kỷ Nguyên Mới" để làm cơ quan tuyên
truyền. Hoạt động được một
thời gian nhóm này bị Việt Minh -- tức CS theo CS
Quốc Tế và văn hóa Mácxít -- khủng bố nên tan rả.
- Sau khi chiến tranh Việt - Pháp bùng nổ
chỉ được vài tháng th́ Khái Hưng, một trong
những sáng lập viên của Tự Lực Văn
Đoàn, đă bị Công an CS bắt và giam tại
"Trại Hối thất Chính trị phạm" ở
Liên khu 3 ở Lạc Quần, Trực Ninh . Sau đó, ông
bị CS thủ tiêu bằng cách nhốt ông vào bao bố và
d́m chết tại bến đ̣ Cựa Gà thuộc Phủ
Xuân Trường vào năm 1947.
Cộng Sản và
Tự Lực Văn Đoàn
Thái Việt (Báo Quốc Gia, 15/1/96)
Đọc mấy lời phát biểu của
Bộ trưởng Văn hóa Trung Quốc Lưu
Đức Trung trên báo Toàn Cảnh, số 61, 8/1995 về
vấn đề văn hóa với giáo sư VNCS
Lương Ngọc Toản có đoạn :
"Cần phải thấy rằng Trung
Quốc tiến hành cải cách thể chế kinh tế
chứ không phải tiến hành cải cách thể chế
XHCN. Chế độ XHCN về cơ bản không thay
đổi bản chất của nó. Văn hóa là kiến
trúc thượng từng của chế độ xă
hội XHCN lại càng không thể thay đổị V́
vậy Trung Quốc vẫn thực hiện các phương
châm sau :
- Văn hóa, nghệ thuật phải phục
vụ thể chế chính trị.
- Trăm hoa đua nở. trăm nhà đua
tiến theo định hướng XHCN.
- Dương vi trung dụng, cổ vi kim
dụng (Lấy ngoài phục vụ trong, lấy cổ
phục vụ kim).
Nguyên tắc đặt XHCN lên đầu trong
nền văn hóa nghệ thuật là không thay đổi, v́
bản chất của XHCN là không thay đổi". Nghe
lạ tai quá v́ theo học thuyết Mác-Lê :"Cơ sở
hạ tầng quyết định kiến trúc
thượng tầng", "Cơ sở kinh tế thay
đổi th́ tất cả cái kiến trúc thượng
tầng đồ sộ cũng bị đảo lộn
ít nhiều nhanh chóng".
Đúng như Mác nói, khi có cải cách kinh
tế (hạ tầng) th́ thượng tầng (văn hóa,
nghệ thuật...) cũng bị đảo lộn.
Trước đây, về sáng tác văn
nghệ người ta lấy chủ nghĩa hiện
thực xă hội làm gốc. Nói theo lối nói của các
văn nghệ sĩ thời kỳ "đổi
mới" là theo chủ nghĩa "đỏ
hồng", cái ǵ của XHCN th́ phải khen; c̣n thuộc
đế quốc phong kiến th́ tô đen . Do đó khi
nhận định về nhóm Tự Lực Văn Đoàn,
tất cả các nhà phê b́nh, các giáo sư đều phải
dựa vào khuôn của Đảng mà viết mà giảng cho
sinh viên, học sinh.
Trong bản báo cáo đọc tại hội
nghị văn hóa toàn quốc lần thứ nhất (1948),
Trương Chinh, Tổng bí thư Đảng CSVN đă
nhận định về nhóm Tự Lực Văn Đoàn
như sau :
"Sau cơn khủng bố trắng
1930-1931, 1 sự buồn rầu u uất tràn ngập tâm
hồn dân VN. Văn chương lăng mạn của Tự
Lực Văn Đoàn ra đờị Tầng lớp
tư sản không dám đấu tranh bằng chính trị và
quân sự chống đế quốc nữa, bèn chuyển
sang đấu tranh bằng văn hóa chống phong kiến
(các báo Phong Hóa, Ngày Nay, tủ sách Tự Lực,...)
"Tiểu thuyết lăng mạn Tự
Lực Văn Đoàn, về bản chất, mang màu sắc
tiêu cực và thóat lỵ Cũng như mọi khuynh
hướng lăng mạn tiêu cực khác, tiểu thuyết
Tự Lực Văn Đoàn càng ngày càng xuống dốc.
Thế giới quan, nhân sinh quan ngày càng lạc hậu suy
đồi th́ tác phẩm cũng không tránh khỏi đi vào
con dường bế tắc của nghệ thuật
tư sản. Đó là qui luật chung của văn học
công khai thời kỳ dó" ("Chủ Nghĩa Mác và
Vấn đề Văn Hóa VN", 1949).
Tể tướng về văn hóa
Trường Chinh phán như trên, nên Thế Lữ (1 trong
những cột trụ của Tự Lực Văn
Đoàn) trong lớp Chỉnh huấn hồi tháng 6/1953
phải phụ họa:
"Chủ trương của Tự Lực
Văn Đoàn không những không tiến bộ mà c̣n
phản tiến bộ. Nó không có công mà c̣n có tội với
nhân dân. Sau thất bại cách mạng tư sản, nhân dân
càng bị áp bức và mê muội, Tự Lực Văn
Đoàn tung ra khẩu hiệu yêu đời, vui vẻ, trẻ
trung và nêu nhăn hiệu cải cách để lôi kéo tầng
lớp thanh niên tiểu tư sản đang hoang mang
trước thời cuộc. Văn thơ, tiểu
thuyết của nó đề cao những tư
tưởng phi vô sản, đưa thanh niên vào con
đường lăng mạn, buông thả tự do cá nhân,
thoát ly đấu tranh, trốn tránh thực tế,...
"Cùng với Hồn Bướm Mơ Tiên,
Đời Mưa Gió, Đoạn Tuyệt, Lạnh Lùng,
văn thơ của tôi đă góp pần vào cái thế
độc tôn của Tự Lực Văn Đoàn và tăng
thêm liều thuốc độc hại vào đầu óc
thanh niên từ 1932 đến 1945... Ảnh hưởng đến
nay vẫn chưa hết hẳn". ("Việt Nam Máu
Lửa", Nghiêm Kế Tổ).
Phan Cự Đệ trong cuốn "Tiểu
Thuyết VN Hiện Đại", tập I, nxb
Đại học và Trung học Chuyên nghiệp, Hà Nội,
1978 cũng lên án :
"Tiểu thuyết của Nhất Linh và
Khái Hưng hiện nay c̣n gây tác hại với học sinh và
sinh viên ở các đô thị miền Nam và không phải
không có ảnh hưởng đến 1 bộ phận
nhỏ nào đó của độc giả miền Bắc.
Tự Lực Văn Đoàn là 1 món nợ tinh thần
cần phải được thanh toán và là 1 vấn
đề văn học sử chưa được
giải quyết triệt để .
"Không phải tự nhiên mà Khái Hưng và
Nhất Linh tước hết mọi vũ khí đấu
tranh về mặt tinh thần của con người,
bắt con người quỳ mọp trước tôn giáo và
mọi qui luật tự nhiên của xă hộị Tất
cả những cái đó phản ảnh tâm lư bi quan,
đầu hàng, thỏa hiệp của 1 tầng lớp
đàn em, những người tiểu tư sản
từng đi theo Kư Con, Nguyễn Thái Học và đă
thất bại đau xót trong cuộc khởi nghĩa Yên
Bái .
"Về phương diện mỹ
học, Tự Lực Văn Đoàn đề cao những
quan điểm nghệ thuật suy đồi... Quan
điểm nghệ thuật thuần túy của nhóm Tự
Lực Văn Đoàn đă bộc lộ 1 cách toàn vẹn
trong 2 cuốn tiểu thuyết cuối cùng Đẹp và
Thanh Đức của Khái Hưng.
"Những
hoạt động của nhóm Tự Lực Văn Đoàn
rất có lợi cho đế quốc. Âu hóa, vui vẻ,
trẻ trung đưa thanh niên vào con đường
trụy lạc sống gấp. "Yêu nhau đi trời hôm
tối rồị..". Thực dân Pháp cũng chỉ mong
thanh niên có thế ! C̣n Hội Ánh Sáng, Hướng
Đạo chỉ đánh lạc hướng thanh niên vào con đường cải
lương tư sản. Trong thời kỳ mặt
trận dân chủ, những tổ chức này đă tranh
chấp quần chúng với Đảng, làm cho quần chúng
xa rời cuộc đấu tranh giai cấp. Không ít
những trí thức, văn nghệ sĩ, những thanh niên
học sinh đầy thiện chí nhưng ngây thơ đă
đi vào con đường cải lương phản
động. Truyện và tiểu thuyết Tự Lực
Văn Đoàn thời kỳ đó cũng tập trung
phục vụ đường lối chính trị của
họ. Ngày 13/12/1936, Tự Lực Văn Đoàn hô hào
lập Hội Ánh Sáng th́ năm 1937 tiểu thuyết Gia
Đ́nh của Khái Hưng và năm 1938, tiểu thuyết
Con Đường Sáng của Hoàng Đạo và Nhất
Linh đă lư tưởng hóa những địa chủ tân
học như cặp Hạc Bảo, Duy Thơ đang thi
hành những cải cách như đào giếng, làm nhà ánh
sáng, mở trường học, phát thuốc, cứu
tế cho nông dân ! Những tác phẩm của Tự Lực
Văn Đoàn đă xuyên tạc cuộc đấu tranh giai
cấp, chủ trương điều ḥa mâu thuẫn giai
cấp, đề cao bọn địa chủ tư
sản.
"Tiểu thuyết lăng mạn Tự
Lực Văn Đoàn có nhiều độc tố và
điều nguy hiểm là những độc tố đó
lại được bọc bởi 1 h́nh thức nghệ
thuật khá quyến rũ và hấp dẫn.
"Đó là lư do cắt nghĩa tại sao
bọn Nhân Văn Giai Phẩm chủ trương tái
bản tiểu thuyết của Nhất Linh và Khái
Hưng..."
Đó cũng là cách đánh giá của Phan
Cự Đệ hồi năm 1974, hồi mà nhà văn CS
Nguyễn Minh Châu gọi là "nền văn học minh
họa", v́ "Các nhà văn ta trong mấy chục
năm qua được chăm sóc, chăn dắt kỹ
lưỡng quá và phần đông (nếu không nói là tất
cả) đều bị coi là có t́ vết trong lịch
sử đời cầm bút, do đó đă xảy ra t́nh
trạng "né tránh, che chắn, rào đón, đối
phó". Trong mỗi nhà văn h́nh như có 2 ng̣i bút : một
ng̣i bút cho dân chúng đọc, 1 ng̣i bút cho lănh đạo
đọc, mà ng̣i bút thứ hai đă trở nên tài hoa và có
kinh nghiệm" .
Nhưng...
Khi có "cuộc đổi mới tư
duy", th́ Phan Cự Đệ lại thú nhận:
"Chúng ta đang nh́n nhận lại 1
hiện tượng văn học mà trước đây do
điều kiện lịch sử, việc đánh giá có
chỗ khe khắt hoặc chưa toàn diện.
"Đó là những hiện tượng
như Tự Lực Văn Đoàn, Vũ Trọng
Phụng... Chuyên luận về Tự Lực Văn Đoàn
của chúng tôi nhằm đánh giá lại những đóng
góp của Tự Lực Văn Đoàn đối với
văn học thời kỳ 1932-1940 nói riêng cũng như
đối với nền văn học VN hiện
đại nói chung".
Cũng theo "Tự Lực Văn Đoàn,
Con Người và Văn Chương", nxb Văn
Học, Hà Nội 1990, Phan Cư Đệ khen ngợi
hết lời và cho rằng Tự Lực Văn Đoàn
rất đáng để học hỏi :
"Trong phạm trù ư thức hệ tư
sản, Tự Lực Văn Đoàn đă phần nào nói lên
khát vọng của dân tộc dân chủ của đông
đảo quần chúng, chủ yếu là của tầng
lớp tiểu tư sản trí thức và viên chức thành
thị. Tự Lực Văn Đoàn không đặt vấn
đề giải phóng xă hội nhưng đă đấu
tranh đ̣i giải phóng bản ngă, đặc biệt
đấu tranh cho tự do hôn nhân, cho quyền sống
của người phụ nữ chống lại sự
ràng buộc khắt khe của lễ giáo phong kiến ."
"Các nhà "thơ mới" trong Tự
Lực Văn Đoàn đă góp phần làm phong phú hơn
thế giới nội tâm của con người, mở ra
trước bạn đọc 1 thiên nhiên, 1 đất
nước quê hương đầy cảm xúc và thanh
sắc, mang đến 1 cái tôi cá thể hóa trong cách cảm
thụ thế giới của thi cạ Tự Lực
Văn Đoàn cũng đả
kích gay gắt bọn phong kiến quan liêu, nhất là
bọn quan lại ôm chân thực dân Pháp và biểu lộ 1
thái độ cảm thông chân thành đối với
đời sống nghèo khổ của dân quê.
"Một số tác phẩm của Tự
Lực Văn Đoàn đề cao tinh thần dân tộc :
những khách chinh phu trong thơ Thế Lữ, trong tiểu
thuyết Đôi Bạn, Đoạn Tuyệt có tinh thần
yêu nước, yêu dân, có thái độ phủ nhận cái xă
hội thối nát đương thời, tuy lư
tưởng của họ c̣n mơ hồ yếu ớt và
đượm màu sắc cải lương chủ
nghĩa.
"Tự Lực Văn Đoàn có hoài băo
về 1 nền văn hóa dân tộc và thực sự đă
có đóng góp lớn cho nền văn học dân tộc.
Hoạt động văn chương lúc đó là
chuyện sang trọng, thiêng liêng, là lư tưởng sống
của 1 lớp người. Không làm được cách
mạng th́ làm văn chương, gửi tâm sự yêu
nước vào ḷng yêu nước, quê hương, yêu
tiếng Việt.
"Cho nên bgười ta đă đi vào
văn chương với tất cả niềm say mê và tâm
huyết của ḿnh. Tự Lực Văn Đoàn đă góp
phần rất quan trọng vào việc canh tân văn
học, xây dựng văn học VN hiện đại.
"Nhờ tiếp thu được
những ảnh hưởng của nền văn học
hiện đại phương Tây, Tự Lực Văn
Đoàn đă đẩy các thể loại báo chí, tiểu thuyết,
thơ kịch, truyện ngắn tiến lên 1 bước
về phía trước. Về phương diện văn
học sử, Nhất Linh, Khái Hưng đă có những
đóng góp quan trọng trong
việc
xây dựng 1 nền tiểu thuyết hiện đại .
"Tự Lực Văn Đoàn đă
tiếp thu được những ảnh hưởng
của cả phương Tây và phương Đông,
của truyền thống văn học dân tộc
để xây dựng nền tiểu thuyết VN hiện
đạị
"Một điểm nữa cũng đáng
biểu dương là tổ chức gọn nhẹ của
Tự Lực Văn Đoàn chỉ có 7 người mà
tập hợp được 1 lực lượng
cộng tác đông đảo, gây 1 phong trào văn học
rộng lớn trong toàn quốc.
"Chỉ trong 7 người mà quản lư 1
tờ báo hằng tuần, 1 nhà xuất bản, 1 nhà in
lớn và làm nên cơ ngơi, sự nghiệp, giữ 1 vai
tṛ gần như là chủ chốt trên văn đàn trong
suốt 10 năm trời ! Thật là 1 kinh nghiệm về
tổ chức đáng để cho chúng ta nghiên cứu
học tập".
Sợ ư kiến của ḿnh bị lẻ loi,
Phan Cự Đệ có nhắc lại ư kiến của Giáo
sư Hoàng Xuân Hăn : "Nhóm Tự Lực Văn Đoàn không
phải là nhóm duy nhất nhưng là nhóm quan trọng
nhất và là nhóm cải cách đầu tiên của nền
văn học hiện đại". (Sông Hương,
số 37, 4/1989).
Ngoài ra 1 tác giả khác như Chu Giang Nguyễn
Văn Lưu c̣n đi xa hơn nữa :"Sau thơ
mới, sau Tự Lực Văn Đoàn, đến nay
chưa có 1 cuộc cách mạng văn học nàọ..".
Qua trên ta thấy, nếu CS không "cởi
mở tư duy" th́ Phan Cự Đệ đă không dám
viết lại nhận định của ḿnh về nhóm
Tự Lực Văn Đoàn, quay 180 độ với các ư
kiến theo minh họa, làm vừa ḷng cấp trên.
Mấy năm nay, sau cuộc đổi
đời của các nước CS phương Tây, CS
phương Đông lại run sợ ra lệnh bịt
miệng các trí thức nói chung và nhà văn nhà báo nói riêng.
Bộ trưởng Văn hóa Trung Quốc
Lưu Đức Trung tuyên bố :
"Trung Quốc không cho phép lập nhà
xuất bản tư nhân, không có hăng phim tư nhân, chỉ
có thể cho phép 1 số đoàn nghệ thuật tư nhân.
Cả nước Trung Quốc có 2200 tờ báo, 500 nhà
xuất bản. Trung ương chỉ nắm những báo
lớn và nhà xuất bản lớn, c̣n phần cấp
tỉnh và thành phố các báo địa phương, phân cho
các ngành quản lư báo của ngành, nhà xuất bản của
ngành.
"Các xuất bản phẩm và văn hóa
phẩm được qui định chặt chẽ
việc thẩm định. Đối với phim và
băng h́nh, phải được Hội đồng
Thẩm định thuộc Bộ Phát thanh, Truyền h́nh,
Điện ảnh của Trung Quốc lập ra thẩm
định trước khi phát hành; c̣n các xuất bản
phẩm th́ giám đốc nhà xuất bản phải
chịu trách nhiệm về nội dung.
"Trung Quốc có thái độ rất nghiêm
khắc đối với nhà xuất bản. Xuất
bản phẩm của nhà xuất bản phải
đạt được 100%. Nếu xuất bản
được 99 cuốn sách tốt, song để 1
cuốn sách xấu lọt ra thị trường th́ nhà
xuất bản bị đóng cửa". (Toàn Cảnh
số 61).
Chánh quyền CSVN áp dụng y chang kinh nghiệm
khóa mồm khóa miệng trí thức bằng cách trên, nên vài
năm gần đây số sách xuất bản rất ít so
với thời kỳ mới "đổi mới",
đa số là các sách khảo cứu về thời xưa
vô thưởng vô phạt, chính v́ vậy quần chúng
cũng không thèm để ư v́ không đáp ứng
được ḷng mong mỏi về các vấn đề
bức xúc của xă hội, nên số lượng in
thật khiêm tốn, thường là 1000 cuốn, có khi 500
cuốn trên tổng số cả chục triệu dân, trong
đó có hàng triệu người đă học qua bậc
trung học, hàng trăm ngàn sinh viên đă tốt nghiệp
đại học.
Đúng như 1 nhà văn đă nói văn hóa,
văn nghệ của nước ta dưới ách CS
cũng nghèo nàn như đất nước chúng ta vậy.
