English  Bahçeli 

1-DEYİMLER
2-KELİMELER
3-İSİMLER
4-BEDDUALAR
5-OYUNLAR
6-MANİLER
7-FIKRALAR

Deyimler:

Hadibam ibam dibam yibam.
Sizin tooklar bizim cöözün altında nöörübatırlar.
Emetemin herifi iniştem olur.
Emmimin avradı cicam olur.
El kapısı tandırdan koyar, külleden çeker (Daha çok gelin gittiği evde rahat edemeyen gelinler için kullanılırmış)
"İneğim Ahmet (Bir kişinin ""saflığı"" alaya alınırken kullanılırmış)"
İn aşağı çık yukarı (Boşuna uğraş)
Zerdali elineşek emanet (Sermayesiz yapılan iş)
Ay şavkında zerdali çırpmak (Boş işlerle uğraşmak)
Arabın eşeği zonguldamışta, keşkem baam keşkem demiş (Beklenilmeyen bir eylemi gerçekleştiren kişiler için şaşkınlık ifadesi)
Çavdar ekmeği yeyip, kuyruğu dik tutmak (Zor durumunu dış aleme hissettirmemek)
İt kılı postal bağı (eften püften değersiz şeyler için kullanılır)
Keşşiğe gitmek (Özellikle kış ekmeği yapılırken çok emek gerekir:Bu nedenle komşular veya akrabalar birbirine karşılık bekleyerek yardıma giderler.)
Misekli misekli konuşmak (Tam olmayabilir ama ''Anlamını bir dokundurmanın arkasına saklayarak konuşmak.''olarak biliyorum- Mahmut Bilgin)
Arka ayağıynan kar tozutmak (Gösterış yapmak,kabadayılık etmek)
Burnundan buzalamak (Yorucu bır ıse gırısıp cok yorulmak,cok sıkılmak)
Degişik almak (Ödunç verdıgı sütlerı gerı alıp çokca peynır yağ yapmak)
Dölek durmak (Uslu,ağırbaşlı durmak)
Eftiği daralmak (Canı sıkılmak)
Hırtibini kesmek (Üzmek,canını sıkmak)
İş olsun golay gelsin (Çalışan kısılere soylenır)
İt oskislemek (köpeği birinin üzerine salmak)
Madeni bozuk (Kötü huylu kimse)
Ödü sıtmak (Çok korkmak)
Patlak patlatmak (Ateşte mısır patlatmak)
Tuturuk gibi (Çok ekşi)
Git yerıf aman (Başımdan git,yanımdan uzaklaş, babannem dedemle tartısırken cok soylerdi.-Ersan Doğan)
Aklıyın çanağı çatlasın (Allah akıl fikir versin anlamında)
İte peynir tuluğu ısmarlamak (birşey emanet edilen kişiye güven duymamak anlamında)
Tilkiler bakır yapıyor (Havanın çok soğuk olduğunu anlatmak için kullanılan bir deyim)







Kelimeler:


A
Abaru    Şaşkınkık ifadesi
Adilimit Sarı renkli üzüm çeşidi
Alasakça Kuyruğu uzun ve siyah ve beyaz karga
Alakülla Ne iyi ne kötü ha işte anlamında
Apırdaksız Zamansız ve gereksiz konuşan,saçmalayan
Aralık Antre, koridor
Argaç Halı dokumada,ilmik sıraları arasnda kullanılan iplik.
B
Badal Yoldaki çukurlar
Baldırcan Patlıcan
Bannak(h) Parmak
Batman Sekiz kg.lık ölçü
Belermek Öfkeli bakmak
Bicik Meme
Bilader Erkek kardeş
Bişirgeç Ekmek pişirirken kullanılan sopa
Bizidan Parmaklada yenilebilen pekmez
Bo Örümcek
Boduk Manda yavrusu
Buha At ve eşeklerin ön ayaklarına takılan kelepçe
Buhari Dam bacası
Bulama Yeni doğrmuş (buzalamış)inek veya yeni kuzulamış koyunun ilk sütüyle yapılan tatlı
Buhari Baca
Bunar (n genizden okunur)Çeşme
Buymak Üşümek, donmak
Buzalamak Sığırların doğurması
C
Camız Manda
Cıllık Oyunda çabuk cayan çoçok
Cimcik Tırnakla tutmak
Cingi taş Sert, mermere benzer taş
Cıngıl Üzüm salkımının bir bölümü
Cingil Yoğurt ve süt saklamaya yarayan küçük helke
Cinögüz Zayıf, sıska, çelimsiz, fıldır fıldır
Ciiz Çeyiz
Cırba Şarapanadaki ezilmiş suyu çıkmışüzüm posası.sirke yapmada kullanılır.
Condurmak Bir şeye karşı taraftan çöktürmek
Coplak Arkların belli kısımlarındaki su birikintisi
Cööz Ceviz
Cövz     Ceviz
Cülük Civciv
Çatal kapı İki kanatlı büyük kapı
Çıkla Sade,yalın
Çimmek Yıkanmak
Çinetir Döndörme'nin (geniş ağızlı yayvan sepet) küçüğü
Çıpkı Ağaç dalı
Çiyin Omuz
Çödürmek İşemek
Çömçe Kepçe
Çörten Toprak damlardaki yağmur suyunu akıtmaya yarayan üstü açık boru
Çövre Çevresi sim işlemeli mendil
D
Dal Sırt
Dam yuvağı Damlarda, kabaran toprakları bastırmak için kullanılan ağır silindir taş
Dapan Sürülmüş tarladaki kesekleri kırmak için kullanılan,traktörle yada hayvanlarla çekilen T şeklindeki ağaçtan ağırlık
Debki Küreklerde ayakla basılantahta kısım(bel)
Dınnak(h) Tırnak
Dırıl Çizgili basit kumaş türü
Dıtmık Tırmık
Dibaam Hadi bakalim,bu da böyle oluversin, bosver, ...
Dibek Ağaçtan yapılmış havan
Dikolta Elde dikilen, askılı iç elbisesi
Direşmek Ayakta durmak
Divran üç parmaklı, ağaç saplı demirden yapılmış harman aleti
Dıngıra Telli saz(cümbüş)
Dofder Defter
Domates pekmezi "Salça (Bu konuda çok emin değilim, ama ablam  ısrarla babaannemin salçaya ""domates pekmezi"" dediğini söylüyor -Feray Öztürk-)"
Dooşan Tavşan
Dölbek Darbuka
Dölek Doğru
Dulda Rüzgar değmeyen yer
E
Ebeyılanı Kertenkele
Elekmeği Savur
Enedut Ot, saman vs.'nin bir yerden alınıp başka bir yere taşınmasına yarayan üçlü çatal
Enk(h)ıtami En sonunda (söyleyişte k ile h arası bir ses çıkartılıyor)
Enteri Kadın elbisesi
Epelek Kelebek
Esvap Çamaşır
Eşki Limon
F
Ferik Genç tavuk
Foturaf Fotoğraf
Firez Ekin biçildikten sonra tarlada kalan sap,anız
Fistan Kadın elbisesi
Fişgene Salyangoz
G
Gadem Kardeşim
Galle Özel günlerde yapılan kemikli et,siyah üzüm kurusu,bulgur ve pekmezden yapılan yemek
Garık Karık
Garinne Karne
Gayıl olmak Razı olmak
Gelengi Ekintarlasında yaşayan kemirgen.
Gennaba Gelin abla, yenge
Gelibatır   Geliyor
Gı Keçi ve koyun dışkısı (yakacak olarak değerlendirilir)
Gidibatır   Gidiyor
Gidişmek Kaşınmak
Gişimek Kaşımak
Gırnata Klarnet
Gırpıntı Halı dokunurken sındıyla kesilerek oluşan artıklar
Gıyık Büyük iğne
Gıytık Kıymık
Go/Ko Dedikodu
Goğumsak Akraba canlısı?
Golak Cevizin kabuğundan ayrılması
Gölek Su birikintisi
Göynek Fanila
Gulgulu Kırmızı
Gunnamak Köpeklerin doğurması
Gurka yatmak Tavuklar yada kümes hayvanlarının civciv çıkarmak için yumurtaların üstüne yatması
H
Ha yourum ha Amma yaptın, yok daha neler
Haar  he Şaşkınlık ifadesi
Harar: 1-çuval 2-grupla oynanan oyun
Helik El büyüklüğünde duvar yapımında büyük taşlarıtamamlayan taş
Helke Kova
Hezaar Herhalde
Hezen Düzgün ağaç(kavak), genellikle damların üzerine konulur
Hıra Zayıf,çelimsiz
Hırtıl Havuç
Honduk Bahçe vaya bağlara ,kanaldan su geçişini sağlayan yuvarlak yada dört köşe delik
Horanta Aile
Hoyhoy Kandil gecesinde mumla yada meşale ileyapılan eğlenceli gece
Hövek Taze yapraklı üzüm çubuğu
I
İbubuk İbibik
Ihtı Rüzgar değmeyen yer
İlaaşı  Aşkolsun
Istar Halı
İstaa Aha burada
İşlik Yakasız gömlek
K
Karavek Sert kabuklu siyah üzüm çeşidi
Karık Üzüm bağında bir sıra
Karıştırma Yumurta,ıslanmış yufka veyağla yapılan kahvaltılık yemek.
Kavlak Cevizin kabuğundan ayrılması
Kekre Ekşi acı arası bir tat
Kelik Eskimiş pabuç
Kertiş Ev duvarında gezen küçük kertenkele
Kes İri saman
Kesek Sertleşmiş çamur topakları
Kireşli Boş,anlamsız gereksiz söz sarfeden
Kirmen Yün eğrilen araç
Kirpikli saan Kenarları girintili bakır sahan.
Kişilik Özel günlerde giyilen elbise
Kiyabey Ev düğünlerinde damattan sorumlu ,damatı koruyan büyüğü
Koorga Mısır buğday ve buğdayın kavrulması(çerez)
Köneköstü Akşam sefası (bir çiçek)
Kömütlek Kara üzüm çeşidi
Köreke taş Yumuşak kolay işlenebilen taş.
Köstü Köstebek
Köşker Ayakkabı tamircisi
Kucaaş (küçükağaç) Halı tezgahında parça
Kumlu Eskiden ilkokul önlüklerinin dikimi için kullanılan ucuz kumaş
Kuskun Palanın düşmemesini sağlayan bez parça
Kuyruk ölüsü Akrep
Külle Tandır yanarken hava alması için, yan tarfına ya da arkasına açılan küçük delik, tünel
L
Lalil Takunya
Laylon Naylon
M
Mabeyn Antre, aralık
Mezellemek Alay etmek.
Miidram Merdiven
Mısırga Hindi
Mintan Gömlek
Mo Mavi
Moravek Sert kabuklu mor renkli üzüm
Möğlüt Mevlüt
Muaccel İki katlı bağ evi
N
Niisebaam Neyse bakalim
Noot Nohut
Nörüyon? Ne yapıyorsun?
O
Oğance O taraf
Ogandere Kağnılara koşulan öküzlerin yürümesini sağlayan uzun ucu sivri değnek
Ombal Üzüm bağında 20-30 karıktan oluşan bağımsız bölüm
Öö Ev
Öğcelemek Ovalamak
Ötme Bağ evlerinde üstü toprakla kapatılmış iki tarafı açık barınak
Ötürük İshal
Övendire Öküzleri dürtmeye yarayan ucu çivili deynek
P
Pakla Fasulye
Palan Eşek semeri
Patadiz Patates
Pece Kerpiç evlerin içinde bulunan yüklük
Peşkir Havlu
Pıskırık Hapşırık
Picama Pijama
Pinir Peynir
Pontul Pantolon
S
Saçak Halı dokumada kullanılan ip
Sako Erkek ceketi
Sallangaç Salıncak
Sap Biçilmiş ekin
Sayak Kalın kot cinsi pantolon
Sekaltı Oturma odasının giriş bölümü
Sen Sakat (karaüzüm hariç) üzümlerin kurutulmuşu
Siftlemek Ayıklamak
Sırçan Fare
Sırçantüyü Gri
Sındı Halı dokumada kullanılan büyük makas
Silecek Banyo havlusu
Sinlenmek Saklanmak( n'ler genizden söylenir)
Soance Şu taraf
Sokum Sulu yemekleri, yufka ekmeği kaşık gibi kulanılarak yenilen lokma
Soorme Tavada et kavurması
Sulaa Sürahi
Şayak Ceket ve pantolon dikiminde kullanılan basit kumaş
Şalak Kelek
Şaplak Tokat
Şarapana Pekmezlik üzümlerin ayakla ezildiği büyük sandık
Şimci Şimdi
T
Talbar Etrafı yada iki tarafı açık üstü çalı çırpı ,ağaç ile otlarla kapatılmış korunak
Talla Tarla
Tetir Leke(ceviz lekesi)
Toğuk Tavuk
Tokuç Çamaşır yikarken kullanılan tahta
Tol Samanlık
Tongaali Tepelikli kuş cinsi
U
Ura Hamurun tahtaya yada oklavaya yapışmasını önlemek içihn kullanılan un
Urba Elbise
Üleş Leş
V
Varangelen Halı tezgahında parça
Veresbit Bisiklet
Y
Yaba Çok parmaklı, ağaçtan yapılmış harman aleti
Yadırgı Yabancı
Yaarık Üzerinde satırla et döğmeye,kemik kırmaya yarayan kalın ve üzeri düzgün tahta
Yellengo Su üzerinde kalabilen hafif taş
Yieri Amaan sende!
Yoh baam Yok
Yomie Yevmiye
Yüklü Hamile
Yüzzük Yüzük
Z
Zaara Zahire

 

İsimler:

Halibaam Halil İbrahim
İbaam İbrahim
Cödet Cevdet
Irza Rıza
Ferzi Fevzi
Mölüt Mevlüt
Nöön Nevin
Üssüün Hüseyin
Haceli Hacı Ali
Bobalan Babaoğlan
Anaaz Anakız
Sülüman Süleyman
Mihdat Mithat
Zöhre Zehra
Cöğrüye Cevriye

Beddualar:

Yiğid arkan yerlere gelsin (Ölümünü istemek)
Yaha başına daş düşsün
Pelesenk dön (Sürün anlamında)
Adın batsın
Boyun posun devrilsin
Boynun altında kalsın


Oyunlar:

1.Oyun Adı: PAPEMBİŞ

Kuralları: enaz iki ideali dört kişiyle oynanır.Oyun alanı eğim olmayan, yani düz bir alanda oynanır.

Oynanış Şekli: Eğimi olmayan bir yer seçilir(genellikle su arkları yakınında
yol ortasında olur büyükler kızdığı halde).Bir helki toprak oyun için
seçilen yere kubbe şeklinde dökülerek düzeltilir. Kubbe şeklindeki
toprağımızı iki kişi yufka ekmeği sular gibi üzerini sularız yani
ıslatırız. Bu arada diğer oyuncular ıslanmış toprağı şaplaklayarak(avuç
"içiyle vurmak)hep bir ağızdan "" PAPEMBİŞ PAPEMBİŞ ANNEN GELİNCİYE KADAR BİŞ"
"BİŞ""diye tempo tutarlar. Toprağın üzeri artık iyice ıslanmıştır. Toprağın"
çamurlanmasını önlemek için biraz kuru toprakla kubbeyi bozmadan
ovalarız. Toprağın dış kısmı sertleşince dört kişi toprağın etrafında
karşılıklı otururlar toprağın önüne gelen kısmından küçük kapı açarak
kubbenin içini boşaltırlar. Bütün kapılar birbirine açılmıştır. Artık
oyuncular kendi kapılarını çalı çöpleri asmayaprağı v.b. kullanarak
kapatır üzerini toprakla örteriz. Kubbenin tepesine küçük bir delik açarız
buradan etafa sıçratmadan kubbenin içini suyla doldururuz. Su hangi oyuncunun
kapısına zarar vererek akmışsa o oyuncu yenilmiştir. Arkadaşları onu cezalandırır.
(Gönderen Sayın Erdoğan Savut'a çok teşekkür ederiz.)

2.Oyun Adı: HARAR

Kuralları: İki takımla oynanır. Takımlar enaz üç kişiden kurulmalıdır, kalabalıklaştıkça oyunun kalitesi artar.
Karanlıkta oynanır.

Oynanış Şekli: iki kişi sayışarak takım arkadaşlarını seçerler.aynı
kişiler(bunlara elebaşı diyeceğiz)yassı bir taşın üzerini tükürükle
ıslatarak yaşmı kurumu diye kura atarlar kurayı kazanan takım birgözcü
bırakarak saklanırlar.kurayı kaybeden takım bir çizgiyle sınırlandırılmış
alanın dışına çıkamazlar.saklanacak takıma verilen sürenin bitiminde kurada
kaybeden takımın elebaşı yanına rakiplerinin gözcüsünü alarak saklananları
aramaya başlar gözcüde nerelerde olduklarını arkadaşlarına bağırarak
duyurur.(örnek:sokağın başındayız HARAR hamamın önündeyiz HARAR gibi
bağırarak saklanan arkadaşlarını uyarır) saklananlar bir fırsatını bularak
çizgi içindekilerin yanına gelerek dövmeye başlarlar(dövülenler hiç bir
zaman çizginin dışına çıkamaz ayrıca karşılık veremezler).dövülenler
elebaşlarına haber vermek için hep bir ağızdan YANDIK HARAR ÖLDÜK HARAR
diye bağırırlar .elebaşının saklanaları buluncaya kadar devam eder bulunca
takımlar yer değiştirerek oyuna devam edilir.

3.Oyun Adı: TURA

Kuralları: 3-4 kişiyle oynanır.

Oynanış Şekli: "Karşılıklı 3 vaya 4er kişi belirli mesafede otururlar. Bu arada önceden
hazırlanmış olan havlu ters taraflardan bükülerek sert bir hale getirilir. Oyuna başlayan gurup havluyu arkasına saklar, karşı gurup eger havlunun hangi
kişide olduğunu bilemez ise ceza verilir. Aynı havlu ile 5er adet ele vurma
cezası ya da sırta vurma cezası gibi. Nitekim vuran kişi az sert vurdu ise vurulan kişilere sıra gelince öc almak için ona vuran kişiden daha sert vurmaya başlar, bu sekilde oyun soğuk kış gecelerinde sürer gider.
(Gönderen Sayın Şahabettin Hayrat'a çok teşekkür ederiz)"

Maniler:

Okuyum dersen eliften başla,
Onayım dersen hileyi boşla.
Kapına bir garip varıyor ,sütünün hükmünü işle. (Gönd:Murat Etkar)

İnce elek telden olur,
Kasırga yelden olur,
El ağzına bakan, evdeki gül gibi yardan olur.(Gönd:Murat Etkar)

Eskiler bön imiş,
Giydiği, tahta don imiş.
Şimdikiler kurnaz oldu.
Aş, ekmeği bulmaz oldu.(Gönd:Murat Etkar)

Çocuk beşikte , avrat döşekte sevilir.(Gönd:Murat Etkar)

Yenni taşı yel alır , ağır taş yerinde kalır.(Gönd:Murat Etkar)

Fıkralar:

Tilki akşamdan sürülmüş bir tarlada bulunan hafif tümsek yere yatar
uyur. Akşamdan tarla sahibi tarlayı sular. Su tilkinin yattigi yer tümsek oldugu
için çıkamaz ve orası kuru kalir.Sabah tarla sahibi kağnısı ile tarlaya gelir
bakar ki tarlada tilki yatıyor.Tarla sahibinin elinde ogandere var ve tilkiye
vurmaya baslar.Tilki kaçmak için çaba gösterir çünkü sulanmış bir tarla.
Tilki kaçarken ayakları çamura gömülür zor kaçar ve tarla sahibinden
kaçasiya kadar bir hayli dayak yer.Tilki kuru olan başka bir tarlaya çıkar,
olanlara bir anlam veremez ve neden kaçamadığını düşünür durur ve derki
"""Tarlami kesek, ogandere mi uzun yoksa ben mi kaçamiyorum."""
 

eroguzk@yahoo.com