Index bronstijd in Nederland Index eerste boeren in Nederland This page is also available in English! Fotoverslag van de bouw van een ijzertijd boerderij (Eindhoven 2005) Prehistorische technieken De prehistorische mens kende verschillende technieken. Het doel van dit verslag is het uitwisselen van die technieken en over te dragen aan geïnteresseerden. Overzicht: Bouwen: dun hout splijten voor een vlechtwerkwand Bouwen: het vlechten van een wand Bouwen: een wand van een boerderij dichtsmeren met leem Koken: een zalm in leem gepakt in open vuur bakken Teer winnen uit berkebast Onderstaande technieken werden beoefend tijdens de bouw van een late ijzertijd boerderij (zie afbeelding) in het Historisch Openluchtmuseum in Eindhoven, mei 2005. Bouwen: dun hout splijten voor een vlechtwerkwand Doel: Bruikbare brede, flexibele takken maken om een wand mee te vlechten. Materiaal: Soepele wilgetakken zonder zijtakken en bladeren, maar die best wel dik mogen zijn, een bijl of hieb (hakmes), eventueel een beitel, een hakblok. Wilgetakken worden soepel als ze 1 of 2 nachten in het water hebben gelegen. Maar niet weken, anders gaan ze rotten. Werk bij voorkeur met 2 of 3 personen. Methode: Begin met een bijl of hieb een inkeping te maken in het dikke deel van de tak, maar van boven naar beneden hakken, niet horizontaal! Hak verder, tot de vingers tussen de inkeping passen. Plaats dan de tak tussen 2 vertikale balken, totdat het uiteinde nog een stukje eruit springt. Trek met een 'wiegende' kracht aan het dikste gespleten deel tot je het hoort kraken en de splijting doorgaat in de tak. De 2e persoon houdt alleen het andere uiteinde van de gespleten tak vast maar trekt zelf niet. Zodra de splijting naar de zijkant wil van de trekkende persoon, draai dan de tak 1800 om zijn as en trek dan weer aan het dikste deel. Het is niet erg als de tak gedeeltelijk breekt; ook dan is hij vaak nog bruikbaar. Ga desnoods even met een bijl of beitel de breuk verder geleiden. Het is ook mogelijk en misschien sneller om de hele tak met een bijl te splijten. Eventueel kan de gespleten tak nogmaals worden gespleten zodat er in totaal 4 delen ontstaan uit 1 tak. Kijk uit voor: splinters in je handen, verkeerd gebruik van bijl en hieb, beknelde vingers.    Bouwen: het vlechten van een vlechtwerkwand met wilg Doel: Een stevige, zo vlak mogelijke wand maken, waar leem tegenaan gesmeerd kan worden. Materiaal: Soepele wilgetakken, die eventueel gekliefd/gespleten zijn, hieb, bijl, stevige balk van ongeveer 10 cm doorsnede. Methode: De wilgetakken worden gevlochten tussen wandpalen. De dikke uiteindes gaan om en om: dan weer naar links, dan weer naar rechts. Als de tak breekt maar wel houdt, dan kan er verder worden gevlochten. Als de tak te veel uit de wand steekt dan kan er een stuk vanaf gehaald worden met de hieb. Als de tak te lang is dan kan hij ingekort worden met de hieb of bijl. Als het vlechten van een tak erg moeilijk is dan kan de stevige balk van ongeveer 10 cm doorsnede de staanders iets uit elkaar wrikken, maar niet te veel! Kijk uit voor: verkeerd gebruik van bijl en hieb, splinters, beknelde vingers.    Bouwen: een wand van een boerderij maken met leem Doel: Een stevige, isolerende muur maken van een boerderij. Materiaal: Leem (een soort zanderige klei), manden met niet te lang stro, potten water, leren lappen om alles op te mengen. Methode: Nadat de wand is gevlochten (zie hierboven), kan hij worden ingesmeerd met leem die gemengd is met stro. Haal eerst de steentjes en harde stukken uit de leem. "Vervuiling" met klei mag blijven zitten, als die maar wel wordt fijngemaakt. Doe een beetje water door de leem en meng er een beetje stro doorheen. Dit kan door de leem te stampen. Het resultaat moet een bal worden die niet uit elkaar valt maar ook niet aan je handen kleeft. Pers de bal tussen de gevlochten wilgen zodat die goed worden opgevuld. Werk van binnen en tegelijkertijd ook aan de buitenkant. Als het werk niet achter elkaar afgemaakt kan worden dan is dat niet erg. Maar als de wand te veel is uitgedroogd dan moet de droge leem eerst een beetje nat worden gemaakt. Let er op dat de leemlaag niet te dik wordt. Werk de wand -die nu nog grof is afgewerkt- af met enigszins nattere leem. Strijk over de oneffenheden, haal eventueel steentjes eruit en strijk verder. Als de afwerking te nat is geweest of de lagen te dik dan is dat te zien aan scheuren na het drogen. Door zachtjes te drukken tegen de scheuren worden ze gedicht. Kijk uit voor: Stukken muur die opeens naar beneden vallen, scherpe voorwerpen in de leem, te droge handen omdat leem de handen uitdroogt.     Koken: een zalm in leem pakken en dan in open vuur bakken Doel: Lekker gestoofde zalm eten. Materiaal: Schoongemaakte zalm of zalmfilet, vochtige leem, grote zuringbladeren, eventueel citroenmelisse, salie, zout, een flink vuur, wilgetakjes of wilgebast, een lap leer, een houten stok en een schaal. Methode: Maak een flink vuur, maak ongeveer 6 flinke leemplakken, was de handen, leg de zuringbladeren in een schaal, leg de zalm erop. Leg dan naar keuze de melisse (citroensmaak) of salie (zoutig) in of op de zalm, wikkel de zalm in de zuringbladeren, doe de wilgetakjes of wilgebast om de bladeren en doe de leem eromheen. Laat de leem iets drogen bij het vuur zodat alles hanteerbaar wordt. Leg dan de "lemen zalm" in het vuur en leg er flink wat vuur omheen. Let erop dat ook onder de zalm vuur is. Laat het geheel een flinke tijd in het vuur tot de leem roodgloeiend gebrand is. Haal met de stok het lemen pakket uit het vuur en laat het afkoelen. Sla het pakket in het midden stuk met de stok, haal de zalm eruit en leg die in de schaal. Haal eventueel leem uit de zalm. De zuring is niet meer eetbaar! Kijk uit voor: Brandwonden, rookvergiftiging, te rauwe zalm (nogmaals opbakken op hete stenen)   Teer winnen uit berkebast Doel: Teer winnen, als lijm, medicijn, impregneermiddel. Materiaal: Berkenbast, 2 potten waarvan 1 kleine en 1 grote met deksel en tevens gaatjes in de bodem, leem of klei gemengd met zand, brandhout, een schep. Methode: Haal de dunne buitenkant van de berkenbast, stop die in de pot met gaatjes. Graaf een ronde kuil van ongeveer 2 m. doorsnede en 1,50 m. diep. Begraaf de kleine pot onderin de kuil zodat alleen de bovenkant zichtbaar is. Zet daar de grote pot bovenop met het deksel dicht. Smeer beide potten (voor zover ze zichtbaar zijn) in met leem of het klei/zand mengsel.  Laat ze een halve dag drogen. Maak een klein vuur rondom de potten en maak het vuur groter en groter. Stook het ongeveer 2 uur en laat het langzaam uitgaan. Laat alles een dag afkoelen. Haal voorzichtig de leem/klei eraf, open de bovenste pot, die bijna leeg zal zijn. Haal de pot van de kleine pot af en ontdek hoe er ongeveer 400 ml. (ongeveer een pond) teer is gemaakt. Deze teer kan na opwarming bijvoorbeeld op leren schoen(zolen) worden gesmeerd (zie afbeelding) als impregnering. Uitwendig en ook inwendig gebruik schijnen ook mogelijk te zijn volgens de deskundige (een archeoloog). De gletsjerman had zijn stenen pijlpunten met teer vastgemaakt aan de pijlschachten. Kijk uit voor: Brandwonden en rookvergiftiging   Vormgeving mei 2005 Voorbereiding voor bronsgieten (1): er wordt een kleine kuil gegraven die wordt bedekt met stenen Voorbereiding voor bronsgieten (2): 3 blaasbalgen worden tegen de kuil aan gelegd en later bedekt met klei met heel veel zand erdoorheen. In de kuil staat een smeltkroesje. De tuit van de meest rechtse balg is gemaakt van "vette" (=plastische), rode ijzerhoudende klei. Die moest eerst drogen (ideaal: 2 weken), waardoor het smelten vertraging opliep. Grotendeels koperen, bronstijd sieraden, gemaakt door de archeologen van Biskupin en heel goedkoop... Diverse artikelen, gemaakt door de archeologen van Biskupin, waaronder Romeinse olielampjes (linksonder).