Κράτος που αναπτύχθηκε και εξελίχτηκε στο χώρο των ανατολικών επαρχιών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,με πολιτικό επίκεντρο την ονομαστή πρωτεύουσα του Κωνσταντινούπολη.Τα σύνορα του την εποχή της μεγαλύτερης εδαφικής επέκτασης του-στα χρόνια του Ιουστιανού,565μ.Χ-άρχιζαν απο την Ισπανία,για να φτάσουν στα βάθη της Μικράς Ασίας και απο τη βόρεια Ιταλία για να περιλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Αιγύπτου.Μια τέτοια εξάπλωση του κράτους έκανε κυριολεκτικά την Μεσόγειο μια βυζαντινή λίμνη.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στα πρώτα στάδια του βίου της συνεχίζει την προκάτοχο της ρωμαϊκή.Ολόκληρη η πνευματική,κοινωνική και πολιτειακή υποδομή δεν είναι παρά καθαρά ρωμαϊκή κληρονομιά.Οι διοικητικοί θεσμοί,η κοινωνική οργάνωση,η αντίληψη περί της οικουμενικότητας του κράτους είναι τα ρωμαϊκά εφόδια,με βάση τα οποία αρχίζει να διαμορφώνεται η πολιτική οντότητα που θα αποτελέσει αργότερα η βυζαντινή αυτοκρατορία.
Οπωσδήποτε,και παρά το γεγονός ότι οι βυζαντινοί δεν έπαψαν ποτέ να πιστεύουν πως η αυτοκρατορία τους αποτελούσε φυσική συνέχεια της ρωμαϊκής,η αλήθεια είναι ότι με την πάροδο του χρόνου και με την επενέργεια δύο μοναδικών σε δραστικότητα παραγόντων,του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού,η αυτοκρατορία διαφοροποιήται,για να αποτελέση,κατα την χαρακτηριστική έκφραση του Heisenberg "το εκχριστιανισθέν ρωμαϊκό κράτος του ελληνικού έθνους".
Πραγματικά η Βυζαντινη Αυτοκρατορία,μετά τους πρώτους αιώνες της ζωής της,αποτέλεσε το χώρο εκείνο,μέσα στον οποίο δραστηριοποιήθηκε και δημιούργησε ο μεσαιωνικός Ελληνισμός.Τα κυρίαρχα πνευματικά στοιχεία στα χρόνια της ακμής της είναι η ελληνική γλώσσα,ο ελληνικός πολιτισμός και ο Χριστιανισμός.Απ'αύτη την άποψη μπορούμε να πούμε ότι η ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτελεί τη συνέχεια της ιστορίας του Ελληνισμού στη διάρκεια του Μεσαίωνα.Είναι ο κρίκος που συνδέει την κλασική αρχαιότητα με το νεότερο Ελληνισμό,δίνοντας έτσι μία ξεκάθαρη εικόνα της αδιάσπαστης συνέχειας,ζωής και δημιουργίας του Ελληνισμού στο χώρο της Μεσογείου,για περισσότερα απο 2.500 χρόνια.
Ο χαρακτηρισμός της Αυτοκρατορίας ως Βυζαντινή είναι δημιούργημα των νεωτέρων χρόνων.Ουδέποτε οι Βυζαντινοί ονόμασαν έτσι το κράτος τους και οι όροι Βυζάντιο,Βυζαντινός κ.τ.λ. είχαν πολύ περιορισμένη σημασία,υποδηλώνοντας την Κωνσταντινούπολη και τους κατοίκους της,μιας και το Βυζάντιο ήταν το αρχαιότερο όνομα της πόλης,στο χώρο της οποίας ιδρύθηκε η Κωνσταντινούπολη.
Ως όρος επιστημονικός για το χαρακτηρισμό της εποχής εισάγεται για πρώτη φορά το 1562 απο τον Wolf,με την έκδοση των Βυζαντινών ιστορικών στη σειρά Corpus Byzantinae Historiae.Ο όρος επικρατεί οριστικά στον ευρωπαικό χώρο το 1680,με την έκδοση της Historia Byzantina του Du Cange,και απο εκεί καθιερώνεται και στην ελληνική ιστοριογραφία.
Είναι αλήθεια ότι τόσο διεθνώς,όσο και στον ελληνικό χώρο,χρησιμοποιήθηκαν και άλλα ονόματα για την υποδήλωση της περιόδου.Ο J.B.Bury και ο E.Stein π.χ μίλησαν για "μεταγενέστερο" η "ανατολικό ρωμαικό κράτος",ενώ ο εθνικός μας ιστορικός Κων.Παπαρρηγόπουλος αρνήθηκε να μιλήσει για "Βυζαντινή Αυτοκρατορία" και προτίμησε να προβεί στην εξιστόρηση "των περιπετειών του Ελληνικού έθνους απο της πέμτης μέχρι της δεκάτης τρίτης εκαντοετηρίδος" ενσωματώνοντας έτσι και τυπικά τη βυζαντινή ιστορία στην ιστορία του Ελληνισμού.
