Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ - ΚΡΑΤΟΥΣ

Πρίν εξετάσουμε τα επί μέρους χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αρχαίας θρησκείας, νομίζω πως θα ήταν χρήσιμο να κάνουμε μία μικρή ιστορική αναδρομή καί να δούμε την εξέλιξή της Ελληνικής θρησκείας από την προκλασσική εποχή μέχρι την ρωμαιοκρατία.

Στην προκλασσική καί κλασσική εποχή οι Θεοί απευθύνονται στον άνθρωπο σαν μέλος του κοινωνικού συνόλου καί όχι στον άνθρωπο σαν άτομο. Η θρησκεία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τήν οργανωμένη κοινωνία καί όχι με τα μεμονωμένα άτομα. Είναι θρησκεία των Πολιτών. Είναι θρησκεία της Πόλεως - Κράτους. Οι πολίτες, είτε σαν οικογένεια, είτε σαν πατριά, είτε σαν φυλή συμμετέχουν σε κοινές λατρείες γιά να τιμήσουν τους Προγόνους, τους Ηρωες καί τους Θεούς προστάτες της Πόλεως. Η Πόλις - Κράτος λειτουργεί σαν μικρογραφία του Σύμπαντος

Σε ένα τέτοιο ασφαλές περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν οι θεσμοί, ο Ανθρωπος - Πολίτης δεν έχει κανέναν λόγο να διακατέχεται από προσωπικά καί εναγώνια μεταφυσικά ερωτήματα. Αποδέχεται ότι τα προσωπικά του προβλήματα πρέπει να τα λύσει μόνος του ή μέσα από τους θεσμούς. Η απονομή δικαιοσύνης είναι απαιτητή "εδώ καί τώρα" καί δέν επαφίεται στην βούληση κάποιας Θείας δυνάμεως στο απωτατο μέλλον. Ο φόβος του θανάτου μετριάζεται από την αντίληψη ότι η Ψυχή θα ενωθεί με τις άλλες Προγονικές Ψυχές καί θα τιμάται σε κοινές λατρείες από τους απογόνους.

Ο Ανθρωπος - Πολίτης είναι αρκετά υπερήφανος καί δέν μεταθέτει τις προσωπικές του ευθύνες στίς πλάτες κάποιων Θεών. Αναγνωρίζει καί αποδέχεται ότι η Θεία Πρόνοια αφορά μόνον την προστασία της συμπαντικής τάξεως καί αρμονίας καί δεν έχει να κάνει με τα προσωπικά προβλήματα των ανθρώπων

Οι αναζητήσεις των φιλοσόφων της εποχής δεν αποτελούν "προσωπικές αναζητήσεις". Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι της Ιωνίας δεν ψάχνουν να βρούν την αλήθεια για να δώσουν απάντηση στα προσωπικά τους ερωτήματα ή γιά να γίνουν πολυμαθείς. Παραδίδουν σαν ερμηνευτές του "Θείου Λόγου" την όποια γνώση στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου. Με αυτόν τον τρόπο λειτουργούν σαν Θεολογούντες Φιλόσοφοι ή σαν Φιλοσοφούντες Θεολόγοι.

Από τα παραπάνω βλέπουμε πόσο δύσκολη καί απαιτητική είναι η Πατρώα Θρησκεία. Γιά να λειτουργήσει η Πόλις - Κράτος σαν μικρογραφία του σύμπαντος απαιτούνται θυσίες καί συνεχείς αγώνες για την προστασία των θεσμών. Οι Πολίτες πρέπει να είναι άτομα με υψηλό πνευματικό καί ηθικό επίπεδο καί ιδιαίτερα αναπτυγμένο το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης.

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

Είδαμε παραπάνω ότι η Πατρώα θρησκεία είναι στενά συνδεδεμένη με το κοινωνικό σύνολο καί απαιτεί από τους Πολίτες - Θρησκευτές συμπεριφορές υψηλών προδιαγραφών. Θα ήταν αφέλεια όμως εκ μέρους μας να πιστέψουμε ότι όλοι ήσαν διατεθειμένοι να αποδεχθούν με ευχαρίστηση αυτές τις αντιλήψεις καί να θυσιάσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα γιά χάρη του κοινωνικού συνόλου. Το κοινωνικό μοντέλο παραήταν ιδανικό γιά να διατηρηθεί επί μακρόν.

Ηδη πρός το τέλος της κλασσικής εποχής, νέες ιδέες καί αντιλήψεις εμφανίζονται κυρίως στους αριστοκρατικούς (ολιγαρχικούς) κύκλους των Αθηνών. Η ιδέα της Προγονικής Ψυχής δεν είναι πλέον τόσο ελκυστική. Δεν θα ήταν προτιμότερο να σώσουμε τη δική μας "Ψυχή" καί να αφήσουμε τις Ψυχές των άλλων στη μοίρα τους ; Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι την εποχή αυτή οι περισσότερες Ελληνικές πόλεις είναι βαθύτατα τραυματισμένες από τους μακροχρόνιους εμφύλιους σπαραγμούς καί το Δημοκρατικό πολίτευμα περνα μία περίοδο κρίσεως.

Κύριος εκφραστής των νέων ιδεών καί αντιλήψεων θεωρείται ο φιλόσοφος Πλάτων καί οι μαθητές του. Ο Πλάτων, άτομο με υψηλή μόρφωση, δεν εκρυβε τις ολιγαρχικές του αντιλήψεις ούτε την αντιπάθειά του γιά τους δημοκρατικούς θεσμούς. Επειδή όμως δεν τολμά να επιτεθεί απ΄ευθείας εναντίον αυτών των θεσμών (κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο) χρησιμοποιεί την πλάγια οδό. Εκμεταλλευόμενος τις προλήψεις των απλών καί αμαθών ανθρώπων επιτίθεται άλλοτε με ειρωνία καί άλλοτε με σφροδότητα κατά της λεγόμενης "Λαικής" θρησκείας λές καί η θρησκεία μπορεί να χωριστεί σε θρησκεία του λαού καί θρησκεία των διανοουμένων.

Στις αντιλήψεις του γιά την "Ιδανική Πολιτεία" αποκαλύπτονται οι πραγματικοί του στόχοι. Οραματίζεται ένα κράτος όπου οι Θεοί περιορίζονται στον ουρανό καί δεν έχουν καμμία σχέση με την ανθρώπινη κοινωνία. Είναι Θεοί - Ιδέες ενός κόσμου καθαρά πνευματικού. Ετσι η θρησκεία του κοινωνικού συνόλου μεταβάλεται σε θρησκεία του ατόμου. Ενός ατόμου που στερημένο από κάθε κοινωνική προστασία ζητά με απελπισία από τους Θεούς να του δώσουν απαντήσεις στα μεταφυσικά του ερωτήματα καί να του λύσουν τα προσωπικά του προβλήματα. Ετσι η ουσία της θρησκείας αλλάζει ριζικά. Τα εξωτερικά της γνωρίσματα όμως (λατρεία. γιορτές κλπ.) παραμένουν τα ιδια γιά να μήν αντιδρά το κοινωνικό σύνολο. Σε αυτό το σημείο ο κύριος Πλάτων δέν ενοχλείται από την "Λαική θρησκεία". Από την άλλη πλευρά το αποκλειστικό προνόμιο γιά την διακυβέρνηση του υλικού κόσμου ανήκει στην εκλεκτή μειοψηφία των "Αρίστων". Καί όταν ο Πλάτων ομιλεί γιά "Αρίστους" εννοεί φυσικά τον εαυτό του καί τους φίλους του.

Γι΄αυτές του τις ιδέες που ήσαν βούτυρο καί μέλι στο ψωμί της κάθε εξουσίας τιμήθηκε με το παραπάνω. Μέχρι καί σήμερα θεωρείται μεγάλος φιλόσοφος καί μεγάλος διανοητής. Πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση γιά το πρόσωπό του καί όχι μόνον αυτό αλλά (κρατηθείτε γιά να μήν πέσετε) ανακυρήχθηκε καί Αγιος από την Καθολική Εκκλησία!!!

Οι αντιλήψεις αυτές του Πλάτωνος δέν εγιναν βέβαια αποδεκτές από τους περισσότερους ανθρώπους της εποχής του. Ο ίδιος πέθανε ξεχασμένος καί απογοητευμένος μή βλέπωντας το όνειρό του να υλοποιείται. Οι ιδέες του όμως αιώνες αργότερα οδήγησαν στην λατρεία ενός καί μοναδικού υπερκόσμιου καί ταυτόχρονα παγκόσμιου Θεού σε όλη την έκταση της Ρωμαικής αυτοκρατορίας καί μιάς θρησκείας κομμένης καί ραμμένης στα μέτρα της κοσμικής εξουσίας.

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Η κατάκτηση των Ελληνικών πόλεων από τούς Μακεδόνες καί η εκστρατεία του Αλεξάνδρου στην Ασία σηματοδοτεί την απαρχή μιάς νέας εποχής όχι μόνον γιά τον Ελληνικό χώρο αλλά καί γιά ολόκληρη την ανθρωπότητα. Οι ελληνικές πόλεις χάνουν την ανεξαρτησία τους διατηρώντας μία σχετική καί τυπική αυτονομία καί οι παραδοσιακές αξίες καί θεσμοί δέν έχουν πλέον την αίγλη του παρελθόντος. Μέσα σε αυτό το κλίμα το 324 ο Αλέξανδρος αυτοανακυρήσεται θεός καί απαιτεί από όλους να τον λατρεύουν καί να τον τιμούν. Ετσι το άγαλμα του δικέρατου "υιού" του Αμμωνος Διός στήνεται δίπλα στα σεβάσμια αγάλματα των Πατρώων Θεών. Οσες προσπάθειες καί να καταβάλουμε γιά να κατανοήσουμε τις πολιτικές σκοπιμότητες αυτής της πράξεως του Αλεξάνδρου, ποτέ δεν θα μπορέσουμε να αποδεχθούμε το μέγεθος της ασέβειας καί της ύβρεως.

Την ίδια περίπου εποχή εμφανίζεται ένα καινούργιο "φρούτο" που ακούει στο όνομα Ευήμερος ο Κυρηναίος. Ο Ευήμερος, δεδηλωμένος άθεος, διακυρήσει ότι δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα Θεοί καί πως αυτοί δεν είναι τίποτε άλλο παρά ήρωες ή σπουδαίοι άνθρωποι του παρελθόντος. Οι αντιλήψεις του, καινοφανείς γιά την εποχή του, κάνουν μεγάλη εντύπωση καί οι Ρωμαίοι τρέχουν να μεταφράσουν τα έργα του στην Λατινική. Χαρές καί πανηγύρια στις αυλές των βασιλέων καί βασιλίσκων της εποχής. Δεν θα μπορούσαν να βρούν καλύτερο θεωρητικό υποστηρικτή της ματαιοδοξίας τους. Οι Ελληνιστικές πόλεις γεμίζουν από τα αγάλματα των βασιλέων - θεών.

Η κατάκτηση των Ελληνιστικών βασιλείων από τους Ρωμαίους κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα. Ο κάθε αυτοκράτορας συναγωνιζόμενος τον προηγούμενο προσπαθεί να στήσει τα πιό μεγαλοπρεπή θεικά του αγάλματα σε όλους τους ναούς καί τα ιερά της αυτοκρατορίας. Καί όχι μόνον αυτό αλλά θεοποιούντιαι ακόμη οι συγγενείς καί οι φίλοι. Ακόμη καί σήμερα το άγαλμα του θεοποιημένου Αντινόου, ερωμένου κάποιου αυτοκράτορα, μολύνει με την παρουσία του τον Ιερό χώρο των Δελφών.

Μέσα σε αυτή τη δίνη εμφανίζεται μία νέα θρησκεία από την ανατολή που προσπαθεί να κατακτήσει τις συνειδήσεις των ανθρώπων σκορπώντας απλόχερα υποσχέσεις γιά παραδείσους, μέλλουσες ζωές καί αθανασίες. Οι πιστοί οργανώνονται αρχικά σε μικρές αλλά δυναμικές κοινότητες καί πολλές φορές προκαλούν ταραχές με τη στάση τους. Η ρωμαική εξουσία αναγκάζεται να επέμβει καί να πάρει κάποια μέτρα όχι σε μόνιμη βάση αλλά αποσπασματικά. Το ιερατείο της νέας θρησκείας γρήγορα αντιλαμβάνεται πως γιά να πετύχει τους στόχους του πρέπει να συμβιβαστεί καί να ταυτιστεί με τα συμφέροντα των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Καί πράγματι όταν γίνεται αυτό η ανταμοιβή είναι μεγάλη. Προνομιακή μεταχείριση στην αρχή καί αποκλειστικότητα για την νέα θρησκεία σε όλη την αυτοκρατορία. Δέν είναι τυχαίο που ο Ιερός Αυγουστίνος αποκάλεσε την Δημοκρατία "πολίτευμα του διαβόλου". Η κοσμική εξουσία έπρεπε να κολακευτεί με κάθε μέσον. Ετσι σιγά σιγά η ανθρωπότητα μπαίνει σε μία μακραίωνη περίοδο σκοταδισμού με κύρια χαρακτηριστικά, τις διώξεις, τις σφαγές καί τους θρησκευτικούς πολέμους. Οι πιστοί της νέας θρησκείας εκπροσωπώντας τώρα την κυρίαρχη ιδεολογία προβαίνουν σε βανδαλισμούς καί βαρβαρότητες με την ανοχή ή καί την συμπαράσταση της εξουσίας. Οι ναοί καί τα αγάλματα των Θεών καταστρέφονται,οι βιβλιοθήκες παραδίδονται στις πυρές καί η λέξη "Ελλην" γίνεται συνώνυμη με τη λέξη "εγκληματίας". Οι αναγνώστες θα μάθουν πολλά γιά το κλίμα της εποχής εάν μελετήσουν τον περίφημο "Ιουστινιάνιο κώδικα" καθώς επίσης τον βίο και την πολιτεία του αυτοκράτορος Θεοδοσίου που επωνομάσθηκε καί "Μέγας" , προφανώς διά το μέγεθος των εγκλημάτων του.

Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια γιά να μπορέσει η Ανθρωπότητα να συναντηθεί καί πάλι με τον Ελληνικό "Ορθό Λόγο" καί να απολαύσει το Φώς καί την Αλήθεια που τόσα χρόνια στερήθηκε. Καί η αδέκαστη ιστορία, τιμώντας τα μεγάλα γεγονότα, ονόμασε αυτήν την εποχή "Αναγέννηση".

ΧΑΙΡΕΤΕ ΦΙΛΟΙ ΘΕΟΙ !

Η μικρή αυτή αναδρομή στο παρελθόν μας διδάσκει πως η Πατρώα Ελληνική Θρησκεία μοιάζει με μία μικρή καί ευαίσθητη τριανταφυλλιά που χρειάζεται ιδανικές συνθήκες γιά να μεγαλώσει καί να αναπτυχθεί. Χρειάζεται θυσίες, φροντίδες, κόπους καί αγάπη. Μα όποιος αφιερώσει τη ζωή του στην φροντίδα της στο τέλος θα αποζημειωθεί με το παραπάνω. Την εποχή της ανθοφορίας θα απολαύσει το ομορφότερα καί πιό ευωδιαστά τριαντάφυλλα του κόσμου.