|
Yahudi bir aileden gelen Amalie Emmy Noether, Max ve
İda Noether'lerin ilk çocuğu olarak Almanya'da
Bavyera'nın Erlangen kentinde 23 Mart 1882 günü
doğmuştur. Baba Max (1844 - 1921), çok ünlü bir
cebirsel geometri profesörüydü. 1874 yıllarında
Heidelberg ve 1875 ile 1921 yılları arasında da
Erlangen Üniversitelerinde dersler verdi. Cebirsel
fonksiyonların gelişmesinde büyük payı oldu. Çeşitli
kavramlara, özellikle cebirsel geometrideki birçok
teoreme onun adı verildi. Bu nedenle kızı Emmy
matematiğe babası Max'la başladı. Kısa bir sürede
çok iyi ve sağlam bir matematik kültürü kazandı.
Emmy'nin çocukluk ve genç kızlık yılları aile yuvasında
çok mutlu ve şen geçti. Baba Max zamanının büyük
bir kısmını kızı Emmy'ye veriyordu. Emmy de
babasının verdiği bilgileri çok süratli bir şekilde
alıyor ve kendi kendine bağımsız olarak da düşünebiliyordu.
Yirminci yüzyılın başlarında, eskiden olduğu gibi
kadınların üniversitelerde okumalarına iyi gözle
bakılmıyordu. Bir kadının üniversiteye devam etmesi ve
orada okuması oldukça yadırganan bir olaydı.
Ondokuzuncu yüzyıldan beri bu önyargı devam ediyordu.
Tüm bu engellemelere, zorluklara ve üniversite
çevresinin önyargılarına karşın, zeki Noether
üniversiteyi bitirdi. 1907 yılında da matematikte
ünlü bir çalışmayla doktorasını tamamladı.
Noether'ü en çok beğenen ve çalışmalarını taktir
eden matematikçilerden binsi de Hilbert'ti. Ona
üniversitelerde iş bulmak için çalışıyordu. Hilbert'in
tüm uğraşılarına karşın Emmy'ye üniversitelerde profesör
olarak bir iş bulamadı ve iş verilmedi. Zamanın
üniversiteleri bayanlara karşı oldukça tutucuydu.
Hilbert, Noether'ne iş verilmesi için çok uğraştı.
Yine zamanın yöneticileri 1922 yılında Emmy'nin
Götingen'de ücretsiz ders vermesi koşuluyla şeref
profesörlüğü vermeye razı oldular ve Götingen'e
şeref profesörü olarak atadılar. Bu da Emmy için
fazla bir iyilik değildi.
Noether için felaketler bununla da bitmedi. 1930
yılından sonra Almanya'da büyük ölçüde Yahudi
katliamları, sürgünleri ve kampları yapılıyordu.
Doğuştan Yahudi olan Emmy Noether'nün başına daha
çok felaketler gelecekti. Noether ve Yahudi
arkadaşları 1933 yılında Götingen Üniversitesinden
atıldılar. Bu, Emmy ve arkadaşları için bir yıkım
oldu. Bu sırada Amerika Birleşik Devletleri Emmy'yi
büyük bir memnuniyetle ülkesine davet etti ve bundan
çok sevinç duyacaklarını bildirdiler. Noether, 1933
yılında Amerika'ya gitti. Yaşamının son iki yılını
Bryn Mawr College'inde ve Princeton Üniversitesinde
dersler vererek geçirdi. Daha çok çalışmalar
yapabilecek bir yaştayken, 1935 yılında Amerika'da öldü.
Matematikte çok sayıda çalışması olan Emmy Noether'nün
cebire kazandırdığı ve kendi adıyla anılan Noetherian
halkaları, 1920 ile 1930 yılları arasında
gerçekleştirilmiştir. Fakat, Emmy'nin bu halkalarının
değeri bu yıllarda pek anlaşılamamış veya bugünkü gibi
değeri bilinememiştir. Cebirde uzman bir matematikçi
olan Emmy'nin topolojinin gelişmesinde de
derin izleri vardır.
Emmy'nin yaptığı çalışmaların değeri daha sonra
anlaşılmıştır. Bu konuda ünlü matematikçi
Aleksandroff Emmy için şöyle diyor "Emmy Noether bize,
basit ve genel bir yolla düşünmeyi öğretti.
O karışık cebirsel işlemler yaparak değil de,
homemorfizma ve ideallerle bu düşünmeyi cebire
soktu. Karışık ve çok özel koşullar taşıyan,
kolayca anlaşılamayan şeyleri Kronecker gibi
budayarak cebirde keşifler için yeni bir yol açtı.
İşte bunlar kendi adını verdiği Noether halkalarıydı".
Emmy Noether, bu adla daha
yıllarca anılacaktır.
|
|
|
|
