LAZ kökenli tarih araştırmacıların iddialarına göre, LAZLAR'ın kökeni M.Ö. 8. Yüzyıla ait URARTU yazıtlarında geçen KOLHETİ medeniyetine dayanır. (1)
M.Ö. 3. yüzyılda yaşamış olan Rodoslu APOLLONIUS da, "ARGO" adlı eserinde KOLHETİ ve KOLHLAR hakkında bilgi vermektedir.
HOMEROS'un ODYSSESIA'sında KOLHETİ, "Kral AİETES'in Ülkesi" olarak geçmektedir. KOLHETİ tabii kaynakları, altın madenleri ve zenginlikleri ile meşhurdur. M.Ö. 6. Yüzyılda kurulan KOLHETİ DEVLETİ, KARADENİZ kıyısındaki GAGRA'dan ÇORUH nehri ağzına kadar yayılmıştı.
LAZ kökenli tarihçilerin iddiası, bu KOLHETİ medeniyetini MEGREL-LAZ, GÜRCÜ ve ABHAZ halklarının yarattığı şeklindedir...
Ancak ABHAZLAR'a (ABAZA) ÇERKESLER de sahip çıkar!..
Bugün TÜRKİYE'de RİZE ve ARTVİN illerine bağlı PAZAR, ARDEŞEN, FINDIKLI, ARHAVİ, HOPA ilçeleri ile GÜRCİSTAN'ın ACARİSTAN ÖZERK CUMHURİYETİ'nin BATUM şehrinde oturan LAZLAR, iddiaya göre bu medeniyetin mirasçılarıdır.
LAZLAR'a GÜRCÜLER "ÇANİ" der... HIRİSTİYAN LAZLAR'a ise MEGREL denir.
İddiaya göre, Milâd'ın birinci yüzyılında KAFKASYA'dan batıya doğru büyük bir göç oldu... LAZLAR gelip doğu Karadeniz bölgesine yerleştiler... Bu göç karşısında ülkesini koruyamıyacağını anlıyan PONTUS kralı 2. Polemon M.S. 63 yılında krallığını ROMA'nın bir eyaleti haline getirdi. (2) Böylece LAZLAR Doğu KARADENİZ bölgesine adlarıyla gelip yerleşmiş oldular. (Mahmut Goloğlu'nun iddiası)
KOLHETİ bölgesinde M.S. 3. yüzyılda GÜRCÜ ve ABHAZLAR tarafından EGRİSİ diye adlandırılan, ROMA ve BİZANSLILAR'ın LAZİKA dedikleri bir krallık kuruldu. Bölgedeki APSİLYALILAR'ı, ABAZGİALILAR'ı ve SVANLAR'ı idaresine aldı.
Bölgede 5. ve 6. asırdaki BİZANS ve SASANİ savaşları, LAZLAR'ın nüfusunun büyük bir kısmını yitirmelerine sebep oldu. Bölgeye GÜRCÜLER yerleşti... Böylece müslüman LAZLAR (ÇANİ) ile hıristiyan LAZLAR (MEGREL) arasına GÜRCÜLER girdi ve ikisinin bağı koptu. (KAFKASYA Yazıları,1997, sayı 1, sf. 95, ) Bu tampon bölge GURİA-ACARA idi.
Bu bilgilerin durumu tam yansıtmadığı açıktır!.. Herhalde kastedilen Gürcüler'in araya girmesi ile ikiye bölünen Lazlar'dan bir kısmı Hıristiyan olarak kaldığı,. Diğer grubun da sonradan müslüman olduğudur.
PEYGAMBERİMİZ 6. asırda doğmuştu. İSLAMİYET'in yayılmaya başlaması 7. asırdadır!... KARADENİZ bölgesine ulaşması ise 9. asrı bulmuştur. LAZLAR ise en geç Müslüman olan halklardandır. (1400'ler)
LAZ kökenli tarihçilere göre, LAZİKA krallığı 8. yüzyılda ortadan kalktı. Yerine ABHAZ krallığı kuruldu...
Kral Leon zamanında ABHAZYA, BİZANS kontrolünden kurtuldu. Ama eski LAZİKİ krallığının ÇORUH vadisinden TRABZON'a kadar olan bölge gene BİZANSLILAR'ın elinde kaldı.
1204 HAÇLI SEFERİ aslında müslümanlar üzerine idi ama, Lâtin işgâli BİZANS'ı zayıflattı, GÜRCÜ kraliçe TAMARA sınırlarını TRABZON'a kadar genişletti. TRABZON krallığının başına yakın akrabası DAVİD KOMMENON'u geçirdi. TRABZON'a LAZLAR yerleştirildi.
Bunlar hep bu derginin iddiaları!.. 1453'de FATİH İSTANBUL'u alınca, LAZLAR üzerindeki BİZANS etkisi kalkmış!.. 1461'de FATİH TRABZON krallığını ele geçirince LAZLAR, OSMANLI yönetimine girmişler... Peki GÜRCÜLER ne olmuş?? Hani, DAVİD KOMMENON, GÜRCÜ TAMARA'nın akrabası idi???
Bir defa FATİH zamanında TRABZON'da GÜRCÜ krallığı değil, RUM İMPARATORLUĞU vardı!.. İlk tahta geçen de DAVİD değil; BİZANS İmparatoru ANDRONİKOS KOMMENOS'un LÂTİNLER'den kaçan oğlu ALEKSİOS idi!... Bu Sülâle bölgeye Laz yerleştirmeyi bırakın, onların üzerine seferler düzenlemiştir!.. İlerde anlatacağız, şimdi dergiden devam edelim.
1814-1817, 1818-1821 ve 1832-1834'de bölgede DEVLET'e karşı ayaklanmalar oldu... TRABZON valisi OSMAN PAŞA, LAZ derebeyleriyle uğraştı ama başa çıkamadı.
1851'de ACARA bölgesi, Yukarı GURYA ile birlikte LAZİSTAN SANCAĞI haline getirildi, BATUM sancak merkezi oldu.
1878'de BATUM RUSLAR'ın eline geçince, RİZE sancak merkezi yapıldı. RİZE, ATİNA (PAZAR), HOPA ve 6 nahiye, 364 köy bu sancağa bağlı idi.
TÜRKİYE'deki LAZLAR'a yönelik yayınlar, ABDÜLHAMİD döneminde HOPALI FAİK EFENDİ'nin LAZCA'yı yazılı hale getirme çalışması ile başladı...
1914'de İSTANBUL'da bir LAZ TALEBE CEMİYETİ kuruldu.
1919'da LAZ TEKÂMÜL-Ü MİLLİYE CEMİYETİ kuruldu.
CUMHURİYET ile birlikte LAZİSTAN SANCAĞI dağıtıldı... PAZAR, ARDEŞEN, FINDIKLI ilçeleri RİZE'ye, ARHAVİ, HOPA da ARTVİN'e bağlandı.
--------------
(1)- LAZLAR, Kafkasya Yazıları Sayı 1/ sf. 93, 109
(2) - Şu PONTUS meselesine çözmeden, konuya açıklık getirmek
mümkün değil!.. Bu yüzden PONTUS VE TRABZON RUM İMPARATORLUĞU
sayfasına da bakınız.