X.

Офицерски спомагателни братства. — Генерал Цончев се зближува со внатрешните дејци и тајно појдува во Солун. — Владата против офицерските братства; Цончев преместен во Видин. — Јанков посредник меѓу централистите и врховистите. — Неуспешен обид да се соберат пари во Белград и во Исмаил. -— Се поставуваат врски со Букурешт. Еден бугарин, студент, шпиунин. — Принципиелните разлики поради кои што В.К. и Ц.К. не можеа да се споразумат за здружна работа. — Ѓорче Петров издава в. „Бунтовник“ — Петров како агитатор со живо слово.

Нуждата не` стегаше толку, да ни подејствува да се заинтересуваме за тукашната организација на В.К. за да ја исползуваме само за сретства. Сите блиски пријатели тука навалуваа да излеземе ние на лице, тука да ја превземеме тукашната организација на В.К. Овај натисок особено идеше од страна на другарите офицери. Кај нас се` си остануваше склоноста да си останеме одделни, просто агенти на ЦК: купи, продај, прати внатре што е потребно, и да не се смешуваме со овдешните работи. Но нуждата не тласкаше кон зближување. И во Солун беа другарите материјално притеснети; не само што не можеа да ни помагаат со пари, но и тие почнаа оттука да очекуваат помош, од Софија. Затоа и тие силно навалуваа да можеме да ги уредиме работите тука со В.К. така што да можеме да имаме повеќе сртства. Имавме два-три пати формална заповед од Ц.К. да се споразумиме со В.К. така со општи сили да побараме сретства, или да правиме, што да правиме но сретства да најдеме. Мене никако не ми се сакаше тоа, да се споразумеваме со В.К., не ми беше на срце тоа. Тогаш имено се породи идејата за офицерските братства. Бевме се зближиле најмногу со офицерите-преку офицерите од 1895 година. Во таа средина најмногу ни сочувствуваа и најсрдечно ни помагаа. И не можевме во друга средина да бараме средства мимо тукашната организација на В.К. По предлог на офицерите се устроија офицерски дружби да примаат вноски. Офицерот Гарофалов (чесен дури до очаја душичка) сам предложи Цончев да се запознае со нас и после истиот за претседател, раководител на братствата, бидејќи се ползувал Цончев со добро име и со углед меѓу офицерите. Гарофалов служеше во VI полк на Цончев. Долго се двоумевме да го примиме ли Цончев помеѓу нас, зошто некои (Бозуков особено) искажубваа сомнение да не би тој со задна цел да влегува помеѓу нас, допуштајќи да е во врска и со дворецот. После дојдовме до увереност, оти тој по сопствено привлекување влегува во нашата работа и оти Бозуковото сомнение ќе е побрзо последица на неговата желба да стои тој на чело. Од друга страна немаше големо значење ни опасност за нашата организација, дека тој ќе влезеше тука меѓу нас, просто како личност, која ќе услужува. Си сметавме, оти Цончев, со својот углед меѓу офицерството не може да ни биде освен полезен и да го подигни и нашиот углед додека го исползуваме. Тоа беше уште фабриката за бомби кога работеше.

Цончев многу ни помогна со пари, дури и од свои средства даде до 500-600 лева; влегуваше во нашата положба и со што можеше, помагаше чочекот. Тој ни отпушти за момчињата во Сабљар разни неупотребени алишта од војничките складови и сурови материјали за бомбите и т.н. Воопште беше добар кон нас.

Братствата се изградија на секретни начела во повеќето од гарнизоните на Бугарија. Во почетокот на нивното постоење братствата не можеа да направат многу нешто, но сепак извесна поткрепа во пари и материјал ни даваа. По тоа време јас бев излегол по обиколка низ северна Бугарија: Шумен, Варна, Русе за да ја сондирам подлогата, што може да даде тукашната организација, ако би паднала во наши раце, и да се запознам лично со офицерите. Војниот министер Иванов беше го надушил веќе постоењето на братствата и се беше уплашил, дека сакам да му спречам нешто како грчката хетерија. Ме повика лично и се објаснувавме. Јас откажував, дека знам такво нешто. Тој нареди да ме следат. По повод на еден офицерски извештај од Варна, оти постоат братства, со особена инструкција им запрети на офицерите да се занимаваат со мaкедонското дело и да се мешаат во братствата. И Цончева го премести во Видин, а ова беше за нас доказ, оти Цончев не влегол меѓу нас по туѓа запоед. Брзо по запознавањето со нас, Цончев искажа желба да појде во Македонија, за да се увери на место во вистината на тоа, што му зборувавме тука и да се залпознае со некои од дејците таму. Солунските другари доста радосно го дочекаа нашето известие, оти Цончев влегол во дружба со нас, и со гради му ја дочекаа желбата да појде таму. Со пашапорт на туѓинец, преку Одринско — Дедеагач тој отиде во Солун, се сретна со другарите и после преку Скопје се врати. Ова одење на Цончев му правеше чест. Тогаш уште на нас не гледаа како на сериозни луѓе; на нашата дејност гледаа со голема недоверба, така што сериозен човек тогаш не лесно се решаваше да се зближи со нас. Тогаш никаде не не` примаа и не не` веруваа така сериозно и радосно освен во офицерската средина и во средината на младината од социјалистички калап. Сите овде македонствујушти среди и личности се држеа хладно и не не` веруваа. Постоењето на В.К. имено не` правеше позгорнина и несериозни.

Во Солун Цончев се запознал со Дамета, Перета, Татарчева и со сите други од Ц.К. Го пресретнаа многу добро и Цончев дојде од таму очарен од луѓето, од положбата на работите. Видувањето се ограничило само со осветлување по делото и ништо повеќе.

Како што реков, Цончев набрзо беше преместен во Видин. Тоа беше постапка од министерот Иванов против мене. Тој беше на мислење, дека сум опасен човек, а особено ме мразеше, дека бев навлегол меѓу неговото офицерство. Кога јас ја правев обиколката со официелно писмо до окружните управители (од кои што го дознав тоа) ме жигосале како човек опасен за државата со своите намеренија. По клеветнички начин секако ме обвинувале за да ми го парализираат влијанието во провинцијата. Веројатно е, дека овие свои плашења владата (Стоилов и Иванов) ги споделувала и со кнезот, и затоа Цончев ја изгуби донекаде наклоноста на кнезот, кој што се беше сложил да го преместат во Видин.

И В.К., и тој од своја страна по свои воображења исто така им беше пропишал на своите друштва да се чуваат од мене. Ова беше сосем излишна работа, зошто јас направо не агитирав против В.К.. ами се ограничував во рааговор само да ги критикувам лошите страни на тукашната организација. Тогаш Стоилов посака дури, да не` притворат мене и Делчев, против кое што како што се рече веќе, ЦК се испречи.

После обиколката јас бев убеден, дека македонските благотворни друштва во провинцијата спијат длабок сон и оти за активна дејност не може да станува збор. Бездејноста на В.К. се должеше и на тоа, што владата тогаш многу душеше: таам го гонеше и В.К., како што и нас. Организацијата тука беше на замирање. Владата немаше доверба во лицата на В.К. и донекаде со право се плашеше, зоѓто генерал Николаев, Ризов, Јосив Ковачев си присвојуваа улога на владата во македонскиот дел на бугарската политика, тие да решаваат, тие да усмеруваат. Владата не` можеше тоа природно, да го трпи. Поради тоа па и сама по себе таа не ги трпеше сериозните организации по македонското дело.

Тогаш повеќе се заинтереслувал кнезот за делото, тогаш како да фатил и да повек`е бери страв.

Јанков од самиот почеток се покажа еден од најзаинтересираните офицери по македонското дело и тоа секогаш на страната на В.К. Кога ние почнавме да се дружиме со офицерчињата, луѓето од В.К. и Ц.К., Љапчев н Ризов ни го спротивставија Јанков, за. да покажат, дека и тие имаат офицери. Кога се беа прекинале преговорите на В.К. со Ц.К. по повод на официелниот предлог, В.К. го испрак`а Јанкова со мисија да ги убеди луѓето од Ц.К. — Дамета и Перета Тошев во Битола — да влезе Ц.К. во односи со В,К. Јанков доаѓа во Солун. Јас бев тогаш во Солун, но не се запознав со него, зошто му дадоа напатство да не се ставува со мене, со Дамета да биде внимателен, а Перета да го убеди. Јанков дојде со некакви десетина точки за договор — нов програм за зближување, поотстаплив отколку што во официелниот предлог. Овие предлози ги дискутиравме, но резултатот беше негативен. Подоцна Јанков (тоа беше мислам во 1896 г.) откако се врати тука, се сретна со кнезот, го запознал со ситуацијта и го заинтересувал. Тогаш пред кнезот и В.К. Јанков сакал да игра нешто како главен посредник, како врска. Јас бев во Шумен и во време на обиколката дојде кај мене, отидов кај него на вечера, прикажувавме надолго и широко, но тој се си остануваше приврзеник на В.К., на неговото првенство.

Заборавив да кажам, дека кога се створија братствата, на Борис брат му Петко, кој учеше во Русија за инжинер, се верил за ќерка на еден богаташ, Бугарин од Белград. На Борис му дошла идеја да го исползуваме овај случај да прибереме некоја пара од Бугарите од Белград. Со негова препорака стигнав до Русе со еден лев во џепот. Офицери од Русе ми дадоа 250 лева та стигнав во Белград но без полза, зошто ваму без разрешение од началството никој не смее да збира помош за политички цели, никој не се усуди да даде помош дури скришум. Не ми позволија дури да го отворам ова прашање. Јас веќе се` распоредив во Солун, да испратат расписки до сватот на Бориса за сумите, што к`е ги соберам ваму. Идејата излезе неуспешна. Расписките и сега стоат кај сватот на Бориса. Оттука направив обид и во Исмаил пред богатиот Шопов, да се сондира, оти ако искаже готовност, да појдам кај него. Одговорот му беше, дека тој не можел да дава пари за работи, за кои што се предвидува проливање крв.

Се вратив без резултат со парите, што ми ги даде свагот на Бориса. На врак`ање Борис ме пречека во Букурешт. Тука се срстнав со некои други нашинци, најмногу прилепчани, ги осветлив во општи линии за револуционерното дело во Македонија и ги потканив, ако можат нешто да понаредат и да не поткрепат материјално од таму. Ова е првиот обид во Румунија да се заинтересуаат луѓето за македонското дело првото семе е фрлено. После, кога Борис влезе во В.К., дојде еден студент од Букурешт, Мартинов ( ?), Борис му беше поверил преку него да станува кореспонденцијата со работниците во Букурешт, бидејќи овој студент му се препорачал како деец. Му ги кажавме имињата на луѓето, што ги запознавме во Букурешт, но овој студент излезе шарлатанин, ги предаде овие и мнозина покрај нив си настрадаа.

8 јуни.

Особено поради мисијата на Јанков и поради она писмо на комитетот до Ц.К. лично јас не бев добар со Јанков и со Николаев, а по приватни работи и со некои од членовите на комитетот — Љапчев, Сим. Радев, Станишев, Карајовев често се сретнував и разговорот ни се вртеше се по прашањето за односите на Ц.К. со В.К. Со моето идење тука се направи почеток на задгранично претставителство на внатрешната организација, та веќе В.К. требаше преку нас да општи, имено преку мене. Бидејќи јас не се подавав, луѓето од В.К. мислеа, оти сум јас причината: тие не допуштаа, оти овдека има идеја усвоена од внатрешната организација дека јас дејствувам во согласност со организацијата. Освен тоа, луѓето од В.К. не сваќаа, оти во нас само една мисла владееше, имено отворено револуционерната работа и ништо друго и дека нашата задача тука во Софија е само да ја подготвуваме револуцијата со средства и материјали и по возможност да го настроиме и тукашното општество наполно да ја прегрне чисто револуционерната идеја како нас. Против нас меѓутоа излегува В.К., луѓе со друг темперамент и неовладани така наполно од истата револуционерна идеја, и затоа меѓу нас и нив не беше лесно да се заврзи тесна дружба.

Тие не беа луѓе, згодни за практична работа, која што ние најмногу ја ценевме тогаш, и затоа не опфати, недоверба дека ќе можеме да ја исползуваме тукашната револуционерна организација за своите цели. Па и од провинцијата луѓето на В.К. беа вакви, тие исто така гледаа на нас со предрасудок како на луѓе со ситни идеи, со илузии, како што ги нарекуваа тие нашите идеи, (меѓу нив беа и генерал Николаев, Јосиф Ковачев и Узунов). Па и да не се илузии, спрема нив слаба работа е, зошто нивната длабока увереност беше, дека силата е тука во Бугарија и дека ние можеме да изиграме улога само како на помошници, на орудие. Ова беше причината, што меѓу нас и луѓето на. В.К. не можеше да има интимни врски. Кога влегоа Симеон Радев и Станишев во комитетот, полесно се разбиравме со нив и често размислувавме, како да се уреди така што да стане возможно едно зближување. Главната пречка беше се` таа, што тука во Бугарија го сметаа В.К. за главна организација, која што ќе го раководи македонското прашање, а пак во ова време ние добивме голема верба во својата сила, заснована на јаки врски со народот, и бевме убедени, дека ние сме и треба да останеме во улогата на иницијатори и раководители на македонското дело и дека В.К. ќе треба спрема нас да влезе во улогата на помошник, за да се оствари нашата главна цел за востанието, разрушувањето на Турција. Тукашните иницијативи на В.К. од политички карактер како на пр. митинзи, политичко воздејство над владата и т.н. нам не ни беа погодни, ние го разбиравме чисто револуционерниот пат за спасителен и сакавме, така што и тукашните Бугари да му служат на дслото просто и отворено по чисто револуционерен правец. Сакавме во овој правец да се воспитуваат и врбуваат работници, а не да се воспитуваат да образуваат само „македонски дружби“, повеќе со цел да служат како сретство за разни политички демонстрации, за достигање ефекти од чисто политички карактер. Ова тука беше лекоумна организација која збираше членски вноски од луѓе, запишани во друштвото, кои не помислуваа дури за ослободителната идеја во смисол тие нешто да вршат и работат, освен да дадат членски внос. Тоа беше несериозна работа.

При овие разидувања, при овие спротивности меѓу нас и В.К, ние не допуштавме да стане збор зошто ние, кои што бевме фанатично убедени, дека сме на правиот пат, да му отстапуваме на В.К. А луѓето на В.К. немаа толку разум да поотстапат, да се сообразат колку-толку со нашите императивни бзрања. Да беа тие луѓе малу-отмалу поразумни да беа ја сфатиле вистинската положба, да беа го разбрале нашето настроение и потребите на самото дело, ќе дојдевме боздруго до споразум. Се разбира, штом со нив не можеше ништо да се сврши, сосем природно беше ние да побараме луѓе, што ќе го примат нашето становиште, луѓе, кои што ќе заговоруваат отворено за револуцијата во Македонија со општи сили, оттаму подигнати, и со други, испратени оттука, без да се прави разлика во задачите на тукашната организација од задачите на внатрешната организација. А по самата положба на прашањето излегуваше, дека борбата кога ќе се појави, ќе ја има јатката во Македонија. дека таму к`е биде јатката на бојните сили, а оттука, какви ин да се, да се испратат сили на помош, па дури и да се тие и поголеми од внатрешните, да се сметат за помош на силите, што ги раководи Ц.К., и тој да биде на чело. В.К. требаше да остане во положба на мандатор по сите политички иницијативи, кои што би ги предрешил Ц.К.

Овие мисли беа кај нас однапред оформени, восприемени, и ние јасно и свесно водевме борба во наттркување на дете установи, која да биде прва, која да раководи.

Затоа имено, кога се решивме да ги поткрепиме офицерите за да ја превземеме тукашната организација, беа уговорени условите со нив односно идните односи на В.К. со Ц.К. Офицерите наполно го беа воспримиле нашето становиште. Јас ја вложував својата лична тактика во нашите постапки за да ја превземеме тукашната организација. Таа тактика беше да не правиме никакви сотресенија. Особено ова ни се налагаше што ние внатре не бевме добро зацврстени, зошто имавме противници во лицето на револуционерното Братство во Македонија, а противниците ни беа и разни чорбаџии првенци по општините. Внатрешната организација уште беше партија во Македонија со чисто конспиративен карактер, не беше ги таа опфатила сите слоеви на општеството, како што стана по после. Тоа ни налагаше да не го предизвикуваме В.К. на борба, да не би тој да се обиди да ни пакости внатре, зошто можеше и многу да ни напакости. Тука во В.К. веќе се беше покренувало прашање да се превземе акција против нас во Македонија со угледот на В. К. Јосиф Ковачев го искажувал ова мнение и го предлагал. Благодарение на разумот на другите членови од В.К. ова идеја не беше усвоена така да до отворена борба меѓу нас и В.К. не дојде. Ние нарочно се држевме тука во кнежеството коректни спрема В.К., зошто имавме возможност да образуваме и ние тука во Софија и во провинцијата свои друштва покрај друштвата на В.К. Но ова не сакавме да го направиме. Јас работев во правец да се подготви постепено превратот тука, — да се направи еден преврат тука наполно во наша полза. Настаните, што стануваа во Македонија (убиството на Ганев и др.) ни служеа за доказ пред тукашното олштество, дека таму има сериозни нешта, дека има сериозна револуционерна организација. Се постигна преврат во умовите и сменувањето на В.К. преку новиот офицерски комитет кој што стана без голем потрес. Јас повеќе се истакнував во оваа работа, отколку Делчев, кој што повеќе се занимаваше со практични организациони работи, и затоа на мене се оддаваше значење а оссбено неуспесите од противниците се растоваруваа врз мене.

В.К. се беше обидол да се поткрепи себе со наши сили, така да мене и Делчев не канеа да земеме учество во конгресите, за да се претстави пред делегатите, кои што отпрвин беа недоволни од изолираната положба на В.К. спрема нас, оти В.К. има врски со Внатрешната организација. Ние, јас и Делчев, не сакавме да служиме за орудие на оваа измена и не одевме на конгресите, се откажувавме, изговорувајќи се дека ние како претсавители на В.О. немаме работа на тие конгреси. Не` избираа имено секогаш за делегати на конгресите.

Во еден конгрес дури со дел да го отцепат Делчев од мене го избраа Делчев дури за член на В.К. Целта им беше се една — да претстават, дека меѓу В.О. и тукашната нема разлика, дека се едно и исто и дека еден вид јас сум, кој сакам да протурам некакви разлики. Кога го избраа Делчев, јас нарочно појдов до Кустендил, за да реши Делчев сам, што да прави. Делчев ми јави, оти тој решил, дека не може да влезе во В.К. како член на В.О. и јавно откажа, разбирајќи, дека принципиелните разидувања што не делеа од В.К., не позволуваат да влезе тој.

Во 1898 година, ми се чини, почнав да издавам весник „Бунтовник“; издадов до 11 броја во ограничена количина и ги раздавав тука на одбрани 20-30 души пријатели по 5 лева бројот, и со тие пари ги подмирував печатните трошкови (за 1000 броја). Ги праќав броевите внатре во Македонија. Не можев да најдам тука никого од македонствујушите згоден како за Македонија да пишува. Во идејното наше оформување играше најкрупно влијание главно мојата усмена агитација. Јас, кога пишувам, не сум јак, но лично, кога говорам, многу сум јак, и можам да повлијаам. Кого ли не сум го свртил на нашите идеи! Секогаш кај мене се ќе има неколку души и се к`е има разговор. Многу пати ми се догодувало, кога к`е дојдат луѓе за врбување, да говорам непрекинато по 4 дури и до 10 часа; многу пати сум паѓал од умор како заклан. Делчев не еднаш ми велеше, оти тука сум многу полезен, кога ќе врбував луѓе, бидејк`и тука можам да се сретнувам со многу луѓе. Со сати сум убедувал. Колцина сум крстил во нашите принципи! Јас имав возможност неколку пати да се учам во Европа, уште внатре кога бев, кога географскиот материјал му го дадов на министерството. Рачо Петров сакаше да ми даде стипендија по картографијата, но јас за делото бев фанатик. Всушност во мене беше искрена убеденост, дека колку наши добри момчиња појдоа во Европа, кога се вратија веќе не беа погодни за рлбота, беа загубени за нашето дело. Затоа системно агитирав пред наши млади Македонци, заитересувани за делото, да не одат да се учат. Бидејќи во средината на нашите попрости работници секогаш се сметав како умник и бидејќи не можев да живеам како нив, им завидував на простотијата и не сакав дури да читам книги некое време.

Почеток | <<Назад | Напред>> | Содржина