Site hosted by Angelfire.com: Build your free website today!
[indekso] [unikodo] [cx] [c`] [^c] [lat3]

Pri la reformoj


En la unua tempo, vidante, ke nia afero progresas tre malrapide kaj malfacile, multaj esperantistoj pensis, ke la ka~uzo de tio ku^sas en nia lingvo mem, ke, se ni nur ^san^gos tiun a~u alian detalon, la mondo tuj venos al ni en granda amaso. Tiam venis la periodo de la granda postulado de reformoj. Feli^ce tiu periodo da~uris ne longe. La esperantistoj balda~u konvinki^gis, ke veni al ia komuna, ^ciujn kontentiganta kaj silentiganta interkonsento pri la esenco de la reformoj estas tute ne eble, kaj la ekstera mondo, kiun la reformemuloj celis, restis absolute indiferenta koncerne tion, ^cu tiu a~u alia detalo havas en nia lingvo tian formon a~u alian; oni balda~u konvinki^gis, ke per reformado ni nur perdos ^cion ^gis nun akiritan kaj gajnos absolute nenion. Tiam la esperantistoj firme decidis ne paroli plu pri iaj reformoj. Kelkaj tre malmultaj malkontentuloj forlasis Esperanton kaj kune kun kelkaj neesperantistoj, kiuj rigardis sin kiel plej kompetentajn en la afero de lingvo internacia, komencis inter si ^gis nun ankora~u ne fini^gintan kaj neniam fini^gontan diskutadon pri diversaj lingvaj detaloj, kaj ili staras nun sur tiu sama punkto, sur kiu ili staris anta~u dekkvar jaroj.

L.L. Zamenhof
parolado dum la Kvara Kongreso Esperantista en Dresden en la 17a de a~ugusto 1908.
 
 
 
 

^Ciu komprenas tre bone, ke fari ^san^gojn en iu lingvo, gvidante sin nur per ekstera ^sajno kaj ne konsili^ginte kun personoj, kiuj plej bone konas tiun lingvon, estus tia infana^jo, kiun certe nenia komitato povus fari, se ^gi traktus sian taskon serioze kaj ne estus sugestiata de personoj, kiuj havas ian ka^sitan celon.
Kaj se la komitatanoj decidos fari ^san^gojn en Esperanto, kion ili povos ^san^gi? Se ili ekzemple volos diri: "tiu vorto estas prenita el lingvo, kiun parolas cent milionoj, tial ni el^jetu ^gin kaj prenu vorton el lingvo, kiun parolas cent dudek milionoj", a~u se ili dirus: "al ni ne pla^cas la praktike tute bona vorto "estas", ni preferas "esas" ...", k.t.p., tio estus ja simpla infana^jo, kiun seriozaj homoj certe ne permesus al si, ^car ili komprenus, ke en lingvo, kiu havas jam multejaran vivon, ^san^gi grandan amason da vortoj, pro simpla kaprico, pro ia pure teoria kaj praktike absolute senvalora motivo, estus sensenca^jo. Memorante, ke oni atendas de ili ne ian teorian filologian amuzi^gon, sed laboron praktikan, ili kompreneble ^san^gus nur tiajn vortojn a~u formojn, kiuj montri^gis kiel malbonaj per si mem, malbonaj absolute, grave maloportunaj por la uzantoj de la lingvo. Sed se vi trarigardos ^ciujn kritikojn, kiuj estis faritaj kontra~u Esperanto en la da~uro de dudek tri jaroj ? kaj Esperanton ja kritikis jam multaj miloj da homoj, kaj certe neniu e^c plej malgranda el ^giaj mankoj restis ka^sita ? vi trovos, ke la grandega plimulto el tiuj kritikoj estas simple personaj kapricoj. La nombro de tiuj ^san^gaj proponoj, kiuj efektive povus havi ian praktikan valoron, estas tiel malgranda, ke ili ^ciuj kune okupus ne pli ol unu malgrandan folieton, kiun ^ciu povus ellerni en duonhoro; sed e^c inter tiuj tre malmultaj supozeblaj ^san^goj la plej gravaj estas nur plibonigo ^sajna, sed en efektiveco ili post pli matura pripenso montri^gus eble nur kiel malplibonigo. Tiel ekzemple la forigo de la supersignoj kaj de la akuzativo, kion mi anta~u dekses jaroj proponis, por liberigi de la turmentantoj kaj faciligi la propagandon, kaj kion postulas la plimulto de la reformistoj, tiu ^san^go en la nuna tempo, kaj tiom pli anta~u la okuloj de registare starigota kaj sekve forton havanta komitato, devas aperi kiel tute ne akceptebla, ^car ^gi prezentus kripligon de la interna valoro de la lingvo, por pla^ci al ^giaj eksteraj rigardantoj, forigon de necesaj gravaj sonoj el la lingvo kaj de libera vortordo kaj klareco por ... ke la presistoj ne bezonu elspezi kelke da spesmiloj kaj la komencantoj ne havu kelkan malfacila^jon.
Se vi prenos ian artikolon esperantan, prezentitan de niaj kontra~uuloj por senkreditigi Esperanton, vi preska~u ^ciam trovos nur unu aferon: grandan amasigon de la plurala fini^go "j"; tiu malfeli^ca "j", kiun neniu tamen kura^gas kritiki en la bela greka lingvo, estas la kvintesenco de ^ciuj terura^joj, kiujn niaj kontra~uuloj montras en Esperanto!

L.L. Zamenhof
Parolado dum la Sesa Kongreso Esperantista en Washington en la 15a de a~ugusto 1910.
 
 

Sed balda~u mi konvinki^gis, ke, kion ajn ni farus, ni neniam kontentigus la reformistojn kaj ^cia parolado e^c pri la plej senkulpaj plibonigoj estus nun tre dan^gera; tial mi for^jetis mian intencon. ^Gis la tempo, kiam ni estos tute fortaj kaj havos la sankcion de la registaroj, ni devas severe eviti ^cian paroladon pri plibonigoj. Se ni mem tenos nin forte, tiam neniaj atakoj de kritikistoj prezentos por ni ian dan^geron. Se niaj malamikoj diras, ke pro la supersignoj ni ne povas presi en ^ciu presejo, tio ^ci estas ja malvero, ^car dank'al la "h" ni povas presi en ^ciu presejo.
L.L. Zamenhof
Letero al Michaux 1907.01.31
http://donh.best.vwh.net/Esperanto/Historio/LeterojZ.4a.html
 

Lingvoj naturaj kreskas tute trankvile, ^car kun tia lingvo neniu kura^gas fari iajn eksperimentojn a~u fleksi ^gin la~u sia gusto; sed pri lingvo artefarita ^ciu opinias, ke li havas rajton de vo^co, ke li povas a~u e^c devas direkti la sorton de la lingvo la~u sia kompreno. En lingvo natura ^ciu e^c plej granda efektiva malbona^jo neniun incitas, e^c neniun meditigas, kaj estas akceptata kun plena kontenteco a~u rezignacio; en lingvo artefarita ^cio ^sajnas al ni kritikinda, ^ciu bagatelo, kiu ne estas konforma al nia gusto, pikas al ni la okulojn kaj vekas deziron de refarado. Lingvo artefarita dum longa tempo estas elmetata al sen^cesaj ventoj, al sen^cesa tirado kaj pu^sado. Kiom da ventoj, kiom da sen^cesa tirado nia lingvo devis suferi dum sia dudekkvinjara vivo! Se ^gi tamen ^cion sane eltenis, se malgra~u ^ciuj ventoj kaj pu^soj ^gi dum dudek kvin jaroj vivis kaj kreskis regule kaj rekte, ^ciam pli forti^gante kaj ri^ci^gante, neniam fleksi^gante a~u kripli^gante, neniam minacante disfali en dialektojn, sed ^ciam pli kaj pli fortikigante sian tute difinitan, ^cie egalan spiriton, neniam perdante hodia~u, kion ^gi akiris hiera~u, ? ni povas pri tio sincere nin gratuli.
L.L. Zamenhof
Parolado anta~u la Oka Kongreso Esperantista en Krakow en la 11a de a~ugusto 1912
 
 

Zamenhof da~ure agnoskis, ke Esperanto ne estas perfekta, sed ke reformoj povus ^gin ruinigi: projektoj de reformoj dependas de la preferoj de unuopaj personoj kaj komencante la reformadon ni neniam povos kontentigi ^cies postulojn kaj devos sen^cese aldoni reformojn al reformoj.

Gian Carlo Fighiera
ZAMENHOF KAJ LA MOVADO
 
 

Demando: Oni diras, ke Zamenhof deziris reformi Esperanton, sed esperantistoj tion ne permesis.

Respondo: Ne, Zamenhof ne deziris reformojn. Sed sub premo de multaj reformemuloj, li publikigis projekton de reformoj, penante kontentigi ^ciujn. En la vo^cdonado de la jaro 1894 la plimulto de esperantistoj malakceptis la reformojn.

Boris Kolker
Enigmoj de Ludoviko Zamenhof
 
 
 

Beda~urinde, en 1891 financaj kaj personaj zorgoj ka~uzis lin anonci la ^cesigon de la gazeto. Bon^sance aperis germano, W. H. Trumpeter, kiu ofertis pagi la eldonkostojn de la gazeto kaj anka~u 100 markojn monate por la salajro de la redaktisto. Eble, sinjoro Trumpeter savis la Esperanto-movadon, sed kun lia helpo venis anka~u problemo. Trumpeter ^cefe atentis la praktikajn flankojn de la lingvo. Li malpaciencis pri la malrapida progreso de la movado, kaj li opiniis ke la lingvo bezonas reformon. Li uzis sian influon (t.e., sian regon pri la mono) por instigi reform- projekton. Dum 1894, la esperantistoj vo^cdonis pri la reformprojekto, kaj la reformoj malsukcesis. Post tiam, Trumpeter ^cesigis sian subtenon al la gazeto.

Recenzo de la Libro: Analiza Historio de la Esperanto-Movado E. Drezen* (1931)
Elektronika Bulteno de la Esperanto-Asocio de Sankta-Luiso
 
 

Reformistoj pensas, ke la malrapida disvasti^go de Esperanto estas konsekvenco de malbona^joj en la lingvo.
Estas vero, ke kelkaj eroj de Esperanto povus esti pli raciaj, sed Zamenhof trovis bonan ekvilibron inter natureco kaj logiko.

La homoj ne pro tio ne ekuzas Esperanton ^car ^gi estas "difektita", sed ^car ... ili neniam a~udas pri ^gi (^car la "esperantistoj" - nu tiuj, kiuj ne okupi^gas pri reformoj - okupi^gas nur pri kongresoj kaj internaj gazetoj, kiujn nur ili partoprenas kaj legas).

Se tamen la publiko a~udas ion pri Esperanto tio estas formulita kun anta~uju^go a~u fu^se.

A mon avis, le probleme n'est pas que beaucoup de personnes se mettent a apprendre l'espéranto et puis se disent que cette langue n'est pas assez réguliere ou est trop difficile et laissent tomber. Le probleme est que tres peu jettent un oeil dans un manuel d'espéranto pour voir a quoi cela ressemble. Donc meme si l'on prend une langue encore un peu plus facile et réguliere que l'espéranto on se retrouve face au meme probleme...

La problemo ne estas ke multaj ekstudas Esperanton kaj dume rimarkas, ke tiu lingvo ne estas sufi^ce regula a~u facila kaj pro tio ^cesas okupi^gi pri ^gi. La problemo estas ke ege malmultaj enrigardas en lernolibron de Esperanto por vidi kiel aspektas la lingvon. Do e^c se oni prenus lingvon iom a~u multe pli facilan kaj regulan ol Esperanto, oni da~ure konfronti^gus al la sama problemo.

Tiuj, kiuj kontra~uas la lingvon INTERnacian ne faras tion post kiam ili pristudis ^gin kaj rimarkis gravegajn mankojn en ^gi. Sed ^car jam dekomence pro anta~uju^goj mal^satas ^gin kaj la lingvajn detalojn ili prenas nur kiel pretekstojn. Samurbano rakontis al mi, ke en lia laborloko kolegoj sciis ke li okupi^gas pri Esperanto kaj ili ne ^satis tion. Iun tagon li ^serce kantis HISPANAN kanton, trapasante anta~u ili. La kolegoj kompreneble mokis "kia a^ca lingvo estas tiu artefarita Esperanto!".

Tro ofte en la tiel nomata Esperanto-movado oni da~ure reinventas la radon. Plej multaj retaj diskutoj kaj disputoj jam okazis meze de la 1990aj jaroj en la unua granda retdiskutejo (soc.culture.esperanto) kaj jam jardekojn anta~ue en paperaj gazetoj e^c en "La Esperantisto".

Pro tio indas sekvi la ekzemplon de kelkaj gazetoj kaj retaj diskutejoj kiel http://lingvo.org/grupoj/
kiuj klare skribas "Temoj pri helpalfabetoj, supersignoj, lingvaj reformoj, kaj similaj estas malpermesataj. Ekstertema^joj estas malpermesataj."

Oni povus aldoni "same por : memkonvinkado, atakado de la angla lingvo a~u Volapuko, ZEOj kaj aliaj sektuma^joj". Tiam eble restus tempo, energio kaj mono okupi^gi pri la praktika apliko kaj diskonigo de Esperanto.
 

(da~urigota)
 

Tiel ekzemple multaj el la plej novaj projektistoj uzas la sekvantan ruza^jon: sciante, ke la publiko taksos ^ciun projekton konforme al tio, kiel al ^gi rilatos la instruitaj lingvistoj, ili zorgas ne pri tio, ke ilia projekto estu efektive ta~uga por io en la praktiko, sed nur pri tio, ke ^gi en la unua minuto faru bonan impreson sur la lingvistojn; por tio ili prenas siajn vortojn preska~u tute sen ia ^san^go el la plej gravaj jam ekzistantaj lingvoj naturaj. Ricevinte frazon skribitan en tia projektita lingvo, la lingvistoj rimarkas, ke ili per la unua fojo komprenis tiun ^ci frazon multe pli facile ol en Esperanto, ? kaj la projektistoj jam triumfas kaj anoncas, ke ilia "lingvo" (se ili iam finos ^gin) estos pli bona ol Esperanto. Sed ^ciu prudenta homo tuj konvinki^gas, ke tio ^ci estas nur iluzio, ke al la malgrava principo, elmetita pro montro kaj allogo, tie ^ci estas oferitaj la principoj plej gravaj (kiel ekzemple la facileco de la lingvo por la nekleruloj, fleksebleco, ri^ceco, precizeco k. t. p.), kaj ke se simila lingvo e^c povus esti iam finita, ^gi en la fino absolute nenion donus! ^Car se la plej grava merito de lingvo internacia konsistus en tio, ke ^gi kiel eble plej facile estu tuj komprenata de la instruitaj lingvistoj, ni ja por tio ^ci povus simple preni ian lingvon, ekzemple la latinan, tute sen iaj ^san^goj, ? kaj la instruitaj lingvistoj ^gin ankora~u pli facile komprenos per la unua fojo! La principo de kiel eble plej malgranda ^san^gado de la naturaj vortoj ne sole estis bone konata al la a~utoro de la lingvo Esperanto, sed ^guste de li la novaj projektistoj ja prenis tiun ^ci principon: sed dum Esperanto prudente kontentigas tiun ^ci principon la~u mezuro de ebleco, penante plej zorge, ke ^gi ne kontra~uagadu al aliaj pli gravaj principoj de lingvo internacia, la projektistoj turnas la tutan atenton nur sur tiun ^ci principon, kaj ^cion alian, nekompareble pli gravan, ili fordonas kiel oferon, ^car kunigi kaj konsentigi inter si diversajn principojn ili ne povas kaj e^c ne havas deziron, ^car ili e^c mem ne esperas doni ion pretan kaj ta~ugan, sed ili volas nur fari efekton.
[…]

Kio do en tia okazo restis por fari al la a~utoro de ia nova lingvo, se tia iam aperus? Al li restus jam nenio ol ... eltrovi la jam eltrovitan Amerikon! Ni prezentu al ni efektive, ke nun, malgra~u la jam ekzistanta, bonega en ^ciuj rilatoj, ^ciuflanke elprovita, havanta jam multegon da adeptoj kaj vastan literaturon lingvo Esperanto, aperis tamen homo, kiu decidis dedi^ci tutan serion da jaroj al la kreado de nova lingvo, ke li sukcesis alkonduki sian laboron ^gis la fino kaj ke la lingvo proponita de li montri^gas efektive pli bona ol Esperanto, ? ni rigardu do, kian vidon havus tiu ^ci lingvo. Se la gramatiko de la lingvo Esperanto, kiu donas plenan eblon esprimi en la plej preciza maniero ^ciujn nuancojn de la homa penso, konsistas tute el 16 malgrandaj reguletoj kaj povas esti ellernita en duono da horo, ? tiam kion la nova a~utoro povus doni pli bonan? En ekstrema okazo li donus eble anstata~u 16 reguloj 15 kaj anstata~u 30 minutoj da laborado postulus 25 minutojn? ^Cu ne vere? Sed ^cu deziros iu pro tio ^ci krei novan lingvon, kaj ^cu la mondo pro tia bagatelo rifuzos la jam ekzistantan kaj ^ciuflanke elprovitan? Sendube ne; en ekstrema okazo la mondo diros: "Se en via gramatiko ia bagatelo estas pli bona ol en Esperanto, ni tiun ^ci bagatelon enkondukos en Esperanton, kaj la afero estos finita". Kia estos la vortaro de tiu ^ci lingvo? En la nuna tempo nenia esploranto jam dubas, ke la vortaro de lingvo internacia ne povas konsisti el vortoj arbitre elpensitaj, sed devas konsisti nepre el vortoj romana-germanaj en ilia plej komune uzata formo; tio ^ci estas ne por tio, ke ? kiel opinias multaj pli novaj projektistoj ? la instruitaj lingvistoj povu tuj kompreni tekston skribitan en tiu ^ci lingvo (en tia afero, kiel lingvo internacia, la instruitaj lingvistoj ludas la lastan rolon, ^car por ili ja tia lingvo estas malplej bezona), sed pro aliaj, pli gravaj ka~uzoj. Tiel ekzemple ekzistas grandega nombro da vortoj tiel nomataj "fremdaj", kiuj en ^ciuj lingvoj estas uzataj egale kaj al ^ciuj estas konataj sen ellernado kaj kiujn ne uzi estus rekta absurdo; al ili unisone devas soni anka~u ^ciuj aliaj vortoj de la vortaro, ^car alie la lingvo estus sova^ga, sur ^ciu pa^so estus kunpu^si^go de elementoj, malkompreni^goj, kaj la konstanta regula ri^ci^gado de la lingvo estus malfaciligita. Ekzistas ankora~u diversaj aliaj ka~uzoj, pro kiuj la vortaro devas esti kunmetita nur el tiaj vortoj, kaj ne el aliaj, sed pri tiuj ^ci ka~uzoj, kiel tro specialaj, ni tie ^ci detale ne parolos. Estos sufi^ce, se ni nur diros, ke ^ciuj plej novaj esplorantoj akceptas tiun ^ci le^gon por la vortaro kiel allasantan jam nenian dubon. Kaj ^car la lingvo Esperanto ^guste per tiu ^ci le^go sin gvidis kaj ^car ^ce tiu ^ci le^go granda arbitro en la elekto de vortoj ekzisti ne povas, restas la demando, kion do povus al ni doni a~utoro de nova lingvo, se tia estus kreita? Estas vero, ke al tiu a~u alia vorto oni povus doni pli oportunan formon, ? sed da tiaj vortoj ekzistas tre nemulte. Tion ^ci oni la plej bone vidas el tio, ke kian ajn el la multaj projektoj aperintaj post Esperanto vi prenus, vi trovos en ^ciu el ili almena~u 60% da vortoj, kiuj havas tute tiun saman formon, kiel en Esperanto. Kaj se vi al tio ^ci ankora~u aldonos, ke anka~u la restaj 40% da vortoj diferencas de la Esperanta formo pleje nur tial, ke la a~utoroj de tiuj projektoj a~u ne turnis atenton sur diversajn principojn, kiuj por lingvo internacia estas treege gravaj, a~u simple ^san^gis la vortojn tute sen ia bezono, ? vi facile venos al la konkludo, ke la efektiva nombro da vortoj, al kiuj oni anstata~u la formo Esperanta povus doni formon pli oportunan, prezentas ne pli ol iajn 10%. Sed se en la Esperanta gramatiko oni preska~u nenion povas ^san^gi kaj en la vortaro oni povus ^san^gi nur iajn 10% da vortoj, tiam estas la demando, kion do prezentus per si la nova lingvo, se ^gi iam estus kreita kaj se ^gi efektive montri^gus kiel lingvo ta~uga en ^ciuj rilatoj? Tio ^ci estus ne nova lingvo, sed nur iom ^san^gita lingvo Esperanto! Sekve la tuta demando pri la estonteco de la lingvo internacia alkonduki^gas nur al tio, ^cu Esperanto estos akceptita sen^san^ge en ^gia nuna formo, a~u en ^gi estos faritaj iam iaj ^san^goj! Sed tiu ^ci demando por la Esperantistoj havas jam nenian signifon; ili protestas nur kontra~u tio, se apartaj personoj volas ^san^gi Esperanton la~u sia bontrovo; sed se iam a~utoritata kongreso a~u akademio decidos fari en la lingvo tiajn a~u aliajn ^san^gojn, la Esperantistoj akceptos tion ^ci kun plezuro kaj nenion perdos de tio ^ci: ili ne bezonos tiam de la komenco ellerni ian novan malfacilan lingvon, sed ili bezonos nur oferi unu a~u kelkajn tagojn por la ellerno de tiuj ^san^goj en la lingvo, kiuj estos faritaj, kaj la afero estos finita.
La Esperantistoj tute ne pretendas, ke ilia lingvo prezentas ion tiom perfektan, ke nenio pli alta jam povus ekzisti. Kontra~ue: kiam efektivi^gos a~utoritata kongreso, pri kiu oni scios, ke ^gia decido havos forton por la mondo, la Esperantistoj mem proponos al ^gi difini komitaton, kiu okupus sin je la trarigardo de la lingvo kaj farus en ^gi ^ciujn utilajn plibonigojn, se e^c por tio ^ci oni devus ^san^gi la lingvon ^gis plena nerekonebleco; sed ^car ekzistas nenia eblo anta~uvidi, ^cu tiu ^ci laboro entute sukcesos al la komitato, ^cu ^gi ne da~uros senfinan serion da jaroj, ^cu ^gi en konsenteco estos alkondukita al feli^ca fino, kaj ^cu la finita laboro en la praktiko montri^gos tute ta~uga, sekve kompreneble estus tre malsa^ge kaj nepardoneble de la flanko de la komitato, se ^gi pro la problema estonta^jo rifuzus la faktan kaj en ^ciuj rilatoj finitan kaj elprovitan nuna^jon; sekve se e^c la kongreso venus al la konkludo, ke Esperanto ne estas bona, ^gi povus decidi nur la jenon: akcepti dume la lingvon Esperanto en ^gia nuna formo kaj paralele kun tio ^ci difini komitaton, kiu okupus sin je la perfektigo de tiu ^ci lingvo a~u je la kreo de ia nova lingvo pli ideala; kaj nur tiam, kiam kun la tempo montri^gus, ke la laborado de la komitato estas feli^ce alkondukita al fino kaj post multaj provoj montri^gis tute ta~uga, nur tiam oni povus anonci, ke la nuna formo de la lingvo internacia estas eksigata kaj anstata~u ^gi eniras en la vivon la formo nova. ^Ciu prudenta homo konsentos, ke la kongreso povas agi nur tiel kaj ne alie. Sekve se ni e^c supozos, ke fina lingvo de la estontaj generacioj estos ne Esperanto, sed ia alia ankora~u ellaborota lingvo, en ^cia okazo la vojo al tiu lingvo nepre devas konduki tra Esperanto.
L.L. Zamenhof
^Capitro VII de Esenco kaj Estonteco de la Lingvo internacia (http://www.steloj.de/esperanto/esenco/)
 
 
 

Ligoj:

Marto 2006
Thierry SALOMON
http://interpopolalingvo.inf.hu

Similtemaj tekstoj en tiu retejo: