|
PURAANIC SUBJECT INDEX (From Mahaan to Mlechchha ) Radha Gupta, Suman Agarwal & Vipin Kumar
|
|
|
मुष्टि संदर्भाः
आ क्रन्दय बलमोजो न आ धा नि ष्टनिहि दुरिता बाधमानः ।
माता च ते पिता च ते ऽग्रं वृक्षस्य रोहतः । मुष्टी कुरुते। मुष्टी वै कृत्वा गर्भो ऽन्तः शेते मुष्टी कृत्वा कुमारो जायते तद्यन्मुष्टी कुरुते यज्ञं चैव तत्सर्वाश्च देवता मुष्ट्योः कुरुते।ऐब्रा १.३ मुखसम्मितमौदुम्बरं दण्डं प्रयच्छति १ उच्छ्रयस्वेत्येनमुच्छ्रयति २ तं दक्षिणत उपधत्ते ३ अत्र वा मुष्टिकरणवाग्यमने कात्या.श्रौ ७.४.४ यथा वै द्वे वामलके द्वे वा कोले द्वौ वाक्षौ मुष्टिरनुभवत्येवं वाचं च नाम च मनोऽनुभवति - छा. उप ७.३.१ प्रसुलामीति ते पिता गभे मुष्टिमतꣳसयदित्याह । विड्वै गभः । राष्ट्रं मुष्टिः । राष्ट्रमेव विश्याहन्ति । तस्माद्राष्ट्रं विश घातुकम् । – तैब्रा. ३.९.७.५, इयं यका शकुन्तिका .. प्रतिलामीति ते पिता गभे मुष्टिमतंसयदिति विड्वै गभो राष्ट्रं मुष्टी राष्ट्रमेव विश्याहन्ति तस्माद्राष्ट्री विशं घातुकः - माश १३.२.९.७ काशिर्मुष्टिः प्रकाशनात् । मुष्टिर्मोचनाद्वा । मोषणाद्वा । मोहनाद्वा । - निरुक्तम् ६.१ अग्निचयने उखा -- अत्र कृष्णाजिने यजमानं वाचयति मुष्टी चैव न करोति वाचं च न यच्छति – बौश्रौ १०.१४ अथैनं यथाहृतं प्रतिपर्याहृत्यान्तर्वेद्यासादयति सीद त्वं मातुरस्या उपस्थ इति चतसृभिः सहꣳसाभिरत्र मुष्टी च करोति वाचं च यच्छति – बौश्रौ १०.१६ सद्यो दीक्षयन्ति सद्यः सोमं क्रीणन्ति पुण्डरिस्रजां प्रयच्छतीत्यथैनं तीर्थादानीय पवयित्वा पुण्डरिस्रजिनमुदानीय दीक्षणीयामिष्टिं निर्वपति तस्याꣳ सꣳ स्थितायां मुष्टी चैव न करोति वाचं च न यच्छति – बौश्रौ १२.१७ कृष्णाजिनयोरिति ॥..शुक्लकृष्णयोः संमर्शन इति ॥ शुक्लेऽङ्गुष्ठो भवति कृष्णेऽङ्गुलिरित्येवँ शुक्लकृष्णे संमृशेदिति बौधायनः – बौश्रौसू २१.९ अथैनं यज्ञस्यान्वारम्भं वाचयतीति ॥ सूत्रँ शालीकेरत्रो ह स्माह बौधायनो मुष्टिकरणाः खल्वेते मन्त्रा दृष्टा भवन्ति स्वाहा यज्ञं मनसा स्वाहा द्यावापृथिवीभ्याँ स्वाहोरोरन्तरिक्षात्स्वाहा यज्ञं वातादारभ इति ॥ मुष्टिकरण इति ॥ वाचोयमसंयुक्तं मुष्टिकरणँ स्यादिति बौधायन आवान्तरदीक्षायै विसर्गादिति शालीकिः ॥ बौश्रौसू २१.९ स्वाहा यज्ञꣳ मनसा स्वाहा द्यावापृथिवीभ्याँ कनिष्ठिके स्वाहा दिवः अनामिके स्वाहा पृथिव्याः मध्यमे। स्वाहोरोरन्तरिक्षात् प्रादेशिन्यौ। स्वाहा यज्ञꣳ वातादारभ इति अङ्गुष्ठाभ्याꣳ मुष्टी करोति वाचꣳ च यच्छति - आपस्तम्बीय श्रौतप्रयोगः(प्रथमो खण्डः), अग्निष्टोमप्रयोगे दशमो अध्यायः। ॥
|
