Kịch bản cho thế kỷ 21

Ta vừa trải qua thế kỷ 20 đầy biến động : nào chiến tranh thế giới lần thứ nhất, nào chiến tranh thế giới lần thứ hai, nào bom nguyên tử, nào các cuộc cách mạng mạng ở Nga, ở Trung Quốc, nào thế giới xã hội chủ nghĩa hình thành, các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở khắp thế giới, trong đó có cuộc đấu tranh giải phóng của Việt Nam, nào cách mạng văn hóa Trung Quốc, diệt chủng ở Campuchia, nào sự chia rẽ và đánh nhau của thế giới cộng sản, nào sự tan rã của Liên Xô và thế giới xã hội chủ nghĩa, nào những thành tựu kỳ diệu của khoa học kỹ thuật, của vật lý, sinh học, sự tiến bộ phi thường của tin học, của điện tử, máy tính, rô bô, v.v...

Vì thế, bước vào thế kỷ 21, ai nấy đều hồi hộp và lo âu, vừa lo âu vừa hy vọng nhìn về phía trước mà phán đoán. Đã có nhiều nhà tương lai học phán đoán ; nhiều triết gia, nhiều nhà chính trị, nhà lý luận, nhà xã hội học cũng phán đoán. Tôi cũng ngẫm nghĩ và phán đoán, nhưng tôi rất không đủ tri thức và thông tin để mà phán đoán. Tôi chỉ dựa vào sự hiểu biết hạn hẹp của mình về các phán đoán và ghi lại đôi điều. Tôi thấy hình như có thể có ba kịch bản cho thế kỷ 21 như sau :

Kịch bản thứ nhất. Căn cứ vào điều tôi biết về một số nhà lý luận. Các nhà lý luận này hầu như không quan tâm đến các biến động chính trị xã hội đã và đang diễn ra ở thế giới. Các vị ấy rất trung thành và kiên định với tư duy "hai phe, bốn mâu thuẫn" và tính chất thời đại hiện nay là "thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới". Từ đó suy ra có thể có một kịch bản cho thế giới như sau : Trong thế kỷ 21 sẽ lại có một nước nào đó vào loại to lớn, phát triển cao, nổ ra một cuộc cách mạng vô sản, thiết lập chế độ xã hội chủ nghĩa, phát triển ra toàn thế giới và hoàn thành tính chất quá độ của thời đại.

Kịch bản thứ hai. Cũng với tư duy như trên và có những nhận định : sự tan rã của phe xã hội chủ nghĩa chỉ là thất bại tạm thời. Chủ nghĩa xã hội gặp phải bước thoái trào tạm thời. Như vậy thì trong thế kỷ 21, sẽ có một sự phục hồi vĩ đại. Bốn nước xã hội chủ nghĩa còn lại (Trung Quốc, Việt Nam, Triều Tiên, Cuba) sẽ là thành trì của sự phục hồi này. Phe xã hội chủ nghĩa sẽ hình thành trở lại và phát triển phồn thịnh, đánh bại phần còn lại của chủ nghĩa tư bản và hoàn thành thời đại quá độ, đưa toàn bộ thế giới và nhân loại lên thời đại xã hội chủ nghĩa.

Đấy là tôi suy từ các lập luận của một số "nhà lý luận" hiện nay vẫn kiên định, và trung thành một cách đáng kính với tư duy cũ, mà không biết đến tư duy của nhân loại, nhu cầu và nguyện vọng của nhân dân thế giới. Tôi rất nghi ngờ rằng nhân dân ở một nước phát triển (tư bản) nào đó có nhu cầu đánh đổ chính quyền hiện tại và thay thế vào đó một chính quyền khác (xã hội chủ nghĩa). Tôi cũng nghi ngờ số người trong nhân dân Nga và các nước Đông Ấu có nguyện vọng và nhu cầu phục hồi lại thể chế cũ. Tuy rằng không phải không có những người luyến tiếc cuộc sống cũ. Nhưng số người này liệu có đủ để làm được việc phục hồi không ?

Kịch bản thứ ba. Thực ra, chưa thể phác họa kịch bản này. Hiện nay ta đang ở thời kỳ từ thế kỷ 20 bước sang thế kỷ 21. Thế giới và nhân loại đang biến chuyển. Tất cả mọi người đều quan tâm tới xu thế toàn cầu hóa về kinh tế, về văn hóa, về chính trị. Có xu thế toàn cầu hóa phát triển nhiều mặt và ngày càng mạnh, nhưng cũng có xu thế chống lại. Càng ngày càng nhiều sự kiện từ trước chưa hề có.

- Các nguyên thủ quốc gia có tội ác đều không thoát khỏi sự truy nã của pháp luật. Đã có tòa án hình sự thế giới.

- Có những xung đột sắc tộc, tôn giáo mà không phân xử nổi ai là phải, ai là trái, ai là chính nghĩa, ai là phi nghĩa (ở Châu Phi, ở Nam Tư, ở Trung Đông).

- Có những sự thay đổi chính trị ở một nước mà các nước ở khu vực hoặc trên toàn thế giới lại có ý kiến và có thể tác động (nước Áo và Châu Ấu).

- Bất cứ cuộc bầu cử ở một nước nào, đều được dư luận thế giới quan tâm và dư luận thế giới đều tỏ ra ủng hộ những người dân chủ, tiến bộ trung cử, và số người này trúng cử ngày càng nhiều (Hàn Quốc, Indonesia, Chili, Equator, Croatia...).

- Chủ nghĩa xã hội tự hào với tính ưu việt của mình là quan tâm đến các vấn đề xã hội, bảo đảm lợi ích cho nhân dân lao động (Việt Nam được xếp vào loại khá về các chỉ số xã hội).

Nhưng những vấn đề xã hội lại được giải quyết tốt hơn ở các nước tư bản phát triển. Vì ở những nước nào có điều kiện kinh tế, tài chánh dồi dào hơn, và cũng ở các nước này giới cầm quyền buộc phải giải quyết tốt các vấn đề xã hội mới ổn định được chính quyền và họ biết giải quyết tốt.

- Ở Việt Nam, đại đa số nhân dân chỉ mới có thu nhập cá nhân (thu nhập chứ không phải GDP) độ trên 10 đô la một tháng (150.000 đồng) thì dù có những cố gắng về mặt xã hội bao nhiêu cũng chưa thể coi là no đủ, hạnh phúc được. Vậy một xã hội tốt đẹp hơn, trước hết phải là một xã hội mà người đều được no đủ.

- Trào lưu dân chủ thế giới ngày càng phát triển, có tác giả nói từ năm 1970 trở về trước thế giới chỉ có 30 nước dân chủ. Nhưng từ năm 1970 sau 30 năm thì số nước dân chủ lên tới 75. Có tác giả nói hiện nay thế giới có gần 200 nước trong đó 65% là thuộc các nước dân chủ. Các nước xã hội chủ nghĩa (chính quyền cộng sản) không được xếp vào nước dân chủ, tuy các nước này vẫn tự nhận là dân chủ gấp triệu lần các nước tư bản, và tự nhận mình là nước có bản chất dân chủ cao nhất. Vấn đề dân chủ và nhân quyền là những vấn đề mà các nước phát triển cao đều nhấn mạnh.

Nhưng các nước xã hội chủ nghĩa thì gọi là những âm mưu diễn biến hòa bình. Đồng thời các nước xã hội chủ nghĩa cũng phải nói đến dân chủ và nhân quyền, phải chứng tỏ mình có quan tâm đến dân chủ và nhân quyền, phải chống đỡ về các vấn đề dân chủ và nhân quyền. Trước dư luận thế giới, càng ngày cách cầm quyền và cai trị kiểu toàn trị độc tồn càng tỏ ra lạc hậu, càng bị chê cười và phê phán. Nước nào muốn hòa nhập với thế giới phải chú ý điểm này, không theo trào lưu dân chủ chung của nhân loại, trước hết là làm hại ngay đến tiến trình phát triển của nước mình. Không thể cứ tự mình nói ngược đời, rồi lại tự khen mình là hay và đúng được.

- Ai cũng thấy là phải đưa xã hội loài người đến chỗ tốt đẹp hơn, đều mong muốn như thế. Nhưng xã hội tốt đẹp hơn ấy có phải nhất thiết là theo chế độ xã hội chủ nghĩa do Đảng cộng sản lãnh đạo hay không ? Có lẽ Mác đã dự đoán đúng là sau chế độ tư bản chủ nghĩa sẽ có một chế độ xã hội tốt đẹp hơn và hiện nay xã hội loài người đang biến chuyển tiến lên theo chiều hướng đó, hướng tốt đẹp hơn. Đã có nhiều học giả dự đoán xã hội tương lai là xã hội "hậu tư bản chủ nghĩa" và "tân tư bản chủ nghĩa" là xã hội "văn minh thứ ba", xã hội "hậu công nghiệp", xã hội "văn minh tin học", "văn minh trí tuệ"...

Chưa ai thống nhất được quan niệm và cách gọi. Các xã hội tư bản chủ nghĩa đang biến hóa và tiến tới một xã hội không còn là tư bản chủ nghĩa, tức là tiến tới cái không phải là nó nữa. Hiện nay có nhiều nước về kinh tế và chính trị thì đúng là tư bản chủ nghĩa nhưng nhiều mặt xã hội có những nét tốt đẹp mà không một nước gọi là xã hội chủ nghĩa nào so sánh được (về giáo dục đào tạo, về y tế, về người già, người thất nghiệp). Vậy một xã hội tương lai tốt đẹp hơn là một xã hội thế nào ? Nếu có là một xã hội chủ nghĩa chăng thì nhất định không phải là xã hội chủ nghĩa kiểu Liên Xô, không phải là xã hội chủ nghĩa kiểu trại lính được. Và để tiến tới một xã hội tốt đẹp hơn ấy có nhất thiết phải trải qua cách mạng bạo lực và đổ máu không ? Có nhất thiết phải có "lật đổ" không ? Nhân loại có chấp nhận sự đổ máu không ?

Nước Việt Nam hiện chưa phải là xã hội chủ nghĩa mà muốn tiến tới một xã hội tốt đẹp hơn có nhất thiết phải "đổ máu" và "lật đổ" không ? Có thể tiến tới một xã hội tốt đẹp hơn bằng tiến hóa hòa bình không ? Cái gọi là âm mưu "diễn biến hòa bình" có thật không ? Không chấp nhận thế lực ở ngoài dùng diễn biến hòa bình để lật đổ. Nhưng bản thân ta phải tiến hóa hòa bình để tiến lên. Ta cần tiến hóa, vậy ta có cần phải có nhiều kẻ thù để mà tiêu diệt và trấn áp không ? Thậm chí, cứ nhất thiết bắt cả nước và toàn dân phải tôn thờ một học thuyết, một trật tự khe khắt thì đất nước phát triển không ?

Ai cũng thấy kinh nghiệm hiển nhiên của các nước gần ta không phải như vậy, kinh nghiệm đó rõ rệt nhất là ở Đài Loan, Hàn Quốc và Singapore. Việc quan trọng nhất bây giờ là phải hòa nhập để đưa xã hội tiến lên hay cứ phải "ổn định bằng bất cứ giá nào" ? Vấn đề đặt ra hiện nay là làm thế nào đất nước phát triển và nhân dân được tự do hạnh phúc. Vậy cái gì trở ngại cho điều đó thì phải khắc phục. "Bằng bất cứ giá nào" và "vô điều kiện" là những yếu tố của đấu tranh "quyết tử cho tổ quốc quyết sinh". Ngày nay điều kiện tiên quyết để quyết định chính sách là làm thế nào cho dân tự do và đất nước phát triển. Chỉ có tự do cho dân thì đất nước mới phát triển được. Điều đó đúng cả về kinh tế, chính trị và văn hóa và cả đối ngoại nữa.

Trần Độ