มรดกที่ ๑๕๑. ขอย้ำอีกครั้งหนึ่งว่า นิพพานหาพบได้ที่วัฏฏสงสาร เพราะความดับแห่งวัฏฏสงสาร ก็ต้องมีที่วัฏฏสงสารนั่นเอง เหมือน การดับไฟ ก็ต้องมีที่ไฟ นั่นแหละ; นิพพานคือการดับแห่งวัฏฏสงสาร จึงหาพบได้ที่วัฏฏสงสาร ฉันใดก็ฉันนั้น. นี้เป็นอภิธรรมที่ยิ่งกว่า อภิธรรม! 

มรดกที่ ๑๕๒. การพูดว่า ทุกข์เพราะความยึดมั่น นั้นถูกกว่า เข้าใจได้ง่ายกว่า กว่าที่จะพูดว่า ทุกข์เพราะตัณหา, เพราะยึดมั่นสิ่งใด ก็หนักอกหนักใจ เพราะสิ่งนั้น และ ตามกฏปฏิจจสมุปบาท ก็กล่าวว่า ตัณหาเป็นปัจจัย ให้เกิดอุปาทาน อุปาทานเป็นปัจจัย ให้เกิด ภพ-ชาติ-ทุกข์; นั่นคือ ตัณหา ต้องปรุงเป็น อุปาทาน เสียก่อน คือ ยึดมั่นถือมั่น เสียก่อน จึงจะเกิดความหนัก และ เป็นทุกข์ ได้ในบทว่า ภารา หเว ปญฺจกฺขนฺธา ภาราทานํ ทุกฺขํ โลเก ดังนี้.

มรดกที่ ๑๕๓. ทฤษฎีและคำพูดที่เกี่ยวกับ ตัวกู-ของกู นั้น มีทั้งภาษาคน และภาษาธรรม: ภาษาคนสำหรับเด็กๆ และคนโง่ พูดตามที่พูดกันอยู่ ด้วยความรู้สึก ยึดมั่นในตัวตน ส่วนภาษาธรรมนั้น สำหรับพระอริยเจ้าพูด ด้วยจิต ที่ปราศจากความยึดถือ จึงฟังยากสำหรับบุถุชน.

มรดกที่ ๑๕๔. โลกรอดได้ แม้เพียงด้วยมนุษย์ เป็นผู้กตัญญูกตเวที คือรู้ว่า มนุษย์แต่ละคน ต่างมีบุญคุณต่อกัน แล้วก็ เบียดเบียนกันไม่ได้, และรู้ว่า โลกมีบุญคุณแก่มนุษย์ โดยให้ปัจจัยแก่ชีวิต จึงทำลายโลกไม่ได้ เพียงเท่านี้ โลกก็รอดแล้ว.

มรดกที่ ๑๕๕. สวรรค์มีขึ้นในใจของผู้นั้น ทันทีที่เขายกมือไหว้ตัวเองได้ ในการทำหน้าที่ของตน อย่างถูกต้องตามธรรม และพอใจตัวเองถึงขีดสุด นี่เป็นสวรรค์ที่แท้จริง ที่นี่และเดี๋ยวนี้ สวรรค์อย่างอื่นทุกชนิด ขึ้นอยู่กับสวรรค์นี้.

มรดกที่ ๑๕๖. สิ่งที่ต้องรู้จักเป็นพิเศษ คือ ๓ ก. และ ๓ ส. ; ๓ ก. คือ กิน - กาม - เกียรติ ย่อมกัดเอา ผู้เข้าไปเกี่ยวข้อง อย่างโง่เขลา แล้วก่อให้เกิด กิเลส. กำจัดโทษของ ๓ ก. แล้วมี ๓ ส. คือ สะอาด - สว่าง - สงบ. ที่ต้องรู้จัก เป็นพิเศษ ก็เพราะยาก ที่จะรู้จัก ตามที่มันเป็นจริง, มักจะรู้จักกันอยู่ ตามที่มันแสดงตัว อย่างที่มันไม่เป็นจริง เพราะความเขลา ของ ผู้ที่เข้าไปเกี่ยวข้อง นั่นเอง.

มรดกที่ ๑๕๗. คู่ชีวิตที่แท้จริง คือ ธรรมะที่ปฏิบัติ อย่างถูกต้อง อยู่กะเนื้อกะตัว ช่วยให้รอดชีวิต และ ปราศจากปัญหาทั้งปวง; มิใช่ คู่กิน คู่นอน ซึ่งมีการกระทำ อันส่งเสริมกิเลส และสร้างปัญหา ผูกพันขึ้น นานัปการ โดยมีการกระทบ ฮื่อแฮ่กัน อยู่เป็นประจำ ซึ่งจะต้องใช้ธรรมะ เป็นเครื่องระงับอีก นั่นเอง, ขอให้รู้จัก สิ่งที่อาจจะเป็น คู่ชีวิตได้จริง อย่างที่ ผีจะไม่หัวเราะเยาะ.

มรดกที่ ๑๕๘. หน้าที่และสิทธิของสตรี ที่แท้จริงและควรจะมี เพื่อความรอด ของมนุษยโลกนั้น มิใช่ ความมีสิทธิเสมอภาค และอย่างเดียวกันกับบุรุษ, หากแต่ยอมรับหน้าที่ ในการอบรม ลูกที่เกิดมา ให้มีความเป็นมนุษย์ ที่ถูกต้องและสมบูรณ์, โดยไม่ต้อง แย่งหน้าที่ ของพ่อบ้าน มาทำ อย่างที่ทำกันอยู่ ซึ่งจะทำให้โลกนี้ ปราศจากมารดา.

มรดกที่ ๑๕๙. ทำไมต้องไปหาหมอดู ให้เสียเวลา; เพราะ แม้หมอจะทายว่า โชคดี เราก็ยังต้องทำดี ด้วยความไม่ประมาท อยู่ดี, แม้หมอทายว่า โชคร้าย เราก็ยังต้องทำดี ด้วยความไม่ประมาท อย่างเต็มที่ อย่างนั้นเอง พุทธบริษัท ไม่ต้องไปดูหมอ ให้เสียทรัพย์ เสียเวลา เพราะเขารู้จัก สิ่งที่มีอำนาจ อยู่เหนือโชค โดยประการทั้งปวง คือ การประพฤติถูกต้อง ตามกฏอิทัปปัจจยตา ชนิดที่ทำให้อยู่เหนือโชค เหนือกรรม ได้สิ้นเชิง.

มรดกที่ ๑๖๐. คนที่เติบโตขึ้นมา โดยไม่เกี่ยวข้อง กับระบบของศีลธรรม ได้รับการแวดล้อม แต่ด้วย ระบบความก้าวหน้า แห่งยุคปรมาณู นั้นจะมีนิสัย ทะนง ก้าวร้าว โอหัง ด้วยความเห็นแก่ตัว อย่างไม่เห็นแก่ ชาติของตัว แล้วจะเห็นแก่โลก ได้อย่างไร.

 

คัดจากหนังสือ อสีติสังวัจฉรายุศมานุสรณ์ จาก ท่านพุทธทาสภิกขุ ในหัวข้อ ฟ้าสางทางมรดก ที่ขอฝากไว้ พิมพ์โดย ธรรมทานมูลนิธิ และ สนพ. สุขภาพใจ พิมพ์ครั้งที่ ๙ พฤษภาคม ๒๕๔๐