Trở về trang chính

Chiến tranh Hòa bình, Dân chủ Ðộc tài

Tùng Sơn

Karl Raimund Popper (1902-1994) được xem như triết gia lớn thế kỷ 20, sinh ngày 28 tháng 7 năm 1902 ở thành phố Vienna thuộc nước A¨o, cha mẹ người gốc Do Thái. Lúc còn trẻ ông ta đã tham gia hoạt động chính trị theo tả phái, có giai đoạn tự xưng là người theo chủ nghĩa Karl Marx.  Nhưng không lâu sau đó Karl Popper đoạn tuyệt với chủ nghĩa này, vì mất hoàn toàn ảo tưởng về nó, rồi vì tình thế chính trị Âu châu thay đổi với phong trào Ðức quốc xã đi lên lan rộng, những người gốc Do Thái như ông phải tìm đường tránh nạn.  Năm 1937 ông phải dời sang sinh sống dạy học ở đại học Canterbury New Zealand.  Ðến năm 1946 ông di cư sang Anh Quốc dạy nghiên cứu tại đại học London, ông được Hoàng gia Anh quốc trao cho tước hiệu Huân Tước Sĩ (Knighted) năm 1965, về hưu năm 1969, tiếp tục viết sách, du thuyết cho đến khi mất năm 1994.

 

Chúng ta có thể thấy tư tưởng của ông nổi bật qua tác phẩm nổi tiếng The Poverty of Historicism (1944) và The Open Society and Its Enemies (1945) phê phán tính chất nghèo nàn trong chủ nghĩa lịch sử, đề cao tư tưởng dân chủ tự do khai phóng, chỉ trích nặng nề mọi hình thái chính trị toàn trị. Theo ông sự tiến hóa lịch sử loài người chịu ảnh hưởng rất lớn từ sự tiến hóa tri thức con người. Từ đó ông đưa đến quan điểm không một xã hội nào có thể tiên đoán một cách khoa học về tương lai tình trạng tri thức xã hội loài người(no society can predict, scientifically, its own future states of knowledge).  Vì tri thức con người mỗi ngày một tăng trưởng, những khám phá mới luôn nảy sinh, cho nên đưa ra dự phóng về một mô thức con người trong tương lai là điều không tưởng.  Theo ông xã hội mở là xã hội trong đó mọi đơn vị cá nhân tôn trọng lẫn nhau, có trách nhiệm, biết đưa ra quyết định hợp lý, có nhân tính để thăng hoa nhân phẩm con người được sự bảo vệ bởi nhà cầm quyền.  Ðiều này cho thấy tính trái ngược với xã hội đóng (xã hội cộng sản) nơi đây chủ thể, quyền tự do tối thiểu mỗi công dân cũng không có, được ngụy trang dưới mỹ từ  dân chủ tập trung.

 

Ðối với chủ nghĩa Karl Marx ông cho rằng khời đầu nó có tính chất khoa học, vì đưa ra một giả thuyết mang tính tiên đoán, nhưng những gì Marx tiên đoán không hề xảy ra, cũng không có chứng minh cụ thể cho những gì Marx tiên đoán. Nhưng lý thuyết còn sống được bằng cách đánh lừa quần chúng, thêm thắt vào giả thuyết với mục đích cho nó phù hợp với thực tại, vì thế nó hoàn toàn không có tính chất khoa học.

 

Popper là một nhân chứng sống thời đại nhìn thấy thực trạng đi lên lẫn đi xuống của các chế độ độc tài tàn bạo từ Phát-xít, Nazi, cho đến cộng sản, bản thân thể nghiệm thành quả xã hội tự do mở cửa, cảm nhận sâu sắc mối đe dọa tồn vong thế giới loài người, nó phát sinh từ chế độ không dân chủ trang bị với loại vũ khí khủng khiếp nhất. Ông đã lên tiếng cảnh giác, và chúng ta có thể hiểu thêm về nguyên nhân chiến tranh, độc tài, nghèo đói, qua bài phỏng vấn từ gần thập niên nay nhưng nội dung vẫn còn mang tính chất thời đại.

 

Spiegel: Thưa ông Popper, biến cố sụp đổ liên bang Sô-Viết đã diễn ra đúng như điều ông tiên đoán cách đây nửa thế kỷ. Ðây có phải là kết quả chiến thắng của lý luận chủ nghĩa duy lý đối với những kẻ thù địch với xã hội tự do mở cửa hay không?

 

Popper: Tôi đã không làm công việc tiên đoán, vì tôi cho rằng cái việc dự đoán như thế là không phải. Theo tôi đá nh giá người trí thức qua kết quả việc họ tiên đoán là thái độ hoàn toàn không phù hợp.  Lịch sử triết học Ðức quốc ít nhất từ thời Hegel đã luôn luôn cho rằng cần phải tiên đoán sự việc bằng cách này hay cách khác. Theo tôi như thế là sai lầm. Chúng ta nghiên cứu học hỏi về lịch sử, nhưng lịch sử chấm dứt ngay lúc này, ngay bây giờ. Thái độ chúng ta về tương lai cần phải thay đổi hoàn toàn, không nên dựa vào dữ kiện quá khứ để tiên đoán tương lai, như đã từng làm trong quá khứ, vì làm như thế không khác gì chúng ta đi vào tương lai xuyên qua lối mòn lịch sử.

 

Spiegel: Thật là tuyệt! Nếu ông bảo đó không phải là lời tiên đoán, nhưng ít ra ông cũng đã mong đợi một nền dân chủ tự do sẽ vượt thắng những chế độ độc tài phải không?

 

Popper: Theo tôi thái độ chúng ta đối với tương lai có nghĩa chúng ta phải nhận trách nhiệm trong hiện tại ngay bây giờ cho những gì sẽ xảy ra trong tương lai. Quá khứ là những gì đã qua, chúng ta không thể làm gì khác hơn được, cho dù chúng ta có mang theo ý thức trách nhiệm về quá khứ, có nghĩa cho dù nhận lấy trách nhiệm cho những gì chúng ta đã làm. Nhưng dối với tương lai chúng ta mang trách nhiệm đạo đức ngay giờ phút này chúng ta phải làm hết sức mình không qua lăng kính ý thức hệ, cho dù viễn ảnh tương lai không được sáng sủa cho lắm.  Cái tốt nhất chắc chắn là phải bớt đổ máu, giảm thiểu đau khổ, những đớn đau không cần thiết.

 

Spiegel: Sự thật hoàn toàn không hẳn như thế. Ngay vào thời kỳ Lenin, người tả phái cộng sản vận động cách mạng ở các nước kỹ nghệ tây phương đã than rằng ý thức hệ nhà nước thiết lập ở Nga-Sô với hình thái độc đảng, độc tài là đã không phù hợp với lý thuyết Karl Marx.

 

Popper: Tôi xin trình bày cho rõ hơn, bạn có thấy con bệnh ngông cuồng cộng sản ở ngay trong con người Karl Marx hay không- về bản chất họ (người CS) quan niệm cái thế giới gọi là tư bản là ác quỷ. Ngay chính Marx bảo rằng chủ nghĩa tư bản không hề hiện hữu trên thế gian này, và không hề có cái gì giống như thế cả.

 

Spiegel: Có phải ông có ý muốn nói rằng không hề có tình trạng xảy ra vào giai đoạn Manchester Liberalism(1) với điều kiện lao động rất tồi tệ chăng?

 

Popper: Ðương nhiên đó là giai đoạn tệ hại cho giới lao động, nhưng nó cũng gây tai hại đến mọi người khác. Marx chỉ quan tâm đến người lao động mà thôi. Nhưng qua thực chứng lịch sử, đời sống càng ngày càng được cải thiện từ thời đó, trong khi đó Marx lại tiên đoán rằng tình trạng đi xuống, và sẽ càng tồi tệ hơn ở xã hội tư bản.

 

Spiegel: Có phải ông muốn nói lý thuyết  Karl Marx rất nghèo nàn phải không?

 

Popper: Ðúng như thế. Vì lý thuyết nghèo nàn, nó không thể chứng tỏ sự thật, sự nghèo nàn của nó đã được gieo giống tại các quốc gia thuộc địa ngày nay gọi là thế giới thứ ba.

 

Spiegel: Còn về lý thuyết gọi là đế quốc chủ nghĩa thì như thế nào?

 

Popper: Ðương nhiên nó hoàn toàn vô ý nghĩa đối với những người trí thức tiêu biểu. Có một điều rất rõ ràng đối với tất cả mọi người, kỹ nghệ hóa không thể làm nghèo nàn đi được. Ðời sống người dân thuộc địa cũng càng ngày càng được cải thiện.

 

Vậy cái gọi là chủ nghĩa tư bản là gì? Nó là nền kỹ nghệ sản xuất từng loạt, và sản xuất hàng loạt có nghĩa sản xuất ra rất nhiều, vì thế càng có nhiều người nhận được sản phẩm. Ðồng thời sản xuất hàng loạt đòi hỏi thị trường rộng lớn, từ đó cần nhiều người tiêu thụ. Marx so sánh chủ nghĩa tư bản giống như địa ngục. Một loại địa ngục trần gian không khác gì cái nhìn của Dantes Inferno (2), đó là quan niệm rõ ràng Marx đem áp dụng nó vào chủ nghĩa tư bản. Nếu chủ nghĩa tư bản mang đến nghèo đói thì chỉ còn lại cách duy nhất là phải cách mạng xã hội. Tôi cực lực chỉ trích xã hội chúng ta hiện tại, còn rất nhiều điều cần phải cải thiện. Nhưng trật tự xã hội tự do mở cửa của chúng ta hiện nay có thể xem như công bằng và tốt đẹp nhất trên thế giới, nó trưởng thành tiến hóa qua từ những cái mà bản thân Marx cũng đã biết.

 

Spiegel:Có điều gì có thể vớt vát được từ sự kêu gọi đạo đức của Marx chỉ trích những bất công trong xã hội theo chủ nghĩa tư bản không? Thực chất có phương cách gì thu hẹp khoảng cách giữa giàu và nghèo trên thế giới được hay không?

 

Popper: Sự kêu gọi luân lý đạo đức đã có dưới nhiều hình thức từ thời trung cổ. Những nhà tư tưởng Thiên Chúa Giáo, những nhà tư tưởng trong thời kỳ Khải Mông (thế kỷ 18 Enlightment) đã có những lời kêu gọi đạo đức có thể xem như tuyệt đỉnh, không gì bằng. Thực ra những người chống đối lại những kêu gọi đạo đức là những người theo chủ nghĩa Anh Hùng.

 

Spiegel: Khi ông nói đến thời đại Khải Mông có phải chăng ông có ý muốn nói đến  tư tưởng của Kant về quan niệm hiến pháp công dân bình đẳng trải rộng khắp mọi nơi, và coi đó như nghĩa vụ cao cả nhất của con người chăng? Riêng đối với ông Hegel chính là nhân vật theo chủ nghĩa anh hùng phải không?

 

Popper: Ðúng như thế, người theo chủ nghĩa anh hùng có lựa chọn không nhiều thì ít liên hệ đến chiến tranh và bạo động. Ðó là cái Hegel đã áp dụng vào kinh nghiệm lịch sử chính ông ta. Vì nếu bạn thường theo đuổi áp dụng chính sách mâu thuẫn quân sự trong quá khứ vào tương lai, thế giới loài người không còn hy vọng gì cả. Vì chính vũ khí do con người làm ra tiêu diệt con người.   Biển máu tàn sát bởi tia phóng xạ sẽ thay thế cho biển máu gây ra bởi sắt thép, có lẽ nó thúc đẩy bởi tổ tiên chúng ta theo chủ nghĩa anh hùng.

 

Spiegel: Nguyên nhân nào tạo sụp đổ Ðông Âu? Có phải do bởi cuộc chạy đua võ trang làm suy yếu kinh tế, hay là do phá sản tri thức, hay là do mất niềm tin vào chủ nghĩa?

 

Popper: Có nhiều liên hệ gây ra việc sụp đổ: Thí dụ Hungary mở cửa biên giới để người Ðông Ðức trốn sang; Gorbachev chỉ thị bộ chính trị phải thay đổi. Những cải cách kinh tế đã hoàn toàn không đạt thắng lợi. Kinh tế không thể cải cách từ bên trên, trong khi đó họ lại cô lập thành phần trí thức. Nhưng hành động cho thấy chủ nghĩa Marx là những lời nói trống rỗng với công thức đơn giản nhất là hãy tiêu diệt chủ nghĩa tư bản chủ nghĩa tư bản độc ác không hề có, là cái chính Khrushchev đã muốn biến nó thành hiện thực.

 

Spiegel: Ông có bao giờ suy nghĩ về cuộc thử lửa vào năm 1962, khi Nga-Sô dàn trải đầu đạn nguyên tử ở Cuba không?

 

Popper: Khrushchev dự định tấn công tiêu diệt Hoa-Kỳ. Ông ta đành phải rút lui khi Hoa-Kỳ tỏ thái độ không ngần ngại phản công lại.  Nhà vật lý nguyên tử Andrei Sakharov đã viết trong tập hồi ký ngay như quả bom cỡ nhỏ của ông ta thôi nó cũng có sức công phá mạnh hơn vài ngàn lần quả bom liệng xuống thành phố Hiroshima, ba mươi sáu quả bom cỡ này đã nằm sẵn ở Cuba. Nếu chúng ta cho rằng chữ vài của Sakharov chỉ có nghĩa là ba thôi thì tổng cộng những quả bom lại nó có sức công phá gấp 108,000 lần quả bom nổ ở thành phố Hiroshima. Anh hãy thử tưởng tượng, trong bài diễn văn lần chót Gorbachev nói rằng Nga-Sô hiện nay có vào khoảng 30,000 đầu đạn nguyên tử cỡ này. Người theo chủ nghĩa Karl Marx có khả năng làm bất cứ cái gì để đạt mục tiêu của họ: Ðó là khả năng tiêu diệt chủ nghĩa tư bản bằng bom nguyên tử. Ðừng bao giờ quên rằng không chỉ Hoa-Kỳ phải chịu cuộc tấn công mà toàn thế giới sẽ phải hứng chịu tai họa do tia phóng xạ gây ra. Giả dụ cho rằng hậu quả của nó tác động khủng khiếp chỉ trong vòng vài năm đi nữa.

 

Siegel: Thế giới chịu ơn gì với Gorbachev, người đưa ra chính sách perestrtoika, và ông ta đã bị nuốt chửng bởi chính sách cải cách do chính ông ta đề ra?

 

Popper: Nhiều lắm. Gorbachev nhìn Hoa-Kỳ theo cái cách mà chưa có lãnh tụ Nga-Sô nào từ trước đến giờ có cả. Ông ta đã sang thăm Hoa-Kỳ nhiều lần, thưởng thức sự chiêu đãi, rồi ông ta đi đến mô thức hoàn toàn khác hẳn với người theo chủ nghĩa cộng sản tạo ngạc nhiên không ít: Tôi muốn Liên Bang Sô Viết trở thành quốc gia bình thường. ݨtưởng này nó gần giống với tinh thần pháp trị ở xã hội tự do dân chủ. Gorbachev đã muốn Nga Sô trở lại đất nước bình thường. Chúng ta mang ơn ông ta về tư tưởng hoàn toàn mới này. Nga Sô từ trước đến nay đã không phải là quốc gia bình thường, chúng ta có thể hiểu rõ hơn trong tập hồi ký của Sakharov.

 

Siegel: Sụp đổ chủ nghĩa Cộng Sản ở Nga Sô, theo đó hệ thống lưỡng cực ra đi nhưng thế giới không vì thế mà trở lên an toàn hơn. Chúng ta thấy nhiều vấn đề nẩy sinh khắp mọi nơi, xuất hiện loại người theo chủ nghĩa quốc gia cực đoan, lỏng lẻo trong việc kiểm soát vũ khí hạch nhân, quần chúng tị nạn do tình trạng nghèo khổ. Ðây có phải là những kẻ thù của nền dân chủ tự do?

 

Popper: Mục tiêu đầu tiên ngày hôm nay của chúng ta là hòa bình. Thực ra vô cùng khó khăn để đạt được ở mức độ thế giới hiện nay, khi mà những người độc tài như Saddam Hussein vẫn còn tồn tại. Chúng ta không thể lùi bước trong công cuộc theo đuổi cuộc chiến cho hòa bình. Tình trạng hiện nay là điều không thể tránh được. Thật đáng buồn, nhưng chúng ta phải hành động nếu chúng ta muốn cứu thế giới, giải pháp cho nó rất là quan trọng hiện giờ.

 

Siegel: Có phải chăng đó là cuộc chiến chấm dứt việc phân bố những loại vũ khí tàn sát hàng loạt không?

 

Popper: Ngay trong giờ phút này, không có gì quan trọng hơn làm mọi cách ngăn chặn vũ khí giết người này đang được trao đổi trên thị trường chợ đen. Những quốc gia văn minh còn tỉnh táo phải cùng nhau hợp lực giải quyết vấn đề này. Tôi xin được lập lại:Với chỉ một quả bom của Sakharov có sức công phá vài ngàn lần mạnh hơn quả bom bỏ xuống thành phố Hiroshima. Có nghĩa rằng nổ một quả bom nguyên tử ở bất cứ vùng đông dân cư có khả năng giết hàng triệu người ngay tức khắc, không kể đến nạn nhân của tia phóng xạ sẽ chịu hậu quả kéo dài của nó trong bao nhiêu năm. Chúng ta không thể nào chấp nhận tình trạng như thế và phải hành động ngay bây giờ.

 

Siegel: Hoa-Kỳ cần phải tấn công Saddam lần nữa hay không? Nếu ông ta vẫn tiếp tục làm bom chuẩn bị chiến tranh?

 

Popper: Không phải chỉ chống lại Saddam. Ðây là thử thách cho thế giới văn minh. Ðối với người yêu chuộng hòa bình lỗi thời chắc phải phát điên lên. Chúng ta phải nhảy vào cuộc chiến cho hòa bình, hiển nhiên dưới hình thái ít tàn phá hơn. Ðó chính là câu hỏi về sức mạnh, sức mạnh được dùng để ngăn chặn việc sử dụng bom nguyên tử.

 

Spiegel:Bây giờ chúng ta nói chuyện giống như những nhà chiến lược ở Ngũ giác đài mong muốn trật tự mới trên thế giới không chấp nhận hòa bình theo kiểu Hoa-Kỳ, ngăn chận sự cạnh tranh từ Âu châu và Nhật Bản.

 

Popper: Tôi nghĩ nói như anh nói là hành động điên rồ, chúng ta cần tránh cuộc chiến tranh bom nguyên tử và không nên nhầm lẫn với vấn đề kinh tế. Chúng ta nên tích cực hợp tác với đường lối Hoa-Kỳ đang theo, vì nó đang trở thành phương thức cho văn minh hiện nay.   Nói một cách đơn giản, đây là điều tình thế đòi hỏi, nó không phải vấn đề nhỏ, nó là mối đe dọa cho sự tồn vong của loài người.   

 

Spiegel: Trong chuyến viếng thăm Ðức quốc, Gorbachev than phiền rằng nếu Tây Âu đã có viện trợ ồ ạt thì cuộc nổi dậy vào tháng tám ở Mạc Tư Khoa không thể xảy ra, và không đưa đến tình trạng ông ta phải ra đi. Tây Âu hiện nay có thể giúp đỡ Boris Yelstin nhiều hơn nữa để tránh cho Nga-Sô rơi vào chế độ chuyên chế tệ hại hơn trước được hay không?

 

Popper: Theo tôi chúng ta nên giúp đỡ, nhưng Gorbachev không có quyền trách móc, dù rằng chúng ta nợ ông ta rất nhiều, một phần trong khi còn tại chức ông ta vẫn tiếp tục tăng cường quân sự. Ðiều kiện để chúng ta viện trợ  là Nga-Sô phải cùng làm việc chung với thế giới tự do, những quốc gia văn minh làm thế nào để kiểm soát những loại vũ khí khốc hại này. Vì thế cần có sự tham gia thành phần quân nhân Nga-Sô.

 

Spiegel: Ông quả quyết rằng chúng ta đang sống trong xã hội công bằng, tốt đẹp nhất chưa hề có từ trước đến giờ. Nhưng nền dân chủ tự do hiện nay không đưa ra giải pháp có khả năng thuyết phục vấn đề nạn đói tràn ngập thế giới thứ ba, vấn đề ô nhiễm môi sinh.

 

Popper: Chúng ta có đủ dư khả năng cung cấp thực phẩm cho tất cả mọi người. Vấn đề kinh tế đã đang được giải quyết bởi các nhà khoa học kỹ thuật chứ không phải các nhà kinh tế.

 

Spiegel: Nhưng ông giải thích thế nào cho ổn về tình trạng nghèo đói ở thế giới thứ ba?

 

Popper: Nguyên nhân chính tạo ra nạn đói khắp nơi là do sự ngu xuẩn mang tính chính trị của người lãnh đạo tại những quốc gia này.  Họ chưa đủ khả năng điều hành đất nước theo Pháp trị (rule of law).

 

Spiegel: Phải chăng mâu thuẫn kinh tế ngày hôm nay là tình trạng tiếp nối chiến tranh dưới hình thái khác? Âu châu và Hoa-Kỳ lo ngại họ sẽ thua Nhật bản trong cuộc chiến microchip.

 

Popper: Ðừng xem vấn đề này quá ư quan trọng, và không nên thảo luận theo cách nhìn như thế. Theo tôi đó là cái nhìn méo mó về lịch sử: Thay vì nhìn như thế người trí thức sáng suốt phải đưa ra ý kiến xây dựng. Ngày nay Nhật Bản thực sự là văn minh, anh có thể thảo luận với họ. Lịch sử tái diễn, chúng ta phải chống lại sự ngu xuẩn ở nơi đây và cả ở Nhật Bản nữa.

 

Spiegel: Ngu xuẩn? Có phải ông có ý muốn nói về chiến lược chinh phục kinh tế?

 

Popper: Ðúng vậy. Nhật Bản có vấn đề rất lớn, quá đông dân. Nhưng có thể cùng họ thương lượng. Ðáng tiếc luôn luôn có một số nhà báo hiểu lầm vấn đề và muốn tìm cảm tính. Chúng ta đã có quá đủ cảm tính.

 

Spiegel: Nhưng đây không phải vấn đề đơn thuần phát minh từ nhà báo. Hiện nay đang có cuộc vận đông mang nhiều cảm tính sâu đậm là không mua sản phẩm Nhật bản.

 

Popper: Những việc chống đối như thế không mang ý nghĩa gì cả, tất cả đều không quan trọng.  Nhật Bản hiện nay không phải là đế quốc, đúng vậy họ là quốc gia kỹ nghệ, có khả năng sản xuất vũ khí hạch tâm bất cứ lúc nào. Người Nhật bản biết rõ dùng phương tiện đóvào việc gì. Theo tôi mọi lý thuyết kinh tế hiện đang trong tình trạng bế tắc lý luận, nó chìm ngập với vấn đề ngay trước mắt. Nhưng mọi vấn đề đều có thể giải quyết được.  Không có nhà triệu phú nào chết vì giàu, so sánh với trước đệ nhị thế chiến, hầu hết đa số người Ðức nay thành nhà triệu phú.

 

Spiegel: Nhưng tận dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên kết quả mang đến là tàn phá hành tinh trái đất. Ðó chính là lỗ thủng của tầng ozone.

 

Popper: Nhưng chưa ai nắm vững vấn đề này. Lỗ thủng tầng ozone có thể hiện hữu trong hàng triệu năm, có thể nó không có liên hệ gì dến tình trạng hiện tại.

 

Spiegel: Một số nhà khoa học nổi tiếng nhìn một cách khác. Họ cho rằng thực sự có liên hệ  giữa nồng độ chlorine và việc phá hủy tầng ozone.

 

Popper: Khoa học gia nổi tiếng không phải lúc nào cũng đúng. Tôi không bảo rằng họ sai. Có một điều là chúng ta thường biết ít hơn điều chúng ta nghĩ.

 

Spiegel: Ðây là những câu hỏi mà ông hay tranh luận với đảng xanh (Green party), đôi khi họ chỉ trích ông không khoan nhượng. Tại sao vậy?

 

Popper: Do vì tính chất thù nghịch của họ đối với khoa học và kỹ thuật. Trong đảng xanh có quan điểm chủ trương chống lại người duy lý, từ đó đưa đến tình trạng hoàn toàn trái nghịch với những gì họ mong đợi.  Chính họ cũng muốn quyền lực, cũng ngụy thiện y hệt người họ chống lại.

 

Tai họa về môi sinh phần lớn tạo ra do bùng nổ về dân số, vì thế chúng ta phải giải quyết vấn đề có tính cách đạo đức. Ðúng ra, chỉ có những trẻ em mà chúng ta muốn nên sinh ra đời.

 

Spiegel: Ðể đạt được thành quả cụ thể theo ông phải làm như thế nào? xuyên qua chỉ đạo của nhà nước như ở Trung Quốc?

 

Popper: Không xuyên qua sự hướng dẫn của chính quyền nhưng qua giáo dục.  Việc ra đời những trẻ em không mong muốn đó là mối nguy cơ, tôi muốn nói theo nghĩa đạo đức.  Những người không muốn có con, chúng ta cung cấp cho họ phương tiện để tránh có con, phương tiện hầu như đã có. Tôi nghĩ đến thuốc ngừa thai.

 

Spiegel: Giáo hoàng và giáo hội Thiên Chúa giáo chắc không đứng về phía ông.

 

Popper: Giáo hoàng và giáo hội cũng sẽ phải nhượng bộ, nhất là có đầy đủ lý do đạo đức để thuyết phục họ. Tôi nghĩ đến trẻ em ra đời do bị hiếp, hay những trẻ với bệnh AIDS ở một số quốc gia có thể nói trong tình trạng tuyệt vọng. Ðây là tội ác nếu không giúp các em hoặc tìm cách tránh cho chúng ra đời.  Giáo hội chắc chắn phải nhượng bộ , nó là vấn đề thời gian mà thôi.

 

Spiegel: Thưa ông Popper, có lẽ chúng ta nên chuyển sang vấn đề khác. Tôi có vài câu hỏi về Ðức quốc. Vấn đề thay đổi cán cân lực lượng Âu châu do việc nẩy sinh Ðức quốc thống nhất và mạnh. Có những lý do nào khiến các quốc gia lân bang phải lo ngại không?

 

Popper: Ðương nhiên là phải có. Nhưng tình trạng Ðức quốc hiện nay chính trị, đạo đức- tốt đẹp hơn chúng ta tưởng. Ðiều này nói lên tính hợp lý, thuần túy con người. Nhưng chúng ta không biết những gì nằm đằng trước mặt.  Ðây cũng là mối mâu thuẫn trong cuộc sống hạnh phúc con người, một mặt phải cảnh giác những nguy hiểm đe dọa đời sống, mặt khác coi nhẹ những tệ hại. Tự do đến quá dễ dàng khiến người ta xem đó như chuyện đương nhiên. Có nghĩa họ cũng có thể dễ dàng trở thành nạn nhân cho chế độ độc tài. Chúng ta có thể tìm thấy chỉ dấu này ở nước Áo.

 

Siegel: Ðúng như điều ông vừa nói. Ông nghĩ gì về Jorg Haiden phát ngôn viên cho đảng tự do cánh hữu?

 

Popper: Thành phần trẻ rất nhạy cảm với Haiden. Phải nói đây là giáo dục ngu dốt. Ðối với Haiden, Hitler là nhân vật lý tưởng, muốn làm giống như  Hitler làm.

 

Siegel: Ông ta không nói như thế.

 

Popper: Ông ta nói đủ để nghe, và nói cho những người muốn nghe mà thôi.

 

Siegel: Trong 60 năm Ðức quốc đã trải qua hai hệ thống toàn trị, bây giờ Ðức quốc phải trực diện vấn đề thống nhất với một phần đất nước đóng cửa không luật pháp. Làm thế nào để đo lường tội ác chính trị? Chúng ta có thể xét xử theo tiêu chuẩn đạo đức Tây phương được không?

 

Popper: Chúng ta có thể xét xử về mặt đạo đức thành phần lãnh đạo Ðông Ðức, những người thực sự có trách nhiệm. Tôi nghĩ dự tính đưa Honecker ra tòa án là việc rất quan trọng.

 

Siegel: Ông có ý muốn nói không chấp nhận việc lên án công khai trong quy mô lớn mà chỉ đưa ra tòa một số nhân vật nào đó mà thôi?

 

Popper: Ðây là vấn đề rất quan trọng, cố làm sao thu nhỏ việc trả thù căm phẫn đến những kẻ phạm tội dưới chế độ GDR.

 

Siegel: Tức là không cố chấp.

 

Popper: Không cố chấp. Tòa án phải hành sử hết sức thận trọng. Phiên tòa chỉ nên dành riêng cho tội phạm thuộc thành phần lãnh dạo trước đây, tối đa vào khoảng 100 hay 150 người cần diễn ra trong không khí đơn giản, không nên đi quá xa. Nó sẽ trở nên ti tiện, gây chia rẽ mà thôi.

 

Siegel: Ngoài ra ông muốn giữ lại những người cộng tác với chế độ trước kia, vì họ chẳng phải anh hùng gì, trong xã hội toàn trị họ phải hành sử những gì xã hội đòi hỏi để có một cuộc sống bình thường phải không?

 

Popper: Ðúng như thế. Quá đúng không nên đối với những người hợp tác chế độ cũ. Tất cả đều sống trong lo sợ. Ðó là phương pháp khủng bố làm mọi người sợ hãi. Nhưng tới mức nào đó nó chuyển thành chủ nghĩa anh hùng xâm nhập vào con người- đến cái mức con người bị ép buộc phải phạm vào tội ác. Khi đó họ phải lựa chọn thành anh hùng hay đối kháng lại.

 

Siegel: Francis Fukuyama, triết gia tân bảo thủ đang được ăn khách ở Hoa-Kỳ hiện nay, cho rằng chấm dứt mâu thuẫn ý thức hệ cùng với việc mở rộng tự do dân chủ toàn cầu đã đang đưa đến chấm dứt lịch sử. Ông ta đưa đến kết luận cuộc chiến thắng dân chủ được hiểu đó là sự tiến hóa ý thức hệ loài người.

 

Popper: Ðây là mệnh đề tầm phào. Không có gì là phép lạ trong triết học. Marx cũng đã từng tuyên bố Cách mạng xã hội chấm dứt lịch sử đã gần kề, bởi vì lịch sử chỉ là lịch sử của đấu tranh giai cấp.

 

Siegel: Ngoài Fukuyama ra, có thể thấy vài người mà ông không ưa cho lắm, trong số đó có Hegel với lập luận quá trình lịch sử như một loạt những chuỗi mâu thuẫn và cuối cùng tiến đến mục tiêu cuối cùng thực hiện tự do trên trái đất.

 

Popper: Chắc chắn Hegel phải đồng ý với tôi, vì Hegel đã nhìn lịch sử như lịch sử sức mạnh, phần lớn lịch sử nó là như thế. Những sách viết về lịch sử của chúng ta không bao giờ lấy sự phát triển nhân đạo tính làm chủ dề, mà luôn luôn chỉ viết về lịch sử của sức mạnh.

 

Ðương nhiên chúng ta cần phải chấm dứt lịch sử- theo nghĩa là chấm dứt lịch sử về sức mạnh. Quan niệm này trở thành rất cần thiết vì sự hiện hữu vũ khí hạch nhân. Trước kia nó thuộc về vấn đề đạo đức, bây giờ thế giới quá nhiều loại vũ khí này, nó trở thành vấn đề sinh tồn cho loài người.

 

Siegel: Nếu tôi không nhầm, trước sự kiện Hiroshima xảy ra, ông đã viết rằng con người ngày nào đó sẽ biến mất trên mặt quả địa cầu.

 

Popper: Tại sao không thể xảy ra? Có nhiều nguy cơ không lường trước được. Ngay việc rất hiển nhiên tất cả chúng ta phải chết.  Loài người có lẽ cũng sẽ bị diệt vong. Một ngày nào đó chúng ta có thể sẽ bị tiêu diệt cùng với Thái Dương Hệ. Nhưng không có gì cụ thể để bàn, nói, suy nghĩ về vấn đề nó ngay bây giờ.  Như  tôi đã tiên đoán rất lâu trước khi xảy ra bệnh AIDS một vài vi khuẩn có thể quét sạch loài người trên mặt địa cầu. Sự kiện này có thể xảy ra bất cứ lúc nào, rất nhanh. Nhưng có lẽ nó sẽ xảy đến trong nhiều ngàn năm sắp đến.

 

Spiegel: Xin được nhắc lại. Không có luật về tiến hóa cũng như không có lý luận về điểm tận cùng?

 

Popper: Hoàn toàn không có chuyện như vậy. Có một thực thể là chúng ta có trách nhiệm rất lớn không nên tàn bạo, độc ác. Thí dụ: Có điều rất đơn giản và không thể hiểu nổi làm sao chúng ta cho phép những trẻ em với bệnh AIDS ra đời. Tương tự dối với giáo hội, thái độ đầu tiên đến với sự sống: không gây đau khổ cho người khác.

 

Spiegel: Thưa ông Popper, ông cũng gần 90 tuổi và luôn luôn tự xem mình là người lạc quan xuyên suốt dòng thời gian. Nhưng qua buổi phỏng vấn có vài điểm bi quan có thể ghi nhận được. Không biết ông có cái nhìn khác nào trong giai đoạn cuối cuộc đời không?

 

Popper: Tinh thần lạc quan là một nhiệm vụ. Chúng ta cần phải tập trung vào những việc cần phải làm và nhũng cái chúng ta có trách nhiệm. Những gì tôi nói trong buổi phỏng vấn này có nghĩa muốn anh và người khác cần cảnh giác. Chúng ta phải sống và thế hệ con cháu chúng ta có đời sống tốt đẹp hơn chúng ta hiện nay- không chỉ đơn thuần có ý nghĩa kinh tế mà thôi.

 

Spiegel: Thưa ông Popper. Thành thật cám ơn ông.   

 

Tùng Sơn

 

Chú thích:

(1)        Trường phái kinh tế tự do Manchester ra đời vào thế kỷ thứ 19 ở Anh Quốc, chủ trương tự do mậu dịch không cần sự can thiệp của nhà cầm quyền.

(2)        Dantes Inferno (1265-1321) người Y¨-Ðai-Lợi là thi nhân, nhà văn nổi tiếng thời trung cổ, có cái nhìn rất bi quan về cuộc đời, hầu như không còn có hy vọng, đứng dậy chống lại giáo hoàng Pope Bonifacio VIII.

(3)        Bài viết ra đời để tưởng niệm một triết gia lớn thế kỷ 20, cũng như của nhân loại cống hiến tư tưởng lớn trong việc xây dựng tự do dân chủ.

 

Trở về trang chính