Minh Vơ
"Đêm Giữa Ban
Ngày" là cuốn hồi kư viết về những ǵ
xảy ra trong tù cộng sản giữa tác giả và tên cai
tù và từ đó về những ǵ xảy ra trong đầu
tác giả nhân những cuộc hỏi cung, liên quan
đến "nhóm xét lại chống đảng",
rồi từ đó về cả những nhân vật khác
trong chế độ cộng sản miền Bắc. Khung
cảnh thời gian, không gian rất nhỏ hẹp. Nhưng
nội dung tác phẩm th́ rất lớn, rất đa
dạng: đề cấp đến rất nhiều
vấn đề, rất nhiều sự việc và rất
nhiều nhân vật.
Tác giả là một nhà
văn, nên ông đă tŕnh bày những sự kiện có
thực một cách rất văn vẻ, linh động,
sắc nét, làm cho người đọc có cảm
tưởng như đọc một tác phẩm văn
chương, nhờ vậy có đủ hứng thú
đọc hết 767 trang sách mà không cảm thấy mệt
mỏi.
Vũ Thư Hiên là con
Vũ Đ́nh Huỳnh, một trong những cận thần
của ông Hồ, đồng chí và là bạn của
những nhân vật trụ cột của chế
độ cộng sản như Nguyễn Lương
Bằng, Trường Chinh, Vơ Nguyên Giáp., đă từng
ngồi tù Sơn La của Pháp cùng với Nguyễn
Lương Bằng, Lê Đức Thọ, Trần Quốc
Hoàn, Đặng Kim Giang, Tô Hiệu, Kỳ Vân, Lưu
Động v.v. Ông Huỳnh đă từng có thời làm bí
thư cho HCM, luôn luôn ở bên cạnh họ Hồ trong
thời gian thương thuyết với Pháp ở hội
nghị Fontainebleau, năm 1946. V́ vậy con ông cũng đă
có nhiều dịp tiếp xúc trực tiếp với hầu
hết các cấp lănh đạo đảng cộng
sản Việt Nam, từ Hồ Chí Minh trở xuống.
Với tư cách nhà
văn, nhà báo ông đă quen biết rất nhiều văn
nghệ sĩ nổi tiếng trong chế độ
cộng sản và biết rơ tính t́nh, cũng như xu hướng
chính trị của rất nhiều người trong văn
giới và báo giớị Là người thông hiểu Nga
ngữ, đă nhiều năm du học ở Liên Xô, ông
cũng có những liên lạc với một số
người Nga, nhà văn Nga. Những kiến thức
của ông nhờ tính ham đọc sách đă lôi cuốn
người đọc v́ chúng cung cấp những thông tin
rộng răi về nhiều lănh vực.
Tác giả khởi sự
viết tác phẩm này vào mùa hè năm 1985 tại Saigon. Nó
được tiếp tục ở Hà-Nội, ở Liên
Xô, ở Balan, rồi hoàn tất ở Paris. Tại Liên Xô
bọn "côn đồ" đă cướp bản
thảo, đập máy vi tính của ông, đâm ông trào máu,
cố ngăn cản không cho ông thực hiện ư
định. Nhưng ông đă ôm ấp dự tính viết
một cuốn sách về "vụ án xét lại chống
đảng" này ngay những ngày đầu trong nhà
đá Hỏa Ḷ (trang 295.) Trong những ngày quá đau khổ
đến tuyệt vọng có nhiều lúc ông đă muốn
tự sát. Nhưng "tôi phải sống sót để nói
lại cho đồng bào tôi nghe về thực chất cái
xă hội trong đó con người VN bị tước
đoạt mọi quyền tự do tối thiểu mà mỗi
công dân b́nh thường của thế giới b́nh
thường phải có." (trang 513).
Chính cha ông cũng là
người thúc đẩy ông, góp ư với ông, trong việc
viết cuốn hồi kư nàỵ Mục đích của
cuốn sách đă được tác giả nói đến
rất cặn kẽ, chính xác, không thể hiểu lầm
nơi những trang 303-305, và 513 vừa nêu. Tác giả hoàn
thành cuốn sách này c̣n là để nói lên niềm hối
hận của cha con ông. Sau đây là một vài đoạn
nói lên niềm hối hận đó:
"Với đảng
của ông, cha tôi đoạn tuyệt hoàn toàn".
- Con ạ, những ngày
gần đây bố suy nghĩ nhiều về tương
lai đất nước ḿnh. Con có biết bố đi
đến kết luận ǵ không? Kết luận của
bố là thế này: muốn cho dân tộc ta không thua kém các
dân tộc khác, muốn cho đất nước
được thịnh vượng, dân ta không nghèo khổ
măi th́ không thể thiếu một điều kiện tiên
quyết: ấy là phải gạt bỏ sự lănh
đạo của đảng Cộng Sản. (M.V. tô
đậm) Đảng đến nay đă hết là
đội quân tiên phong của cách mạng giải phóng dân
tộc rồi. Bây giờ nó trở thành chướng
ngại vật trên đường phát triển của dân
tộc..
"Tôi sửng sốt.
Tôi có thể chờ đợi ở cha tôi bất cứ ư
nghĩ nào khác, nhưng không phải ư nghĩ ấỵ
"Cần phải có
dũng khí vượt qua nỗi đau mới đoạn
tuyệt được với quá khứ dứt khoát
đến như vậỵ
"- Con có hiểu v́ sao
lâu rồi bố không về quê không? Một hôm khác, cha tôi
buồn rầu nói - Bố nhớ làng xóm lắm. Nhưng
bố xấu hổ. Sau này con về nhớ nói bố xin
lỗi bà con. Bố đi làm cách mạng không phải
để mọi người phải sống cuộc
sống như thế nàỵ Là con người ai cũng
vậy không khổ v́ thiếu thốn bằng khổ v́
nhục. Một chế độ hạ nhục con
người không phải chế độ nhân dân ta lựa
chọn."
Xóm làng mà ông Huỳnh nói
đến ở đây là làng Kiên Lao (2), phủ Xuân
trường, tỉnh Nam định, sinh quán của ông. V́
"cách mạng" ông đă bỏ, chẳng những làng
xóm của ông, mà cả tôn giáo của ông, đạo Công
Giáọ Con ông viết rằng từ cái tôn giáo đó ông chỉ
c̣n giữ có lời "Đức Chúa Giêsu Ki-ri-xi-tô
dạy là hăy yêu người như ḿnh vậy". (3)
Nếu đọc không
kỹ, người đọc có thể bảo tác giả
chỉ nhắm mục đích đả kích bọn
Duẩn - Thọ là những kẻ chủ mưu trong
việc bắt giam cha con ông. Nhưng ông đă cố
giữ lời cha ông dặn khi gần chết: ".Không
phải v́ mục đích vạch tội ai mà con làm việc
này, không phải v́ mục đích ấỵ Mục đích
lớn hơn:." Đó là cổ vơ dân chủ pháp trị,
tránh độc tài. (Xin đọc tiếp giữa trang 305.)
Và tôi thiết nghĩ, Vũ Thư Hiên đă làm đúng
lời trăn trối của cha ông.
Vài nét về Vũ Thư
Hiên:
Vũ Thư Hiên sinh ngày
18-10-1933, nguyên quán Trung lao, trực Ninh, Nam đi.nh. Mẹ
ông là người Hà-nộị Năm 1945, khi mới 12
tuổi ông đă xung vào đội tuyên truyền xung phong.
Bốn năm sau ông vào lính và được theo học trường
lục quân Trần Quốc Tuấn. Do cương vị
của cha ông bên cạnh ông Hồ, và cũng do vai tṛ
của cán bộ thiếu nhi tuyên truyền ông có cơ
hội gặp ông Hồ rất sớm và giữ những
kỷ niệm về t́nh cảm tốt đẹp dành cho
"người bác" của ông cũng như hàng tá các
bác khác từng chiến đấu cam khổ bên cạnh cha
ông trong thời chống Pháp. Chỉ cho đến khi ôm
ấp ư định viết cuốn hồi kư này, những
t́nh cảm ban đầu mới phai lạt và
được thay thế bằng những nhận
định thực tiễn chua caỵ
Tuy cha ông đă bỏ
đạo, mẹ ông lại là người gốc
đạo Phật, và cả hai đều duy vật,
nhưng mẹ ông không chống đối việc các con
được các ông bác bà cô đưa đi rửa
tội và xem lễ. Sau khi cha ông bị bắt lúc ông lên sáu,
ông đă sống một số ngày thơ ấu ở quê
nội, là nơi đă để lại trong ông nhiều
kỷ niệm êm đềm tha thiết. Hồi 24 tuổi
ông lại có dịp về làng và gặp lại bà cô và
được nghe bà khuyên nên tránh xa cộng sản v́:
"cộng sản bất nhân lắm".(trang 248). Vợ
ông khi đi du học ở Ba Lan về, với những ǵ
nh́n thấy ở Balan cũng đă nhủ chồng ḿnh
không nên theo cộng sản v́ nó "không được ḷng
dân." (trang 249). Nhưng ảnh hưởng bên nội và
lời khuyên của chính vợ ông không làm ông kém hăng say
đi theo lư tưởng của cha me.. Nhất là cha ông sau
khi bất măn về những sai lầm trong cải cách
ruộng đất vẫn c̣n bênh đảng, nói rằng
đảng đă biết lỗi và sửa sai. V́ vậy,
tuy không phải là đảng viên cộng sản như
họ, nhưng ông vẫn lấy làm hănh diện là đă
ở trong hàng ngũ những người kháng chiến. Cho
đến khi ông cảnh tỉnh th́ đă quá muộn. Cho
nên ông bảo ḿnh "đần", "ngu lâu". (trang
250).
Nhờ thế lực
của cha, Vũ Thư Hiên đă được cử
đi học về Điện Ảnh ở Liên Xộ
Chính trong thời gian du học này ông đă được
chứng kiến tại chỗ việc tân lănh tụ
cộng sản nước này hạ bệ thần
tượng Staline, mở đầu một giai đoạn
mới, chủ trương "các nước có xu
hướng chính trị khác nhau có thể sống chung ḥa
b́nh".
Trong hồi kư, Vũ Thu
Hiên đă nói rơ ông làm cách mạng, cũng như ông theo
chủ nghĩa duy vật chỉ v́ cha mẹ ông làm cách
mạng và theo chủ nghĩa duy vật, v́ lúc ấy duy
vật là cái mốt. Vậy thôị (trang 177).
Trong số gần
chục tác phẩm của ḿnh, Vũ Thư Hiên có nhắc
đến, (trang 419), những cuốn:
"Đường Số 4", bị lên án v́ chủ
nghĩa ấn tượng; "Đêm mất ngủ",
bị Tố Hữu gọi là "bất măn với
chế độ hiện hành"; "Đêm cuối cùng
ngày đầu tiên", bị ông Nguyễn Chí Thanh đánh.
Cuốn "Miền Thơ Ấu", xuất bản
năm 1988, được ông viết trong xà lim, bằng
những cây viết mà vợ ông lén đưa cho ông trong lúc
tên cai ngục ngó đi chỗ khác. Cuốn thứ năm
được ông nhắc đến (trang 179) là tiểu
thuyết "Pháo Đài Xanh" nói về quê nội
của ông do cảm t́nh gắn bó với cái quê nghèo bùn
lầy nước đọng hơn cái quê ngoại ở
thủ đô là nơi ông sống nhiều hơn. Ngoài ra
người ta cũng được biết tác phẩm
đầu tay của ông là vở kịch "Lối
Thoát" ra đời khi ông mới 20 tuổi. Năm 1962
ông có thêm cuốn "Bông Hồng Vàng", dịch từ
một tác phẩm tiếng Nga. Tập truyện ngắn
"Đêm Mùa Xuân" của ông do nhà xuất bản Lao
Động cho ra năm 1963 đă bị thu hồi v́ sai
lập trường.
Cuốn "Đêm
Giữa Ban Ngày" không biết sẽ chịu số
phận ǵ, nếu nó được công bố ở trong
nước. Chỉ biết tác giả nó đă bị đâm
và chết hụt ở Liên Xô cũng v́ nó.
Cuốn "hồi kư
chính trị của một người không làm chính
trị" mang tên "Đêm Giữa Ban Ngày", na ná
như tên tác phẩm của Arthur Koestler mà dịch giả
Daphner Hardy dịch là "Darkness At Noon". Tác phẩm
của Koestler là tiểu thuyết dựa vào người
thực, việc thực trăm phần trăm. C̣n ĐGBN
là hồi kư có những đoạn hơi "văn
vẻ" quá khiến có người bảo không phải
văn hồi kư.
Sách gồm có 41
chương tổng cộng 767 trang, thuật lại
cuộc đời lao tù của tác giả trong gần 9
năm trường, từ 24-12-1967 đến ngày 2-9-1976.
Trong quăng thời gian đó tác giả đă lần lượt
trải qua những ngày biệt giam ở xà lim Hỏa ḷ
(Hà-nội), xà lim huyện Bất Bạt, rồi chuyển
đến các trại cải tạo Tân lập (Phú thọ)
và cuối cùng là trại Phong Quang gần biên giới Hoa-
Việt.
Tác phẩm mở
đầu như chuyện tiểu thuyết, một
cảnh xi nệ Người ta đón đường
bắt cóc ông đem đi biệt tăm lúc ông đang
cỡi xe đạp trên đường phố Hà-nội
vào một ngày hưu chiến dịp Lễ Giáng Sinh, 1967.
Măi 27 tháng sau gia đ́nh mới được thông báo
chỗ ông bị giam để thăm nuôi, mỗi năm
chỉ hai lần. Người mà ông phải đối
đầu trong các cuộc hỏi cung là cục phó cục
chấp pháp Huỳnh Ngự được nhắc
đến nhiều nhất trong cuốn hồi kư. Y tiêu
biểu cho lớp cán bộ trung thành với đảng,
một mẫu người trong guồng máy áp chế
của xă hội "Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà"
thời ấy. Người ta cũng thấy ở y cái
mặt nạ đạo đức giả mà những lănh
tụ thời ấy thường đeọ Nhưng
vốn nóng tính y đă nhiều lần đánh rớt nó
trong những buổi hỏi cung khó khăn mà tác giả kiên
quyết giữ vững lập trường bất
khuất của ḿnh, coi thường những lời
hứa hẹn hay đe dọa của ỵ Tuy nhiên nh́n
chung người ta phải công nhận cái tài dụ dỗ
và khéo dẫn dắt tù nhân tới những điều mà y
muốn. Trong toàn bộ, tác phẩm cho thấy cái pháp lư
của chế độ là cố tạo ra bằng
chứng; không được, th́ dựa vào lời cung khai
của nạn nhân để buộc tội. Cho nên có
rất nhiều người không có tội vẫn bị
xử hay bị giam. V́, tuy cấm tra tấn, nhưng
những lời đe dọa, những h́nh phạt cùm,
phạt biệt giam trong một thời gian dài khiến
nhiều người mất kiên nhẫn, đành nhận
tội để được yên thân.
Điều mà các tên
chấp pháp muốn moi từ tác giả là một lời
thú tội, một lời khai hớ hênh, một tin tức
vô t́nh về một người nào đó trong số
những người đang bị kết vào tội
"xét lại chống đảng".
Huỳnh Ngự đă
hỏi ông về cha ông, về những người có liên
hệ với cha ông từ Nguyễn Lương Bằng, (trang
309),Vơ Nguyên Giáp, Ung Văn Khiêm, Đặng Kim Giang, Lê Liêm,
Hoàng Minh Chính, Minh Tranh, (Giám Đốc nhà Xuất Bản
Sự Thật) Tôn Thất Tùng, Tạ Quang Bửu, (chủ
nhiệm ủy ban khoa học nhà nước), Lê Quư
Quỳnh (bí thư tỉnh ủy Hưng Yên). cho đến
những nhà văn, nhà báo, họa sĩ. và một lô các nhà
trí thức khác. mà ông từng quen biết hay có dịp
gặp mặt như Nguyễn Đ́nh Thi, Nguyễn Tuân,
Phan Kế An và Phan Kế Hoành (2 người con cụ Phan
Kế Toại), Văn Cao, Bùi Xuân Phái (họa sỹ),
Phạm Kỳ Vân, Dương Tường (nhà thơ),
Mạc Lân (nhà báo), Huy Vân (điện ảnh), Vũ Huy
Cương (điện ảnh), các nhà văn Hứa
Văn Định, Châu Diên, Xuân Khánh, Phù Thăng vân vân.
Có lần Huỳnh Ngự
hỏi tác giả về sự liên hệ giữa ông và
một nhà ngoại giao Nga tên Rashit, và trong cuộc hỏi
cung này y đă quyết đoán tác giả làm gián điệp
cho ngoại nhân. Nhưng y không làm sao khiến tác giả
nhận tội hay cung khai những điều bất
lợi cho người khác.
Căn cứ vào những
buổi hỏi cung của Huỳnh Ngự và những tin
tác giả nhận được trước khi vào tù th́
được biết những người có dính líu trong
cái gọi là vụ án XLCĐ gồm có những
người sau đây:
Hoàng Minh Chính, viện
trưởng viện triết học; Phạm Viết, phó
tổng biên tập tờ Hà-nội Mới; Kỳ Vân phó
tổng biên tập tạp chí Học Tập; Minh Tranh. Giám
đốc nhà xuất bản Sự Thật. Những
người này, ngoài Minh Tranh chỉ bị cách chức,
đă bị bắt tháng 7 năm 1967. Sau vài tháng đến
lượt các ông Vũ Đ́nh Huỳnh, vụ
trưởng vụ lễ tân phủ chủ tịch, cha tác
giả; thiếu tướng Đặng Kim
Giang, nguyên tổng cục
phó tổng cục Hậu Cần, chủ nhiệm cục
hậu cần chiến dịch Điện Biên Phủ,
rồi thứ trưởng bộ Nông trường, các ông
Trần Minh Việt, phó bí thư thành ủy kiêm phó chủ
tịch ủy ban hành chính thành phố Hà-nội; Nguyễn
Kiến Giang, biên tập viên tạp chí Học Tập;
Đinh Chân, biên tập viên báo Quân Đội Nhân Dân; Nguyễn
Văn Thẩm, bí thư của thứ trưởng bộ
Văn hóa Lê Liêm. Cha tác giả bị bắt vào đúng ngày
sinh con, 18 tháng 10. Về ông Hoàng Minh Chính xin xem chương
2.
Tác giả đă nhân lúc
bị hỏi cung về những nhân vật này để
nói thêm những ǵ ông biết về họ, và cũng nhân lúc
nêu ra tên tuổi họ, ông c̣n nói miên man tới những
người khác, việc khác mà họ quen, biết hay có liên
hệ ở một phương diện nào đó,dù
khiến cho cuốn hồi kư bao gồm luôn một số
chi tiết lư thú về cuộc đời của một
số nhân vật. Về những nhân vật quan trọng
trong bộ máy đảng và nhà nước cộng sản,
chúng tôi sẽ dành cho mỗi người ít hàng trích dẫn
của tác giả ở những trang sau.
Trong hai năm đầu
khi bị giam tại xà lim Vũ Thư Hiên đă thuật
lại những câu chuyện giữa ông và người
bạn tù cùng xà lim tên Thành (Mỗi xà lim giam tối đa hai
người). Và khi chỉ c̣n một ḿnh th́ ông nói chuyện
về con cóc Arquelin mà ông bắt được khi nó
vừa mới đứt đuôi ṇng nọc.
Sau hơn hai năm tác
giả được biết cha ông cũng
đương bị giam trong cùng một khu và hai cha con liên
lạc được với nhau qua bao thuốc lá mà
người mang cơm trao cho.
Sau 27 tháng tù VTH
được gặp mẹ và vợ con. Trong dịp này
ông đă gửi được mấy hàng cho ông Nguyễn
Lương Bằng lúc ấy nắm quyền thanh tra trong đảng
và chính phủ, để xin can thiệp cho cha con ông.
Nhưng không có kết quả. V́ ông Bằng chỉ hứa
suông mà không dám! Về sau, trước khi chết ông
Bằng có cho mời cha tác giả đến bên
giường bệnh, "xin tha thứ".
Những năm sau, sau khi
gây gỗ, sừng sổ với chấp pháp, chửi luôn
lănh đạo, và sau mấy tuần lễ bị cùm trong xà
lim biệt giam gần chết để trừng trị
tội phạm thượng, ông được áp giải
tới trại cải tạo lao động Tân Lập,
tỉnh Vĩnh Phú. Rồi vài năm sau đó lại
được chuyển tới trại Phong Quang, gần
biên giới Hoa Việt. Trong hai trại cải tạo này
ông được gặp một số người quen.
Ông cũng gặp cả những tên tù h́nh sự lưu manh
và cả những thiếu nhi giết người,
những tù chính trị thuộc các tôn giáo, và đảng
phái quốc gia.
Tại trại Phong Quang
ông đă viết khá nhiều về một số phạm
nhân đặc biệt người Trung Quốc, trong đó
có Cố Thủ Chẩu và anh chàng Marinết, quốc
tịch Trung Quốc nhưng mang ḍng máu Hà Lan, một
người suốt đời trung thành với
đảng nhưng đă trở thành nạn nhân của
đảng. Chính
nhân vật này đă nói
với tác giả:
"Anh thử nghĩ mà
xem có biết bao nhiêu người thành tâm đi theo chủ
nghĩa cộng sản và trở thành nạn nhân của
nó."
Những cái tên
người mà tác giả nhắc đến ở những
chương cuối gồm có một số tên có lẽ
không lạ lắm với độc giả trong chế độ
cộng sản, đặc biệt có Nguyễn Chí Thiện
(nhà thơ nổi tiếng chống cộng, mới
được tha gần mười năm và đă
được cho ra ngoại quốc, xin xem chương
13).
Một số nhận
định của tác giả về chủ nghĩa Mác,
về đảng cộng sản Việt Nam và một
số nhân vật quan trọng trong các chính quyền cộng
sản Việt Nam, Trung Quốc và Liên Xô.
Trước hết
về chủ nghĩa Mác Vũ Thư Hiên viết:
"Cả hai cái đó -
chủ nghĩa Mác và chủ nghĩa Lê-nin - hiểu đúng
và hiểu không đúng, đều không phải là chủ
nghĩa cộng sản ở Việt Nam. Ở Việt Nam
có một chủ nghĩa cộng sản không dính dáng ǵ
tới Mác hoặc Lê-nin hết. Nó là chủ nghĩa
cộng sản b́nh dân. Nó kêu gọi đấu tranh cho
một xă hội không có người bóc lột
người, một cuộc sống tự do công bằng
và hạnh phúc, một địa cầu không biên
giớị Đó chính là chủ nghĩa cộng sản mà
cha mẹ tôi theo, là cái mà ông bà muốn trao lại cho chúng tôi.Chính
chủ nghĩa Mác dung tục, thô thiển, chứ không
phải chủ nghĩa Mác hàn lâm hay chủ nghĩa Mác
cường đạo, mới là cái hữu ích cho phong trào
giải phóng dân tộc. Hấp lực của nó vô cùng
mạnh mẽ. Có người nô lệ yêu nước nào
lại từ chối một viễn cảnh huy hoàng
như thế?
"Vào thời cha mẹ
tôi phần lớn những người cách mạng
đều tự hào nhận ḿnh là cộng sản. Chính
sự lầm lẫn này về sau đă sinh ra một nghịch
lư: những nhà lănh đạo cách mạng Việt Nam
thường tỏ ra là những chiến sĩ tài ba khi
họ ít được học chủ nghĩa Mác, c̣n khi
bập bơm chủ nghĩa Mác rồi th́ họ lại sa vào
hết sai lầm này đến sai lầm khác." (trang
322-323).
"Tôi hiểu các nhà lănh
đạo qua cha tôi. Phần lớn họ thuộc thế
hệ cha tôi, trạc tuổi cha tôị Họ có tiểu
sử na ná như nhau, tất cả đều là những
người yêu nước trước khi thành cộng
sản. Họ nhập vào hàng ngũ cộng sản mà không
hiểu chủ nghĩa cộng sản là ǵ. Chỉ cần
biết chủ nghĩa cộng sản hứa hẹn
một tương lai tốt đẹp cho công cuộc
giải phóng dân tộc là đủ." (trang 323)
Về Đảng
Cộng Sản Việt Nam,
Vũ Thư Hiên tin
rằng nó có công thực - chứ không phải cướp
công - trong việc lănh đạo cuộc khởi nghĩa
thắng lợi mùa thu năm 1945. Nó có sức thu hút các người
Việt Nam có tinh thần yêu nước, đến nỗi
ông cho rằng thời đầu những người cách
mạng đều cho ḿnh là cộng sản! (trang 322)
Nhờ có tinh thần yêu nước, các đảng viên
cộng sản đă kiên cường chịu cực
chịu khổ, hy sinh để cuối cùng giành được
thắng lợi vẻ vang.
Nhưng từ sau kháng Pháp
thành công, đảng cộng sản đă phạm phải
những lỗi lầm không thể tha thứ trong các
chiến dịch giảm tô, cải cách ruộng
đất, và các cuộc trấn phản đối
với những người có tư tưởng khác
với tư tưởng chính thống, như trong các
vụ án Nhân Văn - Giai Phẩm và cái gọi là nhóm xét
lại chống đảng. Cuối cùng chắc ông cũng
cùng một phán xét như cha ông là phải gạt bỏ
sự lảnh đạo của đảng cộng
sản th́ nước nhà mới khá. Sau đây là một vài
đoạn trích dẫn:
"Một trong những
điều khó hiểu đối với tôi hồi ấy
là tại sao, v́ lẽ ǵ những nhà cách mạng Việt Nam
thuộc thế hệ cha chú tôi, lúc đó c̣n đông đúc,
lại chịu chấp nhận một mô h́nh xă hội
quỷ quái như vậỷ (trang 508)
"Những người
cách mạng năm xưa đă xây dựng nên cái ǵ vậy?
"Theo cái que chỉ
của thợ cả , những người thợ rèn ngày
đêm quai búa, h́nh dung ḿnh đang làm nên bông hoa hạnh phúc
cho nhân dân. Nhưng khi ngẩng đầu lên để lau
mồ hôi đầm đ́a trên mặt họ chợt
nhận ra rằng trước mặt ḿnh không phải bông
hoa, mà là cái cùm kiên cố."(trang 316)
"Từ cải cách
ruộng đất trở đi tập tục này (tôn vinh
Đảng, chú thích của M.V.) lan rộng và ăn sâu trong
sinh hoạt của dân chúng. Người dân mở miệng
ra là "Nhờ ơn Đảng, Chính phủ".
Người ta nói: "Nhờ ơn đảng, chính
phủ, mùa màng năm nay khá, gia đ́nh em tạm đủ
ăn", "Nhờ ơn Đảng, chính phủ, nhà em
vừa sinh thằng cu". Quen miệng người ta c̣n
nói: "Nhờ ơn đảng, chính phủ, cái mụn
chốc thằng cu nhà em đỡ rồi, em lấy cao nhà
ông lang Sửu đấy a..!" Trong nhân dân cũng vào
thời kỳ này xuất hiện câu ca dao thú vị nói
rất trúng cách tuyên truyền của Đảng về
những thành tựu lănh đạo:
Mất mùa là tại thiên
tai,
Được mùa là
tại thiên tài Đảng ta.
Đảng là đấng
Tối Cao, như Chúa Trời.
"Đảng c̣n hơn
cả Chúa Trời nữa, v́ Chúa Trời vô h́nh vô ảnh,
c̣n đảng là có thực, cũng như những nhà tù
của Đảng là có thực, Đảng là người
quyết định hết thảy, Đảng cho th́ có,
Đảng lấy th́ mât."(trang 414)
"Chúng tôi không nhận
ra một điều rằng những nhà lănh đạo
chúng tôi là những người không có nghề nghiệp,
họ chỉ biết phá , chứ không biết xâỵ Không
biết và cũng không thèm học cách quản lư xă hội
sao cho ra nhiều của cải, quen sống bằng chiến
tranh, nhờ chiến tranh mà tồn tạị Họ
chỉ chú trọng xây dựng các lực lượng vũ
trang để làm tiếp chiến tranh. Bằng tiền và
vũ khí người khác..
"Người có luân
thường không thể tôn trọng Đảng c̣n v́
một lẽ: lúc nào đảng cũng ch́ chiết,
cũng nhắc đi nhắc lại không mệt mỏi
rằng các anh được sống, được làm
việc là nhờ ơn Đảng. Không có Đảng,
đời anh là đời con chó." (trang 573)
Ngay ở chương
đầu tác giả đă nhắc lại nhận xét
của bà ngoại ông về các nhà lănh đạo
tương lai, khi bà thấy họ đến chơi
với cha mẹ tác giả. Nhắc lại chuyện đó
và cho rằng bà có lư, tác giả đă minh thị liệt
họ vào lọai người xấu. Đây nguyên văn
một đoạn vắn:
"Bà ngoại tôi nói
thẳng với mẹ tôi là bà không thích ho.. Đến
nỗi mẹ tôi giận bà v́ sự không thích ấy. Hóa ra
bà ngoại tôi có lư khi nhận xét người này
người kia trong bọn họ không phải là những
người tử tế. Bằng sự mẫn cảm
của phụ nữ, bà thấy trước
được cách sống không nhân nghĩa, không có
trước có sau, không có t́nh người, như cách ta
thường nói bây giờ, của những người
về sau trở thành những nhà lănh đạo như
Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt." (trang 35)
Tưởng cũng nên xem
tác giả nói ǵ về một số nhân vật ngồi làm
v́ trong các chức vụ nhà nước như Nguyễn
Lương Bằng, Tôn Đức Thắng chẳng
hạn:
"Đến nhà cách
mạng cao niên rất mực hiền lành Tôn Đức
Thắng cũng không thoát khỏi con mắt cú vọ
của Lê Đức Thọ. Mà cụ đâu phải
người thèm muốn chức quyền. Với đám con
cháu, cụ Tôn bảo: "Tụi bay đừng có kêu tao
bằng phó chủ tịch nước, nghe ngứa con ráy
lắm! Người ta đặt đâu tao ngồi đó,
chứ tao không màng cái chức chi hết". Ngoài việc
dự các nghi lễ long trọng bắt buộc phải có
mặt cụ, cụ không làm một việc nào khác ngoài
một việc là sửa xe đạp. Làm phó chủ
tịch nước, ông thợ máy ngày truớc buồn tay
buồn chân. Hết xe đạp hỏng cho cụ
chữa, anh em bộ đội bảo vệ và nhân viên
phục vụ phải lấy xe của người nhà mang
vào cho cụ kẻo ngồi không cụ buồn.
Thương cụ quá nhiều khi họ c̣n làm cho xe
trục trặc đi để giắt đến nhờ
cụ sửa giùm. Một người bạn tôi quen thân
với cụ Tôn, cha anh trước kia là đàn em cụ, vào
thời gian nghị quyết 9. cụ dắt anh vào pḥng
riêng th́ thào: "Mày có thấy lính kín theo mầy tới
đây không mầy?" Anh ngạc nhiên quá. Tưởng anh
lo lắng cho cụ, cụ mỉm cười hiền
hậu: "Là tao lo cho tụi bây, chớ tao hổng lo cho
tao. Trong nhà tao nè, lính kín hổng có thiếu".
Về Các chiến
dịch giảm tô và cải cách ruộng đất:
"Tôi chỉ bắt
đầu ngờ vực đức hiền minh của các
lănh tụ vào thời gian cuộc giảm tô giảm tức
được phát động ở khu 4 kháng chiến,
năm 1953.
"Tôi kinh hoàng nh́n
cảnh tượng không hiểu nổi: nườn
nượp lướt qua mắt tôi từng bày đàn
người bị kích thích bởi mùi máu, hăm hở
đi dưới lá cờ đỏ sao vàng không phải
để chiến đấu với quân xâm lược, mà
với chính đồng bào ḿnh.
"Tại xă Ngô xá, làng
Ng̣ Thanh Hóa, nơi có dinh cư cụ cử Nguyễn
Thượng Hiền, người ta trói chặt hai tay
rồi dong mẹ bạn tôi đi khắp làng chỉ v́ bà
trót dại nói điều ǵ đó mất lập
trường hoặc không vừa ḷng cán bộ giảm tô
giảm tức. Trước bà là hội trưởng
hội Liên Hiệp Phụ Nữ Thái B́nh. Mất
đất, bà mang con cái chạy vào Thanh Hóa, làm nghề hàng
xáo buôn thúng bán mẹt. Chúng tôi nghe tiếng kêu khóc chạy
tới th́ thấy mấy anh du kích quen đang xềnh
xệch kéo bà đị Hai tay bị trói giơ lên trời,
bà xiêu vẹo bước sau họ, kêu gào thảm thiết:
"Đi cụ Hồ ơi, cụ trông xuống mà xem
người ta đối xử với con dân cụ
thế này đây."
"Ở một xă khác,
một người đàn bà bị trói vào hai cây nứa
bắt chéo, bên dưới là một đống
lửạ Con mẹ ni là phú nông phản động, ngoan cố
lắm, những người bâu quanh nhao nhao nói thế.
Người đàn bà quằn quại măi đến khi
ngất đi rồi mới được người ta
hạ xuống.
"Cha bạn tôi,
hoạt động cách mạng từ trước 1945,
bị tống giam v́ bị vu là đảng viên Quốc Dân
Đảng, thắt cổ tự tử, để lại
bức thư tuyệt mệnh: "Oan cho tôi lắm,
cụ Hồ ơi. Tôi trung thành với cụ, với
đảng. Tôi không phản bộị Hồ Chí Minh muôn
năm."
"Người ta
lấy gai cắm vào đầu ngón tay một cô gái, có
trời biết cô ta bị tội ǵ, có thể cô ta chỉ
có tội là con địa chủ, cứ mỗi câu hỏi
lại cắm cái gai sâu thêm một chút, làm cho cô ta rú lên v́
đau, quằn quại trong giây trói.
"Một cụ già tóc
bạc phơ bị tṛng giây vào cổ, bị lôi xềnh
xệch trên đường như một con chó. Lũ
trẻ làng rùng rùng chạy theo saụ Chúng vỗ tay, chúng
reo ḥ, chúng cười ngặt nghẽọ Tôi nh́n chúng rùng
ḿnh'những đứa trẻ này chắc chắn sẽ
lớn lên với trái tim không phải của giống
ngườị Rồi đây với tâm hồn chai
sạn, làm sao chúng có thể sống chung với những
anh em khác màu da
và tiếng nói trong một
thế giới đại đồng mà chủ nghĩa
cộng sản hứa hẹn?
"Tôi cảm thấy
trong ḿnh cục cựa một cái ǵ giống như sự
thức tỉnh. (trang 32-33)
Về cá nhân ông Hồ Chí
Minh,
Vũ Thư Hiên có một
nhận định phức tạp do cảm t́nh của ông
đối với một người tương
đối thân của gia đ́nh, và một "anh hùng dân
tộc", b́nh dị, đáng yêu trong những năm
đầu khi tâm hồn ông c̣n non trẻ, pha lẫn với
những nhận thức của một trí óc đă phát
triển khi va chạm với thực tế của
cuộc đời về một Hồ Chí Minh, lănh tụ
sắt đá cố t́nh làm ngơ trong những vụ tàn sát
hàng
vạn sinh linh, như
trong cải cách ruộng đất v.v. Chúng ta hăy nghe
một vài đoạn trong tác phẩm của ông:
"Không biết tôi
đúng hay không đúng, đúng được bao nhiêu, trong
ư nghĩ rằng thế hệ cha chú tôi bị sự sùng
bái Hồ Chí Minh làm cho mù quáng, tước bỏ nơi
họ tinh thần độc lập suy nghĩ. Rất
nhiều hậu quả tồi tệ mà một cuộc cách
mạng trong sáng về mục đích đem lại cho dân
tộc là do sùng bái cá nhân.
"Sau cách mạng tháng
tám uy tín của ông Hồ Chí Minh vút lên như diều
gặp gió. Cùng với thắng lợi của cuộc kháng
chiến uy tín của ông càng lên cao hơn nữa. Ông không
phải chỉ là "cha già dân tộc" của Việt
Nam, mà c̣n là đấng chí thánh của phong trào giải phóng
dân tộc.
"Người ta
sẵn sàng chết cho Bác Hồ, đồng hóa Bác với
Tổ Quốc. Các chiến sĩ sung trận hô lớn
"V́ Đảng, v́ Bác tiến lên". Những đảng
viên trong lễ kết nạp giơ tay tuyên thệ
trước chân dung ông đặt trang trọng trên "bàn
thờ tổ quốc", trên nền đảng kỳ.
Hiện tượng sùng bái này, nói cho đúng, một
thời có tác dụng tốt, nó kích thích quần chúng tham gia
kháng chiến chống Pháp. Không có nó cuộc kháng chiến
chống Pháp khó ḷng đạt được những thành
công như nó đă đạt được.
"Điều đó
không la.. Quần chúng châu Á cần có minh chủ trong mọi
cuộc nổi dậỵ Không có minh chủ th́ không có phong
trào là hiện tượng đặc thù và phổ biến
của những quốc gia lạc hậu." (trang 508)
"Trong xà lim tôi có
thừa thời gian để suy gẫm. Trong những
điều tôi suy ngẫm có sự rà soát lại bệnh
sùng bái ông Hồ Chí Minh mà thế hệ chúng tôi, kẻ ít
người nhiều, đều mắc phảị (trang
457)
"Bây giờ tôi mới
hiểu: th́ ra con người đối với Hồ Chí
Minh không là ǵ cả.Con người là vốn quư nhất, tôi
từng nghe ông nói với mọi người trong lần
gặp anh hùng La Văn Cầu ở Thác Dẫng, mùa thu
năm 1950. Staline cũng nói thế. Mao trăch Đông cũng
nói thế.
"Mà đúng: con
người chỉ là vốn thôi, để kinh doanh cái ǵ
đó. Khi là vốn nó thôi là người.
"Trong hành xử ông là
một diễn viên kỳ tài, như sau này tôi
được biết. Cha tôi có kể chuyện khi đi
thăm bức tường công xă Paris ở nghĩa trang
Père La Chaise (1946), có các quan chức Pháp tháp tùng, ông Hồ
sụt sùi khóc, lấy khăn tay thấm nước
mắt. Trở về khách sạn, cha tôi hỏi làm sao ông
khóc đuợc, ông trả lời: "Ḿnh làm chính trị,
khi cần khóc phải khóc được, khi cần
cười phải cười được, mới làm
chính trị được chứ". Cha tôi có ghi lại
việc này trong hồi kư "Tháng Tám Cờ Bay" (trang
459)
"Đến bây giờ
chẳng c̣n ai không biết tác giả Trần Dân Tiên của
cuốn "Những Mẩu Chuyện Về Cuộc
Đời Hoạt Động Của Hồ Chủ
Tịch" là chính Hồ Chí Minh.
"Trong lịch sử
thế giới có lẽ đây là lần đầu tiên và
duy nhất nhân vật đứng đầu quốc gia
tự viết
tiểu sử ḿnh với
những lời lẽ ca ngợi chính ḿnh. Những lời
ca tụng Bác Hồ trong tập kư sự kư tên T.Lan ,
những bài báo kư tên T.L., A.G. và nhiều tên khác nữa
cũng chẳng có thể đổ cho người khác
được. Ông Hồ tự ca tụng, chuyện đó
là có thực. Một việc làm thừa, hơn nữa
ngớ ngẩn'không cần đến những bài báo
ấy uy tín của Hồ Chí Minh chẳng những đă
tràn ngập mà c̣n
vượt ra ngoài bờ
cơi".(tr.510-511)
Nơi trang 249, sau khi
đă thuật lại lời người cô và chính vợ
ḿnh khuyên không nên theo cộng sản, Vũ Thư Hiên đă
thuật lại lời một người bạn là
tiểu đoàn trưởng Đích cũng cảnh giác ông
y như vậỵ Hăy nghe Đích nói về ông Hồ Chí
Minh, qua lời thuật của tác giả: "Tôi không
bực v́ vụ án, lầm là chuyện thường,
huống hồ trong vụ này tôi cũng có cái saị
Nhưng tôi sai là một chuyện. Cái cách đồng chí
đối xử với nhau thế nào là chuyện khác. Nhà
tù cho tôi thấy một điều: Không có t́nh đồng
chí! Chúng ta nhầm. Bây giờ tôi mới hiểu. Ông Hồ
không phải đồng chí của ta, ông ấy cũng là
vua như các ông vua khác, lại không phải vua hiền. Ông
ấy biến những con người lương
thiện thành những con quỷ. Ông ấy là quỷ
vương."
Hẳn trong đầu tác
giả đă phải có ư nghĩ tiêu cực về ông
Hồ đến độ nào đó ông mới thuật
lại nguyên lời nói trên.
Nơi chương 15, khi
thuật lại trường hợp ông Dương
Bạch Mai đột tử với nhiều nghi vấn,
tác giả đă để cho người đọc
kết luận ông bị đầu độc. Tác giả
cũng nói đến chuyện Họ Dương chống
Mao, họ Dương thân các người Trốt Kít như
Pham Văn Hùm, Tạ Thu Thâu, Trần Văn Thạch, cả
ba người này, tác giả nói là đều bị
Việt Minh giết. Sau đó ông trưng dẫn lời
Hồ Chí Minh báo cáo
cho quốc tế cộng
sản năm 1939, khẳng định: "Đối
với bọn tờ rốt kít không thể có một
thỏa hiệp hay nhân nhượng nào cả. Phải
lột mặt nạ chúng như là tay sai của Phát xít,
phải tiêu diệt chúng về chính tri.."
Những điều tác
giả viết khiến người đọc thấy
ngay: Dương Bạch Mai chống Mao, thân tờ- rốt-
kít. Hồ Chí Minh đ̣i phải tiêu diệt
Tờu.-rốt-kít. Dương Bạch Mai đột
tử ngay trước khi đại hội trung
ương sắp sửa họp để ra nghị
quyết 9 đầu năm 1964. Nghị quyết này
chủ trương theo đường lối của Mao, ngấm
ngầm chống Khrutsh-chev. Trưng dẫn lời ông
Hồ nói trên, sau khi thuật lại các sự việc
cụ thể về Dương Bạch Mai, hẳn tác
giả muốn dẫn độc giả đến
kết luận: Ông Hồ, nếu không chỉ thị
thủ tiêu họ Dương, th́ cũng đồng ư hay
làm ngơ cho đàn em thi hành.
Mấy trang đầu
chương 33 Vũ Thư Hiên đă dành để nói lên
"sự kính mến", thật ḷng - hay giả dối
- của tên cai ngục Huỳnh Ngự đối với
Hồ Chí Minh, khi y phá bỏ khoảng cách thường có
giữa cai tù và phạm nhân, thân hành vào trong xà lim,
"hiền lành ngồi xuống bên cạnh tôi"
để báo "tin buồn", mắt rưng rưng:
"Bác của chúng tạBác đă.đă. Bác mất
rồi!" Hăy nghe phản ứng của tác giả trước
cái chết đó:
"Ư nghĩ đầu
tiên đến với tôi là cùng với cái chết của
ông Hồ bọn chuyên quyền càng rảnh tay hoành hành. Nói ǵ
th́ nói ông Hồ c̣n sống vẫn là một vật cản.
Bởi v́ ông ta đă hô hào đoàn kết, ông có đạo
đức giả khi nói thế th́ ông cũng không cho phép
cấp dưới bóc nốt cái vỏ của câu nói Không c̣n quyền, nhưng ông c̣n
cái uy cái thế, buộc chúng phải nể. Có làm ǵ chúng
cũng phải
ngó ông một cái, xem ông
phản ứng ra sao.
.Tin ông Hồ qua
đời không làm tôi xúc đô.ng. Tôi không vui mà cũng
chẳng buồn. Bây giờ đối với tôi ông là
người dưng. Ông đă bị xóa sổ trong trí
nhớ của tôị Ông đă đi khỏi cuộc
đời tôi.
.Tôi cũng chẳng
căm thù người đứng đầu cái nhà
nước đang hành hạ tôi. Tôi biết ông không
phải là thủ phạm. Nói cách khác không phải
đầu vụ. Cũng không phải tôi muốn bào
chữa cho ông Hồ. Khi ông đă kề đùi kề
vế với Duẫn, với Thọ, th́ mọi việc
làm của họ ông đều có dự phần, vinh
cũng như nhục. "Nhưng tôi tin nhận xét
của cha tôi - ông Hồ không phải người ác. Không
hiểu sao ông lại làm ngơ để xảy ra vụ
án thảm khốc này." (trang 579)
Nơi trang 359, sau khi nói
về cái tật hay tránh né một cách lép vế của Vơ
Nguyên Giáp, Vũ Thư Hiên đă thuật lại
trường hợp của tướng Lê Liêm đă
được ông Hồ đồng ư về quan
điểm "nên tránh bị cuốn vào cuộc đấu
tranh giữa hai cường quốc xă hội chủ
nghĩa" và hy vọng trong hội nghị sẽ
đưọc ông Hồ lên tiếng bênh vực.
"Nhưng ông Hồ tránh ánh mắt của ông, quay đi
nơi khác."
"Điều tôi không
ngờ là Bác đă hứa, nhưng lại không giữ
lời. Lê Liêm kết luận - Tôi không hiểu v́ lẽ
ǵ."(trang 360)
Mẹ tác giả đă
từng là một chiến sĩ cách mạng bên cạnh ông
Hồ, đă từng tôn thờ, cung phụng săn sóc ông
những lúc ông đau ốm. Nhưng đến khi thấy
chồng bị bắt mà ông Hồ làm ngơ, th́ "trong
ḷng bà ông Hồ Chí Minh chết vào đêm cha tôi bị
bắt. (bà bảo con:) “Ḷng người khôn lường,
con ạ! Mới biết không thiếu ǵ kẻ quên
đạo làm người khi ngồi vào ghế
vương giả." (trang 28)
Về tội ác giết
hàng vạn người trong cải cách ruộng
đất, tác giả cho biết "cha tôi khẳng
định người chịu trách nhiệm chính trong
việc gây ra những sai lầm trong CCRĐ là ông Hồ Chí
Minh chứ không phải Trường Chinh, như đă có
sự ngộ nhận kéo dài nhiều năm. Trường
Chinh là con dê tế thần cho sai lầm của ông
Hồ." Nhưng cha ông lại bênh ông Hồ khi nói
với con rằng "Ông (Hồ) đă buộc ḷng
phải làm CCRĐ khi bị Mao nhắc nhở." (trang
221)
Tác giả đă trích
dẫn Hoàng Văn Hoan nói về việc ông Hồ yêu
cầu họ Mao đưa hơn 300 ngàn lính Tàu vào miền
Bắc vào nửa cuối thập niên 60. Ông cũng nhấn
mạnh là lúc ấy Hoàng Văn Hoan là ủy viên bộ chính
trị, nên sự kiện này ông không thể không biết, và
đáng tin cậy. Ai cũng biết Hoàng Văn Hoan thân Trung
Cộng ra mặt từ lâu. (Trang 229)
Trong toàn bộ tác
phẩm, tác giả nói đến ông Hồ rất
nhiều, thuật lại nhiều việc , nhiều
nhận xét của người nọ người kia,
kể cả của cha ông, mẹ ông nhận xét về ông
Hồ. Tổng kết tất cả những sự
việc và nhận xét đó, người đọc
phải hiểu tác giả kết tội ông Hồ hơn
là bênh, tuy ông không đưa ra một kết luận minh
thị, xác quyết nào. Ông muốn độc giả
tự kết luận. Hơn nữa ông là người
đă từng ngưỡng mộ, nếu không nói là mến
yêu ông Hồ khi c̣n nhỏ. Cho nên thật khó cho ông
để có thể kết tội ông Hồ một cách
phũ phàng khi ông đă lớn khôn và ông Hồ không c̣n
nữa.
Cái tâm trạng và cách hành
xử này không phải chỉ có ở Vũ Thư Hiên mà c̣n
ở rất nhiều cán bộ, cũng như văn
nghệ sĩ đă từng theo kháng chiến chống Pháp
và đă từng hoan hô ông Hồ, mặc dầu ngày nay
họ tỉnh ngộ và hận ra bộ mặt thật
của ông ta.
"Cứ nh́n cái hỏa
ḷ này đủ thấy.hằng công dân bị ắt,
chưa biết ất giáp ra so , cán bộ đă khăng
khăng ắt nó nhận tội cái đă. Nhỡ oan người
ta th́ sao? Cái sai, cái tồi tệ từ đó mà ra. Làm cho
ḷng dạ con người thành ra cằn cỗi, hận thù,
như thế là lỗi tại ai? Bác đâu có dậy cán
bộ như vậy?" (trang 475)
Trong cuộc đối
thoại giữa tác giả và bạn tù Thành, ông đă
để cho người đọc hiểu ông kết án
chế độ lao tù miền Bắc là phát xít như sau:
" (Thành: .): Cứ
như thể Hỏa Ḷ là một lằn ranh , bước
qua nó ḿnh hết là ḿnh. Có lẽ mục đích của nhà tù
là thế. Nó làm cho ḿnh có cảm giác rời bỏ cái
thế giới mà ḿnh sống, rời bỏ hẳn, không
trở lạị
"(Hiên) : - Chỉ có nhà
tù ta mới như vậỵ Nhà tù khác đâu có thế.
- Tôi không biết ở các
nhà tù khác thế nào, nhưng tôi nghĩ trên thế giới
chắc cũng có những nhà tù giống nhà tù ḿnh ".
"Tôi hiểu anh
muốn ám chỉ nhà tù của Phát Xít Đức." (trang
383-384)
Vũ Thư Hiên có
nhiều chỗ gọi xà lim bằng một cái tên cũng
giống Đào Hiếu: "Chuồng Người":
"Nó không phải là
một cái xà lim b́nh thường mà là một sáng tạo
độc đáo trong nghề làm chuồng
ngườị" (trang 530)
Ngay ở chương 3
ông đă có ư nghĩ nó là "nấm mồ chôn người
sống" (trang 57)
Những lời sau đây
của tên Huỳnh Ngự cục phó cục chấp pháp
dẫn tác giả đến một kết luận bi-hài
cười ra nước mắt:
"Sở dĩ
đảng giao các anh cho cơ quan an ninh chúng tôi, v́ cơ
quan chúng tôi có điều kiện tốt nhất, thích
hợp nhất để giúp đỡ các anh cải
tạo tư tưởng.
"Tôi không nhịn
được cườị Th́ ra người ta tin
rằng xà lim Hỏa Ḷ là điều kiện thích hợp
nhất, tốt nhất cho sự cải tạo tư
tưởng. Cứ đà này đảng sẽ lần
lượt cho hết thảy cán bộ vào ở xà lim
để cho tư tưởng họ tiến bộ
hơn, trung thành hơn với chủ nghĩa xă
hộị" (trang 136)
Sau đây là lời
của anh bạn tù cùng xà lim với tác giả, tên Thành nói
với ông khi hai người đă tin được nhau:
"Rồi ra ông c̣n
biết ối chuyện lạ hơn nữa kia. Tôi
biết có người hoàn toàn vô tội, ở tù sơ
sơ cũng vài năm, thế mà ra tù cậy miệng anh cũng
không dám nói anh ta bị oan. Thậm chí anh ta c̣n nói
đảng bắt anh ta là đúng, rằng sở dĩ anh
ta được tha, không bị xử là nhờ
lượng khoan hồng của Đảng.Ông có biết
v́ sao không? Là v́ anh ta nhận tội rồi, kư vào bản
cung người ta mớm cho rồi, bây giờ há miệng
mắc quai, lại c̣n sợ bị trả thù v́ phản
cung nữa chứ. Tôi nghiệp, bị oan rồi mà
đến một cái lệnh tha cũng chẳng
được cấp, chỉ được thí cho
một cái lệnh tạm tha thôi. Tạm tha là thế nào? Là
người ta tạm cho về, nhưng coi chừng,
bất cứ lúc nào anh cũng có thể bị bắt
lại, đừng có đùa. Trong lệnh tạm tha
người ta ghi: Xét tội trạng chưa tới
mức phải xử lư theo pháp luật." (trang 202)
Về những biện
pháp tương tự ở Liên Xô thời Staline, tác giả
viết:
"Dưới thời
Staline không ít người vô tội bị hăm hại,
giờ ai cũng biết. Điều ít ai biết là
những người này, sau một thời gian bị
xử lư tại các xà lim, đă nhận những tội
họ không hề phạm, đă nói những lời ăn
năn hối lỗi. Những nhà nghiên cứu đă t́m
hiểu hiện tượng này và họ thống nhất
trong nhận định: nguyên nhân của sự đầu
hàng chóng vánh là bộ máy đàn áp hứa hẹn chắc
chắn sẽ thanh toán cả gia đ́nh họ, nếu
họ không chịu nhận tội.
"Trong nỗi tuyệt
vọng trước viễn cảnh đen tối
những người bị trấn áp chỉ c̣n một con
đường duy nhất: làm ra vẻ khuất phục
để ít nhất cũng cứu được vợ
con." (trang 218-219)
Dưới phần
cước chú, tác giả đă cho biết về
trường hợp cha con ông: "Chín năm sau, hai cha con
gặp nhau tôi mới biết chính Lê Đức Thọ và Trần
Quốc Hoàn đă vào tận xà lim dụ hàng. Chúng hứa
hẹn nếu cha tôi nghe theo chúng chấm dứt cuộc
tuyệt thực đă kéo dài hơn 10 ngày, th́ chúng sẽ
không khủng bố gia đ́nh. Nhưng sau đó Lê
Đức Thọ đă cho bắt tôi mà không cho cha tôi
biết."
Về chế độ
sắt máu của Staline, Liên Xô:
"Những đứa
trẻ cũng không được yên khi cuộc trấn
phản đă bùng lên thành cơn cuồng sát. Nhân danh cách
mạng người ta chuyên chính cả với con nít. Cách
suy nghĩ của những nhà chuyên chính vô sản thật
đơn giản: Nếu cha mẹ đă là kẻ thù
của nhân dân Xô Viết th́ con cái họ lớn lên cũng
nhất định sẽ là kẻ thù của nhân dân Xô
Viết. Một trong những nghị định của
bộ nội vụ thời Staline ghi rơ: "Vợ con
những tên phản bội tổ quốc phải bị
giam giữ trong các trại tập trung với thời
hạn không dưới 5-8 năm tùy theo mức độ
nguy hại cho an ninh xă hội. Những đứa trẻ
có hại cho an ninh xă hội phải đem xử án, tùy theo
tuổi, tùy theo mức độ nguy hại và khả
năng cải tạo của chúng, chúng phải bị giam
giữ trong các trại tập trung, các trại cải
tạo lao động của bộ nội vụ hoặc
giam giữ tại các nhà trẻ với chế độ
đặc biệt.(Trích chỉ thị của bộ
trưởng nội vụ nhân dân số 00486, đề
ngày 15-8-1937).
Nhân nhắc lại
biến cố Khrutshchev hạ bệ Staline tại
đại hội đảng cộng sản Liên Xô lần
thứ XX vào năm 1956 là năm tác giả đang du học
ở đây, ông đă cho ta thấy những con số sau
đây nói lên sự tàn bạo của cộng sản:
"30,000 sĩ quan và binh
lính Ba Lan bị cộng quân thủ tiêu tại khu rừng
Katưn thuộc tỉnh Smolensk vào năm 1940. "Không
thể nạ tưởng tượng nổi: Bắn chết
30,000 người rồi vùi trong các huyệt tập
thể. (chú thích: Sau khi Yeltsin lên làm tổng thống, ông
đă xác nhận việc này và xin lỗi nhân dân Ba Lan).
"98 ủy viên trung
ương đảng trong số 139 người
được bầu lên trong đại hội
đảng XVII (1934) đă bị bắn và tống giam.
"1,108 đại
biểu trong số 1,956 người đi dự
đại hội này về sau đă bị bắt và
bị giết. (trang 100-101)
Dĩ nhiên Vũ Thư
Hiên chưa nói đến hơn 20 triệu đảng viên
thường và nhân dân Nga bị thủ tiêu hay tàn sát. Ông
cũng không nói đến cuộc thanh trừng đẫm
máu nhắm vào phe "Tờ-rốt-kít" hồi Stline
mới lên nắm chức tổng bí thư đảng.
Về chế độ
ở Liên Xô trong thời Krutshchev, Vũ Thư Hiên có cảm
t́nh và chắc cũng mong Việt Nam đi theo con
đường đó hơn là ôm lấy chủ nghĩa
Maọ "Tại Liên Xô đang manh nha một nhà nước
pháp quyền.Nhà nước này chủ trương hoà b́nh
tiến lên chủ nghĩa xă hội, chứ không lấy
bạo lực áp đặt chủ nghĩa xă hội lên các
dân tộc. "Chế độ xă hội Trung Quốc,
cũng như chế độ xă hội VN không hứa
hẹn một cái ǵ tương tự. Nếu ở Trung Quốc
là chế độ toàn trị cởi truồng, th́ ở
Việt Nam c̣n giữ lại manh khố." (trang 108)
Riêng về chế
độ ở Trung Quốc, Vũ Thư Hiên cũng
để ra 3 trang nói qua về cuộc cách mạng văn
hóa với Hồng vệ binh mà ông gọi là những "âm
binh của tay đại phù thủy Mao Trạch
Đông". Chúng được đặt dưới
quyền của Giang Thanh, vợ Mao Trạch Đông, tha
hồ bắn giết bừa băi, tha hồ hủy diệt
những thành tích văn hóa mà không ai dám đụng tới.
Ông cũng viết rằng các nhà lănh đạo Việt Nam
chẳng những không dám phê b́nh hay thắc mắc mà c̣n ca
ngợi, cổ vơ trên báo trên đài. Những cán bộ Mao-ít
được chứng kiến những biến loạn
tại Trung Quốc do hồng vệ binh gây ra trở về
nước tŕnh bày nhận xét của ḿnh chẳng những
không được để ư mà c̣n bị trù dập,
như trựng hợp Lê Chân, phó tổng biên tập
Việt Nam Thông Tấn Xă, hay nhà văn Vũ Bội
Kiếm chẳng hạn.( trang 375-379)
Có lẽ Vũ Thư Hiên
cũng đồng ư với Dương Bặch Mai (phó chủ
tịch quốc hội Việt Cộng) khi ông thuật
lại rằng Dương Bạch Mai "gọi chủ
nghĩa Mao là món tạp pí lù của thổ phỉ. Giữa
lúc ngành tuyên truyền Việt Nam đưa Mao Trạch
Đông lên hàng thánh sống th́ ông ngang nhiên gọi Mao là tên
đao phủ của đại pháp trường Trung
Quốc" (trang 278-279) Chính v́ vậy mà DBM đă
đột tử như đă nói trên.
Liên hệ giữa
đảng và các nhà văn:
Những đoạn trích
dẫn sau đây sẽ nói rơ tác giả nghĩ ǵ về
mối liên hệ này:
"Cái sự lúng túng không
t́m ra chỗ của ḿnh có trong tâm trạng nhiều nhà
văn nhà thơ Việt Nam. Mọi người sau khi
đặt số phận ḿnh vào bàn tay d́u dắt của
Đảng đều phải g̣ ḿnh vào cái tôi chung, cái tôi
tập thể, là một cái tôi vô h́nh vô ảnh, chui vào trong
đó để tự biến ḿnh thành nó.
".Kim Lân viết Con Chó
Xấu Xí và Vũ Tú Nam cho ra Văn Ngan Tướng Công.
Cả hai con vật này cũng bị đánh nốt.
Người ta giải thích rằng Kim Lân ví đảng
như ông chủ, c̣n trí thức như con chó. Ông chủ
hắt hủi con chó, khi nó ghẻ lở gầy c̣m, ông
chỉ quan tâm tới nó khi nó hứa hẹn
những đĩa
luộc, đĩa dồi và nồi nhựa mận bốc
mùi ngào ngạt. Con chó khốn khổ th́ cứ một
mực trung thành với chủ cho đến chết. Miêu
tả thân phận con chó c̣i cọc đói khổ trên
nền xám của nông thôn Việt Nam, Kim Lân có ng̣i bút cực
haỵ C̣n Văn Ngan Tướng Công th́ bị buộc
tội ám chỉ Đảng bay không biết bay, bơi không
biết bơi, chỉ nỏ mồm cạc cạc.
"Chớ có viết
về những con vật. -Kim Lân nói- Không hiểu sao cứ
nói chuyện súc vật là y như rằng có người
động ḷng. Mà nhiều, mới chết chứ.
"Không rơ các nhà văn
tác giả bôi nhọ đảng bao nhiêu, nhưng chính các nhà
phê b́nh mới là người có công vạch ra những cái
xấu của đảng." (trang 421)
Những câu đối
đáp sau đây giữa tác giả và nhà thơ nổi
tiếng Chế Lan Viên cho thấy "cái hèn một
chút" hay hèn nhiều - ấy:
"- Này anh Chế, theo
anh thơ và từ của Mao Trạch Đông có hay lắm
không mà thiên hạ tán tụng om x̣m đến thế?
"- Thơ phú ǵ cái
thằng cha ấy? Vũ Thu Hiên thấy hay à?
.- Thơ phú là chuyện
tôi mù tịt mới phải hỏi anh.
Chế Lan Viên hạ
một câu xanh rờn:
- Làm đến hoàng
đế nước Tầu rồi th́ cục cứt
của hắn thiên hạ cũng khen tuốt.
Tôi ngẩn
ngườị Chẳng lẽ đó là tác giả câu
thơ ca ngợi hai lănh tụ vĩ đại:"Bác
Hồ ta đó chính là Bác Mao." (trang 422)
Câu nói sau đây của
Hữu Loan với tác giả năm 1988 cũng cho thấy
lư do tại sao văn nghệ sĩ trong chế độ
cộng sản không thể không "hèn một chút":
"- Khổng Tử
đúng mới buồn chứ: "Đời đục
ta trong làm sao được!" Thân ḿnh, thôi chẳng nói
làm ǵ, v́ muốn lương tâm trong sạch nên ḿnh mới
chọn con đuờng làm dân, nghèo mà thanh thản. Nhưng
các con ḿnh v́ thế mà không được học hành, th́
ḿnh sai rồi."
V́ thế tác giả không
lấy làm lạ khi thấy trong vụ đánh Nhân
Văn-Giai Phẩm có cả những tên tuổi đáng kính
của nền văn nghệ như Tú Mỡ, Thế Lữ.
(trang 245) Đă không ngại chịu "hèn một chút",
nhiều văn nghệ sĩ đua nhau "ăn cắp
văn" của đảng:
"Không ai trách anh nếu
anh viết giống bài nào đó đă in rồi trong báo
đảng. Nhai lại những ǵ báo đảng viết
đă không mang tội đạo văn th́ chớ, lại
c̣n được khen: ư thức tổ chức cao. (trang
129)
Câu chuyện giữa
Vũ Thư Hiên và một người bạn, bác sĩ
Phan, cho thấy giới trí thức miền Bắc rất
ghét lănh đạo cộng đảng, coi họ như
một thứ hủi, tốt nhất đừng dây
vàọ V́ vậy họ không lên tiếng chỉ v́ khinh, hay
sơ.. Chứ không phải "im lặng là tán thành".
"Anh (Phan) không thích cái
xă hội nhố nhăng với một lũ Cẩm Bá
Nhạ (tiếng Pháp campagnards có nghĩa những tên nhà quê),
một lũ hủi ở trên đầu.
"Mà hủi th́ tốt
nhất là không dâỵ Anh biết giữ mồm giữ
miệng cho nên bọn công an theo dơi trí thức vẫn
đinh ninh Phan là một bác sĩ giỏi nhưng mít
đặĩc về chính tri.." (trang 531)
Về vụ án "Nhân
Văn-Giai Phẩm", tác giả thuật lại lời
nhạc sĩ Văn Cao nói rằng chủ mưu không
phải ông Hồ, "ông cụ không nghĩ ra cái đó. Ông
cụ không tệ đến thế." Cũng không
phải Tố Hữu hay Nguyễn Chí Thanh mà "tác giả
chính là "Longue Marche". Cậu nghe rơ chưa? Là -
Trường
Chính". Văn Cao
cũng nói cho Vũ Thư Hiên biết nhận định
của ḿnh về thái độ của văn nghệ
sĩ và của các nhà lănh đạo:
"Hồi ấy văn
nghệ sĩ c̣n tin đảng lắm. Ǵ th́ ǵ đảng
vẫn là đảng của ḿnh. Là ruột thịt của
ḿnh. .Chẳng ai hô hào lật đổ các ông ấy cả.
Chỉ có các ông ấy chu chéo lên: ối giời ơi có
địch, có địch ngay trong hàng ngũ chúng ta,
rồi dựng thành vụ để trấn áp."
Nhưng không phải ai
cũng nghĩ như Văn Caọ Một nhà báo trong
một cuộc kiểm thảo đă chửi toáng lên.
"Nhà báo Hùng Thao gầm lên: "Nuôi cán bộ như
lợn, mắng như chó, thời trước địa
chủ đối với tá điền cón tử tế
hơn." (trang 576)
Tác giả có thuật
lại rằng sau đám tang Dương Bạch Mai
đột tử trước khi đọc diễn văn
chống đường lối thân Mao của lănh
đạo, thấy tác giả vẫn c̣n đeo băng tang,
có một người trong pḥng vệ sinh giả vờ
đi tiểu để được đứng gần
ông và nói: "'Tôi xấu hổ 'anh th́ thầm'Tôi hèn. Anh
khinh tôi cũng được, anh chửi tôi cũng
được, nhưng xin anh thông cảm cho tôítôi có 4
đứa con nhỏ và một người vợ bệnh
tật. Nếu không tôi đă không xử sự như
vậỵ" Tác giả viết rằng:"Trong
buổi học tổ trước đó anh ta hùng hổ lên
án "bọn phản bội xét lại hiện
đại", như một người "Mác xít lê ni
nít" chính cống." Rồi ông kết luận:
"Cái chế độ
làm cho con người hèn đi không thể là chế
độ xứng đáng với con người. Con
người cần phải được sống trong
tư thế đứng thẳng, ngẩng cao
đầu." (tr.282)
Nhưng trong xă hội mà
ông đương sống "hầu như các nhà văn
vào thời kỳ đó đều hèn một chút nếu
không nhiềụ Đó là bản năng tự vệ, có
sẵn trong bất cứ sinh vật nàọ Không hèn, chính
anh sẽ rơi vào sổ đen, nhẹ th́ không
đuợc lên lương, hoặc mất đứt
cơ may được ra nước ngoài một
chuyến. Nặng anh có thể bị đẩy đi lao
động, chuyển công tác, hoặc bị tống ra ngoài
biên chế. (trang 189)
Trần Dần
được coi như một trong những trụ
cột của nhóm Nhân Văn Giai Phẩm, thế mà sau khi
bị bắt cũng không thoát được tiếng ch́
tiếng bấc. Chính Văn Cao nói với Vũ Thu Hiên:
"Thằng Dần tiếng thế mà không có gan. Mới
bị đánh đă gục, đă phản tỉnh lung tung.
Nó khai với Tố Hữu rằng Văn Cao bảo
tụi nó phục xuống mà đánh. Mà ḿnh có nói thế bao
giờ đâụ" Tác giả bảo "tôi tin Văn
Cao, nhưng tôi không nghĩ Trần Dần hèn. Tôi biết
chỉnh huấn là thế nào. Trong không khí chỉnh huấn
con người có thể bị biến đổi do
tự kỷ ám thị trong một tập thể tự
kỷ ám thị như trong cuộc lên đồng. Trần
Dần khi tâm thần hoảng loạn, lại bị xúi
dục, có thể bị ám thị rằng Văn Cao đă
nói như thế. C̣n Văn Cao trong tâm trạng hậm
hực cũng dễ hiểu nhầm bạn ḿnh lắm."
Cái cách lư giải của
Vũ Thư Hiên, ai không có kinh nghiệm về các h́nh
thức tẩy năo, cải tạo tư tưởng và
chỉnh huấn th́ không thể nào chấp nhận hay hiểu
nổi. Mà đó là cái tàn ác đến tinh vi được
cộng sản áp dụng thường xuyên, đối
với đảng viên cũng như đối với nhân
dân.
Nơi trang 118, nhắc
đến Trần Dần tác giả viết:
"Tôi nhớ một hôm
anh thủ thỉ: "Này, ḿnh cũng người Nam
định đấy, cậu a.. Cái vùng đất
thịt này nổi tiếng v́ những văn tài và những
kẻ bất phục. E rằng trong máu chúng ta có cả hai
thứ,".
"Trần Dần
thương tôi, muốn tôi học được nết
sợ hăị Như anh đă học.
"Thế hệ chúng tôi
bất hạnh: Chúng tôi ra đời trong thân phận nô
lệ, lớn lên trong khói lửa chiến tranh và
trưởng thành trong nỗi sợ hăi các đồng chí."
Tâm trạng sợ sệt
của Trần Dần, một cự tướng trong
mặt trận Nhân Văn-Giai Phẩm, và của Vũ
Thư Hiên, một người muốn "đứng
thẳng, ngẩng cao đầu", cho thấy sức
mạnh tàn bạo của đảng mà họ ghét nhưng
sơ.. Có hiểu được nỗi sợ hăi này
mới hiểu được sự dè dặt trong
những lời tuyên bố hay những trang sách của các
tác giả mà chúng tôi chọn trưng dẫn trong soạn
phẩm nàỵ
Về một số nhân
vật khác:
Trường Chinh:
Tác giả dựa vào
nhận xét của cha ông để gán cho Trường Chinh
những tội chủ trương tiêu thổ kháng
chiến làm tan hoang các tỉnh Thanh Nghệ Tĩnh hồi
cuối thập niên 40 và tội chủ trương
"tích cực cầm cự, chuyển mạnh sang
tổng phản công" do chính ông thảo trong nghị
quyết 9 vào đầu năm 1964. Ông cũng trưng
dẫn Văn Cao bảo thủ phạm vụ án Nhân Văn
Giai Phẩm là Trường Chinh.
Lê Duẩn:
"Vốn là một tên
bẻ ghi đường sắt trước khi trở
thành nhà độc tài, Lê Duẩn tất nhiên muốn
chỉ bằng một cú gạt là bắt được
con tầu quốc gia chạy theo ư ḿnh muốn." (Trang
273)
"Theo nhận xét
của các ông Bùi Công Trừng, Ung Văn Khiêm th́ Lê Duẩn là
người cực đoan về tính cách, phóng túng về
hành xử." (trang 324)
"Bằng vào những
câu chuyện kể của họ (tác giả có ư nói
những người bạn miền Nam tập kết
của ông) khi họ c̣n ngưỡng mộ "anh Ba" th́
Lê Duẩn là người độc lập trong suy nghĩ,
có biệt tài tổ chức, trong chỉ đạo có
vẻ chặt chẽ, nhưng lại linh hoạt, thoáng
đấy mà nghiêm đấỵ Hồi kháng chiến
chống Pháp, mặc dầu ở xa trung ương,
nhưng chủ trương của ông đề ra vẫn
khớp với chủ trương của trung ương
trong mọi mặt. Người ta sùng bái ông, gọi ông là
Cụ Hồ miền Nam." (trang 325)
Tác giả nói về nghi
vấn trong việc tướng Nguyễn B́nh, khá nổi
danh ở miền Nam, bị giết. Ông bảo cha ông và
một số người khác nói B́nh có mâu thuẫn với
ban lănh đạo trung ương cục miền Nam
(đứng đầu là Lê Duẩn ). Do đó "bị
điều ra Bắc và hy sinh dọc đường trong
t́nh trạng không được bảo vệ đầy
đủ và lộ tŕnh bị lô.. Nhiều người nói
bàn tay Lê Duẫn trong vụ này là rơ ràng, nhưng lại không
chỉ ra được chứng cứ." (trang 348)
Nguyễn Văn Linh
"Nguyễn Văn Linh,
theo cha tôi nhận xét, là người hiền lành, chân
thật. Ông cũng đă trải qua nhà tù đế
quốc, có tinh thần cách mạng kiên định, là
người thực hiện chứ không phải
người sáng tạọ
"Dưới thời
tổng bí thư Nguyễn Văn Linh trên văn đàn
Việt Nam đă xuất hiện một số tác phẩm
dám nói lên sự thật, tuy không nhiều..
"Chính là nhờ có
Nguyễn Văn Linh mà các văn nghệ sĩ bị
buộc tội oan trong vụ Nhân Văn Giai Phẩm mới
được phép xuất hiện trở lại với
người đọc.
"Không có Nguyễn
Văn Linh th́ Dương Thu Hương không thể
xuất bản được Bên Kia Bờ Ảo Vọng,
Thiên Đường Mù, cho dù sau đó chị có bị
trấn áp, bị bỏ tù rồi được thả
ra, được xin lỗi, sau này c̣n được
cầm hộ chiếu đi Paris." (trang 296-297)
Vơ Nguyên Giáp:
"Nói đến Vơ Nguyên
Giáp, cha tôi nhận xét ông Giáp có nhược điểm hay
tránh né khi xảy ra bất đồng ư kiến. Với
vẻ ngoài b́nh thản, pha chút cao ngạo, nhiều
người tưởng ông kiêu ngạo đặt ḿnh trên
những cuộc tranh luận. Thực ra ông bao giờ
cũng sẵn sàng chịu lép vế trước
người đối thoại hùng hổ. Tất nhiên,
ở cương vị của ông số người dám áp
đảo và áp đảo được ông không
nhiều." (trang 358)
"Rồi xem Văn (Vơ
Nguyên Giáp) nó có dám chống lại thằng Duẫn với
thằng Thọ không? Cha tôi nói. Tính nó vậy đấy,
đứa nào to mồm là nó im. Chán lắm!
Sự việc diễn ra
đúng như cha tôi tiên đoán. Vơ Nguyên Giáp im lặng ngay
từ đầu, trong cuộc họp bộ chính trị
trước khi họp trung ương." (trang 359)
"Đúng là trong
thời gian này trí thức có hướng về Vơ Nguyên Giáp
thật. Người ta tin tướng Giáp, bởi v́ ông
đă từng là giáo sư trường Thăng Long, chẳng
ǵ cũng là trí thức, là người có học, chứ không
phải loại dùi đục chấm mắm cáy.
"Nhưng tướng
Giáp lại chẳng phải như người ta nghĩ.
Ông đă phụ ḷng tin của trí thức. Thậm chí khi
những đ̣n chuyên chính vô sản giáng xuống những
người thân cận của ông, ông đă không dám hé
răng nói một lời, mà chỉ ngoan ngoăn né sang một
bên, mặc cho Lê Duẫn và Lê Đức Thọ muốn làm
ǵ th́ làm." (trang 334)
Nơi trang 350 và 351 tác
giả đă nói lư do tướng Giáp bị thất
sủng là do Lê Đức Thọ, dưới sự
chỉ đạo của Lê Duẫn, đă khui ra bằng chứng
ông tướng này khi c̣n là học sinh đă khúm núm
trước Pháp để xin du học, và khoảng năm
1964 có tin đồn Giáp "lén lút liên lạc với Nikita
Khrutshchev'' bị đảng phát hiện. Nếu Hồ Chí
Minh không can thiệp có lẽ tướng Giáp đă bị
thanh trừng. Có lẽ những tỳ vết đó trong lư
lịch ông làm ông đành cam phận? Nghĩa là chịu hèn
cũng như nhiều người khác trong chế
độ cộng sản?
"Phạm văn
Đồng:
"Tôi là thủ
tướng lâu nhất thế giới và cũng là thủ
tướng khổ nhất thế giới. Làm thủ
tướng thật, tôi chẳng có quyền ǵ hết.."
"Ông Ưng văn Khiêm
b́nh luận: Anh chàng này có một cái tội: đó là
biết ḿnh không có quyền làm bất cái chi không có phép Ba
Duẫn với Sáu Thọ mà lại không dám từ chức.
Ông Trần Văn Giầu hóm hỉnh: "Cái đít con
người ta có trí nhớ. Nó nhớ cái ghế." Tôi
được nghe Phạm Văn Đồng nói chuyện
nhiều lần. Ông tỏ ra là người biết
nhiều hiểu rộng, nhưng tôi thấy ít ai nói
chuyện vô duyên như ông." (trang 294)
".Mai Lộc vốn
rất sùng kính Phạm Văn Đồng buồn rầu
nói với tôi: "Thần tượng của tôi sụp
đổ rồi. Không ai mời ông ta cứ đ̣i đến,
leo lên bục mà ba hoa, chẳng ai buồn nghe mà vẫn
cứ nói."
"Phạm văn
Đồng, theo bà (mẹ tác giả) nhận xét là
người không xấu, nhưng ba phải, vụng về
và vô tích sự ...Dư luận ca ngợi ông liêm khiết,
ông đứng đắn, nhưng những ai quen biết
ông đều hiểu ông không làm nổi tṛ ǵ trong những
việc lẽ ra ông phải làm...
".Ông không nuốn
mất ḷng một ai, nhất là mất ḷng cấp trên.
Quả nhiên đúng. Một đồng chí cũ
thương mẹ tôi đến nói với Phạm Văn
Đồng chuyện cha tôi bị bắt. Ông nghe rồi
thở dài nói: "Việc tập thể quyết
định, tôi làm ǵ được!" (trang 27)
Lê Đức Thọ (tên
thật Phan Đ́nh Khải):
Vũ Thư Hiên coi
Thọ là kẻ chủ mưu "vụ án xét lại
chống đảng" mà cha con ông là nạn nhân, nên ông
đă nói đến con người này ở rất nhiều
chương, và đă để hầu trọn
chương 31 để nói riêng về y và hai người
em là Đinh Đức Thiện (tên thật: Phan Đ́nh
Dinh) và Mai Chí Thọ (Phan Đ́nh Đống), với
những cá tính và thói xấu của từng
ngườị Ông cũng kể lại câu chuyện
về "mồ mả" với khoa "phong
thổ" do một người cháu ruột của Lê
Đức Thọ, mà tác giả bảo là một nhà khoa
học hẳn ḥi, kể cho ông nghe vào năm 1966 là năm
thế lực của Thọ bao trùm ở miền Bắc,
trong chức vụ trưởng ban tổ chức Trung Ương
Đảng, mà y đă cải tổ và biến nó thành
bộ máy quyền lực cực lớn cho Đảng và
cho riêng ḿnh. Câu chuyện phong thổ này cũng như câu
chuyện ông thầy bói mù tiên đoán đúng phoóc về
số phận của tác giả đă tác động không
ít đến định kiến của người duy
vật trong ông. Hăy đọc vài câu của Vũ Thư Hiên
nhận xét về Lê Đức Thọ:
"Con người cao to
tóc bạc trắng, với giọng nói cố ư kéo dài
bắt người nghe chờ đợi câu tiếp theo,
để lại trong tôi ấn tượng nhạt
nhẽo và khó chịu. Tôi dị ứng với những ǵ
không thật. Trong Lê Đức Thọ tôi nh́n thấy
đầy dẫy của giả. Mọi người khúm
núm sợ sệt. Tôi dửng dưng, bằng con mắt
lạnh lùng.
"Nước Việt
Nam dân chủ cộng ḥa đă ở tuổi 30,
chínhquyền đă vững vàng, đám lănh tụ đă
học thuộc bài lên xe xuống ngựa xênh xang,
đệ tử bâu quanh như ruồi thấy mật.
Một chút khiêm tốn giả vờ, một chút b́nh dân
đóng kịch, trộn với rất nhiều phô
trương quyền thế, là nét nổi bật trong Tho..
Nói tóm lại một tên hănh tiến điển h́nh."
(trang 548)
Tác giả có thuật
lại lời của nhạc sĩ Văn Cao và của nhà
khoa học Bùi Quang Trừng nói với ông về mộng
lập liên bang Đông Dương với Lê Đức
Thọ làm tổng bí thư. Do đó việc xua quân sang Cam
Bốt năm 1978 là chính y chủ động v́ mục
đích đó:
"Cuộc phiêu lưu
quân sự (sang Cam Bốt, M.V.) được tiến hành
theo sáng kiến và sự chỉ đạo của Lê
Đức Thọ đă làm cho khoảng 52,000 chiến sĩ
chết trận, 200,000 chiến sĩ bị thương..
".Tho. đă chết
trước khi phải ra đứng trước vành móng
ngựa một phiên ṭa liên tịch hai nước, với
tư cách tội phạm chiến tranh.
"Người duy
nhất đủ tư cách thay mặt Thọ hôm nay là Lê
Đức Anh." (trang 562-563)
Vũ Thư Hiên đă
thuật lại lời Hoàng Minh Chính kể cho ông nghe có lần
Lê Đức Thọ đă nói với Hoàng Minh Chính: " .Nó
(một bà nọ) phải hiểu đảng là tao, là tao
đây này! C̣n đi xin ở chỗ nào nữa?" (trang
329)
Cái người tự cho
ḿnh là hiện thân của đảng cộng sản
Việt Nam, cái đảng tự phụ là đảng yêu
nước hơn bất cứ đảng nào ấy
được Vũ Thư Hiên nói đến như
một tên làm tay sai cho thực dân Pháp, phản bội các
chiến sĩ cách mạng, mặc dầu ông bảo
chỉ nghe người ta nói, nhưng không phải không
đáng tin cậy:
".Vào thời gian này,
những cựu tù nhân Sơn La kể lại, Lê Đức
Thọ một hồi được Cousso lấy ra làm
tạp dịch tại nhà y. Cũng vào thời gian này
một số việc bí mật của ban lănh đạo tù
nhân bị lô.."
Cha tác giả và
tướng Đặng Kim Giang cùng bị giam ở Sơn
La cùng thời gian đó chia sẻ với nhau về mối
nghi ngờ đó. (trang 231)
"Dưới con mắt
của ông (Đặng Kim Giang) Lê Đức Thọ là tên
hạ lưu hănh tiến." (trang 232)
Trần Ngọc Hoàn
(ủy viên Bộ Chính Trị, bộ trưởng bộ
Công An)
"Thằng lưu manh
khó trở thành người tử tế, - ông (Vũ
Đ́nh Huỳnh, cha tác giả) than với ông Đặng
Kim Giang.
". Bố anh không nói
theo nghĩa bóng đâu. Nghĩa đen đấy, - ông
(Nguyễn Tạo, thứ trưởng bộ Lâm Nghiệp)
trả lời thắc mắc của tôi - chả là
thằng này đích thực lưu manh anh a.."
"Năm 1992, tôi rời
Việt Nam lần chót th́ ông Nguyễn Tạo c̣n sống.
Tôi hy vọng ông c̣n sống lâu để kể câu
chuyện kỳ lạ này cho nhân dân nghe."
Sau đó tác giả đă
viết lại những ǵ Nguyễn Tạo kể về
cuộc đời của "Cảnh con", tên của
Trần Quốc Hoàn khi c̣n nhỏ, từ nhỏ tới
lớn chuyên ăn cắp ra saọ Rồi tới
chuyện y, lợi dụng vai tṛ "săn sóc sức
khỏe" cho lănh tụ, hăm hiếp và thủ tiêu mấy
chị em cô Xuân ra sao. Cô Xuân là vợ bí mật của ông
Hồ Chí Minh, đă có với ông này một người con
và được cha đặt tên là Nguyễn Tất Trung,
sau được trao cho ông "Vũ Kỳ chăm sóc coi
như con nuôi". (4)
Hoàng Minh Chính:
"Ban lănh đạo
căm ghét anh, quên mất rằng bằng những kiến
nghị ấy HMC thể hiện một niềm tin lỗi
thời ở Đảng." (trang 295)
Hoàng, tên cán bộ chấp
pháp thỉnh thoảng thay Huỳnh Ngự hỏi cung Vũ
Thư Hiên, một buổi đă nói nhỏ với ông
về Hoàng Minh Chính như sau:
"Anh không biết
đấy thôi chứ Hoàng Minh Chính có mưu đồ
lớn lắm, anh ta muốn lật đổ trung
ương bằng một Đại Hội bất thường
(Hoàng không nói đến đảo chính)." (trang 430)
Để kết thúc
chương này tôi xin đưa ra một nhận xét riêng
rất giản lược về tác phẩm như sau:
Một cuốn hồi kư haỵ Có nhiều chỗ hay quá
khiến có người nghi là không thực. Họ bảo
những đoạn đối thoại, tranh luận với
chấp pháp trong tù nói lên cái dũng khí của tác giả có
vẻ hơi cường điệu, thêm thắt. Tỷ
dụ như đoạn ông đập bàn quát mắng cán
bộ chấp pháp tên Hoàng. Họ cho là tác giả tự cao
mà bịa ra chứ làm ǵ trong tù có cái cảnh đó. Nhưng
nếu đọc kỹ tác phẩm th́ thấy sau này tác
giả đả được công an Việt Hùng cho ông
biết Hoàng đă về hưu và hăy c̣n sống. (trang 756)
Chẳng lẽ ông dám bịa ra chuyện đó mà không
sợ Hoàng lên tiếng phủ nhận và bắt be?? Nếu
bạn bị giam trong xà lim nhiều tháng liên tục như
tác giả, lại thường xuyên bị hỏi cung theo
kiểu tra tấn tinh thần đến phát điên lên
được th́ chuyện nổi khùng mà mắng chửi
người hỏi cung thậm chí muốn hành hung cũng
có thể hiểu đuợc.
Riêng về con
người tác giả và lập trường của ông,
cũng như về t́nh h́nh chính trị theo nhận xét
chủ quan của ông, chúng tôi sẽ xin bàn rộng hơn
trong mục tổng kết. Tôi chỉ xin nói gọn
rằng ông vẫn coi chủ nghĩa Mác có cái đẹp,
cái hay của nó ở chỗ nó là một lư tưởng xă
hội gần giống với lư tưởng Ky Tô giáo. Ông
cho đó là chủ nghĩa xă hội. Ông không nói ǵ đến
chủ nghĩa cộng sản. Ông không cho chủ nghĩa
xă hội là một ảo tưởng.Nhưng ông kết án
chủ nghĩa Lê-nin, chủ nghĩa Mao. Nhất là sự
tàn bạo của Staline. V́ vậy ông ủng hộ
Khrutshchev là người có can đảm đánh đổ
thần tượng Staline và đưa ra một đường
lối cởi mở hơn. Các bài viết và tác phẩm
của ông phản ánh tư tưởng đó cho nên mới
bị đánh, bị cấm. Và cũng chính v́ vậy sau này
ông mới bị bắt. Nhưng ông lại nói ông chẳng
theo chủ nghĩa xét-lại nào cả. Th́ cũng đúng
thôị Chính Khrutshchev có bao giờ nói ông ta chủ trương
"xét lại" đâu. "Xét lại" là do những
người chống Khrutshchev gán cho ông mà thôi.
VTH cũng như hầu
hết các nhà văn và trí thức cộng sản phản
tỉnh, đều cho rằng họ theo kháng chiến
chống Pháp là đúng và đảng cộng sản có công
thực chứ không cướp công kháng chiến. Ông Hồ
tuy có khuyết điểm, nhưng vẫn là lănh tụ
tốt, hay ít ra là con người khó hiểu, chứ không
độc ác. Nhận định đó, lập
trường đó, dĩ nhiên người quốc gia
chống cộng không chấp nhận. Nhưng cũng
phải công nhận tác giả thành thực, và có can
đảm nói lên điều ḿnh nghĩ là phải, ở
giữa những người không đồng ư với ḿnh.
Hơn nữa ở trang 250, ông đă thú nhận ông
"đần" và "ngu lâu" v́ không chịu nghe bà
cô ông, vợ ông cũng như tiểu đoàn trưởng
Đích coi những người cộng sản là "bất
nhân," "chế độ cộng sản không có
tương lai", và Hồ Chí Minh là "vua quỷ,
quỷ vương".(249,250)
Đọc hết
cuốn hồi kư tôi có cảm tưởng tác giả đă
cố biện minh cho việc cha con ông và một số
đồng chí của cha ông theo cộng sản, không
phải v́ chủ nghĩa cộng sản theo đúng
nghĩa của nó, đúng bản chất ảo
tưởng, cường đạo, tàn bạo v́ chủ
trương đấu tranh giai cấp.
Cha con ông cũng như họ
theo cộng sản v́ nó có "dáng dấp Thiên Chúa Giáo,
nơi mọi người đều là con cái Chúa" (trang
99), nó hứa hẹn một xă hội tốt đẹp và
nhất là v́ nó giúp giải phóng dân tộc khỏi áp bức
của thực dân phong kiến. Nhưng đến khi
thấy nó thực hiện đấu tố dă man trong
cải cách ruộng đất, bắt bớ giam cầm
những người vô tội trong các vụ Nhân Văn -
Giai Phẩm, chỉnh đốn tổ chức và nhất
là vụ "án xét lại chống đảng" th́
mới bừng tỉnh (sau CCRĐ th́ chỉ mới
"cảm thấy như có cái ǵ cục cựa trong tôi
như là sự bừng tỉnh"), th́ đă muộn.
Bừng tỉnh nhưng đành bó taỵ V́ những
người bạo miệng nói ra ư kiến bất
đồng đều bị thủ tiêu. Mọi
người đều đành sống hèn một chút cho qua
ngày như phần đông văn nghệ sĩ, kể
cả Trần Dần, Văn Cao vân vân., nhưng cũng
khối người hèn nhiều nhiều, từ Tú Mỡ,
Thế Lữ, Nguyễn Tuân cho đến Nguyễn Đ́nh
Thi, Chế Lan Viên vân vân. v́ họ c̣n muốn có cơm
ăn, con cái được đi học. Tóm lại chính
sách cào bằng kinh tế, thắt hầu bao, kiểm soát
chặt chẽ di trú v.v... đă đẩy họ vào
chốn sợ hăi liên miên, không dám có phản ứng
quyết liệt. V́ vậy mà chế độ cộng
sản tồn tại lâu ở Việt Nam. C̣n một vài lư
do nữa khiến nó c̣n tồn tại cho đến tận
ngày nay, sau khi nó đă tan biến ở Đông Âu một
thập kỷ, chúng tôi sẽ bàn kỹ nơi chương
cuối.
Chú Thích:
(1) Đêm Giữa Ban Ngày,
tác giả Vũ Thư Hiên, Văn Nghệ xuất bản
năm 1997, trang 303.
(2) Gần xă Hành Thiện,
quê của Trường Chinh Đặng Xuân Khu. Nhưng
cũng có người nói ông Huỳnh quê Trung Lao, huyện
Trực ninh, Nam định (?)
(3) Tờ Phụ Nữ
Diễn Đàn của Chử Bá Anh, số 104, tháng 9 năm
1992 có đăng một bài dài về cuộc đời ông
Vũ Đ́nh Huỳnh, trong phần kết luận đă
cho biết: Theo một người mới từ Việt
Nam sang Mỹ định cư, th́ ông Huỳnh trước
khi chết vào ngày 3-5-1990, đă được một cán
bộ trong ban tổ chức trung ương đảng
đến bên giường tuyên bố trả lại
đảng tịch cho ông. Nhưng lúc đó ông điếc,
lại bị cấm khẩu. Ông chỉ giơ cỗ tràng
hạt lên, không biết ai đă đặt vào tay ông lúc nào.
Người nhà thấy thế đă đi t́m linh mục
đến làm "phép giải tội" cho ông (mặc dù
không có phần "xưng tội" về phía ông, v́
đă bị cấm khẩụ) và cho ông rước
lễ, như "của ăn đàng". Chuyện này có
thật hay không, không thấy con ông nói đến trong
"Đêm Giữa Ban Ngày".
(4) Trang 597-609. Xin xem chi
tiết trong phần phụ lục.
(c̣n tiếp)
