YILDIRIM ORDULARI I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti'nin Filistin-Suriye-Irak cephelerini savunmak için, 24 Haziran 1917 târihinde kurduğu ordu grubudur... Bu yeni düzenleme Filistin-Suriye-Irak cephelerini, bünyesinde bir araya getirecekti.

Ancak elde fazla bir asker kalmamıştı. 1917 Ekim ayında Filistin Cephesi'ndeki Osmanlı kuvvetlerinin mevcudu 40.000 kişi kadardı. Buna karşılık Allenby ise, 191.000 kişilik bir kuvvet toparlamıştı. Malzeme ve teçhizatı ise aynı şekilde çok fazlaydı. 4., 7. ve 8. Ordular'dan meydana gelen YILDIRIM ORDULARI GRUBU'nun 40.000 kişilik gücünü üçe bölerseniz, Mustafa Kemâl'in 7. Ordu'suna 12-14.000 asker düşüyordu!.. İşte bu yüzden Mustafa Kemâl, 7. Ordu Komutanı sıfatıyla, 20 Eylül 1917 günü İstanbul'a memleketin ve ordunun durumunu açıkça ortaya koyan bir rapor gönderdi. 7 sayfalık bu raporda şu hususlara temas etmişti:

1. Halk ile yönetim arasındaki bağlar sarsılmıştır. Ülke genel bir anarşiye doğru sürüklenmektedir.
2. Mülkî idâre tam bir acz içindedir. Zâbıta kuvvetleri zayıf ve yetersizdir. Memurlar, rüşvet almakta,
yolsuzluk ve vurgunculuk yapmaktadır.
3. Yargı işlememektedir.
4. Ekonomi çökmektedir.
5. Saltanat çürümektedir. Bir gün hep birden çökmesi ihtimâli vardır.
6. Almanlar'ın, I. Dünya Savaşı’nı kazanması imkânsızdır.
7. Ordumuz, sefil ve perîşan durumdadır.
8. Alman general Falkenhayn Alman çıkarlarını korumaktadır.

Bu seleleleri halletmek için de şu tedbirleri sıralamıştı:

1. Hükûmeti güçlendirmek,
2. Beslenmeyi sağlamak,
3. Yolsuzlukları en aza indirmek,
4. Ülkeyi sağlam bir hareket üssü hâline getirmek
5. Askerî politikamızı bir savunma politikası hâline getirmek.

Mustafa Kemâl, askerlik târihinde bir benzerine daha rastlanmayan bu ünlü raporunu şu çarpıcı cümlelerle bitirdi:

- “Askerî politikamız bir savunma politikası olmalı.
Elimizde bulunan kuvvetleri ve bir tek eri sonuna kadar saklamalıyız.
Memleket dışında da bir tek Türk askeri kalmamalıdır.
İşte benim düşüncelerim bundan ibârettir.
Bulunduğunuz mevki sebebiyle bunları tasvir etmekle,
vicdânım üzerindeki yükü atmış olduğuma inanıyorum.”

İstanbul'dan ses çıkmaması üzerine Mustafa Kemâl, 24 Eylül 1917’de, yine Halep’ten Enver ve Cemâl Paşalar'a ikinci bir rapor daha gönderdi. Bu raporunda özellikle General Falkenhayn’ı çok ağır bir dille eleştirerek, görevden alınmasını istedi. Aksi halde istifa edeceğini belirtti. Ve görüşlerinin dikkate alınmamış olması sebebiyle de, 6 Ekim 1917'de de, 7. Ordu Komutanlığı'ndan istifa ettiğini, bir yazı ile Enver Paşa'ya bildirdi. Cevap dahi beklemeden Komutanlığı Mirliva Mustafa Fevzi'ye devretti. Akabinde de, 15 Ekim 1917'de İstanbul'a döndü.

Mustafa Kemâl’in Enver ve Alman komutanlardan farklı düşüncelere sâhip olması nedeniyle, ve muhtemelen o raporlardan haberi olan sultan Vahdettin, Avusturya-Macaristan İmparatoru Karl’ın taç giyme törenine katılmak üzere Viyana’ya seyahat ederken, Mustafa Kemâl’i de yâveri olarak yanına almaya karar verdi. Almanya seyyahati ve Vahdeddin'le karşılaşma bu sûretle oldu. Bundan sonra Mustafa Kemâl, Sultan Vahddedin'le defalarca görüşüp düşüncelerini iletti. O da bunları gözönünde tutarak Mutâreke sonrasında Mustafa Kemâl'e o inanılmaz yetkileri vererek Samsun'a gitmesini sağladı.

Konuya dönersek, Yıldırım Orduları Komutanı Mareşal Sanders, Temmuz 1918'deki başarısız harekâttan sonra şu değerlendirmeyi yapmıştır:

- "Türk kıt’alarının muhârebe gücündeki düşüşü, 14 Temmuz günkü harekât bana pek açık olarak göstermişti.
Bugün burada meydana gelmiş olan durumun, bundan önceki harp yıllarında komutam altındaki
TÜRK kıt’alarında görülmesi mümkün değildi."

" Başkomutan Vekili Enver Paşa'nın bildiri ve emrinde Kafkasya'ya (Doğu Cephesi) gitme isteğinde bulunan subayların
bir derece yükselmesi ve bir misli maaş artırılması vaat edilmişti. Âile hayatlarının sürdürülmesiyle mesgul ve Ordular
Grubu'nda sâdece belli olan maaşıyla geçinmek zorunda olan ve bâzen bu maaşı da alamayan subaylardan
pek çokları, doğaldır ki, böyle bir hizmete istekli oldular. Muhârebe faaliyetinde bulunan bir cephe subaylarına
daha elverişli bulunan ve belki de uzun süre harp ihtimâli olmayan bir cephede bir derece yükseltilme
ve bir misli maaş zammıyla görev ve hizmet teklifi, Harp Târihi’nde eşine rastlanması mümkün olmayan bir olay
olmak gerekir."

"Subaylardan diğer bir kısmının eksilmesine sebep de, o sıralarda İstanbul’da çıkan büyük yangın nedeniyle,
âileleri evsiz kalanlara izin vermek zorunluluğu olmuştur.”

Gördünüz mü?.. Cephede askerin perişân durumu bir yana, bir de subayları alıp gitmişler!..

Sultan Vahdeddin'in, Mustafa Kemâl’i görüsmek üzere, 5 Ağustos 1918’de Saray’a çağırdığını belirtmiştik... Vahdeddin, salonda bulunan
Alman generallerine Mustafa Kemâl için, “Çok beğendiğim ve güvendiğim bir komutan” dedikten sonra, Mustafa Kemâl’e,

- “...Sizi Suriye’ye komutan tâyin ettim. Oradaki durum önem kazanmış, oraya gitmeniz gerek.
Sizden istediğim şudur: O tarafları düşman eline geçirtmeyeceksiniz!
Verdiğim vazifeyi başarıyla yapacağınıza inanıyorum.
Hemen o kıt’aya hareket etmelisiniz!”

irâdesini bildirmiş, Alman generallerine bakarak, “... Bu komutan, dediklerimi yapabilir,” demişti. Mustafa Kemâl, Pâdişah Vahdeddin ve
Başkomutan Vekili Enver Pasa'nın kendisine oyun oynadıklarından, İstanbul'dan uzaklaştırmak istediklerinden şüphelenmiş, aklından geçenleri şöyle ifade etmiştir:

- “Pâdişah Hazretleri!.. Bana öyle bir görev veriyorsunuz ki,
o görevi yapmak buyruğunu almış komutanlar yerlerindedir.
Beni onların üstünde bir başkomutanlığa mı atamaktasınız?..
Eğer böyleyse, iftiharla buyruğunuzu kabul edeceğim...
Bir zamanlar istifa ederek, haklı sebeplerle bıraktığım bir orduyu,
-ki o ordu bugün yenilmiştir, orada bulunan bütün ordular gibi-
beni, onun başına gönderiyorsunuz. O halde, bütün bu irâde buyrulan
görevleri yapmaya nasıl güç bulabilirim?”

Mustafa Kemal Paşa, İstanbul'da kalıp, Hükûmet'e girmek veya Başkomutan olmak istiyordu. 7.Ordu Komutanlığı'na tekrar atanmasından memnun olmamakla birlikte, Sultan Vahdettin ile tartışmaya gerek olmadığını düşünerek, izin alıp dışarıya çıktığı sırada, salonda Enver Paşa'nın herşeyden haberi varmış gibi gülen yüzüyle karşılaştı ve ona,

- “Bravo! Kutlarım, başardınız!..
Azizim, hiç olmazsa, biraz esaslı önlemler üzerinde konuşalım.
Benim bildiğime ve anladığıma göre, artık Suriye’de ordu, kuvvet,
durum, isimden ibârettir. Beni oraya göndermekle, güzel bir intikam alıyorsunuz.
Sonra alışılmışın dışında bir iş yaptınız.
Pâdişâh’ın kendisinden bana buyruk çıkarttınız!” dedi.

Mustafa Kemâl Paşa, Enver Paşa'yla görüşürken, salonun bir köşesinde Balkan Savaşı komutanları, ateşli bir konuşma içindeydiler, Mehmetçik hakkında küçük düşürücü sözler söylüyorlardı. Kendi durumunu unutan Mustafa Kemâl, Mehmetçiğe söylenen aşağılayıcı sözlere dayanamamış, bu coşkun konuşmanın en çok konuşan komutanına,

- “Paşam, biz de askeriz, biz de bu orduya komutanlık etmiş adamız.
Türk eri kaçmaz, kaçmak nedir bilmez...Eğer Türk erinin kaçtığını görmüşseniz,
hemen bilmeli ki, onun başında bulunan en büyük komutan kaçmıştır.
Eğer siz, kaçtığınızın yüzkarasını TÜRK erlerine yüklemek istiyorsanız,
insafsızlık ediyorsunuz,” dedi.

Karşısındaki Paşa, Mustafa Kemâl Paşa'yı tanımıyordu, yahut tanınamazlıktan geliyordu. Bir an durdu, sağındaki, solundaki komutanlara sordu: “Bu kimdir?” Fısıltılar, bu zâtı aydınlattı, ondan sonra suspus oldular. Mustafa Kemâl, dimdik yürümüş, Enver Paşa'nın yanından geçerek Saray’ı terk etti.

Uzun bir süredir hasta olan 7. Ordu komutanı Fevzi Paşa (Mareşal Fevzi Çakmak), 1 Ağustos 1918’de izinli olarak ayrılmış, 19 Ordu Komutanlığı'nı, 1-6 Ağustos 1918 tarihleri arasında, 2.Ordu Komutanı Nihat Paşa vekil olarak yürütmüştü. Fevzi Paşa, Gazze-Birüssebi ve Yafa-Kudüs hattının kuzeyi arasında 7. Ordu'yu sevk ve idâre ederek imha olmaktan kurtarmış, çok zor şartlarda kalmış, ağır şekilde hastalanmış ve tedâvi için İstanbul’a dönmüş bulunuyordu... Mustafa Kemal Paşa'nın 7 Ağustos 1918’de, 7.Ordu Komutanlığı'nı ikinci defa teslim aldığı yazılıyor ama bizce o târihte yolda... 28 Ağustos'ta Nablus'ta görevi devraldı... Yanında kolordu komutanları olarak Miralay İsmet (İnönü) Bey ile Miralay Ali Fuat (Cebesoy) Bey vardı. 26.Tümen Komutanlığı'nı Albay Fahrettin (Altay) yapıyordu. Mütâreke'ye ancak bir ay kalmıştı!

Mareşal Falkenhein, 25 Şubat 1918’de, Filistin Cephesi’ndeki Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı'ndan alınmış, yerine atanan Mareşal Liman Von Sanders, 1 Mart 1918’de emir ve komutayı almıştı. Mustafa Kemâl, Çanakkale Muharebeleri’nde komutanı olan Liman Von Sanders’i çok iyi tanımış, Mareşal Liman Von Sanders, Mustafa Kemâl Paşa'nın yeniden 7.Ordu Komutanlığı'na atanmasından dolayı çok mutlu olmuştu. Ordu'nun içinde bulunduğu çok olumsuz vaziyeti ona açıkladı.

Durumu kendi gözleriyle gören Mustafa Kemal, Nablus’tan bir doktor dostuna gönderdiği mektupta şöyle diyordu:

- “Suriye acınacak hâlde. Ne vâlisi var, ne de komutanı.
İngiliz propagandası almış yürümüş. İngiliz gizli servisi her yanda faaliyet hâlinde.
Halk hükûmetten nefret ediyor ve İngilizler’in gelmesini bekliyor. Düsman hem asker,
hem de ulaştırma bakımından güçlü. Onların karşısında biz pamuk ipliği gibiyiz.
İngilizler artık bizi propaganda yoluyla savaştan daha kolay yenebileceklerine inanıyorlar.
Her gün uçaklardan bombadan çok, boyuna Enver ve çetesinden söz eden kâğıtlar atıyorlar...”

Yıldırım Orduları Komutanı Mareşal Liman von Sanders durumu şöyle anlatıyordu:

- “Orduda cephâne, ayakkabı, yazlık giysi yoktu. Topçu bataryaları atacak mermi bile bulamıyordu.
Askerler, kışlık yün giysiler ile 55-60 derece sıcakta ayakkabısız olarak savaşıyordu.
Cephe gerisinde ihtiyat birlikleri yoktu, onun yerine 200 km uzunluğunda bir boşluk vardı.
Atlar ve yük taşıyan hayvanlara bile birkaç aydan beri ne yeterli yiyecek, ne de su veriliyordu."

"Halbuki İngilizler ilkbaharda birliklerini mütemâdiyen değiştirmişlerdi. General Allenby’nin orduları
Hindistan’dan büyük takviyeler aldı. Bunlar, özellikle sıcak günlerde Şeria vâdisinde İngilizler'in çok işe yaradı…
Buna karşılık Türk birliklerinin, tam aksine, yeter derecede ikmal alamamaları esef edilecek bir durumdu…"

"… 7. Ordu Komutanlığı'na … asâleten Mustafa Kemâl Paşa getirildi. Çanakkale Muharebeleri'nde
tanıdığım bu değerli komutan, buraya gelince ordunun mevcut itibâriyle azlığını ve birliklerin perişan hâlini gördü
ve aldandığını anladı. Enver ona gerçekten uzak rakamlar vermiş ve ordunun durumunu da hayli elverişli göstermişti!"

"…Mustafa Kemal Paşa, 12 Ağustos'tan itibaren gelmeye başlayan 109. Piyâde Alayı'nın iki taburunu
(Bunlar 37. Kafkas Tümeni'nin ilk gelen birlikleriydi) hiç yedeği bulunmayan cephesinin gerisine çekti."
Filistin Cephesi'ne yapılan yardımların şeklini gösteren bir örnek olduğu için hemen belirtmek isterim ki,
bahis konusu olan bu alayın komutanı ve Alay Karargâhı'nın diğer erkânı, Doğu Kafkasya Ordusu'nda
bir göreve atandıklarından İstanbul’dan oraya gitmişler ve bu subayların yerine ise kimse tâyin edilmemiş idi."

"Bahis konusu alayın 3. Taburu ise, Eylül ayında Afule istasyonuna vardığı zaman, bütün tabur topluca firar etti!
Bir kaç günlük aramadan sonra erlerin büyük kısmı, Cenin–Mesudiye şosesinin doğusundaki
köylerde bulundu ve tekrar toplandı. Erler, Türk üniforması giymiş düşman câsusları tarafından cepheye
varmazdan önce firâra teşvik edilmişlerdi. Câsuslar, Afule istasyonunda Türkler'in durumunu ümitsiz gösteren
pusulalar dağıtmışlardı…"

"… O sıralarda cephenin bazı kesimlerinde Türk askerlerinin düşüncesinin güven verici olmadığını, buralardaki
Alman subaylarının raporlarından da öğreniyorduk. Burada ben, güvenilir ve iyi asker olduklarını ispat etmiş
iki Alman subayının cepheden yazdıkları raporlara yer vereceğim. Sâhil kesiminde görevli olan bu subayların
Ağustos sonu ile Eylül başına rastlayan günlerle ilgili raporları şöyledir:

-Teğmen Heiden anlatıyor:

- “Türkler artık harpten yorgun düştüler, muharebe istemiyorlar. Bu durum, Türklerin davranışlarından anlaşılmaktadır.
Türkler sadece el bombalarını ve tüfeklerini değil, Türk subaylarının bana söylediklerine göre, bazen makinalı tüfeklerini
bile yanlarına alıp kaçıyorlar. 8. Ordu, gerideki araziyi kapamakla yerinde bir tedbir almıştır.
Fakat gene de takip için geriye kamyonlara bindirilmiş silahlı müfrezeler göndermek zorunda kalmaktadır.
Hatta Anabeta yakınlarında bu müfrezelerle kaçaklar arasında çarpışmalar olmuştur. Eğer Bayrama kadar sulh yapılmazsa,
erlerin ya firar edeceği ya da düşman tarafına geçeceği, artık savaşmak istemedikleri bana bile çekinmeden söylenebilmektedir.”
(Liman von Sanders, Türkiye’de 5 Yıl )

Teğmenin "düşman" dediği, İngilizler değil de, isyan etmiş olan Şerif Hüseyin'in askerleri olsa gerek!.. Yoksa, Müslüman TÜRK askerlerinin, Hıristiyan ve zâlim İngilizler'in safına geçeceğine ihtimal vermiyoruz... Devam edelim, öteki teğmenin, Teğmen Riecks'in anlattıkları ile:

- “Türkler'in beklenen büyük İngiliz taarruzuna karşı direnemeyeceklerini, Türk birlikleri ile temasta bulunan
herkes gibi ben de bilmekteyim. Bu sebeple kuyu kazma işi sona erdikten sonra, ileride kullanılamayacak
olan mümkün olduğu kadar fazla malzemeyi Cenin’deki depoya geri gönderdim.“

Liman von Sanders anlatıyor:

- “Falkenhein Ordular Grubu cephesinde durum gittikçe ciddileşiyordu. Her taraftan birliklerin artık takati kalmadığı,
koşum ve mekkâre hayvanlarının gittikçe bitkinleştiği haberleri geliyordu. Hayvanların durumuna önem vermek gerekiyordu.
Zira orduların hareket kabiliyetleri bunlara bağlıydı. Bir kaç aydan beri günde ancak 1 ilâ 1,5 kilo -o da varsa- arpa verilen
hayvanlar, ayrıca çok zaman susuz da kalıyor ve her üç orduda her gün yüzlercesi telef oluyordu.
Mayıstan bu yana görülen şiddetli sıcaklar yüzünden artık hayvanları otlatacak bir karış yer de kalmamıştı."

"Hayvanların bitkinliği o dereceye varmıştı ki, bazı batarya ve topların geceleri birkaç yüz metre içinde mevzi değiştirmeleri
için verdiğim emirler bile güçlükle yerine getirilebiliyordu. Koşum hayvanlarının çoğu, yokuş yukarı ya da arızalı yerlerde
topları çekemiyordu."

"Bu durum ortadayken, Enver Paşa'nın 4 Eylülde Filistin Cephesi'nin savunması konusunda taktik nasihatları vermesi,
ordu komutanları ile benim üzerimde çok tuhaf bir etki yarattı. Zirâ gerek Enver Paşa, gerekse etrafındaki subaylar,
bizim cephemizdeki piyâde mevzilerinden birini olsun görmüş değildi.”
(Liman von Sanders, Türkiye’de 5 Yıl)

İşte bölgedeki durum aylardır, hatta yıllardır böyle!.. Bu durumda Mustafa Kemâl geri çekilmiş mi, kaçmış mı?.. Siz karar verin.

Mekke Emiri hâin Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal, Liman Von Sanders’e 4. Ordu Komutanı Mersinli Cemal Paşa aracılığıyla gönderdiği teklifte,
“Türkiye şâyet Faysal’a bağımsız bir Arap devleti kurulması konusunda teminat verirse, Faysal, 4. Ordu'nun Şeria Cephesi’nin savunmasını kendi kuvvetleriyle deruhte edeceğini” bildiriyordu. Faysal’ın ulastırdığı habere göre, İngilizler, 8. Ordu cephesinde büyük bir taarruza hazırlanıyorlardı. Faysal’ın teklifi kabul edilirse, böylece boş kalacak 4. Ordu birlikleri Şeria Nehri’yle Akdeniz arasındaki cepheyi takviye etmek için kullanılabilecekti... Liman Von Sanders, Mersinli Cemal Paşa'yı Faysal’la görüşmek üzere görevlendirdi ve Enver Paşa'ya bilgi verdi. Enver ve Mersinli Cemal Paşalar, Liman Von Sanders’in girişimlerine cevap vermediler ve Faysal’ın bu teklifine inanmadılar. Filistin ve Hicaz bölgelerinde, İngilizler’le isbirliği yaparak, ordularımızı arkadan vuran Arap İsyânı’nın lideri Mekke Emiri Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal, başlangıçta da yalan söylemiş, o bölgelerin komutanı olan Harbiye Nâzırı Cemâl Paşa'yı kandırarak "Kanal Harekâtı’na katılmak üzere" Medine’ye gitmiş, bir daha geri dönmediği gibi, Medine’de Arap İsyânı’nı baslatmıştı. Hicaz’da baslayan ve Filistin’e de yayılan Arap İsyânı’ndan sonra, Türkler’in Araplar’a güveni kalmamıştı. Faysal, İngilizler Filistin’in Akdeniz sâhil kesiminde taarruza geçerken, Şeria Nehri mevzilerinin Araplar’ın eline geçmesini sağlamak amacıyla, komutanlarımızı ikinci defa aldatmak istemiş, ancak başaramamıştır.

Filistin Cephesi’ndeki İngiliz Mısır Sefer Gücü Komutanlığı’na yeni bir profesyonellik, heyecan ve disiplin getiren Sir Edmund Henry Hynman Allenby (1861-1936) başarılı bir askerî kariyer ile dikkati çekiyordu. Kraliyet Askerî Akademisi’ni bitirdikten sonra 1882’de Inniskilling Dragoons birliğinde göreve başladı. Güney Afrika’da 2. Boer Şavaşı'nda 1899-1901 yılları arasında çarpıştı. Kurmaylık eğitimini de başarıyla tamamlayan Allenby, Birinci Dünya Savaşı’nda Batı Cephesi’ndeki İngiliz Ordusu'nun 1. Süvâri Tümeni komutanıydı. Birinci Ypres Savaşı’ndan sonra 3.Ordu Komutanlığı'na getirildi. Allenby Almanlar'a karşı Batı cephesinde 3.Ordu’yu başarılı bir şekilde kumanda etmişti. Birinci Dünya Savaşı’nın İngiliz ordusunda yıldız parlayan generallerinden Douglas Haig’le özellikle Arras Savaşı'ndaki taktikler konusunda uyuşamaması nedeniyle, 1917 yılının Haziran ayında Mısır’daki İngiliz Ordusu'nun komutanlığına atandı. Heybetli bir görünüme sâhip olması, sinirliliği ile aynı zamanda soğukkanlılığını birleştirmesi, “Bull-Boğa" lâkabıyla anılmasına sebep olmuştu. Kaba ve haşin davranışları astlarını irrite etse de, tüm orduda askerlerini eğitmede yetenekli bir komutan olarak kabul ediliyordu. Çok daha önemlisi modern savaş yönetiminin dinamiklerini çok iyi bilmekteydi. Başarı için piyâde ve topçunun uyumlu olması gerektiğinin farkındaydı. Orduda yaptığı zihniyet değişikliği de dikkati çekmişti. Güçlü karakterinin, kişisel görünümünün askerler üzerindeki moral etkisi çok büyüktü. Cephe hattındaki birlikleri sık sık ziyaret eder ve güven telkin ederdi. O dönem İngiliz er ve subaylarının hâtıratlarında, "hiç tahmin etmedikleri bir anda Allenby’nin ön hatlara ziyaret gerçekleştirdiği, askerlerin elini sıktığı, konuştuğu" sıkça vurgulanır.

General Allenby komutasındaki İngiliz ordusu yine iki piyâde kolordusu, Çöl Atlı Piyâde Kolordusu, Fransız ve İtalyan müfrezeleriyle, ordu bağlı birliklerinden ve hava kuvvetlerinden kurulmuş bulunuyordu. Yıldırım Ordular Grubu'nun Gazze, Kudüs ve Şeria Muharebeleri’nde meydana gelen zâyiatı, ikmâl edilememişti. İngilizler, Filistin Cephesi’nin genelinde 3 kat, 8. Ordu Cephesi’nde 7 kat, 22. Kolordu cephesindeyse 14 kat fazla muharebe gücü sağlamıslardı. Filistin Cephesi’ndeki Türk kuvvetlerinin 12 piyâde tümeni, bir süvâri tümeni, bir süvâri grubu ve Alman Asya Kolu'na karşı İngilizler, 7 piyâde, 4 süvâri tümeni, bir Fransız, bir Hint ve bir Hecinsüvar (deve) tugayıyla taarruz harekatını planlamışlardı. Türkler 5 piyâde tümeni fazla görünmekteyse de, tümen mevcudu ve teçhizatı (insan, silah, araç, gereç ve cephane sayısı) İgiliz tümenlerinin bizim tümenlerden 5 kat daha üstün olduğu görülür. Süvâri tümeni sayısındaysa İngilizler, bire dört üstünlüğe sâhiptir.

Bunlar kıyaslanmadan, "Mustafa Kemâl kaçtı" denir mi?.. İngilizler’in, Akdeniz’le Hicaz Demiryolu arasındaki kuvveti: 67.000 personel, 56.000 tüfek, 11.000 kılıç ve 552 toptan meydana geliyordu. Şükrü Mahmut Nedim’e göre, taarruza katılan üç İngiliz Kolordusu'nun iâşe mevcudu: 150.000 kişi olup, taarruz kademesinde 69.000 kişi bulunmaktaydı. İngilizler, Filistin Cephesi’nde Kara Kuvvetleri'ne ilâveten Deniz ve Hava Kuvvetleri'nde de büyük üstünlüğe sâhip bulunuyorlardı.

Yıldırım Ordular Grubu’nun kuvveti:
4. Ordu: 6.919 muharip er, 2.380 cephedeki piyâde tüfeği, 9 hafif, 86 ağır makineli tüfek;
7. Ordu: 14.522 muharip er (24.Tümen ve 3. Süvâri Tümeni hâriç), 7.046 cephedeki piyâde tüfeği, 51 hafif ve 348 ağır makineli tüfek;
8. Ordu: 19.157 muharip er, 10.393 cephedeki piyâde tüfeği, 213 hafif ve 262 ağır makineli tüfekten ibâretti.
Yıldırım Ordular Grubu'nun toplam mevcudu: 40.598 er, 19.819 tüfek, 273 hafif ve 696 ağır makineli tüfekti. Top mevcudu 400 idi.

General Allenby, karşısında bulunan üç Osmanlı Ordusunu tamâmen imha edecek büyük taarruz için söyle bir plan hazırlamıştı: Cepheden piyâdelerle taarruz edilecek, müteâkiben süvâri birlikleri, geri çekilme yollarını kesmek amacıyla, kuşatma ve çevirme manevrası uygulayarak, başarıyı genişletecek, örs ve çekiç taktiğiyle Türk orduları imha veya esir edilecekti.

General Allenby, Şeria Muharebeleri’nden kazandığı tecrübeyle, bu bölgede büyük çapta bir harekat yapılamayacağını değerlendirmişti. Bu nedenle, asıl taarruzu Şeria Nehri’yle Akdeniz arasından yaparak, zayıf bir hat halinde uzanan Türk mevzilerini istediği yerden yarabileceğini düşünüyordu. Şeria Nehri batısındaki iki Türk ordusunun ana ikmal yolları, Bisan ve Afule’den geçiyordu. Süvâri Kolordusu, Türk birliklerinden önce buraları ele geçireceklerdi. Kudüs kuzeyindeki dağlık bölgede Türk direnişiyle karşılaşılacağını gözönünde tutan Allenby, birliklerini harekâtına daha elverişli ovaya sür'atle ulaştıracak, denizyolu ve demiryolu ile lojistik desteğini kolaylaştıracak olan kıyı bölgesini, asıl taarruz mihveri olarak seçmişti. Bu harekat için, Mersinli Cemâl Paşa'nın başında olduğu 8. Türk Ordusu'nun karşısında, 5 piyâde tümeniyle bir Fransız müfrezesi ve 3 süvâri tümeni toplayarak sıklet (ağırlık) merkezi yapmıştı. Bu kuvvetlerin çoğunu (4 piyâde ve 3 süvâri tümeni) Miralay Refet (Bele) Bey'in XXII. Kolordu cephesinde tertiplemişti... Allenby boş adam değildi!..

Böylece, Hicaz demiryoluyla deniz arasındaki 10 kilometrelik cephedeki Türk kuvvetlerine karşı, 14 katlık bir üstünlük sağlamıştı. Birinci Dünya Harbi’nde hiçbir cephede bu kadar fazla muharebe gücü üstünlüğü sağlanamamıştır. Karşı koymak mümkün değildi... İngilizler, İkinci Şeria Muharebesi’nden itibaren, 5 ay kadar hazırlandıktan sonra, 18-19 Eylül 1918 gecesi , tekrar taarruza geçtiler.

Mustafa Kemâl Paşa, 7.Ordu Komutanlığı'nı çok olumsuz vaziyette teslim almış, üzüntü ve yorgunluktan hastalanmıştı. Kurmay Başkanı, yatağında yatan Mustafa Kemâl Paşa'ya, günlük raporları getirmişti. Mustafa Kemâl Paşa, bir Hintli esirin ifadesine dayanarak düşmanın cephe üzerinde ciddi saldırılar yapacağını değerlendirdiğini ifade ederek, hâtıralarında olayı şöyle anlatmaktadır:

- “Biraz sonra, kurmaylarımı toplu olarak göreceğim, dedim.
Yataktan kalktım, giyindim, iş odasına giderek bir savaş buyruğu yazdırdım.
Bu buyrukta; düşman, 18 Eylül günü akşamı genel saldırı yapacaktır, diyor
ve buna karşı alınacak tedbirleri sıralıyordum.
Bu buyruğu, bilgi için Liman Von Sanders Paşa'ya gönderdim.
Çok saygı duyduğum bu zat, benim raporlardan çıkardığım sonucu önemsememiş ve gülmüş...
18-19 Eylül gecesi Kolordu Komutanları İsmet ve Ali Fuat Beyler'i telefon başına çağırdım
ve sordum: Verdiğim buyruğu ve ona göre gereken önlemleri aldınız mı?
Buyruğunuz yapılmıştır, karşılığını verdiler. Ben daha telefon konuşmasını bitirmeden
düşman topçusu savaşs hatlarımız üzerine ateş etmeye başladı.”

Gelelim savaş gününe!..19 Eylül 1918 günü saat 03:00’te gelen bir Ordular Grubu emrinde: “18 Eylül 1918’de, düşmanın 7. Ordu cephesinin merkez ve sol kanadına taarruz ettiği ve muharebenin devam etmekte olduğu, durum açıklığa kavuşuncaya kadar orduya katılması kararlaştırılan 191. Alay'ın bir taburunun, 7. Ordu emrine verildiği” bildirildi. İngilizler, 19 Eylül 1918 günü saat 04:30’da, Mersinli Cemâl Paşa'nın 4. Ordusu'na bağlı II. Kolordu cephesine ve 10 dakika sonra da Cevad Paşa'nın 8. Ordusu'na bağlı 19.Tümen cephesine yoğun bir topçu ateşi açtı. Düşman topçu ateşinin tesiriyle telefon bağlantıları hasar gördüğünden, birlikler arasındaki irtibat kesildi. Saat 05:00’e kadar muharebe durumu hakkında haber temin edilemedi. Topçu ateşinin 8. Ordu bölgesinde yoğunlaşması, düşmanın asıl taarruz istikameti hakkında emâre veriyordu. Saat 05:50’de düşmanın, 8. Ordu'ya bağlı 20.Tümen mevzilerine girdiği, 7.Tümen'in ileri mevzilerini de ele geçirdiği öğrenildi... Yâni, "Mustafa Kemâl kendini düşündü, öteki ordulara yardım etmedi," gibi iddia ve iftiralar tamâmen hakikat hilâfınadır.

İngiliz 5. Süvâri Tümeni, saat 08:00’de Falik Nehri üzerinde kurulan köprüden kuzeye geçti. İngiliz Ordusu, asıl taarruzunu, Hintli esir askerin sorgulamasında söylediği gibi, 8. Ordu bölgesinden Yafa-Hayfa istikametine yöneltti. Düşman, deniz topçusu ve uçaklarının desteğinde, Türk ordularının inatla mevzilerini savunmalarına rağmen, başlangıçta haberleşme sistemlerini tahrip etmiş, birliklerin aralarında ve Yıldırım Ordular Grubu'yla olan irtibâtını keserek, karşılıklı olarak emir almalarını ve rapor göndermelerini engelledi. 8. Ordu Komutanı Cevad (Çobanlı) Paşa, 19 Eylül 1918 günü saat 08:50’de, Yıldırım Ordular Grubu komutanı Mareşal Liman Von Sanders’e gönderdiği muharebe raporunda şunları yazmıştı:

- “Önce belirttiğim gibi, sağ kanattaki durum pek kötüdür.
7.Tümen tüm olarak muharebe dışı kalmıştır. XXII. Kolordu El Tire kesimine çekilmiştir.
Topçusunun çoğunu kaybetmiştir. Kolordu,bu kesimde tutunmaya çalışıyor;
fakat Kolordu Komutanı (Tümgeneral Refet Bele), bu kesimde durabileceğinden kuşkuludur.
Düşman, bu hattın da bazı kesimlerine girmiştir. Karsı taarruzla geri atılmasına çalısılıyor.
19.Tümen, Kefri Kasım yöresine çekilmiştir. Grupça mümkün olan yardımın yapılmasını rica ederim.”

Ama kimin yardım edebilecek hâli vardı ki?.. İngilizler Şeria Nehri üzerinde köprü inşâ ederek, asıl taarruzun 7. Ordu cephesine yapılacağı emaresini vermişler, 8. Ordu'yu hazırlıksız yakalamışlar, Mareşal Sanders Mustafa Kemâl'in uyarısını ciddiye almadığı için baskın tesiri yapmışlardı. Cevad (Çobanlı) Paşa'nın bu raporundan, 8. Ordu'nun cephesinin yarıldığı ve imha olma tehdidi yaşadığı anlaşılıyordu. Mareşal Sanders'in tedbir almaya çalıştığı, ancak, sür'atle ilerleyen İngiliz birlikleri karşısında hareket kabiliyeti düşük olan Türk birliklerinin yarma yerini tıkamakta geciktikleri âşikârdır.

19 Eylül 1918 günü öğleden sonraki saatlerde Nablus'tan Cenin’e giden yol, 8. Ordunun geri çekilen sahra ağırlıkları, karargâh ve menzil teşkilâtından firar eden erlerle dolmuştu. Karargâhların çok sayıdaki erleri, normal zamanda hiç ortada görünmezlerdi. Tul-ü Kerem’den Anabeta’ya giden yolla, bu yolun iki tarafındaki sırtlardaki patikalarda da aynı sekilde uzun firarî kolları görünüyordu. İngiliz uçak filolarının alçaktan uçarak attıkları bombalar, yolları şehitlerimiz, hayvan ölüleri ve tahrip edilen araç parçalarıyla doldurmuştu. Bu dağınık ve disiplinsiz gruptan hiç olmazsa küçük düzenli birlikler kurup, düşmana karşı koymak için bâzı subayların giriştiği teşebbüsler, muhârebe şoku yaşayan, can derdine düşmüş, aç ve perişân panik hâlindeki kalabalığın ilgisizliği karşısında hiçbir işe yaramamıştır.

Sir Edmund Allenby, 8. Ordu'nun cephesini yarmış, süvâri birlikleri açılan gedikten girerek başarıyı genişletme harekâtına başlamışlardı. XXII. Kolordunun 7.Tümeni Anepta doğusunda Tul-ü Kerem Boğazı’nın iki tarafında, Kolordu'nun kalanı Beyti Lit-Kor hattında, Sol Kanat Grubu, Felamiye-Kafri Till-Der İstiya hattındaydı. XXII. Kolordu tüm toplarını kaybetmiş, Sol Kanat Grubu'na bağlı 19.Tümen, toplarının bir kısmını kurtarmış, 16.Tümen ve Alman Asya Kolu düşmanla sıkı bir muhârebeye girmemişlerdi. 8. Ordu'nun Nablus-Cenin ana mihverinde geri çekilmesi panik haline dönüşmüştü... Bunda Mustafa Kemâl'in ne kabahati var?..

8.Ordu Komutanlığı geri çekilme yolunu seçerken, 7. Ordu'yu sıkıştırmamayı düşünmüş, düşman ve arâzi durumunu dikkate almamıştı. Düşmanın 60.Tümeni, XXII. Kolordu'nun cephesini yarmış,Tul-ü Kerem-Nablus istikametinde taarruzuna devam ederek, Nablus’u kuşatmaya başlamıştı. Çöl Atlı Piyâde Kolordusu, 60.Tümen(in yarma yerinden girerek gediği genişletiyor, Nasıra-Afule-Bisan ve Cenin istikametlerinde taarruz harekâtına devam ederek, 8. ve 7.Ordular'ın geri çekilme yollarını kesmeye ve Şeria Nehri batısında çevirmeye çalışıyordu.

Düşman topçusu, 19-20 Eylül 1918 gecesi, 7. Ordu'nun III. Kolordu cephesinde Ferha, Iskaka ve Seyh Tarutiye’yi sürekli ateş altına almıştı. İngilizler, III. Kolordu'nun sağ (batı) kanadından, 7. ve 8.Ordular'ın ara hattı üzerinden yeniden taarruza başladılar... İngilizler’in 53.Tümeni, 7. Ordu'nun 53. Tümeni'ne taarruz ediyordu. Düşman, 7. Ordu'nun XX. Kolordusu'nun cephesine de girme yapmıştı.

İngilizler, 8. Ordu bölgesinde 60.Tümen'in kuşatmasını, III. Kolordu cephesinden taarruz eden 10.Tümen'le, Nablus’ta Çöl Atlı Süvâri Kolordusu'nun çevirmesini, 7. Ordu'nun XX. Kolordu cephesinden taarruz eden 53.Tümen'le Afule-Bisan hattında tamamlayarak, Yafa-Akdeniz-Afule- Bisan-Seria Vadisi-Lut Gölü-Kudüs-Remle hattı arasındaki bölgede 8. ve 7. Ordular'ımızı imha veya esir etmek istiyorlardı.

Cevat (Çobanlı) Paşa'nın komuta ettiği 8. Ordu, muharebenin ilk günü 19 eylül 1918’de mevzilerini kaybetmiş, düşmanın şiddetini artıran taarruzları karşısında, birçok esir vererek, silâh, araç ve gereçlerini bırakarak, çekilmeye devam etmiştir. Mustafa Kemâl Paşa, 8. Ordu'nun cephesi ve Yıldırım Ordular Grubu'nun gerisinde meydana gelen bu çok kritik durum nedeniyle, 7. Ordu'yu imhadan kurtarmak amacıyla, geri çekilmekten başka bir hareket tarzının uygulanmasının mümkün olamayacağını değerlendirerek, Nablus-Bisan arasına üçüncü bir yol açtırmış, III. Kolordu Komutanı Albay İsmet (İnönü) ve XX. Kolordu Komutan Ali Fuat (Cebesoy) Bey'e şu emri vermiştir:

- "Düşman piyâdesinin, 7. Ordu'ya taarruzları zaman zaman kesilmek üzere devam etmektedir.
Kuvvetli İngiliz süvârisi, 8. Ordu'nun kanat ve gerilerinde bulunmaktadır.
8. Ordu'da genel durum, 19 Eylül 1918’den daha geride, sol kanadı Surra’nın hemen güneydoğusundaki tepede
olmak üzere bir mevzii almayı gerektiriyor. 7. Ordu, buna göre, Surra-Şeyh Selman Farisi-Şeyh Manha El Fevka-Averta-
Hirbet Ebu Rıza-Vâdi Samu kuzey sırtları-Um Hilal batı ve güney sırtı-Karn Sartabe hattına çekilmeye karar vermiştir...
7. Ordu Karargâhı Beyti-Hasan’ da kurulacaktır. Karargâhın ne zaman hareket edeceği ayrıca bildirilecektir.”
(Belge: Gnkur. ATAŞE Bşsk.lığı Arşivi, Kls.3705, Dos.28, Fih.7; 7-1;7-2)

Mustafa Kemâl Paşa'nın emrine uyan 7. Ordu, Filistin Cephesi’nde meydana gelen bu kritik durum karşısında, Anadolu’yla irtibatını kesmeye ve gerisini kuşatmaya çalışan İngiliz atlı kuvvetlerinin imhasından kurtulmak amacıyla, geri çekilmeye başlamıştır. 20 Eylül 1918 günü sabahı saat 05:30’da, Nâıra’nın güneyindeki caddelerde bağrışmalar, silahbaşı komutları ve daha sonra da makineli tüfek sesleri duyulmuştu. İngilizler,Yıldırım Ordular Grubu Karargâhını esir veya tahrip etmek amacıyla, Nâsıra’ya girmişlerdi. Yıldırım Ordular Grubu'nun 8. Ordu cephesinin tamâmı, 7. Ordu'nun sağ (batı) kanadındaki arâzinin bir kısmı, düşmanın eline geçmiş bulunuyordu. İngiliz Süvâri birlikleri, Bisan’a girmiş ve 7. Ordu'nun Şeria Nehri batısından kuzeye çekilme yolunu kapatmıştı. Düşman, 20 Eylül 1918 günü akşamına doğru 8. Ordu'ya bağlı XXII. Kolordu cephesindeki taarruzunu şiddetlendirmiş, birkaç saat savunmasına devam eden bağlı 16.Tümen, mevzilerini bırakmak zorunda kalmıştı. XXII. Kolordu Komutanı Albay Refet (Bele), birliklerini imhadan kurtarmak, Cenin ve Nablus istikametlerini kapatmak amacıyla, Sebastiya-Der Seraf hattına çekilmeye karar vermişti. Sol Kanat Grubu 16. ve 19. Tümenler de çekilme esnasında çok zayiat vermiş, birliklerin gerisi çevrilmiş ve Cenin istikametinde çekilme imkân kalmamıştı. 8. Ordu, 21 Eylül 1918’de 7.Ordu'nun sağ (batı) kanadında meydana gelen açık yanını kapatmak üzere Sebastiya-Surra hattını tutmaya çalışmıştı. 8. Ordu'nun, Sebastiya-Surra hattında bulunan personelinden daha fazlası, önceden 20-21 Eylül 1918 gecesi, Nablus’a, hatta Vadi Fara’ya kadar çekilmişlerdi.

Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mareşal Liman Von Sanders, Nâsıra’da İngilizler’e esir olmaktan son anda kurtularak, karargâhıyla Taberiye’ye, 8. Ordu Karargâhı ve imhadan kurtulan Alman Asya Kolu, 16. ve 19. Tümenler'le Nablus-Bisan istikametinde, Mustafa Kemâl’in 7.Ordu Karargâhı'ysa zayiat vermeden Nablus doğusuna intikal etmişlerdi... İşte Mustafa Kemâl'in suçlandığı nokta bu!.. "Sen nasıl olur da, başkaları gibi zayiat vermeden düzenli bir şekilde geri çekilirsin?" ... Onun adı Mustafa Kemâl!..

İngiliz Mısır Kuvve-i Seferiye Komutanlığı, Türk direnişinin 20 Eylül 1918’ de kırıldığını ve düzenli savunmasının artık sona erdiğini kesin olarak kabul etmişti. İngiliz Ordusu Komutanı General Allenby, Cevad (Çobanlı) Paşa'nın komuta ettiği 8. Ordu'nun muhârebe dışı bırakıldığını saptamıştı. Yapılan keşifler ve alınan bilgilerden, sabahın ilk saatlerinden itibâren, Türk ordularının geri bölgesinde büyük bir telâş ve heyecan başlamıştı. Nablus’tan Bisan ve Şeria Vâdisi’ne giden yollar, kıt’alar ve taşıt araçlarıyla dolmuş, İngiliz savaş uçaklarının sürekli olarak yaptıkları taarruzlar, Türk kıt’alarının düzensizliğini büsbütün artırmış, bunlardan bâzıları Bisan istikametinde yollarına devam ettilerse de, burada 4. İngiliz Süvâri Tümeni'ne esir düşmüşler, büyük bir kısmı Vâdi Fara boyunca Şeria Nehri istikametine gitmişlerdi. Hırbet Fruh’tan 14 kilometre ileride Ayn Sebele’den Bisan’a ayrılan yolun bir buçuk kilometre kadar ilersinde yolda yakalanan yürüyüş kolu, ağır bir sekilde bombalanmış, ortalık birden karışmış, araçlar devrilmiş ve yol kapanmıştı. Yürüyüs kolunun geri kalan kısmı, Ayn Sebele’de yoldan ayrılarak Bisan istikametine yönelmişti. Türk ordu birlikleri, düzen ve teşkilâtını tüm olarak kaybetmiş ve Hırbet Fara-Bisan yolu ve Şeria Nehri arasında dağılmıştı.

Mustafa Kemâl Paşa ve Karargâhı, 20 Eylül 1918 akşamı Nablus’tan Beyti Hasan’a gelmiş, Yıldırım Orduları Grubu'nun içine düştüğü bu çok kritik durumdan, 7.Ordu'yu kurtarmak için, karargâhıyla sabaha kadar çâreler düşünmüştü. Nablus-Beyti Hasan ve Nablus-Ayn Sübyan-Tubas istikametlerinde uzanan iki yol 7. Ordu'nun ikmâ kolları, kafileleri, 8. Ordu'nun dağılan unsurları tarafından doldurulmuş, tıkanmış ve geçilmez bir hâl almıştı. 8. Ordu personelinin, 7. Ordu birliklerinin disiplin ve moralini bozmamaları ve yeni mevzilere giden çekilme yollarının açık tutulması önem kazanmıştı.

20-21 Eylül 1918 gecesi alınan bilgiler, Vâdi Fara’da görülen durum ve olaylar; 8. Ordu'nun tüm olarak parçalanmış ve dağılmış olduğunu gösteriyordu. General Allenby, Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı'nı tam bir bozguna uğratmıştı. Mustafa Kemâl 14.552 kişilik ordusuyla ne yapabilirdi?.. Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mareşal Liman Von Sanders’le irtibat bile kuramayan 7. Ordu Komutanı Mustafa Kemâl Paşa, III. Kolordu Komutanı Albay İsmet (İnönü) ve XX. Kolordu Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Bey'e, birlikleri bir an önce Vâdi Fara kuzeyine alarak, kısmen düşman tehdidinden kurtarmak için, 21 Eylül 1918 gecesi saat 01:30’da şu emri verdi:

- "Genel durum, mümkün olan sür'atle Ordu'nun Vâdi Fara kuzeyine geçerek,
Bisan dolaylarına ulaşmasını zorunlu kılmaktadır. 8. Ordu'nun kısımları,
Nablus’un 5-6 kilometre kadar batısında olup, bu kısımlar da Tubas (Tübaz) üzerine çekilecektir.
III. Kolordu, harekâtını 8. Ordu'ya uydurarak, Telleuze-Tümmün güneyi hattına çekilecektir.
XX. Kolordu, harekatını III. Kolordu'ya uydurarak Beyti Hasan-Bisan sosesi iki tarafına çekilecek
ve Şeria Grubuyla irtibatını göz önünde tutacaktır... Her türlü imkâna başvurularak irtibatın korunması
ve sürdürülmesi elzemdir... Ancak, XX. Kolordu'nun, III. Kolordu'dan önce şimdiki mevziini bırakması sakıncalıdır.
Ordu karargâhı Beyti Hasan’dadır.”
(Belge: Gnkur. ATASE Bşk.lığı Arşivi, Kls.3705, Dos.28, Fih.15;15-1)

Bunda bir kaçma emâresi görüyor musunuz?.. Kaçacak olan adam, "mevziini bırakma" der mi?

7. Ordu, Bisan istikametini açık tutarak, Şeria Nehri’ni doğuya geçemediği takdirde, güneyden ve kuzeyden düşmanın baskısına mâruz kalabilir, Şeria Nehri batısında imha olabilirdi. 7. Ordu'nun bulunduğu bu güç durum ve koşullardan kurtarılması için alınması gereken tedbirler düşünülürken; “Dakika geciktirilmesi mucib-i idâmdır” isâretini tasıyan ve Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı'ndan durum hakkında bilgi isteyen Başkomutanlığın bir telgrafı Nablus Telgrafhânesi’ne gelmişti. Telgraf, Beyti Hasan’da bulunan 7. Ordu Komutanı Mustafa Kemâl Paşa'ya gönderilmişti. Başkomutanlığın, Yıldırım Ordular Grubu Komutanı Mareşal Liman Von Sanders’le irtibâtının olmadığı anlaşılıyordu. Mustafa Kemâl Paşa, 21 Eylül 1918’de Ali Fuat (Cebesoy) ve Albay İsmet'e (İnönü) emir verdiği saatte Başkomutanlığa Yıldırım Ordular Grubu'nun durumunu açıklayan söyle bir telgraf yazmıştır:

- “Düşman süvârilerinin Samah’a kadar ulaştıkları anlaşılıyor.
8. Ordu kalmamıştır... 7. Ordu'yu Vâdi Fara kuzeyine çekmeye çalışıyorum.
Ordu henüz düzenini korumaktadır. Ancak, yiyecek ve cephâne sorunu düşünülmeye değer.
4. Ordu henüz taarruza uğramamış ve sağlamdır. Bisan’ı tutturmaya çalışıyorum.
Herhâlde, kuzeyden bu noktaya kuvvet yetiştirilmesi hayat ve memat sorunudur.
Ben Karargâhımla, Ordu'nun merkezi gerisinde sözünü ettiğim vâdide, Beyti Hasan’dayım.
Grup Komutanlığı'yla bağlantı yoktur.”

21 Eylül 1918 Sabahı, 7. Ordu'nun sağ (batı) kanadını korumak üzere, Sebastiya-Surra hattında sâdece 8.Ordu'nun bâzı unsurları kalmıştı. Düşman, sabahın erken saatlerinde bu hatta bulunan zayıf 8. Ordu kıt’alarına tekrar taarruza başlayınca, XXII. Kolordu emrinde dağınık hâldeki birliklerle, 16.Tümen birlikleri de dağılmışlardı. XXII. Kolordu komutanı Albay Refet (Bele), karargâhıyla Nablus Boğazı’nı geçerek, Nablus istikametinde çekilmeye çalışıyordu. Bu durum karşısında birliklerinin yeni bir savunma hattı tesis etmesi mümkün olmamıştı. 8. Ordu'dan geri kalan unsurları
da öğle zamanı Nablus’a gelmişti. XXII. Kolordu, tümüyle yok olmuş, Sol (doğu) Kanat Grubu da artık emir ve komuta yapısı içinde teşkilâtlandırılamayacak ve görev yapamayacak bir duruma gelmiş, açık söylemek gerekirse, artık 8. Ordu muhârebe gücünü tamâen kaybetmisti. 8. Ordu Komutanı Cevad (Çobanlı) Paşa Nablus’tan çıkarken, düşman süvârisinin taarruzuna uğramış, otomobiliyle, tıkanan Nablus-Ayn Sübyan yolunu geçememiş, bölgeden temin edilen bir hayvan arabasına binerek, arâziden giderek karşı karşıya kaldığı çok zor durumdan ve esir olmaktan son anda kurtulmuştur. XXII. Kolordu komutanı Albay Refet (Bele) de Cevad (Çobanlı) Paşa gibi, canını zor kurtarmıştır. Yıldırım Ordular Grubu'nun cephesi yarılmış, 8. Ordu'nun çoğunluğu imha ve esir olmuş, 7.Ordu'nun cephesinde çok kritik bir durum meydana gelmişti. Mustafa Kemâl Paşa'nın 7. Ordusu; Nablus-Afule-Bisan ve Şeria Nehri arasında Allenby’ın Ordusu tarafından çembere alınmıştı. Birinci Dünya Harbi’nde, Kafkasya, Irak, Çanakkale ve Avrupa Cepheleri’nin hiçbirinde Türk komutanları ve Türk Orduları bu kadar zor bir durum yaşamamışlardır. Yıldırım Ordular Grubu Komutanı Mareşal Liman Von Sanders Karargâhı'yla birlikte 21 Eylül 1918’de Dera’ya intikal etmiş, Arap İsyanı’nın ortasında kalmıştır.

Liman Von Sanders’e göre durum şöyleydi:

- “Bir memlekette bu bağlantıların kesilmesi, ancak Alman ölçülerine uygun yolların bulunmamasıyla
Avrupa’da kullanılan vasıtalardan mahrum ve bunlara ek olarak, ahâlinin Hükâmet’e düşmanlık beslemesiyle izah olunabilir.
Gerçekten bölgede bütün Arap ahâli silâhlanmıştı. Subaylara, erlere hatta küçük müfrezelere saldırıyor,
baskınlar yapıyor, birçoğunu öldürüyor ve hatta parçalıyorlardı. Elbiseleri soyulmuş, hakarete uğramış
bir vaziyette canını kurtarabilen askerlerden pek çoğu bunun tanığıdır. Telefon ve telgraf hatları durmadan kesiliyordu.
Orduda telsizlerin ağır arabalarını çekecek hayvan da bulunmadığı için, bunlardan da yoksunduk."
(Belge: Gnkur.ATASE Bşk.lığı, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, c.IV, Ks.2, Sina- Filistin Cephesi, sf. 656)

İngiliz Casusu T.E.Lawrence’in akıl hocalığını yaptığı Mekke Emiri hâin Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal’ın ordusuna mensup Araplar, Türk ordularının çekilme yolları üzerine pusu kuruyor, köprüleri tahrip ediyor, telgraf ve telefon hatlarını kesiyor, kıt’asından ayrılıp dağılan askerleri öldürüyor, giyeceğini soyup alıyor ve organlarını kesiyorlardı... Hani, bâzıları diyor ya, "Efendim, Araplar'ın ihânet falan ettiği yok" diye... O zaman atılan köprüler, tahrip edilen demiryolları, soyulan, öldürülen askerlerimiz herhalde uzaylıların saldırısına uğradı!..

8. Ordu Komutanı Cevad Paşa, Kurmay Başkanı, birkaç subay ve erle birlikte, 7. Ordu komutanı Mustafa Kemâl ile XX. Kolordu Komutanı Ali Fuat Bey'in bulunduğu Bisan güneyindeki Um el Kart’a gelmişti. Mustafa Kemâl, yapılan durum değerlendirmesi sonunda, “Bisan’ı zorlamaktan vazgeçmedeki zorunluluğu ve Şeria’nın en kısa yoldan doğuya geçilmesi gerektiğini”, gerekçeleriyle 8. Ordu Komutanı Cevat Paşa'ya açıklamıştı. Cevad Paşa önce Tubaz’a uğrayarak, Mustafa Kemâl’in emirlerini, III. Kolordu Komutanı Albay İsmet (İnönü)’e iletmiş, III. Kolordu'nun durumunu öğrendikten sonra, imha ve esir olmaktan kurtulabilen kıt’alarını bulmak üzere Bisan istikametine hareket etmişti. 7. Ordu Karargâhı, gece yarısına doğru Bisan’ın 25 kilometre güneyindeki Der Tell el Amar’dan Şeria Nehri’ni doğuya geçmek üzere intikâle başlamıştı.

Mustafa Kemâl, yürüyüş kolunun emir ve komutasını üzerine alarak, gece yarısından önce verdiği emirde, “Yürüyüş düzen ve disiplinine uymada zerre kadar kusur eden, yol kolu uzunluğunun artmasına sebep olan, geriye kalanların (subay, er kim olursa olsun) hiç acımadan idam edileceğini” bildirmişti. Düşman uçaklarının gece de faaliyete geçebilecekleri ihtimâli düşünülerek, sigara içilmesi ve gürültü yapılması yasaklanmıştı. Atlı subayların, yürüyüş kolunun disiplinini sürekli olarak denetlemeleri ve Ordu Komutanı’na rapor vermeleri planlanmıştı. Çünkü, Mustafa Kemâl Paşa'nın,verdiği emirleri, bizzat tâkip ve kontrol ederek gereğini yaptığını, her seviyedeki komutanlar çok iyi bilmekteydi. Mustafa Kemâl Paşa'nın emri, çok zor şartlara rağmen, aksatılmadan uygulanmış, ilerledikçe birerli kola dönüşen yürüyüş kolu, dağılmadan tek bir kitle halinde 21-22 Eylül 1918 günleri süresince Şeria Nehri istikametinde intikâline devam etmişti. 7. Ordu Karargâhı, uçurumlar kenarından ve virajlı patikalardan gece karanlığında, intikâl ederek, 22 Eylül 1918 sabahı güneş doğmadan önce, Der Tell el Amar Geçidi’ne ulaşmıştı.

22 Eylül 1918 günü sabahı, Cevad Paşa'nın 8. Ordusu imha olmuş, Mustafa Kemâl Paşa'nın 7. Ordusu Şeria Nehri, Mersinli Cemâl Paşa'nın 4. Ordusu Es Salt’tan Drbit-Dera istikametinde çekilirlerken, Mareşal Liman Von Sanders’in Yıldırım Ordular Grubu Karargâhı Dera’da bulunmaktaydı.

Mustafa Kemâl Paşa'nın 7. Ordu Karargâhı ve Yarbay Hayri Müfrezesi, Der Tell el Amar’da toplanmışlardı. Şeria Nehri’nin geçilecek güzergâhı
200-300 metrelik, soyunmuş erlerin tuttukları bir iple işaretlenerek; personel, hayvanların ve yüzme bilen soyunmuş erlerin sırtlarında, güneş doğmadan önce karşı kıyıya geçirilmişti. Ordu Karargâhı personeli ve emniyet müfrezesi Der Tell el Amar doğusunda molaya geçirilmiş, mola yerinde emniyet tedbirleri alınmış, ancak uykusuzluk, üzüntü ve moral bozukluğu herkesi bitkin bir duruma getirmişti. Hava aydınlanınca, hava harekâtına başlayacağı düşünülen düşman uçaklarına karşı hava savunma tedbirleri alınmıştı.

Mısır Kuvve-i Seferiye Komutanı General Allenby, Türk savunmasının 21 Eylül 1918’de tam olarak kırıldığını değerlendirerek, bundan sonraki
tâkip harekâtının daha çok süvâri birlikleri ve hava kuvvetleriyle yürütülmesini emretmişti. İngiliz 21. Kolordu, Tul-ü Kerem-Sebastiye hattında, karargâhı Tul-ü Kerem’de, 20. Kolordu Nablus-Akrabe hattında, karargâhı El Bire’de, Çöl Atlı Piyâde Kolordusu El Lacun-Nâsıra-Bisan(Beysan)-Cenin bölgesinde, karargâhı El Lacun’da, Avustralya-Yeni Zelanda (ANZAK) Tümeni, Zerka Nehri, Şeria Nehri Kavşağı kuzeyiyle Lut gölü arasında, karargâhı Eriha’da, Mısır Kuvve-i Seferiye Komutanlığı Karargâhı Remle’de bulunuyordu. Chaytor Grubu 22 Eylül 1918’de, Şeria'nın doğu bölgesinden kuzey istikametinde çekilen 4. Türk Ordusu'nu tâkibe başlamıştı.

Cevad Paşa'nın 8. Ordusu tamâmen dağılmış, Mersinli Cemâl Paşa'nın 4. Ordusu Şam istikametinde çekilmekte, Mustafa Kemâl Paşa'nın 7. Ordusu'ysa Şeria Nehri’ nin doğusuna geçmeye çalışıyordu. General Allenby’ın Ordusunun taarruzu, Akdeniz’le Lut ve Taberiye gölleri arasında kuzey istikametinde süratle gelişirken, Türk orduları dağılmış, savunma tertibini kaybetmiş ve bozgun hâlinde geri çekiliyorlardı. 7. Ordu Komutanlığı için gece karanlığının her dakikasının çok büyük değeri vardı. Hava aydınlandıktan sonra gündüz şartlarında hareket etmek, düşman hava kuvvetlerinin etkisiyle çok zor, hatta imkânsızdı. Ordu Karargâhı Hırbet Suleyhat’ta kalarak, Aclun’a gönderilen subayların getireceği haberleri, III. ve XX. Kolordular'dan gelen raporları değerlendirecek ve müteâkip harekâtı planlayacaktı. Mustafa Kemâl Paşa, 3. Süvâri Tümeni Komutanı’na, -“Bisan’ı ele geçirmek teşebbüsünde başarı sağlayamazsa, hiç olmazsa Bisan doğusundaki kıyı başını ele geçirmesini ve Şeria Nehri doğusuna geçecek olan Ordu'nun kuzey yanının düşman baskısından kurtarılmasını veya baskının hafifletilmesi için gösteriş hareketleri yapmasını” emretmiştir.

Bütün gelişmeleri yakından tâkip eden Pâdişah VI. Mehmet Vahdeddin, Nablus Meydan Muharebesi’nin Osmanlı İmparatorluğu‘nun aleyhine çok vahim bir duruma gelmesi üzerine, Başkomutanlık görevini üzerine almış, Başkomutan Vekili Enver Paşa'yı sâdece Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı) olarak görevlendirmiştir. Bu çekilmeye rağmen, 22 Eylül 1918 târihinde MUSTAFA KEMÂL PAŞA'yı, "Fahrî Yaver-i Hazret-i Şehriyârî", yani PÂDİŞAH'ın (özel) şeref yaveri tâyin etmiştlr.

Mustafa Kemâl, Yarbay Hayri Müfrezesi’ni 3. Süvâri Tümeni emrine vererek, yapılacak harekâtı teferruatlı olarak anlattıktan sonra, Ordu Karargâhı'nın bulunduğu Hırbet Suleyhat’a dönmüş, XX. Kolordu Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Bey'den öğleye doğru bir rapor almıştı. 7. Ordu Karargâhı'nın Şeria Nehri’ni geçtiği Der Tell el Amar Geçidi’nin doğusundan yazılan raporda, “XX. Kolordu'ya gönderilen ve III. Kolordu'ya bildirilmesi istenilen emrin ulaştırıldığını, XX. Kolordu, geçiş hareketini güvenlik altına almak için Şeria Nehri batısına ve güneyine müfrezeler çıkardığını, 26. Tümen'in geçit istikametinde yürüyüşüne devam ettiğini, yanında iki dağ bataryası bulunduğunu, 53.Tümen'le henüz irtibat kurulamadığını, aldığı tertiplerden III. Kolordu'yu haberdar ettiğini ve bu kolordunun da Şeria Nehri’ni doğuya geçmek kararında olduğuna dâir yazı aldığını” bildirmiştir. Albay Fon Oppen, Bisan batısındaki sırtlara ulaşmış, Semah’la iki tarafındaki cepheyi takviye etmek amacıyla, gece Bisan-Şeria arasından düşman süvâri hattını yararak, Semah üzerine ilerlemeyi düsünmeye başlamıştı. 8. Ordu Komutanı Cevad Paşa saat 21:00’de Albay Fon Oppen’i Vâdi Subas’a çağırmış, teklifini kabul etmeyerek Şeria Nehri doğusuna çekilmesini emretmiştir.

Alman Asya Kolu, Cevad Paşa'nın bu emri gereğince, 23 Eylül 1918 günü sabahı Şeria Nehri doğusuna çekilmişti. 16. ve 19.Tümenler'in Şeria Nehri doğusuna geçemeyen karargâhlarıyla perâkendeleri; düşmanın topçu, makineli tüfek ve uçak ateşlerinin etkisiyle teslim oldular. Cevad Paşa'nın, Albay Fon Oppen’e "Şeria Nehri doğusuna geçmesi için" verdiği bu çok yanlış emir, 8. Ordu'nun sol (doğu) kanat grubunun iki tümeni olan 16. ve 19.Tümenler'in imha ve esir olmalarına, Mehmetçiğin boş yere şehit veya esir düşerek gururunun kırılmasına sebep olmuştur. Cevad Paşa'nın bu emri neden verdiği bir türlü anlaşılamamıştır. Cevad Paşa'nın esas amacının, Enver Paşa'nın düşüncesine uygun şekilde hareket ederek -Almanlar’ı riske atmayarak- Türkler’i feda etmek olduğunu öne sürenler vardır. Filistin Cephesi’nde kendisine tahsis edilen bölgeyi savunamayan Cevad Paşa, 8. Ordu'nun imhâsını hazırladığı gibi, Mustafa Kemâ Paşa'nın 7. Ordusu'na ve özellikle Albay İsmet’in III. Kolordusu'na, Ali Fuat'ın XX. Kolordusu'na çok zor anlar yaşatmış ve imha olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakmıştır. Cevad Paşa, 8. Ordu'yu Alman Generali Von Kress’ten çok daha kötü yönetmiştir. Bu durum, büyük ölçüde Cevad Paşa'nın; “Ben ne emir verirsem o yapılır, emre karşı fikir beyan edilmez” şeklindeki akla ve bilime uygun olmayan ortaçağ yönetiminden kaynaklanmıştır. Halbuki Mustafa Kemâl öyle yapmaz, subaylarını dinler, kararını ondan sonra verirdi. Büyük Taarruz öncesinde de öyle yapmıştır. Bütün subaylar aksi fikir beyan etmelerine rağmen, onların söylediklerini değerlendirmiş, sonra taarruz kararını vermiştir... Onun bu davranışı İslâm'a, Kur'an'a ve Peygamber'e uygundu:

- "ONLARIN İŞLERİ ARALARINDA MEŞVERET İLEDİR."
(Şûra Sûresi , 38. Âyet)

Bu âyetin başka bir tercümesi de şöyle:

- "İNANIP RABLERİNE DAYANANLAR...
İŞLERİ ARALARINDA ŞÛRÂ İLEDİR."
(Şûra Sûresi , 38. Âyet)

- "EY PEYGAMBER) İŞ HAKKINDA ONLARA DANIŞ.
(BİR KERE) KARAR VERDİN Mİ DE,
ARTIK ALLAH'A DAYANIP GÜVEN (YAP)"
(Âl-i İmrân Sûresi , 159. Âyet)

Albay İsmet, Kolordusu'nu 22-23 Eylül 1918 gecesi, Tumbas’tan doğu istikametinde hareket ettirmiş, Ebu Malih’e gelindiği sırada düşmanla temas sağlamıştı. III. Kolordu dört istikametten taarruz eden düşman birlikleri arasında kalmış ve iki kilometre çapında bir dâire biçiminde çepeçevre savunma tertibi almıştı. Top başına 10 atım ve makineli tüfek başına 1000 atım cephâne kalmış, su ve yiyecek bitmişti. Tümen ve alay komutanları Kolordu Komutanı'na gelerek, muhârebeye son verilmesini teklif etmişlerdi. III. Kolordu Komutanı Albay İsmet (İnönü), teslim olmanın askerî şeref ve nâmusla bağdaşmayacağını bildirmiş, bunun üzerine Tümen ve Alay Komutanları tutanak hazırlamaya başlamışlardı. Buna karşılık, Albay İsmet Bey, “Böyle bir tutanağı getiren kişiyi, kendi tabancamla öldürürüm,” demiştir.

İngilizler’in hava taarruzlarıyla Vâdi Malih ve Bisan yolu şehit olmuş askerlerimiz ve hayvan ölüleriyle dolmuştu. Birliklerimiz, muharebe düzenlerini kaybetmişlerdi. Birliğini kaybeden erler Vâdi Malih’te toplanmıştı. 23 Eylül 1918 sabahı yakın çevrede düşman birlikleri görünmüyor, süvârisinin Şeria Nehri batısında ve Bisan güneyinde toplu olarak bulunduğu uzaktan seçilebiliyordu. Düşmanın henüz önemli bir faaliyeti sezilmiyordu. Ancak, ileri sürülmüş olan düşman süvârisinin geçit yapılacak noktalarla Malih arasındaki boşluğa kadar sızmış olduğu anlaşılmıştı. Düşman keşif uçakları Kolordu üzerinde dolaşıyordu. Artık kaybedilecek zaman kalmamıştı. III. Kolordu Komutanı Albay İsmet kısa bir durum değerlendirmesi yaptıktan sonra, “Geçitler batısına sokulan bu düşman süvârisini yararak, zorla Şeria Nehri’ni geçmek üzere harekâta devam etme” kararını vermişti.

III. Kolordu'nun Şeria Nehri doğusuna geçişi, düşmanın topçu ve makineli tüfek ateşi altında yapılıyor, çok sayıda şehit ve yaralı veriliyordu. III. Kolordu Karargâhı Şeria Nehri doğusundaki sırtlara tırmanırken, 3. Süvâri Tümeni'ni güneye atan düşman süvârisi, Şeria Nehri doğusundan geçiş yerine ilerliyordu. Bir çok personelimiz, bu mızraklı düşman süvârisi tarafından şehit edilmişti. Diğer taraftan, sallara bindirilmiş olan düşman unsurları Şeria Nehri yoluyla kuzey istikametinden gelerek en son geçişhareketi yapmakta olan unsurlarımızı muhârebe dışı bırakmıştı. III. Kolordu Komutanı Albay İsmet, 1. ve 11.Tümenler'in Karargâhları ve kadrolarının çok altına düşmüş olan birlikler, çok zor şartlarda Şeria Nehri’nin doğusuna geçmeyi başarmışlardır. Albay İsmet, 21-23 Eylül 1918 târihleri arasında Şeria Nehri batısında İngilizler’in 20. (10., 53, ve 54.Tümenler ve 5. Süvâri Tugayı) ve 21. Kolorduları'nı (7., 3., 60. ve 75. Tümenler) Çözele Vâdisi’nde 1. ve 11. Tümenler'le cepheden tespit ederek, gerisinde bulunan Çöl Atlı Piyâde Kolordusu'yla (4. ve 5. Süvâri Tümenleri'yle Avustralya Atlı Piyâde Tümeni) birleşmelerini engellemiş, III. Kolordusu'nu ikinci defa imha veya esir olmaktan kurtarmayı başarmıştır. Mareşal Liman Von Sanders ise, III. Kolordu Şeria Nehri’ni geçerken, 23 Eylül 1918’de, Şam’a intikâl etmişti.

23 Eylül 1918 günü akşamı genel durum şöyleydi:

- 8.Ordu, Alman kıt’aları ve bâzı kaçıp kurtulabilen perâkendeler hâriç olmak üzere, tamâmen imha veya esir olmuş,
- 7. Ordu'nun XX. Kolordusu Aclun istikametinde çekiliyor, III. Kolordu düşman tarafından çember içine alınmışsa da,
ağır kayıplar vererek kurtulabilmiş. Mustafa Kemâl Paşa ve 7. Ordu Karargâhı,
23 Eylül 1918 günü akşamı, hareket etmiş, bir gece yürüyüşünü müteâkip 23-24 Eylül 1918 gece yarısından sonra,
Havale’ye ulaşmış, bahçeler içinde örtü ve gizleme tedbirleri almış ve molaya geçmiştir.

Biz bu ve bundan sonraki haritaları sökemedik. Gün gün çekilişi gösteriyor. Anladığımız şu ki, eğer böyle bir hızlı çekilme olmasa, İngiliz uçakları ve süvârileri, Cevad Paşa'nın 8. Ordusu'nu imha ettiği, Mersinli Cemâl Paşa'nın 4. Ordusu'nu ve Albay İsmet Bey'in III. Kolordusu'na büyük kayıplar verdirdiği gibi, Mustafa Kemâl'in 7. Ordusu'nun diğer birliklerini de perişân edeceklerdi.

İsyancı Araplar'ın, Türk ordusunu arkadan vurmaları buraların çok çabuk çökmesine sebep olmuştu. İşte bu âsilerden Emir Faysal kuvvetleri de güneyden ilerlemekteydi. Bundan sonra 25 Eylül’de Amman düşmüş ve 30 Eylül’de de İngiliz kuvvetleri Şam yakınlarına kadar gelmişlerdi. Fakat aynı gün Şam’ı savunmakla görevlendirilen general şehirden ayrılmış, kolordu komutanlarından biri de askerlerini düşmana teslim ederek, Beyrut’a kaçmış ve bundan dolayı Şam 1 Ekim'de elden çıkmıştı. Ayrıca Fransız ve İngiliz kuvvetleri denizden donanma yardımı alarak, 1 Ekim’de Beyrut’u da işgâl etmişlerdi... Bu olaydan sonra da Yıldırım Orduları'nın Halep’te toplanmasına karar verilmişti.

Bu çekilme esnasında 7. Ordu, Komutan’nın güçlü şahsiyetinin sevk ve idaresi altında düzenli bir şekilde ve düşmanı karşılayarak, şiddetli taarruzların önünde ezilmeden ve tertibatını bozmadan çekilmekteydi. Mustafa Kemâl, İngiliz baskınından dolayı değil, 7. Ordu’nun sağ kanadını koruyan 8. Ordu kalmadığı için ve ayrıca kuşatılmaktan kaçınmak amacıyla çekilmekteydi. Bu olaylar üzerine Mustafa Kemâl’in doğusundaki 4. Ordu da kuzeye doğru geri çekilmeye başlamıştı. Kuşatılma tehlikesi karşısında 7. Ordu; 22-23 Eylül 1918 günlerinde, Şeria Nehri’nin doğusuna geçerek, kendisini kuşatılmaktan kurtarmış ve Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’ndan almış olduğu emirle de, Mustafa Kemâl 7. Ordu’yu süratle geri çekerek, Halep’in Güneyi’nde toplamaya başlamıştı.

Meydana gelen bu çekilme sırasında M. Kemal, Albay Ali Fuat ve Albay İsmet, insanüstü bir gayretle, tam bir dağılışı önlemeye çalışmışlardı. Fakat düşman kuzeye doğru gittikçe güçlenen kuvvetlerle ilerlemekteydi. Bu duruma paralel olarak, Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Sanders, 6 Ekim’de Halep’e gelmiş, burada aynı gün 2. Ordu Komutanı Nihat Paşa, 7. Ordu Komutanı Mustafa Kemâl Paşa ve yüksek rütbeli sivil memurlarla toplanarak görüşmüş ve şu sonuca varmışlardı:

- Şehirde güvenliğin ve Halep istasyonunda da düzenin sağlanması;
- ayrıca sâhilde Arap hareketinin genişlemesinin önlenmesi,
Ordular Grubunun geri ile bağlantısının kurulması
ve Ordu Komutanı Nihat Paşa’nın, İskenderun veya Mersin’den düşmanın çıkarma yapma ihtimâline karşılık, Adana’ya gönderilmesi

kararlaştırılmıştı.

7 Ekim 1918'de Mustafa Kemâl Paşa İstanbul'a çektiği telgrafta gelinen durum şöyle anlatmıştır:

- "Eylül'ün 19. gecesi düşman evvelâ 7. Ordu'ya taarruz etmeye başladı. Düşmanın ilk taarruzunu tevkif ettim (durdurdum)."

- "19 (Eylül) sabahı garbımızda (CEVAD PAŞA komutasındaki) 8. Ordu kısa bir düşman taarruzu karşısında
birkaç saat zarfında inhilâl etti (dağıldı)."

- "Bundan dolayı 7. Ordu'nun sağ cenahı ve hatt-ı ricatı (geri çekilme yolu) tamamen düşman tarafından tutuldu.
Sağımızda bulunan (MERSİNLİ CEMAL PAŞA komutasındaki) 4. Ordu hissizliğin azamisini ibraz etti
(aşırı duygusuzluk gösterdi). Elzem olan muavenetten istinkaf etti (gerekli yardımdan kaçındı).
Buna rağmen her taraftan düşmanla muharebe ederek, cenuba olan cephemi garba tebdil ederek
ve VÂDİ-İ ŞERİA nehrinden orduyu geçirerek CEBEL-İ ACLÛN dahilinde ve DER'A MEZRİB hattında
ve oradan kemâl-i şeref ve nâmus ile İNGİLİZ takip kıtaatı ile ve gerek ŞERİF (HÜSEYİN) kıtaatı
ile muharebe ede ede ŞAM'a kadar geldim."

- "Orada LİMAN (VON SANDERS) PAŞA'nın emriyle ŞAM'ın muhafazası için mateessüf CEMAL PAŞA'nın
taht-ı emrine terk ile, kendim de RİYAK cephesini tutmak ve orada elde edeceğim kuvvetleri tensîk etmekle
(düzenlemekle) tavzif eyledim (görevlendirdim)."

- "CEMAL PAŞA dahi, ŞAM'ı RABU BOĞAZI'na kadar geldiğinden bîhaber kaldığı düşmanın cüz'i (az)
kuvveti karşısında, kendi ordusuyla benim ordumu dahi terkederek, yalnız başına RİYAK'a geldi.
Ben bundan sonra RİYAK'ta teşkil ettiğim kuvvetleri şimâle tahrik ederek (kuzeye doğru harekete geçirerek)
ŞAM'da kalan kuvvetlerin dahi İSMET (İNÖNÜ) BEY taht-ı emrinde alarak şimâle hareketini emretmek için
vâsıta buldum. Şimdi üç günden beridir orduyu yeniden HALEB cenûbunda toplamakla meşgûlüm."

- "Düşmanın mâlûm fâikiyeti karşısında ve bizim 'ordu' nâmı altında 5-6'şar bin neferimizin ric'ati (çekilmesi) tabii idi.
Fakat bu ric'at dâima bir şekil muhafaza edilerek icra edilebiliyor idi."

- "ENVER gibi bir ahmak müdir-i harekât-ı umumiye olmasa idi, burada 5-10 bin kişilik bir heyet-i askeriyenin
başında ilk top sadâsında ordusunu bırakıp kaçan ve şahsını kurtarmak için şaşkın tavuk gibi öteye beriye iltica eden
kumandan (CEVAD PAŞA) bulunmasa idi, hiç bir vaziyet-i askeriyeyi edemeyen bir 4. Ordu kumandanı
(MERSİNLİ CEMAL PAŞA) bulunmasa idi... ve bunların başında muharebenin ilk gününden itibaren hiçbir tesir
ve nüfuzu kalmayan bir grup karargâhı olmasa idi... (bu geri çekilme olmazdı!)"

- "Bu andan sonra, artık sulhten başka yapılacak bir şey kalmamıştır."

KÂZIM KARABEKİR PAŞA'nın hâtıralarında SULTAN VAHDEDDİN'in MÜTAREKE'ye, MUSTAFA KEMÂL'in bu telgrafında belirttiği "artık sulhten başka yapılacak bir şey kalmamıştır" ifâdesine dayanarak karar verdiği yer alır.

Mustafa Kemâl'in bu değerlendirmesinin doğru olduğunu, Ordinaryüs Prof. Dr. Enver Ziya Karal'ın hazırladığı Osmanlı Tarihi 9. ciltte
şu bilgilerle tasdik etmektedir:

- "Eylül 1918'de Filistin'de bulunan General Allenby komutasındaki İngiliz kuvvetleri
2 atlı tümen, 2 bindirilmiş tümen, 7 yaya tümen, 1 Hint taburu idi. Bunların toplamı 12.000 kılıç,
57.000 tüfek ve 540 top idi. Ayrıca İngilizler'le birlikte savaşan hain 19 Arap birliği vardı."

"Buna karşılık TÜRK askeri olarak Ürdün Vâdisi'nde 4. Ordu, Kudüs-Nablus yolu üzerinde 7. Ordu,
Farkap'ta 8. Ordu vardı. Askerler aç ve çıplaktı. Her gün 500 deve açlıktan ölmekte idi.
Sıcak ve susuzluk TÜRK askerini perişân etmekte idi. 7. Ordu komutanı FEVZİ ÇAKMAK (PAŞA)
hastalandığı için, komutayı MUSTAFA KEMÂL devralmıştı. 4. Ordu'nun komutanı MERSİNLİ CEMÂL PAŞA,
8. Ordu'nun komutanı CEVAD (ÇOBANLI) PAŞA idi. TÜRK ordusunun toplam gücü 4.000 kılıç, 32.000 yaya
ve 400 top idi... İngilizler'in çok üstün olduğu ortadadır."

"19 Eylül sabahı İngilizler şiddetli bir topçu ateşi ile saldırdılar. Haberleşme araçları tahrip oldu, irtibat koptu.
Cevad (Çobanlı) Paşa komutasındaki 8. Ordu tümüyle mevzilerinden atıldı. Bir çok esir vererek,
savaş araç ve gereçlerini terkederek çekilmeye devam etti."

"MUSTAFA KEMÂL'in komuta ettiği 7. Ordu, arkasını çeviren İngiliz atlı kuvvetlerinden kurtulmak için
geri çekilme hareketine girişti. Yıldırım Orduları Grup Komutanı Liman Von Sanders Paşa, direnmeyi
imkânsız gördüğünden, 'ricat' emri verdi. Bu ordunun kurmay başkanı da KÂZIM KARABEKİR PAŞA idi."

- "Şeria'nın doğusunda bulunan Mersinli Cemâl Paşa komutasındaki 4. Ordu çekilme emri alınca,
Akka, Hayfa, Amman düştü. 11. Kolordu, 5.000 askerle İngilizler'e teslim oldu. İlerleyen İngilizler,
1 Ekim'de Şam'a girdiler."

- "MUSTAFA KEMÂL, ÇANAKKALE'de olduğu gibi bu çephede de yüksek askerî kaabiliyetini göstererek,
7. Ordu'yu İngilizler'e karşı TEK güvenilir kuvvet olarak kalmasını sağladı. Bunun üzerine ENVER PAŞA
kendisine (22 Eylül 1918'de) şu yazıyı gönderdi:

"Padişah Hazretleri, kendilerine ve vazifeye karşı zât-ı âlileri tarafından
gösterilen bağlılık ve fedakârlığa mebni, zât-ı âlilerini fahrî yâverleri
arasına almayı ferman buyurmuşlardır."
Bildirir, tebrik ederim.

13 Ekim1918’de 4. Ordu, kaybının fazla olması nedeniyle, lağvedilmiş ve bundan sonrada 4. Ordu karargâhıyla bütün kıt'aları 7. Ordu emrine verilmişti. Bu suretle Suriye cephesine âit bütün işler ve vazifeler 7. Ordu’ya, yâni Mustafa Kemâl’e devredilmiş oluyordu. Böylece, Yıldırım Orduları Mustafa Kemâl’in Halep’teki 7. Ordu’sundan ve bir de bu harekâta katılmayan ve Adana’da bulunan 2. Ordu’dan ibâret kalmıştı. Bu sırada Yıldırım Orduları Grubu Kumandanı Liman von Sanders ve karargâhı Adana’ya varmıştı. Suriye Cephesi artık 7. Ordu’nun elindeydi.

Mustafa Kemâl Paşa durumun vehâmetini görerek 11-13 Ekim tarihlerinde Halep'teyken Padişah'ın Başyâveri Albay Nâci (Eldeniz) Bey'e 'çok gizli' telgraf çekerek "Yıldırım Orduları Grubu'nun savaş gücünün kalmadığını bildirerek mütareke için müracaat etmesini ve Furgaç Ahmet İzzet Paşa'nın yeni kabinesinde Fethi (Okyar), Tahsin (Özer), Rauf (Orbay), İsmail Canbulat, Azmi Beyler ile Şeyhülislâm Mustafa Hayri Efendi (Ürgüplü) ve kendisinin de Harbiye Nâzırı ve Başkumandan Vekili olarak görevlendirilmesini" istedi...

Telgraf metni:

- "Muhterem Pâdişâhımız'a sadakat ve merbutiyetim (bağlılığım), ve vatanımın temin-i selâmeti itibâriyle arzederim ki,
TEVFİK PAŞA Hazretleri filhakkika müşkilâta tesâdüf etmişlerse, Sedâret'in derhal İZZET PAŞA Hazretleri'ne tevcihi,
ve müşârünileyhin esâsı FETHİ, TAHSİN, RAUF. AZMİ, CANBULAT, Şeyhülislam HAYRİ ve âcizlerinden (benden)
mürekkep bir kabine teşkil etmesi zarurîdir."

- "Zevât-ı mezkûrenin vücuda getireceği kabine, vaziyete hâkim olabileceği zan ve itikadındayım.
TEVFİK PAŞA Hazretleri, size isimlerini saydığım zevâta müracaat ettiği takdirde, mazhar-ı teshilât olabilir zannederim.
Münasip ise, bu zevâtın Şevketmeâb Efendimiz'e arzını rica ederim."

Fahrî Yaver-i Hazret-i Şehriyârî Mustafa Kemâl

Olmadı!.. AHMET İZZET PAŞA, Hükûmet'i 14 Ekim'de kurdu. Herhalde telgraftan haberi vardı ki, ertesi gün MUSTAFA KEMÂL'e "Barıştan sonra TANRI'nın izniyle işbirliği yaparız," meâlinde bir telgraf çekti.

Fakat şurası da bir gerçekti ki, Halep mıntıkasının; kuvvetli, bilhassa süvâri ve zırhlı vasıtalarla takviyeli düşmana karşı, savunulması mümkün görünmüyordu. Düşman ordusuna karşı düşünülen bu savunma, ancak Halep’in kuzeyindeki dağlık bölgede mümkün olabilirdi. Bu durumu gözönünde bulunduran Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı 7. Ordu Komutanlığı’na, sebepsiz bir karış toprak terk edilmemesi esas olmakla beraber; düşmanın üstün kuvvetleri karşısında Halep civarının terk edilmesi ve mukavemetin dağlık kısımda yapılması için talimat vermişti. Mustafa Kemâl Paşa, Yıldırım Orduları Komutanlığı’ndan almış olduğu emir üzerine; 7. Ordu’yu yeniden düzenlemeye çalışmış, Kolordu Komutanları İsmet ve Ali Fuat’ın başkanlığında reorganizasyon komiteleri kurmuş ve yavaş yavaş iki yeni tümen meydana getirmişti. Mustafa Kemâl bu yeni düzenlemeye göre, 17 Ekim günü 1. ve 11. Tümenler’den XX. Kolordu’yu; 24. ve 43. Tümenler’den, III. Kolordu’yu oluşturmuş ve böylece 7. Ordu’yu işe yarar bir hâle getirmişti. Bundan sonra da Mustafa Kemâl, XX. Kolordu’yu Halep civârında, III. Kolordu’yu ise diğer gerekli yerlerde ve 24. Tümen’i Halep kuzeyinde Katma’da, 43. Tümen’i gene Halep kuzeyinde Müslimiye’de mevzilendirmişti.

Bu çekiliş harekatı esnasında Mustafa Kemâl Paşa’yı rahatsız eden böbrek sancıları, Halep’e gelişinden az sonra Paşa’yı yatağa düşürmüş ve Ermeni hastanesinde yatmasına sebep olmuştu. Paşa’nın hastalığa karşı gösterdiği direnç, doktorları da şaşırtmıştı. Bu arada Mustafa Kemal Paşa, hastabakıcıların oturma odasında mahalli idâreciler ve generallerle toplantılar da yapmıştı.

Bu sırada İngilizler’in zırhlı araçlardan kurulu bir ileri birliği, Türk artçıları ile küçük bir çarpışmadan sonra şehire yaklaşmış ve teslim olmaları için Türkler’e haber göndermişlerse de; Türkler teslim olmayı reddetmişlerdi. Bunun üzerine İngilizler, takviye birlikleri gelinceye kadar iki gün beklemişler ve bu arada şehrin savunma tesislerini keşfe çalışmışlardı.

Sağlığı düzeldikten sonra Baron Oteli’ne yerleşen Mustafa Kemâl Paşa, bunu izleyen günlerde burayı aynı zamanda karargâh olarak kullanıyordu. Bu arada IIl. Kolordu Komutanı Albay İsmet Bey İstanbul’a tâyin olduğu için Halep’ten ayrılmıştı. Bundan sonra Mustafa Kemâl Paşa’nın, zaman zaman berâberinde bulunan XX. Kolordu Komutanı Ali Fuat Bey'e fikirlerini açtığı ve bu kötü gidişin Osmanlı Devleti hudutları içinde Türkler'le meskûn sahalarda yeni bir devlet kurmak sûretiyle telâfisinin mümkün olabileceğini anlatmaya çalıştığı bilinmektedir.

Öte yandan, 23 Ekim 1918’de ileri hatlarda başlayan muhârebe, 25 Ekim 1918’de Halep’in güneyine intikâl etmiş, Halep o gün önemli vak'alara sahne olmuştur. Bir taraftan Halep’in güneyinde muhârebeler olurken, öte yandan İngilizler'le birlikte hareket eden Araplar ile Şerif Faysal’ın kuvvetleri de, doğudan şehire hücum ederek Halep’e girmişler ve Kale ile Hükûmet konağını da ele geçirmişlerdi. Daha sonra 7. Ordu Karargâhı’nın bulunduğu Merkez Komutanlığı’na hücum ederek burasını da ele geçirdilerse de, biraz sonra geri atıldılar, şehir ahâlisinden bir kısım Araplar da silâhlanarak isyancı Bedeviler'e katılınca, sokak muharebeleri başladı.

Mustafa Kemâl bu olayları şu şekilde anlatmaktadır:

- “Şehrin şark medhalinde bir kalabalığın içine girdik; bunlar askerî kıyafetini taşıyan urban ve bedevilerdi, esir olmuştuk.
Yanımda kuvvet olarak bir tek nefer yoktu; muhacim bedeviler otomobilin etrafını sardılar ve her tarafına yüklendiler.
Tehacümü görünce şoföre,' Dur!' emrini verdim. Elimde Tahsin Bey’in verdiği kırbaçla ayağa kalkarak,
onlara anlayabileceği lisanla sordum: "Reisiniz nerededir?" Cevap verdiler: 'Hepimiz reisiz!' ... Derhal karar vermek lâzımdı.
Kırbaçla vurmağa başlayarak: 'Çekilin!' diye bağırdım. Gayr-i ihtiyârî çekildiler. Emrettim: 'Çabuk reisiniz karşıma gelsin!"
Reisleri geldi. Ona dedim ki: 'Ben sizin yardım ettiğiniz vaziyeti galebe çaldım; herkes mağlubdur.
Fakat sizin iştirâkinizi de mâzur görüyorum. Bu akşam yanıma geliniz. Sizinle görüşeceklerim var. 'Emredersiniz,' dedi
ve uzaklaştı. Şoföre: 'Çabuk, geriye!' emrini verdim. Haleb’in içindeki karargâha döndüm. Biraz sonra şeyh geldi.
Kendini onun anlayabileceği merâsimle kabul ettim ve sordum: 'Benden ne istiyorsunuz?'...
'Şimdilik bin altın, silâh, cephâne,' dedi. Bin altını o akşam verdim, silah ve cephane için vaad ettim."

Edip Kızıldağlı’nın 1960 yılında Antakya’da yayınlanan Son Haber Gazetesi’ndeki, “Atatürk’ün Halepliler’e Son İhtarı” başlıklı yazısına göre, Mustafa Kemâl Paşa, Halep’e Arap Devleti tarafından tâyin edilen vâliye haber göndererek: "Osmanlılar’a âit ne kadar para ve kıymetli evrak varsa, derhal teslim edilmesini" emretmiş. Vâli emrini dinlememiş. Bunun üzerine de Mustafa Kemâl ertesi sabah Hükûmet Konağı’na gidip, vâliyi haşlamış ve Ziraat Bankası, Belediye, Mâliye hususi muhasebe kasalarındaki kıymetli evrak ve parayı alarak otele dönmüş!...

Ayrıca Mustafa Kemâl Paşa hâtıralarına şunları da eklemiştir:

“Ertesi gün, yine rahatsız olarak karargahta uzanmış yatıyordum. Bir aralık Halep şehrinin içinde bir ateş koptu.
Balkona çıkıp sokağa baktım: Herkes heyecan içindedir ve bir kalabalık otele hücum halindedir.
Herkes bana doğru geliyor… Vaziyeti kavradım. Kırbacımla evvelâ kalabalığı otel hâricine çıkardım.
Alt kattaki taraçaya indiğim vakit, Halep Kumandanı heyecandan okuyamadığı bir raporu bana tevdi etti.
Sükûnetle okudum. Rapordan anlaşılıyordu ki, Halep hücuma mâruz kalmıştı!"

"Bulunduğum otelin kapısından sağa saparak yüründüğü zaman bir dörtyol ağzına tesadüf olunur,
o noktaya kadar geldim. Bütün yolları tutturmuştum. Düşman tayyaresinden atılan bombalara,
bâzı damlardan atılan bombalar inzimam ediyordu. Bu beni güldürdü.
Çünkü ben Haleb’i muhafaza etmeği düşünüyordum.”

Araplar isyân etmemiş, ha??? Nredeyse, Mustafa Kemâl Paşa'yı esir alıyorlarmış!.. Yine Mustafa Kemâl Paşa olayları şöyle naklediyor:

- “Akşam vakti idi... Bulunduğum yerden ilerde, birçok adamların yere serildiğini görüyordum.
Bunlar, beni yalnız sanarak hücum eden zavallılardı. Ben Halep şehrinde tam deyimiyle bir sokak harbi yönettim.
Saldıranlar, tamamen yenilmiş ve bozguna uğramış olarak atıldılar ve kovalandılar.
Şehirde duruma tamâmen hâkim olduk ve sükûnet kuruldu."

Ne var ki, zırhlı, yarı paletli unsurlardan kurulu İngiliz keşif birlikleri 23 Ekim 1918 târihinde Halep güney varoşlarına ulaştı. Halep güneyinde ilk temas muharebeleri başlarken, şehrin doğusundan taarruz eden Şerif Faysal komutasındaki Arap birlikleri Halep Kalesi ve hükûmet konağını aldı. Halep şehri içinde binalardan Türk birliklerine ateş açılmaya başladı. İngiliz keşif birlikleri ve Arap birlikleri ile sokak muharebeleri başladı.

Ancak sürekli meydana gelen bu tarz olaylardan sonra, Mustafa Kemâl Paşa Halep’te daha uzun bir süre kalmanın anlamsız olduğunu farketti... Yine olayların son kısmını da Mustafa Kemâl’in hâtıratından aktaralım:

- “Akşam yaklaşmıştı. Sokak harbini yönettiğim noktanın yakınında şoför bekliyordu.
İşâret ettim, bulunduğum noktaya yaklaştı. Otomobile binmeden önce Halep komutanına emirlerimi
ve yapacağı işleri söyledim. Söylediklerimin içinde sır olan şu noktalardı:
Bu akşam, Halep ilerisindeki kuvvetleri geri çekeceğim. Yarın, Halep’in kuzeybatısında
İngiliz ve Araplar’la savaşa tutuşacağım. Buna göre hareketinizi düzenleyiniz.”

, Bab-el Faraç’ta Saat Kulesi yanında Halepliler’e, yapılan savaşlar neticesinde Halep’ten ayrılacaklarını yukardaki şekilde belirttikten sonra, kendilerine hitapla:

- “…Askerlerimden birisine müdâhale ederseniz, Halep’te taş üstünde taş; gövde üstünde baş bırakmam!
İtidâlinizi muhafaza ediniz. Âkıbetinizin ne olacağını bilmiyorum. Sizi gene Allah’a emanet ediyorum."

diyerek, saat kulesinin yanına gelmiş olan İngiliz generali ile vedâlaştı. Atına bindi ve askerleri ile beraber muntazam bir şekilde aynı emniyet tertibâtı altında Sebil mevkiindeki karargâha doğru şehirden çekilirken, hain bir kurşun patladı. Derhal Türk mitralyözleri cevap verdiler.Bir İngiliz Kolonel vurularak yerlere yuvarlandı. Artık kimse Türk’le şaka yapılamayacağını anlamıştı. Sebil karargâhına çekilen askerin karşısındaki Alman kışlasını İngilizler işgâl etmişlerdi. Türkler onun etrafını çevirdiler ve İngilizler’e "Eğer bir daha kurşun sıkarlarsa, kışlayı olduğu gibi uçuracaklarını" bildirdiler. Öldürülen İngiliz Koloneli için de özür dilediler. Bu hâdise istenmeyerek olmuştu.

Böylece 7. Ordu kıtaları Halep’in 5 km. kuzeyine çekilmiş ve ordu karargâhı da Katma’ya nakledilmişti. Olaylar Mustafa. Kemâl Paşa’nın istediği gibi gelişmişti. Gerçekten ertesi sabah, yâni 26 Ekim 1918 günü Türk kuvvetlerinin geri çekildiğini sanan Arap ve İngilizler, sevinerek saldırıya geçtiler, fakat Mustafa Kemâl’in aldığı düzen karşısında şiddetli bir mukavemetle karşılaştılar, mağlup ve perişan edildiler.

Mustafa Kemâl’in bir süre önce yattığı hastanede bütün savaş boyunca kalan iki İngiliz hemşiresinden biri, Birinci Dünya Savaşı’nın son muharebesini de şöyle anlatmaktadır:

- “Sabahın saat altısında silah sesleri şehrin her yanını sarmıştı. Gökten sanki kurşun yağıyordu.
Değil sokağa, balkona bile çıkmaya imkân yoktu. Araplar sokakları tutmuş, rasgele ateş ediyorlardı.
Evlerin çoğunu yağma eden Araplar kapkacağa kadar ne bulurlarsa alıp götürüyorlardı. atlarına yükleyip
götürdüklerini gözümüzle gördük. Saat sekiz olunca bizim ordunun önünden gelen Hicazlı Arap
birlikleri bağırıp şarkılar söyleyerek şehre girdiler. Atlarını dört nala sürüyor ve tüfeklerini, kılıçlarını,
bayraklarını havada sallıyorlardı. İngilizler'in de uzakta olmadığını biliyorduk.
Saat dokuzda başı miğferli askerlerimizin zırhlı arabalarla şehre girişlerini görerek sevindik.
Şükran duygularımız içimizden taşıyordu. Dışarıdakilerin alkışları ve "yaşa" sesleri arasında
kendi bayrağımızı çektik. Hastanemizin karşısına düşen tepelerden siyah bir çizginin gitgide
yaklaşmakta olduğu görülüyordu. En sonunda atlılarımız da şehre girdi. Yarım saatliktir
moladan sonra mevzi almak üzere şehrin kuzeyine geçtiler. Yazık ki, Türkler orada pusuya
yatmışlardı. Birden hücuma kalkınca askerlerimizden bir kısmı can verdi ve birçoğu da yaralandı.”

25 Ekim'de Halep düştü. Allenby'nin komutasındaki Britanya İmparatorluğu taarruz görev kuvveti destek unsurlarının 26 Ekim'de Halep'e ulaşması sonucu, Mustafa Kemâl Paşa komutasındaki 7. Ordu birlikleri Halep'ten çekilmek zorunda kaldı.Buna rağmen, 7. Ordu, düşmanı Halep kuzeyinde, Katma’da durdurmayı başardı.

7. Ordu, Halep’in kuzeyinde İngiliz Süvâri Ordusu ve silâha sarılmış âsi Arap kuvvetleri ile 26 Ekim 1918’de yaptığı Birinci Dünya Savaşı’nın son muharebesi olan Katma Meydan Muharebesi’ni kazanarak, düşman ordusunun 500 kilometrelik hızlı ilerlemesini, bugünkü güney sınırımızın üzerinde durdurmuştu. Mustafa Kemâl Paşa bu zaferden sonra;

- “Bir hat tespit ettim ve sınırladım. Kuvvetlerime emrettim ki, düşman bu hattın ilerisine geçmeyecek!"

Nitekim geçmemiştir!.. Bu muharebe ile, Toros Geçitleri'ni düşmana tamâmiyle kapatmıştık. Geri çekiliş esnasında da Suriye dâhilindeki şimendifer hatları ve yollar iyice tahrip edilmiş olduğundan, İngilizler'in ileri kıtalarını süratle takviyesi imkânı ortadan kalkmıştı. Ancak sâhilden ilerliyebilirlerdi.

Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı'ndan aldığı emirle, elde kalan birlikleri yeniden tertiplenmesi ile görevlendirilen Mustafa Kemâl Paşa ilgili düzenlemeleri tamamladıktan sonra, savunmanın daha kolay yapılabileceği Halep Kuzeyi - Katma ve Müslimiye mevkilerine 7. Ordu güçlerini mevzilendirdi. Ancak 26 Ekim'de Bağdat Demiryolu'nun çatal noktası olan Müslimiye İstasyonu'nu da kaybederek, İstanbul istikametiyle, Irak Cephesi'nde bulunan Ali İhsan Paşa komutasındaki 6. Ordu arasındaki bağlantının kesilmesine yol açtı.

Ancak Musul'u kaybetmemizin sebebi Ali İhsan Paşa'dır. Kemâl Tâhir de o cephede Ali İhsan (Sâbis) Paşa'nın icraatını şöyle dile alır:

- "Ali İhsan Paşa'ya bizim millet 'Aleksan Paşa' der, gavur ismi... Paşa bu ismi haketmek
için seferberlikte Alman ordusunun yükünü hafifletmek için Almanlar'ın hiç bir emrini reddetmedi.
TÜRK çocuklarını maksatsız ölümlere sevketti. Millet arasında adının bu kadar yayılması da
Alman propogandasıdır."

- "Bu Ali İhsan Paşa mütarekeden bir gün evvel Musul'un cenubunda Dicle grubunu kâmilen esir veren
hamakatı da göstermiştir. Orada esir düşen 8 piyâde alayı elimizde kalıp, grup Kebbare mevziine çekilseydi,
İngilizler bizi orada yenemezlerdi. Musul da elimizde kalırdı. Askere, sivile karşı arslan kesilen bu Paşa,
İngiliz generalinden 'Yarına kadar Musul'u terkediniz' emrini alır almaz, İngilizler'den bir resmî tezkere,
iki otomobil bir de hakarete uğramamak için muhafız isteyip silâh bırakmıştır!"

Öte yandan 27 Ekim 1918 akşamı Başkomutanlık Kurmay Başkanı İzzet Paşa’dan gelen bir şifrede; İtilâf Devletleri’nin Osmanlı Devleti ile bir mütareke imzasını kabul edebileceklerini bildirmişlerdi. Bu hususta ilk şart olarak Almanlar’ın emniyet altında geri dönmeleri istenmişti. Birkaç
güne kadar cevap gelmesi ihtimali vardı. Bunun için Alman kıtalarının kısa süre sonra geri çekilmek zorunda kalacağı hesaba katılması konusu belirtilmişti. Aldığı bu emir üzerine Mustafa Kemâl Paşa’nın Ordular Grubu Komutanlığı’nı üzerine alacağına dâir işâret belirmişti. Çünkü, bu
konuda 7. Ordu’nun bu yolda alabilecek hiçbir tedbiri yoktu.

Katma Meydan Muharebesi’ I. Dünya Savaşı’ndaki İngilizler’le son savaşımız ve Kurtuluş Savaşı’nın da ilk muharebesi ve zaferi sayılabilir. Çünkü sonradan cereyan edecek birçok vakalar, Mustafa Kemâl'in millî bir mücadele ile vatanın kurtarılması hakkındaki düşüncelerinin, daha burada iken kesinleştiğini ve fiilî hareketlerle buna başlamış olduğunu teyid etmektedir.

Mustafa Kemâl Paşa, Katma’daki karargâhında ilk emirlerini yayınlayarak sonradan vatanın savunması için kurulacak Müdafaa-i Hukuk teşkilâtlarının ilk hücrelerini meydana getirdi. Türkler’in bir gün kendi öz toprakları için savaşmak zorunda kalacaklarını önceden tahmin etmiş ve fazla silâhları bölge halkına dağıtarak iş görecek “Çete Harbi” için milis kuvvetlerinin kurulmasını planlamıştı. Bu olaya bağlı olarak, bu sırada arkadaşı Ali Cenânî Bey’le Katma’da karşılaşan Mustafa Kemâl Paşa, ona nereye gittiğini sormuş, o da âilesinin yaşadığı Antep’e gideceğini, Türk Ordusu’nun çekilmekte olduğu için düşmanın Antep’i ele geçirip yağma etmeden önce, oradaki âilesini daha emin bir yere götürmek istediğini söylemiştir. O zaman Mustafa Kemâl Paşa buna şu şekilde cevap vermiştir:

- “Memlekette adam kalmadı mı? Kaçmayı değil, kendinizi müdafaa etmeyi düşününüz!”

Bu cevap karşısında Ali Cenânî Bey şaşırarak, "bunu nasıl yapabileceğini" sormuş, bu soruya Mustafa Kemâl de,

- “Teşkilat kurun! Millî Kuvvetler meydana getirin ve kendinizi koruyun! İstediğin silahları ben sana veririm,”

demiştir. MUSTAFA KEMÂL büyük ve usta bir teşkilâtçı idi.

Bundan sonra Arap gruplarının, Müslimiye’den Antep istikametini tuttuklarına ve bunları İngiliz kuvvetlerinin tâkip etmekte olduklarına dâir bilgi alınması üzerine, 7. Ordu Komutanı, 28 Ekim akşamı Kilis’e giderek orada gereken teşkilâtı kurmuş ve Antep’teki komutanlığa gerekli emirleri vermişti. Kilis’e 43. Tümen’den küçük bir müfreze gönderilerek, burada kurulacak olan teşkilâtın çekirdeğini oluşturmuştu. Bu sırada 28 Ekim günü düşmanın yine bazı keşif kolu teşebbüsleri olmuş, yapılan ateşlerle geri püskürtülmüştü. Ayrıca 7. Ordu Komutanlığı’nın askerî harekâta âit, verdiği 28 Ekim târihli emir, ordunun son emriydi. Bu emire göre; alınan tedbirlerle Türk süngüleri bu bölgedeki millî hududumuzu çizmiş bulunmaktaydı. Buna göre 7. Ordu İskenderun ve kıyılarıyla birlikte Reyhanlı, Kırıkhan, Belen, Der el Cemal, Tel el Rifat ve doğuya uzanarak genel hattını korumaktaydı. Bir iki gün sonrada Antakya ve çevresini sınırı içine almış bulunarak; ordu karargâhı, 30 Ekim’de Raco’ya taşınmıştı.

Sadrâzam İzzet Paşa, 30 Ekim 1918'de Otto Liman von Sanders'e bir telgraf çekerek, Yıldırım Ordu Grubu Komutanlığı'nı Mustafa Kemâl Paşa'ya devretmesini istedi. Bu mütareke gereği Türkiye’de bulunan Almanlar’ın ayrılmaları lazım geldiğinden 31 Ekim 1918 günü Mustafa Kemâl Paşa Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı’na atanmıştı. Bunun üzerine Mustafa Kemâl, ordusundaki subayları toplayarak yapmış olduğu durum değerlendirmesinden sonra, Alman subaylarının; “Artık harp bitmiştir” demelerine karşılık; “Onlar için harp bitmiş olabilir. Bizim için yeni başlıyor” cevabını verdikten sonra, “Harb-i Kebir bitmiştir, Harb-i Sâgir başlayacaktır” dedi. İşte bu “Harb-i Sâgir” bizzat Mustafa Kemâl tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde açıklanmış ve bunun “başında zâbit bulunan küçük müfrezelerin oluşturduğu gerilla teşkilâtının adı" olduğunu vurgulamıştı.

Mustafa Kemâl Paşa, 31 Ekim 1918 günü emri altındaki XX. Kolordu Komutanı Ali Fuat Bey'e “Liman Paşa çağırdı. Adana’ya gidiyorum. Zannedersem Ordular Grubu’nun kumandasını bana devredecektir,” dedi ve sonra ilâve etti, “Tabii sizde 7. Ordu’nun emir ve kumandasını deruhte edersiniz” dedikten sonra Mustafa Kemâl Paşa Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı’nı emri altında toplayabilmek için o gün öğleden sonra Grup Karargâhı’nın bulunduğu Adana’ya hareket etti ve burada kendisini bekleyen Liman von Sanders’ten aynı gün komutayı teslim aldı. Ancak MUSTAFA KEMÂL'in Yıldırım Orduları Komutanlığı 8 gün sürdü!..13 Kasım 1918'de MUSTAFA KEMÂL'in İSTANBUL'a döndü. Aynı gün İngiliz donanması İSTANBUL'a girmişti... MİLLÎ MÜCÂDELE başlıyordu!.. Geldikleri gibi gideceklerdi!..

MUSTAFA KEMÂL, NABLUS'tan KATMA'ya çekilmesinden dolayı Sultan Vahdeddin ve Atatürk düşmanları tarafından sürekli suçlanmıştır. Yıldırım Orduları'nın 19 Eylül 1918'de Nablus Muharebesi'nde mağlup olmasına rağmen, 7. Ordu Komutanı Mustafa Kemâl Paşa'nın düzenli çekilişini 22 Eylül'de "kutlar" mâhiyette onu kendine Fahrî Yâver" yapan Sultan Vahdeddin, sonraları Rauf Orbay'la Mustafa Kemâl'i şöyle itham etmiştir:

- "Ne yazıp imza ettiği mütarekenin uygulaması demek olan felâketlere karşı,
SONRALARI MUHALEFETTE ÖNAYAK olmak küstahlığını gösteren RAUF BEY için,
ne de DEVLET'İN varolan belli başlı KUVVETLERİNDEN ÇOĞUNU ESİR VEREREK,
ZİLLETLE TOROS ETEKLERİNE İLTİCA ETMESİ yüzünden MÜTAREKE'nin imzalanmasını
KAÇINILMAZ bir hale getiren MUSTAFA KEMÂL için kabul edilebilecek hiçbir MAZARET yoktur!"

Cevâbı bütün sayfa boyunca verdik... Aşağıda MUSTAFA KEMÂL'in de savunması var.

Osmanlı ordusunda, Kasım 1914 itibariyle, yaklaşık 2.500.000 asker mevcuttu. Savaş sona erdiğinde ise, ortaya çıkan kayıp ürperticiydi: Şehit, hasta, yaralı, kayıp, firâr ve esir sayısının toplamı 1.560.000'di. Genelkurmay (ATASE), Kızılay ve Kızılhaç arşivlerine göre, İngiltere'yle savaştığımız Irak, Sina, Filistin, Çanakkale, Suriye ve Yemen cephelerinde esir düşen Mehmetçik sayısı 134.000, Rusya'yla sâdece Kafkas Cephesi'nde yapılan savaşlarda esir düşenlerin sayısı ise yaklaşık 65.000'dir. bu sayıya 60.000 civarındaki sivil esir dâhil değildir. Buna, Avrupa ülkelerinde ve sıcak savaşın yaşandığı bölgelerde esir edilen 100.000 civarındaki sivil de dâhil edildiğinde esir toplamı 360.000'e ulaşmaktadır. "Kayıp" olarak geçen 60.000 Mehmetçik ise muhtemelen şehit olmuş; ama kayda geçmemiştir. 1926 sonlarına kadar ayakta kalıp kör, topal, sakat, yaralı eve dönebilen esir sayısı ancak 135.000 civarındadır!.. Allenby'nin yazdığına göre, 19-23 Eylül arasında '57 bin esir´ alınmış, bunların '5.500’ü subay'mış. Yıldırım Orduları mevcudu 40.000 kişi olduğuna göre, iddiaya bakarsanız, tümünü esir aldığı gibi, sağdan soldan da 17.000 sivil toplamış!.. O takdirde Mustafa Kemâl Nablus'tan Şam'a, Halep'e ve Katma'ya tek başına "kaçmış" demektir!.. Birileri de "tek kurşun atmadan 70.000 esir verildiğini" öne sürüyor, Allenby'e "13.000 eksiğin var, doğru say" diyor!.. El insaf!...

Rahmetli Mustafa Kemâl 28 Ağustos'ta 7. Ordu'yu teslim aldığında, ordu mevcudu 14.550 ile 20.000 civârında idi. Bunlardan kaçını esir vermiş olabilir ki, 500 klm. ötede, Katma'da bile Arap ve İngiliz süvârilerine direnebilsin?..

Atatürk düşmanı Necip Fâzıl Kısakürek şöyle der:

- "Nihayet 31 Ağustos 1918... 7 nci ordu, ne sağındaki 4 üncü orduya, ne de solundaki
8 inci orduya ve bilhassa Ordular Grubu'na hiçbir haber vermeden ve hiçbir şey sızdırmadan,
birdenbire Bisan istikametinde son süratle çekilmeye başlıyor!!!"

Yâni, Mustafa Kemâl Nablus Meydan Muharebesi'nden tam 18 gün önce Filistin'den kaçmış!.. Bâzı akılsızlar da sırf "Necip Fâzıl üstât söyledi" diye bu yalana inanıyor!.. Necip Fâzıl ATATÜRK DÜŞMANI, "milliyetçi" daha doğrusu "ümmetçi" şiirler yazan bir AMERİKAN HAYRÂNI'dır. SAİD-İ KÜRDÎ'yi bu kadar meşhur eden odur!.. I. Dünya Savaşı'ndaki hasmımız, II. Dünya Savaşı'ndan sonra üsler ile ülkeyi yavaş yavaş işgâl eden sözde "müttefikimiz", "Büyük Orta Doğu" projesiyle TÜRKİYE'yi eyâletlere ayırıp lokma lokma koparmak isteyen "dostumuz" ABD için bakın, 17.7.1959 târihli Büyük Doğu dergisinde ne diyor:

- "Amerikan politikasını korumakla mükellefiz. Amerikan siyâsetini tutmak birinci yol!
Amerika'dan nazlı bir sevgili muamelesi görmek biricik dikkatimiz olmalı.
Yoksa bir Amerikan bahriyelisinin, iki yana açık bacakları arasında mütalaa ettiği kadından ileriye geçemeyiz.
Dış siyâsetimizde Amerikan siyâseti ve iç bünyemizde Amerikanizm politikasını
kendimize tecezzi etmez (birbirinden ayrılmaz) bir siyâset vahidine (tekliğine) göre ayarlamakta
büyük ve her işe hâkim bir mânâ gizlidir."

Kendini Amerikalılar'a "nazlı bir sevgili" olarak sunan, aksi alternatifi "iki yana bacakları açık fâhişe kadın" olarak gören bu sapkın kişi; kalkmış, hiçbir belgeye dayanmadan "Mustafa Kemâl Nablus Meydan Muharebesi'nden tam 18 gün önce kimselere haber vermeden Filistin'den kaçtı" diyor!.. İnandınız mı?..

Buna karşılık Yıldırım Orduları Liman von Sanders'e göre, 7. Ordu komutanı Mustafa Kemâl savaşın ortasındadır:

- "18-19 Eylül gecesi 7. Ordu cephesinde şiddetli muharebeler başladı. 19 Eylül sabahı saat 3:30'da
8. Ordu'nun sağ kanadındaki grubun bütün siperleri, sâhilden dağlara kadar, şiddetli bir topçu ateşi altına alındı.(..)"

"7. Ordu, sabah saat 9:00 ile 10:00 arasında, Albay von Oppen'in bildirisine dayanarak,
sağ kanad grubu cephesinin sâhil kesiminde yarıldığını ve düşman süvârisinin sâhil boyunca
ve Kuzey istikametinde ilerlemekte olduğunu haber verdi.(..)"

"Öğle üzeri Nâsıra ile Nablus arasında bağlantı kurulunca, düşmanın sâhil bölgesinin her yanından
ilerlediği ve 8. Ordu'nun Tellülkerim'den Anabeta'ya çekildiği acı haberi geldi. Bu habere göre,
topçuların büyük kısmı düşman elinde kalmış ve 8. Ordu Komutanlığı ile bağlantı kesilmişti."

"7. Ordu, bu zamana kadar mevzilerinde kalabilmişti. Fakat Albay von Oppen ile bağlantı kurabilmek
için III. Kolordu ile geri mevzilere çekileceğini Ordu Komutanı (Mustafa Kemâl) bana bildirdi.
Ben de bu hareketi doğru buldum. Ayrıca 7. Ordu Komutanlığı'na, 110. Piyâde Alayı'nın Nablus
yakınındaki taburunu ve elde edebileceği daha başka kuvvetleri derhal Anabeta'ya gönderip
oradaki vâdiyi kapatmasını emrettim.(..)"

"Öğleden sonra 7. Ordu Komutanlığı, 110. Piyâde Alayı'nın bir taburunun Anabeta'ya doğru
yürüyüşe geçtiğini bildiriyor ve geriye kalan diğer taburlara 7. Ordu'nun taarruza uğrayan
kendi cephesinde şiddetle ihtiyaç olduğundan başka birlik gönderemeyeceğini ekliyordu.(..)"

"Öğleden sonra saat 3:30'da 7. Ordu'ya telgrafla bundan sonra genel bir geri çekilme
gerekeceğini bildirdim ve bununla ilgili direktifler verdim. 7. Ordu, bu direktifleri aynen
Salt'taki 4. Ordu'ya, ve bir özetini de Anabeta'daki 8. Ordu'ya bildirecekti. Bu direktiflerde
7. Ordu'nun Beytülhasan üzerinden Bisan'a, von Oppen Grubunun Mesudiye üzerinden
Cenin'e çekileceği, ve 4. Ordu'nun da Zerka Vâdisi istikametini tutacağı bildiriliyordu.(..)"
Türkiye'de 5 Yıl , Liman von Sanders, Burçak Yayınevi
Çeviren: M. Şevki Yazman, Basım Yılı: 1968

Çok uzadı ama, sanırım karşı tarafa söz söyleyecek hâl bırakmadık!..

Bizim gerçeklerden, hakikatten korkumuz yok!.. Onun için Mustafa Kemâl'e çamur atan siteleri, yazarları saymaktan çekinmeyiz. Çünkü onlara cevâbı peşînen, yukarıda verdik. Okuyun, bizim yazdıklarımızla karşılaştırın!..

Mustafa Armağan - Kayıp Savaş "Nerede sâdece 39 gün içinde tam 560 kilometre anavatanından çekilmek zorunda kalan Osmanlı ordusunun yaşadıkları ve ona bu hezimeti yaşatan komutanların isimleri?" diyor!.. "Kaçtı" demekten çekinmiş!.. İddialarını Allenby'nin yazdıklarına dayandırıyor.

TEK KURŞUN ATMADAN TESLİM OLAN 70.000 OSMANLI ASKERİ Yazan hiç okumamış, hepsini Mustafa Kemâl teslim etti sanıyor!.. Üstelik "tek kurşun atmadan"!

7,ORDUNUN BAŞINDA iNGiLiZ VALiSi YAHUDi ASILLI iSLAM DÜŞMANI KAMAL VARDI Bu kişi de Mustafa Armağan'dan alıntılar ile "TEK KURŞUN ATMADAN TESLİM OLAN 70.000 OSMANLI ASKERİ'nden bahsetmiş, suçu "İngiliz Vâlisi Mustafa Kemâl"e yıkmış!.. Mustafa Kemâl'in Yıldırım Orduları Başkomutanı mareşal Liman Von Sanders'e bağlı olduğunu unutmuş!.. Yalnız haklı olduğu bir husus var: I., II. ve III. Gazze Savaşları da okullarda anlatılmalı!

Filistin Cephesi’ndeki Hâin Mustafa Kemâl Atatürk mü? En meşhur ATATÜRK düşmanı Kadir Mısıroğlu'dan başka, bir de Kadir Çandarlıoğlu var. O derlemiş bu yazıyı...

***

*****

> ATATÜRK DÖNEMİ < > İSMET PAŞA MUAMMASI < > İÇİNDEKİLER <